2015 / 1

2015 оны 12 сар /Тусгай дугаар/

ТӨРИЙН АЧАА ДААХÒÓÐØËÀÃÀ, ÕÀÒ ÑÓÓËÀÀ. ЦААШИД НУТГИЙНХАА, МОНГОЛЫНХОО ТӨЛӨӨ ИХИЙГ БYТЭЭХ ЭРМЭЛЗЛЭЛ ДYYРЭН БАЙНА

ÓÈÕ-ÛÍ ÃÈØYYÍ, ÀÞÓËÃYÉ ÁÀÉÄÀË, ÃÀÄÀÀÄ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÁÀÉÍÃÛÍ ÕÎÐÎÎÍЫ ДАРГА Æ.ÝÍÕÁÀЯÐ:

2 / 2015

ДУГААРЫН ХӨТӨЧ

3

Y¿ñãýí áàéãóóëàã÷ “ХОСБИЛЭГИЙН ДАЛАЙ” ХХКЕðºíõèé çàõèðàë Á.ÁÎËÎÐ-ÝÐÄÝÍÝ

Эðõëýã÷ Ä.ÁÀÄÀÌÃÀÐÀÂ, Ìåíåæåð Т.ОТГОНБАЯР, Сэтгүүлч Ц.БАЯНМӨНХ, Äèçàéíåð С.ДЭЛГЭРЧУЛУУНХаяг: Ìîíãîë óëñ, Óëààíáààòàð, ÑÁÄ, VIII хороо Óòàñ: +(976) 99113377 Ôàêñ: +(976) 70075005 Å-mail: suld_mn@yahoo.com https://www.facebook.com/СYЛД-сэтгүүл

Õýâëýëèéí ýõèéã “СYЛД” ñýòã¿¿ëèéí ãàçàðт áýëòãýæ “Хүслийн өнгө” ÕÕÊ-ä õýâëýâ.“СYЛД” ñýòã¿¿ëèéã àøèãëàõ îíöãîé ýðõèéã “ХОСБИЛЭГИЙН ДАЛАЙ” ÕÕÊ ýçýìøèõ áîëíî.

Мэндийн үг4-15

20

ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÀÃÒ ÒӨÐ ÕÝÒ ÎÐÎËÖÎÎÄ, ÓËÑ ÒӨÐÆYYËÝÕÝÝÐ

ÕЯÌÐÀËÛÃ ÁÈÉ ÁÎËÃÎÄÃÈÉÃ ÕÀÐÓÓËËÀÀ

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿð:

16-19 ÓËÑÛÍ ÈÕ ÕÓÐËÛÍ ÀÞÓËÃYÉ ÁÀÉÄÀË, ÃÀÄÀÀÄ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÁÀÉÍÃÛÍ ÕÎÐÎÎÍÛ ÀÆËЫН ÒÀËÀÀÐ

ÓÈÕ-ûí áîëîí ÓÈÕ äàõüÌÀÍ-ûí á¿ëãýýñ áàéãóóëñàí àæëûí

õýñýãò àæèëëàñàí áàéäàëÌîíãîë Óëñûí Çýâñýãò õ¿÷íèé 1946-2014 îíû ò¿¿õèéã ýìõýòãýñýí “Ýõ îðíû òºëºº öîõèëîõ ç¿ðõ” õî¸ð áîòü íîì óíøèã÷äûí ãàðò î÷ëîî

21

24

26

32-79

84-95

Æèë òóòàìä îðîëöîã÷áàãууд íýìýãäñýýð áóé ÌÀÐØ

ÒÀÊÒÈÊÈÉÍ ÒÝÌÖÝÝÍ

22-23

25

29

80-83

ÇÝÂÑÝÃÒ ÕYЧÍÈÉ ÀÍÃÈ ÑÀËÁÀÐÓÓÄÛÍ YÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÒÀÉ ÒÀÍÈËÖÀÂ

ÃÎÂÜ-ÀËÒÀÉ ÀÉÌÃÈÉÍÌÀÍ-ÛÍ ÕÎÐÎÎГ БАЙНГА

ДЭМЖИЖ ÀÆИËЛАДАГ ÀÞÓËÃYÉ ÁÀÉÄÀË, ÃÀÄÀÀÄ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÁÀÉÍÃÛÍ ÕÎÐÎÎÍÛ ÃÈØYYÄ ÁÍÕÀÓ-Ä ÀÉËЧËÀВ

Óëñûí îëèìïèàäàä àìæèëò ãàðãàñàí ÁÀÃØ ÑÓÐÀÃЧÄÀÀ

ÄÝÌÆÈÆ ÀÆÈËËÀÄÀÓÀËÒÀÉÍ ÕÓÐÄ 2” ÍÀÀÄÀÌÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀÃÄËÀÀ

Àëòàé íóòãèéí íýðèéí õóóäàñÕÀÍÒÀÉØÈÐ ÁӨÕÈÉÍ ÄÝÂÆÝÝ

АЛТАЙН ÇÀËÓÓÑÛÍ ТУРШЛАГААР МОНГОЛЫН БYХ АЙМАГТ 1000 ÇÀËÓÓÑÛÍ ЧÓÓËÃÀ ÓÓËÇÀËÒÛÃ ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀÂ

2015 / 3

Мэндийн үг

Ýðõýì Òàíä ìýíäèéí õàäãèéã ºðãºñºí

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í, Àþóëã¿é áàéäàë ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíы äàðãà Æ.Ýíõáàÿð

Óíàãàí íóòãèéí àõàí ä¿¿ñ, Àëòàé÷óóä мèíü òàðãàí òàâòàé ºâºëæèæ áàéíà óó?

