Upload
wstronepiekna
View
296
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Prezentacja do referatu wygłoszonego podczas konferencji "W stronę piękna", 8-9 kwietnia 2014, Gdańsk
Citation preview
Społeczeństwo. Piękno. Przestrzeń.O normach, wartościach i praktykach
kształtowania piękna publicznego.
Mariusz CzepczyńskiKatedra Gospodarki Przestrzennej
Uniwersytet Gdański
2
Niepojęta potrzeba piękna • Medycyna, prawo, finanse czy technika to wspaniałe dziedziny, ale
żyjemy dla poezji, piękna, miłości (John Keating, the Welton Academy)• Przyjemność z doświadczania piękna jest częścią rozwiniętej psychiki. • Piękno, dobro i prawda przez długie wieki z jednej strony wyznaczały w
kulturze europejskiej cel dążenia człowieka, • z drugiej ujawniały bardzo istotny rys samej rzeczywistości (Jaroszyński
2002: 9), czyli ją reprezentowały
3
Hierarchia potrzeb,czyli dlaczego akurat teraz zajmujemy się pięknem
• Czas na piękno (po zaspokojeniu innych potrzeb)• od zaspokojenia potrzeb niedoboru
(fizjologicznych, bezpieczeństwa, przynależności, uznania)
• do realizacji potrzeb wzrostu (samorealizacji)
4
Chaos wokół piękna:co jest / może być piękne?
• Są na ziemi trzy tajemnice, trzy rzeczy niepojęte. Piękno, sprawiedliwość i prawda (Simone Weil)
• Piękno jest rozumiane jako coś mistycznego i bardzo nieokreślonego, a więc łączącego w sobie i filozofię i religię, i samo życie, z drugiej strony – za Kantem – piękno jest tylko naszym doznaniem swoistej bezinteresownej przyjemności. A wtedy pojęcie piękna, choć wydaje się całkiem jasne, niestety staje się również nieścisłe (Lew Tołstoj).
5
Klasyka: Piękne a Dobre.Wielka Teoria Piękna i sectio aurea
• Grecy uznawali nie tylko piękne rzeczy, kształty, barwy, dźwięki, ale również piękno duchowe: myśli i obyczaje, charaktery i piękne prawa.
• sofiści zwęzili pojęcie, określając piękno jako to, „co przyjemne dla wzroku i słuchu”
• dobór proporcji i właściwy układ części: wielkość, jakość i ilości części oraz ich wzajemny stosunek (piękno π).
• Zasada złotego podziału (divina proportio ok. 0,618) jako klucz do wszelkiej harmonii, opierająca się na obliczaniu, pozwalającym dany odcinek prostej przeciąć w ten sposób, aby mniejsza jego część miała się tak do większej jak większa do sumy obu części, czyli całego odcinka.
6
Genetycznie uwarunkowane piękno
• Piękno to doskonałość, proporcja i blask (Tomasz z Akwinu); to wartość, która zawiera w sobie harmonijność, umiar, zrównoważenie, które dociera przedrefleksyjnie i pozaintelektualnie (Gołaszewska 1984).
• Darwinowska teoria piękna: doświadczenie piękna jest jednym ze sposobów, w jakim ewolucja podtrzymuje zainteresowanie, by zachęcić nas do podjęcia najlepszej decyzji dla przetrwania gatunku. Piękno jest narzędziem na odległość: ewolucja sprawia, że obiekty wydają się nam piękne, by roztaczały magnetyzm i przyjemność dzięki samemu patrzeniu. Pierwsze dzieła sztuki (ostrza z St. Acheul) pełniły podobną rolę jak pawi ogon: wskazywały na zdolności twórcy: inteligencję, zdolności manualne, zdolność planowania, sumienność oraz dostęp do rzadkich materiałów (Dennis Dutton).
7
Wrodzone piękno krajobrazów
Ludzie na całym świecie, lubią podobny typ krajobrazu, typowego dla plejstoceńskiej sawanny z kolebki życia ludzi: otwarte przestrzenie, niewysokie trawy, a pomiędzy nią pochylone drzewa, aby można się było na nie wspiąć w razie potrzeby. Ważnym elementem jest woda, ślady życia zwierząt i różnorodna roślinność, konieczna jest także ścieżka lub droga, która niknie w oddali (Dennis Dutton).
8
(nie)trwałość piękna• Piękno samo w sobie nie istnieje i istnieć nie może,
istnieją tylko nasze sądy, i należy znaleźć podstawy tych sądów (Lew Tołstoj).
• Zmiana poczucia i kanonów piękna w czasie (cywilizacji i życiu człowieka).