Òà á¿õíèéõýý èòãýë, õ¿íäýòãýë, ¿¿ðãýýð õóóëü òîãòîîõ äýýä áàéãóóëëàãàä ñîíãîãäñîíîîñ õîéø õî¸ð ÷ á¿рýí ýðõèéí õóãàöààíä àæèëëàæ áàéíà.

2012 îíä ìèíèé áèå íàìûí æàãñààëòààð íýð äýâøèæ ÓÈÕ-ä ñîíãîãäîõîä ÷ Àëòàé÷óóäûí ìààíü ñàíàë чухал дэмжлэг болсон нь гарцаагүй юм. ßìàð ÷ òîõèîëäîëä íàäàä èòãýæ, õàðèóöëàãà ¿¿ð¿¿ëæ áóé íóòгийн îлîí Òà á¿õíèéõýý òºëºº ñýòãýëýý ÷èëýýæ àæèëëàñààð áàéõ áîëíî.

Òèéì ÷ ó÷ðààñ ÓÈÕ-ààð õýëýëöýí áàòëàãäàæ áàéãàà á¿õèé ë õóóëü, òîãòîîëóóä, àéìàãòàé õîëáîîòîé á¿õ àñóóäàëä îðîí íóòãèéíõàíòàéãàà ñàíàë ñîëèëöîæ, ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëæ, îðîëöîæ, àæèë áîëãîõ ãýæ ç¿òãýäýã.

Íàìûí æàãñààëòààð ñîíãîãäñîí ãèø¿¿äèéí õóâüä Ìîíãîë óëñ òýð ÷èãòýý íýã òîéðîã ãýñýí àãóóëãààð àæèëëàäàã òóë Àëòàé íóòàãòàà áàéí áàéí î÷èæ, ñóìäààð òîéð÷ èðãýäòýéãýý óóëçààä ÿâàõ çàâ, áîëîìæ õîìñ áàéäàã. Ãýâ÷ ñîíãîãäñîí öàãààñàà àéìàã, îðîí íóòãèéí õºãæèë, èðãýäèéí àõóé àìüäðàëûã

äýýøë¿¿ëýõ, ñóðàã÷ çàëóóñûíõàà õºãæèõ, áîëîâñðîõ, àìæèëòàà àõèóëàõûíх нь òºëºº ñàíàà÷ëàí, çîõèîí áàéãóóëñàí àæëóóä ìààíü òàñðààã¿é, çàâñàðëààã¿é, óëàì ÷ ºðãºí õ¿ðýýíä õèéãäýæ õýðýãæñýýð ë áàéãàà. Óëàìæëàë áîëîí çîõèîãäîæ áóé ýäãýýð àæëóóäààðàà áè íóòãèéí èðãýäòýéãýý ÿìàãò õîëáîî õàðèëöààòàé áàéãàà ãýæ îéëãîäîã.

ªíãºðñºí äºðâºí æèëä óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí õ¿íäðýëèéí íºëºº Ãîâü-Àëòàé àéìàã, èðãýäèéí ìààíü íóðóóíä à÷àà ¿¿ð¿¿ëæ áóé ÷ áèä ýíý áàéäëûã õ¿ëýýí çºâøººð÷ ãàð õóìõèí ñóóõ ёсгүй, íàäàä òèéì ýðõ áàéõã¿é. Òèéìýýñ íóòãèéíõàà õºãæëèéã íýã øàòààð ÷ áîëîâ àõèóëàõûí òºëºº хамтдаа зүтгэж, хоёргүй сэтгэлээр àæèëëàõûã çîðüæ áàéãààãàà óëàìæèëæ áàéíà.

Íàäàä èéí àæèëëàõ òóðøëàãà, óðàì çîðèã, õàò õàíãàëòòàé ñóóëàà.

Цаашид тà á¿õýíòýéãýý õàìòäàà Àëòàé íóòãèéíõàà òºëºº, õîé÷ èðýýä¿éíõýý òºëºº, Óëñ Ìîíãîëûíõîî òºëºº óëàì èõèéã á¿òýýõ эрмэлзлэл дүүрэн áàéíà.

Ñîíãîëò, øèéäâýðòýý ÿìàãò òóóøòàé áàéäàã Àëòàé÷óóäын ìèíü санасан бүхэн сэтгэлчилэн бүтэх болтугай.

4 / 2015

Äýëõèéí õàìòûí íèéãýìëýãèéí ºìíº õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéí äàãóó áàðèëãà, èíæåíåðèéí àíãèóäàà áýëòãýõ øààðäëàãàòàé --------------------------------------------------------------------------

-Ýäèéí çàñàã õ¿íäðýëòýé, õàñ÷ òàíàõ òàëààð ÿðüæ áàéãàà ÷ öýðã¿¿äèéã á¿òýýí áàéãóóëàëòàä îðîëöóóëàõàä 24 òýðáóìûã òóñãà÷èõëàà. Òýãýõýýð öýðã¿¿äýýð òºìºð çàì áàðèóëàõ, áàñ ýíý èõ õýìæýýíèé òºñâèéã çàðöóóëàõ íü õýð îíîâ÷òîé þì áý. Òà Áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðûã óäèðäàæ áàéñíû õóâüä ýíý àñóóäëûã õýðõýí õàðæ áàéíà âý?

-ÓÈÕ íàìðûí ÷óóëãàíààðàà Áàòëàí õàìãààëàõ áîäëîãûí ¿íäýñ ãýñýí òîìîîõîí áîäëîãûí áè÷èã áàðèìòûã áàòàëñàí. Óã áàðèìò áè÷èãò Ìîíãîë Óëñ áîë ººðèé㺺 õàìãààëàõ çýâñýãò õ¿÷èíòýé áàéíà. Çýâñýãò õ¿÷èí íü ìýðãýæëèéí, öîìõîí, óëñ îðíîî áàòëàí õàìãààëàõ ¿íäñýí ÷èã ¿¿ðýãòýé áàéõààð òóñãàñàí áàéãàà. Èéìä çýâñýãò õ¿÷èí óëñ òºðººñ àíãèä áàéõ ¸ñòîé. Ãýòýë óëñ òºð÷èä ýíý ñàëáàðûã óëñ òºðæ¿¿ëýõ, óëñ òºðèéí íàìóóäûíõàà ýðõ àøèãò íèéö¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ áîäëîãîã¿é ÿðüæ ýõýëæ áàéíà. Èéì ç¿éë áàéæ áîëîõã¿é. Áîäëîãîä òóñãàñíû äàãóó Ìîíãîë Óëñ çýâñýãò õ¿÷íýý õºãæ¿¿ëýõ, çýâñýãëýë òåõíèêýý ñàéæðóóëàõ, äàé÷èëãààíû íººöèéã óëñ îðíû ºìíº òóëãàìäàæ áàéãàà çîðèëòîä òóëãóóðëàí õàíãàí áèåë¿¿ëýõ õýìæýýíä íººöºº á¿ðä¿¿ëýõ ¿íäñýí ¿¿ðýãòýé.

-Çàñãèéí ãàçàð çýâñýãò õ¿÷íèéõýý õîîë, õóâöàñíû çàðäëûã òàíàñàí àòëàà á¿òýýí áàéãóóëàëòûí àæèëä èõ õýìæýýíèé õºðºí㺠çàðöóóëíà ãýýä áàéãààã ø¿¿ìæëýõ õ¿í îëîí áàéíà ë äàà?

-Ñ¿¿ëèéí õî¸ð æèë äàðààëàí çýâñýãò õ¿÷íèé õîîë, õóâöàñíû õàíãàëòûã òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýíã¿é. Ýíý áîë õóóëèéí òîìîîõîí çºð÷èë. Çýâñýãò õ¿÷èí ºíººäðèéí áàéäëààð îëñîí îðëîãîîðîî ººðèéíõºº õîîë, õóâöñûã õàíãàæ áàéãàà. Çýâñýãò õ¿÷èí õóóëèàðàà òàâ, àðàâäóãààð ñàðäàà Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷, Çýâñýãò õ¿÷íèé åðºíõèé êîìàíäëàã÷èéí áàòàëñíààð öýðãýý òàòàõ, õàëàõ àæèëëàãàà ¿ðãýëæèëæ, äàé÷èëãààíû íººöºº á¿ðä¿¿ëäýã. ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð áóñàä õàíãàëòàà ÷ á¿ðä¿¿ëíý. Òèéì áîëîõîîð ýðýý

öýýðã¿é, ñîíãóóëèéí ºìíºõ óëñ òºð人 çýâñýãò õ¿÷íèéã îðîëöóóëàõã¿é áàéõûã øààðäàæ áàéíà. Çýâñýãò õ¿÷èí óëñ òºðººñ àíãèä áàéæ, óëñ îðíîî áàòëàí õàìãààëàõ ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ ÷àäàâõòàé áàéõ, íºãºº òàëààñ äýëõèéí õàìòûí íèéãýìëýãèéí ºìíº õ¿ëýýñýí îëîí óëñàä ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõèéí òóëä áàðèëãà, èíæåíåðèéí àíãèóäàà ë áýëòãýõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

-Çàñãèéí ãàçðààñ çýâñýãò õ¿÷íèéõýý õîîë, õóâöàñíû çàðäëûã òàíà÷èõààð òýä õààíààñ çàðäëàà á¿ðä¿¿ëæ áàéíà ãýñýí ¿ã âý?

-ͯÁ-ûí ìàíäàòòàéãààð îëîí óëñûí àæèëëàãààíä îðîëöñîíûõîî òºëáºðººñ ýíý á¿õíýý çîõèöóóëæ áàéãàà. Ýíý áîë ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëàà àëäàãäóóëæ áàéãààãèéí íîöòîé èëðýë. ¯¿íèéã çàëðóóëàõ ¸ñòîé. Ìîíãîëûí òºð ºìíº íü èéì áàéäàëä îðæ ¿çýýã¿é.--------------------------------------------------------------------------

Öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí òýòãýâýð, òýòãýìæèéã íºõºí òºëáºð ãýæ îéëãîõ õýðýãòýé--------------------------------------------------------------------------

-Öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí òýòãýâýð, òýòãýìæèéí àñóóäàëä õàìãèéí èõ äóóãàðäàã ãèø¿¿íèé íýã. Ýíý ñàëáàðûíõíûã òà èðãýíèé çàðèì ýðõýý õóóëèàð õÿçãààðëóóëñàí ãýæ ÿðèàä áàéäàã. ßàãààä?