• Jeżeli piękno jest partycypacją w idei (Plotyn), to wraz ze zmianami idei następuje zwrot pojmowania piękna (beauty turn): ideały piękna zmieniają się wraz z ideałami kultury
9
Piękno: między naturą i kulturą• Pluralizacja i demokratyzacja piękna: piękno jako kulturowo
uwarunkowane odczucie osoby doświadczającej, więc piękno rzeczy istnieje jedynie w umyśle tego, kto rzeczy te ogląda (David Hume), czyli de gustibus non est disputandum
• Upodobanie piękna jest wrodzone, ale podlega zmianom wynikającym z wychowania i doskonalenia (kultury)
10
Dylematy praktyk pięknotwórczych • Klasowość / kastowość piękna• Projektowanie i zmienność gustów:
między estetykami czasów– Wczoraj: powielanie wzorców,
piękno masowe obliczone na aplauz masowego odbiorcy, łatwość przekazu, udawanie i płytka jednoznaczność
– Dzisiaj: często banalne i nijakie
– Jutra: awangardowe (być może), prowokacyjne, niezrozumiałe (często), ślepa uliczka
11
Semiotyka piękna • Pojęcie kultury opiera się na znaczeniach społecznych (Steward Hall)• Piękno jako język kultury, który nie jest neutralnym medium tworzenia
znaczeń i wiedzy, a raczej je ustanawia• praktykom kulturowym nie są przypisane znaczenia raz na zawsze –
znaczenie zawsze jest rezultatem jakiegoś aktu „artykulacji” (czynnego procesu „produkcji poprzez użycia”), czy wyrażenia się w określonym kontekście, w ściśle oznaczonym momencie historycznym, w konkretnym dyskursie.
12
Względne piękno • Piękno jako pierwotna forma intuicji–ekspresji, jaka przepływa przez
ludzkie życie; stanowi syntezę uczuć i poznania, zwłaszcza wyobraźni; jest obojętne na realność; bazuje na postaciach / formach aktywności życia duchowego– podstawowy porządek teoretyczny: estetyka i logika – porządek praktyczny: ekonomia i etyka (Benedetto Croce).
13
Piękno jako proces• Proces społecznej estetyzacji:
– odkrywanie (piękna zapisanego w DNA) i/lub – kształcenie i kształtowanie (piękna jako składowej kultury)
• Rzeczywistość społeczna piękna jest kreowana w procesie jej bezustannej interpretacji.
14
Przestrzeń publiczna
• Przestrzeń publiczna jako przestrzeń łącząca, sprzyjająca nawiązywaniu relacji, budowaniu kultury (czyli tego co nas łączy i tego, co nas odróżnia od innych)
• Przestrzeń negocjacji i kompromisu między (obcymi) jednostkami w celu wypracowania rozwiązań dla wspólnego dobra, czyli między – dogmatyzmem ’estetów’, – prawem jednostki do życia w pięknie i – prawem do indywidualnej różnorodności interesów i gustów
15
Wolność i przestrzeń• Piękno publiczne jako kompromis społeczny w danym
miejscu i czasie• Norma jako wynegocjowany konsensus, a prawo jako
petryfikacja granicy między pięknym a szpetnym• Niebezpieczeństwa normatywizmu: dobro
większości, wolność, kreatywność• Granice wolność i pułapki liberalizmu
Piękno jako reprezentacja społeczeństwa
• Społeczne konstruowanie i przestawianie świata, dokonywane przez nas i dla nas w taki sposób, aby nadać temu światu znaczenie
• Nasze idee, doświadczenia, obawy, nadzieje, relacje, reprezentowane są poprzez system (mniej czy bardziej pięknych) symboli i artefaktów
• Piękno jako konstrukcja społeczna, tworzona przez zinstytucjonalizowane interakcje między ludźmi.
• Mamy takie piękno, jakie sami (współ)tworzymy
• Piękno jako interakcja (doświadczenie) między odbierającym a obiektem (Teoria Płynności Przyjemności Estetycznej: Winkielman at al. 2003) 16
17
(nie)odpowiedzialni za piękno• Strażnicy piękna: beauty gatekeepers:
– legitymacja, – władza i – odpowiedzialność
• Autorytety i dyktatorzy: wybrańcy - strażnicy bram piękna
• Web 2.0: społecznościowe rozproszenie i zagubienie
• Aktorzy, statyści i widzowie: prawodawcy, media, projektanci, właściciele, zleceniodawcy, edukatorzy, użytkownicy, oglądający….
18
Czasami aktywnie włączający się w publiczny dyskurs
między pięknem a szpetotą
19
Między Apollem a Dionizosem• Dwie naprzemienne koncepcje rozwoju,
oparte o dwa podejścia filozoficzne:– Arystotelejski koncept pluralizmu i
wielopoziomowej komunikacji tworzy fundament sztuki dionizyjskiej: chaotycznej, subiektywnej, pełnej emocji i ukazującej prawdziwą naturę.
– Platoński idealizm obiektywny, chroniący wyższe wartości, bazujący na apollińskiej koncepcji sztuki: skupiona wokół światła, kojarzonej z klasycznym pięknem, harmonią, intelektem.
20
Piękna przestrzeń jako dobro wspólne
• dobro wspólne jako wartość społeczna (kulturowa), będąca sumą zaspokojenia maksymalnej liczby możliwości i interesów indywidualnych członków wspólnoty, powiększona znacząco o wartość dodaną, wynikającą z respektowania praw innych członków wspólnoty.
• Piękno jako harmonia między potrzebami różnych użytkowników
• Wirturiańska triada (DQI):– firmitas: siła (jakość), – utilitas: użyteczność (funkcje)– venustas: piękno (wpływ)
• Tylko balans między każdą z wartości gwarantuje trwałą, zrównoważoną strukturę
21
Czy wanna z kolumnadą jest pięknem innego, żartem, nietaktem,
grzechem czy przestępstwem?
22
Piękna przestrzeń jestpięknie wykorzystywana przez
pięknie niejednolitych mieszkańców, czerpiących piękne różnorakie korzyści i
przyjemności z piękna wpięknie różnych sytuacjach
23
Piękno ma zawsze swój kontekst czasu i miejsca