-Çýâñýãò õ¿÷èíä öýðãèéí àëáà õààõ õàðèëöààã îíöãîé áóþó íèéòèéí àëáàíààñ àðàé ººðººð àâ÷ ¿çýí òóñãàéëñàí õóóëèàð çîõèöóóëäàã îëîí óëñûí ýðõ ç¿éí íèéòëýã çàð÷èì áàéäàã. Ìàíàé óëñàä ÷ èíãýæ ¿çäýã òóë ýíý õàðèëöààã “Èðãýíèé öýðãèéí ¿¿ðýã, öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé õóóëü”-ààð, ýíý õ¿ðýýíä öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí òýòãýâýð, òýòãýìæèéí àñóóäëûã “Öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí òýòãýâýð, òýòãýìæèéí òóõàé” ãýñýí òóñãàéëñàí õóóëèàð çîõèöóóëæ áàéãàà.

Ò¿¿í÷ëýí 2010 îíä ÓÈÕ-ààð óã õóóëèéí ºìíºõ õóâèëáàðò íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàí öýðãèéí àëáàí õààã÷ áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàñàí òºðèéí òóñãàé àëáàí õààã÷èéí àìü íàñ, íèéãìèéí õàìãààëàë, òýòãýâýð, òýòãýìæòýé õîëáîãäîë á¿õèé îëîí æèë ÿðèãäñàí îëîí àñóóäëûã íýã ìºð áîëãîí øèéäâýðëýñýí. Ò¿¿íèé äîòîð ýäãýýð õ¿ì¿¿ñèéã òýòãýâýðò ãàðàõàä íü îëãîõ íýã óäààãèéí òýòãýìæèéí õýìæýýã ºìíº íü “36 ñàð õ¿ðòýë” ãýæ áàéñíûã

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿð:

ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÀÃÒ ÒӨÐ ÕÝÒ ÎÐÎËÖÎÎÄ, ÓËÑ ÒӨÐÆYYËÝÕÝÝÐ ÕЯÌÐÀËÛÃ ÁÈÉ ÁÎËÃÎÄÃÈÉÃ ÕÀÐÓÓËËÀÀ

Ярилцлага

2015 / 5

òîäîòãîí çààâàë 36 ñàðûí öàëèíòàé òýíöýõ¿éö áîëãîñîí.

̺í òýòãýâýð òîãòîîõ õóâü õýìæýýã àâ÷ áàéñàí öàëèíãèéíõ íü 80 õóâü áàéõààð òîãòîîñîí íü ýõ îðíûõîî òºëºº ãýñýí òýäíèé ÷èí ýðìýëçýë, èòãýë, ¿íýìøèë, öýðãèéí õýìýýõ àìàðã¿é àëáàíäàà ñýòãýë õî¸ðäîëã¿é ç¿òãýõ óðàì çîðèã, òºð, çàñãààðàà áàõàðõàõ ñýòãýëãýýã õ¿÷òýé èäýâõæ¿¿ëñýí þì.

Öýðãèéí àëáàí õààã÷ áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàñàí òºðèéí òóñãàé àëáàí õààã÷èä íü àæèëëàõ, àìüäðàõ ãàçðàà ººðñ人 ñîíãîõ ýðõã¿é õ¿ì¿¿ñ áàéäàã þì. Çàðèì ñóäëàà÷èéí òîîöñîíîîð öýðãèéí àíãè, áàéãóóëëàãûí îôèöåð, àõëàã÷ íàð õîíîãòîî õóóëèàð íîãäñîí àæëûí íàéìàí öàãààñàà 1.5-ààñ 2 äàõèí èë¿¿ õóãàöààãààð áóþó 25 æèë àëáà õààõäàà íèéòäýý 37.5-50 æèëèéí àæèë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã þì áèëýý.

Èíãýõäýý äóíäæààð òàâààñ äîëîîí àíãè, áàéãóóëëàãà äàìæèí àæèëëàæ ¿¿íèéõýý óëìààñ ººðèéí ãýñýí òîãòâîðòîé áàéíãûí îðîí ñóóöòàé áîëæ ÷àääàãã¿é. Ãýð á¿ëèéí õ¿íä íü ìýðãýæëèéí áîëîí äîðèóõàí öàëèí õºëñòýé àæèë áàðàã îëääîãã¿é ãýäãèéã áèä ìýäíý.

Òýãýýä ¿ð õ¿¿õýä íü îëîí ñóðãóóëü äàìæèí, ýñâýë çàâñàðääàã. Òèéìýýñ ñî¸ë, õ¿ì¿¿æëèéí

òàëààñàà ÷ õîöðîõ, õîõèðîõ íü åðäèéí ¿çýãäýë áàéäàã. Åð íü öýðãèéíõýí õýö¿¿ ø¿¿ äýý. Îäîî àíãè, ñàëáàðûí îôèöåð, àõëàã÷ íàðûí 40 øàõàì õóâü íü ººðèéí ãýñýí îðîí ñóóöã¿é áàéíà ãýýä áîä äîî.

Òèéì ó÷ðààñ òýòãýâýðò ãàðàõàä íü îëãîãääîã 36 ñàðûí öàëèíòàé íü òýíöýõ õýìæýýíèé òýòãýìæ íü îðîí ñóóöíûõàà àñóóäëûã ÿìàð íýã õýìæýýãýýð õàãàñ äóòóó ÷ áîëîâ øèéäâýðëýõ áóþó òàâàí õàíàòàé ãàíö ãýð, íýã õàøàà, ãàçàð õóäàëäàæ àâàõ, ýñâýë õ¿¿õä¿¿äèéíõýý íýð äýýð îðîí ñóóöíû íàéìàí õóâèéí çýýë àâàõäàà óðüä÷èëãààíûõàà õàãàñûã íü ºãºõºä òóñ íýìýð áîëíî ãýæ ¿çýæ áàéíà.

Öýðãèéí àëáàí õààã÷ áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàñàí òºðèéí òóñãàé àëáàí õààã÷èéí òýòãýâýð, òýòãýìæèéí àñóóäëûã àâ÷ õºíäºõ人 àíõààðàõ ¸ñòîé ººð íýã ÷óõàë ç¿éë áîë àëèâàà óëñ îðîí èéì òºðëèéí òýòãýâýð, òýòãýìæýý óëñ òºðèéí áîëîí èðãýíèé çàðèì ýðõýý õóóëèàð õÿçãààðëóóëæ áàéñíû õàðèóä òýäýíä ¿ç¿¿ëæ áóé íºõºí òºëáºð ãýæ îéëãîõ õýðýãòýé.

Óõààíäàà íýã òºðëèéí òºðèéí òàëàðõàë ãýæ ¿çäýã îëîí óëñûí æèøèã áàéäàã áîëîõûã àðä÷èëñàí õýìýýí òîîöîãäîæ áóé ìàíàé îðíû õóâüä òóóøòàé áàðèìòëàõ íü ç¿éòýé.

Öýðãèéí õ¿ì¿¿ñ àëáà õààõ õóãàöààíäàà

6 / 2015

ãóðâàí òºðëèéí õóóëèéí õîëáîãäîõ îëîí çààëòààð ýðõýý õÿçãààðëóóëàí áàéæ ýõ îðíîî õàìãààëàõ ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýäýã. Öýðãèéí õ¿ì¿¿ñ ìàíü ìýòèéã áîäîõîä îëîí æèë õ¿íä õºäºëìºð, íîéð, õîîë, àìðàëò áàãàòàé ÿâñààð èðñýí. ßìàð ÷ ¿åä òèéì ë áàéñàí. Îëîí æèë ñýòãýëèéí äàðàìò, ò¿ãø¿¿ðò áàéäëûíõàà äàðààãààð òýòãýâýðòýý ãàðàõ ¿åäýý èõýâ÷ëýí àðõàã õóó÷ ºâ÷òýé áîëîí ¿ëääýã.

Ò¿¿íèéãýý àñàð ºíäºð ¿íýýð ýì÷ë¿¿ëýõ àñóóäàëòàé òóëãàðäàã íü äýýðõ õýìæýýíèé íýã óäààãèéí òýòãýìæèéã îëãîõ áàñ íýã ¿íäýñëýë áîëæ áàéãàà þì. Äýýð äóðäñàí õýìæýýíèé òýòãýìæ íü àìü íàñàà õýçýý ÷ àëäàæ áîëîõ íºõöºëä àëáàà õààæ èðñíèéõ íü òºëºº ºãºõ íýã òºðëèéí, áàãà ÷ áîëñîí íºõºí òºëáºð ãýæ áàñ îéëãîãääîã áîëñîí áºãººä ýíý ñàëáàðûíõíûã ýíý ¿éë õýðýãò ¿íýí ñýòãýëýýñýý õ¿÷èí ç¿òãýõýä íü ñýòãýëèéí äýì áîëäîã.--------------------------------------------------------------------------

Ø¿¿õèéí áèå äààñàí ø¿¿ã÷èéí õàðààò áóñ áàéäëûã õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã õàíãàñàí àëõìààñ óõàð÷ áîëîõã¿é --------------------------------------------------------------------------

-ÓÈÕ Ø¿¿õèéí òóõàé áàãö õóóëèéã áàòàëæ, ø¿¿õèéí øèíýòãýëèéã ýõë¿¿ëñýí íü ñàÿõàí. Õàðèí îäîî ýäèéí çàñàã õÿìàðëàà ãýýä ø¿¿õèéí òºñºâ, ø¿¿ã÷èéí öàëèíã áóóðóóëàõààð ÿðèëöàæ áàéíà. Òà ýíý àñóóäàëä ÿìàð áàéð ñóóðüòàé áàéãàà âý?

-Ø¿¿õèéí òóõàé áàãö õóóëèéã ÓÈÕ áàòàëñàí. Áàòàëñàí õóóëèà áèåë¿¿ëýõ, ò¿¿íä õÿíàëò òàâèõ, óëñ òºðèéí àñàð ýðìýëçýëòýé áàéõ ¸ñòîé. Èíãýæ áàéæ ë Ìîíãîë Óëñûí ø¿¿õ çàñàãëàëûí øèíý÷ëýë ÷àíàðûí øèíý øàòàíä àõèõ áîëîëöîî á¿ðäýíý. Õóóëü òîãòîîõ áàéãóóëëàãà áàòàëñàí õóóëèà õýðýãæ¿¿ëýõã¿é, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëñýí òºðèéí áàéãóóëëàãà ðóó äàéð÷, äàâøëàõ þì áîë òóéëûí íîöòîé àñóóäàë.

¯ð äàãàâàð íü õóóëü òîãòîîõ áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãàà, äàðõëàà, ÷àäàìæèéí àñóóäàëä ñºðºã. Õýðýâ ø¿¿õèéí òºñºâ, ñàíõ¿¿ã òºð äààæ, óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí áàòàëãààã íü õàíãàæ ºãºõã¿é áîë ø¿¿õèéí øèíýòãýë õýðýãæèõ íü á¿¿ õýë, óðäàõààñàà á¿ð äîðäîõ àþóë í¿¿ðëýíý. Òèéì ó÷ðààñ ø¿¿õèéí øèíýòãýëèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõèéí òóëä ø¿¿õèéí áèå äààñàí, ø¿¿ã÷èéí õàðààò áóñ áàéäëûã á¿õ òàëààð õàíãàõ íü áèäíèé 25 æèëèéí ºìíº ñîíãîñîí àðä÷èëñàí íèéãìèéí ¿íýò ç¿éëýý õàìãààëàõ àñóóäàë þì.

ßëàíãóÿà ø¿¿í òàñëàõ àæèëëàãààã òºðèéí áóñàä çàñàãëàëààñ àíãèä, ÓÈÕ, Çàñãèéí ãàçðààñ õºíäëºíãèéí íºëººëºëã¿é áàéëãàõûí òóëä òºñºâ, óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí áàòàëãààã íü á¿ðä¿¿ëýõ ÷èí õ¿ñýë ýðìýëçýë áàéæ ãýìýýíý, ø¿¿õèéí øèíýòãýë ÿâàãäàíà. Õàðàìñàëòàé íü ºíººäðèéí áîäèò áàéäàë äýýð çàðèì ýðõ áàðèã÷èä ººðñäèéíõºº ýõë¿¿ëñýí ø¿¿õèéí øèíýòãýëèéí ýíý ãîë àæèëäàà ÷èí õ¿ñýë ãàðãàõã¿é áàéãàà íü òîä õàðàãäàæ áàéíà ø¿¿ äýý. ×àíãà õàøãèð÷, ñ¿ð äóóëèàíòàé ýõë¿¿ëýíã¿¿ò çàìûí äóíä õ¿÷ã¿éä¿¿ëýõ íü áèäíèé àðä ò¿ìíèé ºìíº ºãñºí àìëàëò ëàâ áèø.

-Ø¿¿õèéí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëæ, ø¿¿õèéí òºñâèéã Ñàíãèéí ÿàìààð äàìæäàã áîëãîõîîð Çàñãèéí ãàçðààñ õóóëèéí òºñºë ºðãºí

áàðüñàí. Ýíý òàëààð òà ÿìàð áàéð ñóóðüòàé áàéãàà âý?

-Ø¿¿õ áîë çàñàãëàë. Ýíý áîë óëñ òºð áèø. Óëñ òºð÷èä, ýðõ áàðèã÷èä ø¿¿õ, õýâëýë ìýäýýëýë õî¸ðûã ãàðûíõàà äîð, ººðñäèéíõºº àÿñààð, çàõèàëãààð õºäºëãºõ òóéëûí ñîíèðõîëòîé áàéäàã. Àæèëëàõ îð÷èí íü á¿ðäýýã¿é, òºñºâ ñàíõ¿¿ íü òàð÷èã, òºð íü îðîëöîîòîé áàéõ ãýñýí èéì íºõöºëä øóäàðãààð àæèëëà ãýæ ø¿¿õýýñ ¿ð ä¿í øààðäàõ íü óõààëàã áóñ. Áóñàä ñàëáàðò ÷ ãýñýí èéì áàéäàë àæèãëàãäàæ áàéãàà.

Öàëèí áîë íýã àñóóäàë. Ø¿¿ã÷èä ñàíõ¿¿ãèéí õóâüä õàðààò áóñ áàéæ, øóäàðãà øèéäâýð ãàðãàõ íºõöºë á¿ðäýíý. Òèéìýýñ нýí òýðã¿¿íä ø¿¿õ çàñàãëàëûíõ íü ¿íýò çàð÷ìûã õàìãààëàõûí õóâüä òºñâèéã íü õàíãàëòòàé õóâààðèëæ, øàò øàòíû ø¿¿õèéí ø¿¿ã÷äèéí àæèëëàæ, àìüäðàõ öàëèí õàíãàìæèéã íü çîõèõ ò¿âøèíä øèéäýæ ºãºõ íü ç¿é ¸ñíû àñóóäàë. Õî¸ðäóãààðò, ø¿¿ã÷äèéí õóóëüä çààãäñàí ¿¿ðýã ôóíêöýý õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí áàéðíû îð÷èí, áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ ºãºõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.

-Òà ø¿¿õèéí áèå äààñàí áàéäëààð àæèëëàõ áîëîìæ á¿ðýí õàíãàãäñàí ãýæ ¿çäýã ¿¿?

-Ø¿¿õ ýðõ ìýäëèéã áèå äààæ àæèëëàõ íºõöëèéã òºð õàíãàõ ¿¿ðýãòýé. Ýíý íü ¯íäñýí õóóëèàð áàòàëãààæñàí àñóóäàë. Ñ¿¿ëèéí ¿åä ýð÷èìòýé ÿðèãäàæ áàéãàà ø¿¿õèéí øèíýòãýë, ø¿¿õèéí áèå äààñàí áàéäëûã ç¿é íü øèíý ¯íäñýí õóóëèéã áàòëàãäñàí ¿åýñ çýðýãö¿¿ëæ àíõààðàõ áàéñàí. Ãýòýë õîðü ãàðóé æèë ø¿¿õèéã áèå äààí àæèëëàõ íºõöºë, ò¿¿íèé äîòîð ýäèéí çàñãèéí áàòàëãààãààð õàíãàæ ÷àäààã¿é ãýæ áè ¿çäýã.

Øèíý÷ëýë îðîéòñîí ÷ ãýñýí ýíý Óëñûí Èõ Õóðàë çîðèãòîé àëõàì õèéæ, Ø¿¿õèéí áàãö õóóëèéã áàòàëñàí íü ø¿¿õèéí áèå äààñàí ø¿¿ã÷èéí õàðààò áóñ áàéäëûã õàíãàõ ýðõ ç¿éí îð÷íûã á¿ðä¿¿ëæ ÷àäëàà. Îäîî ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ á¿õ áîëîìæèéã õàíãàñàí àëõìààñ óõàð÷ áîëîõã¿é ãýñýí áîäëîãûã ìèíèé õóâüä áàðüäàã. Òºð íü ¿¿íèéã ýñ õàíãàâààñ ø¿¿õèéí øèíýòãýëèéí áîäëîãîä óõðàëò ãàðíà.

-Ø¿¿õ ýðõ ìýäëèéí òàëààðõ òºðèéí áîäëîãî Îëîí Óëñûí æèøèãò íèéöñýí áàéõ øààðäëàãûí òóõàéä?

-Îëîí Óëñûí õýìæýýíä Ø¿¿õ ýðõ ìýäëèéã áèå äààñàí áàéäëûã õàíãàõàä õýðýãëýãäýõ õýì õýìæýý, ãýðýý êîíâåíö, çºâëºìæèéã Ìîíãîë Óëñ õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé. Èéìä ø¿¿õèéí òºñºâ, ø¿¿ã÷èéí öàëèíã áóóðóóëæ áîëîõã¿é. Öàëèí áîë ø¿¿ã÷èéí ýäèéí çàñãèéí ãîë áàòàëãàà. Ø¿¿ã÷èä ººð îðëîãî îëîõûã õóóëèàð õîðèãëîñîí áàéãàà ø¿¿ äýý.

-Ø¿¿õèéí òºñâèéã æèë á¿ð ë ø¿¿ìæèëäýã. Ø¿¿ã÷èéí öàëèí ºíäºð áàéíà, ýì÷ áàãø íàðûí öàëèí áàãà áàéíà ãýýä ë?

-Åð íü òºð îðøèí áàéãààãèéí èëýðõèéëýë ø¿¿õ. Õ¿íèé íèéãýìä àìüäàð÷ áàéãàà õýí ÷ ãýì áóðóóãàà ãàãöõ¿¿ ø¿¿õèéí ºìíº î÷èæ áàéæ ë ø¿¿ëãýäýã. ¯íýí õóäàë, çºâ áóðóóãèéí àñóóäàë çºâõºí ø¿¿õ äýýð ë øèéäýãäýíý. Ø¿¿õ õ¿÷òýé áîë òºð õ¿÷òýé ãýæ îéëãîæ áîëíî. Òýãæ áàéæ ë íèéãìèéí äýã æóðàì, øóäàðãà ¸ñ õàíãàãäàíà. Ø¿¿õ áîë “íèéãìèéã àíàãààõ ýì÷”. Ø¿¿õ äýýð àæëûí àëäàà, ýíäýë ãàðëàà ãýõýä íèéãýì ºâ÷뺺ä ýõýëíý.

Ø¿¿õèéí øèíýòãýë äºíãºæ ýõëýë òºäèé

Ярилцлага

2015 / 7

áàéíà. Ýíý ¿åä íü äýìæèõã¿é ò¿ëõýæ íóðààãààä áàéõ çîõèñã¿é. ׺뺺ò õýâëýë ìýäýýëýë, õàðààò áóñ ø¿¿õ àæèëëàæ, îëîí íàìûí òîãòîëöîî á¿ðäýæ, ñºðºã õ¿÷èí òºðä õÿíàëò òàâüæ áàéæ àðä÷èëàë á¿ðýí óòãààðàà áýõæèíý. Õýâëýë õóäàëäàãäààä, ø¿¿õ óëñ òºðèéí íºëººíä àâòààä èðýõýýð íèéãìèéí ìààíü ¿íýò ç¿éë óñòàíà. Õàìãèéí íîöòîé àþóë íü ýíý. Ø¿¿õ ÿìàð áàéíà, òýð íèéãýì òèéì ë áàéíà. Ø¿¿õýä èòãýõ îëîí íèéòèéí èòãýë àëäðàõàä çàñàãëàë, òºð óòãàà àëäàíà. 25 æèëèéí ºìíº õèéñýí áèäíèé òýð òîì îëîëò ¿ã¿é áîëíî ãýæ áè îéëãîæ áàéíà.

-Ø¿¿õèéí òºñâèéã áóóðóóëàõ ãýæ áàéãàà òàë äýýð òà ÿìàð áîäîëòîé áàéãàà âý?

-ßìàð ÷ áàéñàí ÓÈÕ ººðºº áàòàëñàí õóóëèéíõàà õýðýãæèëòèéã õàíãàõûí òóëä ø¿¿õèéí òºñâèéã óðä ºìíºõººñ íü áóóðóóëàõã¿éãýýð, ÷àäâàë íýìýãä¿¿ëñýí õºðºí㺠îðóóëàëòûã áàòàëæ ºãºõ ¸ñòîé.

Ñ¿¿ëèéí õî¸ð æèë äàðààëàí ø¿¿õèéí òºñâèéã áàòëàõäàà õºðºí㺠îðóóëàëò òýã áàéëãàëàà. Ýíý áîë õàðàìñàëòàé ç¿éë. ßäàæ íýã ÷ áîëòóãàé ø¿¿õèéí ñòàíäàðòûí áàðèëãà áàðèõ òºñºâ õºðºí㺠ºãñºí áîë òýíä èðãýä ë ø¿¿õèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðòýõ òààòàé îð÷èí áèé áîëîõ áàéñíûã ýðãýí ä¿ãíýëò õèéõ ë õýðýãòýé äýý.--------------------------------------------------------------------------

Ãààëèéã òàòâàðûí ìºí㺠õóðààäàã áàéãóóëëàãà áîëãîí ººð÷ëºõ íü áîäëîãûí òîì àëäàà --------------------------------------------------------------------------

-Ãààëèéí áàéãóóëëàãûã Òàòâàðûí áàéãóóëëàãàòàé íýãòãýõ òóõàé àñóóäàëä òà ÿìàð áàéð ñóóðüòàé áàéãàà âý?

-Ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ¿íäñýí ÷èã ¿¿ðýã áîë Ìîíãîë Óëñûí ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûã çîõèîí áàéãóóëàõ þì. Òàòâàð õóðààäàã áàéãóóëëàãàòàé ãààëèéí ¿íäñýí ÷èã ¿¿ðãèéã õîëüæ áîëîõã¿é. ¯éë àæèëëàãàà íü ýõëýýä 100 ãàðóé æèë áîëñîí èéì ò¿¿õòýé áàéãóóëëàãûã îðëîãî òàëààñ òîîöîæ òàòàí áóóëãàæ áàéãàà íü òóéëûí õàðàëãàí øèéäâýð ãýæ ¿çýæ áàéíà.

Òºðèéí àëáà á¿òöýä áàéõ ¸ñòîé ¿íäñýí òóëãóóð áàãàíà áîëîõ ãààëèéí áàéãóóëëàãûã òàòâàðûí ìºí㺠õóðààäàã áàéãóóëëàãà áîëãîí ººð÷ëºõ íü áîäëîãûí òîì àëäàà. --------------------------------------------------------------------------

Õàòóóõàí õýëýõýä, Ìîíãîëûí ýäèéí çàñàãò ìºñòºëò ýõýëñýí--------------------------------------------------------------------------

-Óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí ºíººãèéí íºõöºë áàéäëûã ä¿ãíýæ õýëâýë?

-Ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàã÷èä Ìîíãîëûí ýäèéí çàñãèéí áîëîí óëñ òºðèéí áàéäëûã àíõààðàëòàé àæèãëàæ áàéíà. Ýäèéí çàñãèéí áàéäàë ÷ òóí ìóó áàéãàà. Ãàäààä õóäàëäààíû òýíöýë àëäàãäàëòàé, ãàäààä âàëþòûí öýâýð íººö ¿íäñýíäýý øàâõàãäñàí. Çàñãèéí ãàçðûí áîíäûí ºð äºðâºí èõ íàÿä ðóó äºõºæ ÿâíà. Àæ àõóéí íýãæèéí áîëîí àðèëæààíû áàíêóóäûí òºëºõ ºð “õîîëîéí äýýð õóòãà òàâèõ” õýìæýýíä áàéãàà. Ǻâõºí ýíý æèëèéí õóâüä ë ãýõýä

8 / 2015

àæ àõóéí íýãæèéí òºëºõ ºð íýã òýðáóì 300 ñàÿ àì.äîëëàðò õ¿ðñýí.

Çàñãèéí ãàçðûí äîòîîä áîíäûí õ¿¿ 500 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðëýý. ¯íäñýíäýý äîòîîääîî õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ ÷àäàâõ òºñºâò áàéõã¿é. Óðñãàë çàðäëàà ë äºíãºæ ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ áàéíà. Åðºíõèé ñàéäûí ãàäàãøàà õºðºí㺠áîñãîõîîð ÿâñàí äºðºâ, òàâàí àéë÷ëàë ¿ð ä¿í ìóóòàé áîëñîí. ßëàíãóÿà ÀÍÓ-ä áîëñîí ÎÓÂÑ-ãèéíõàíòàé õèéñýí ÿðèà õýëýëöýýðýýñ ä¿ãíýõýä ãàäààäûíõàí Ìîíãîëûí ºíººãèéí áàéäàëä òààã¿é õàíäàæ áàéãàà íü òîäîðõîé áàéíà.

Ìîíãîë Óëñ õºðºí㺠îðóóëàëòûí áóñ òóñëàìæèéí õýëáýðýýð áàãà õýìæýýíèé ìºí㺠àâàõ áîëîìæ ¿ëäñýí ãýäýã íü õàðàãäàæ áàéãàà.

-ªíººãèéí ýäèéí çàñãèéí

õÿìðàëûã òà ÿàæ õàðæ áàéíà?-Íýãä¿ãýýðò, áèä êàïèòàëûí íèéãýì

ñîíãîñîí. ¯íäñýí õóóëèíäàà õ¿íëýã, ýíýðýíã¿é àðä÷èëñàí ãýæ òîìú¸îëñîí ÷ õàìãèéí õ¿íëýã áóñ, õàðãèñ, õàòóó øèð¿¿í íèéãìèéã ñîíãîñîí. Ýíý íèéãìèéíõýý àíõíû ýäèéí çàñãèéí áîäèò õÿìðàëûã ¿çýæ, àìñ÷ ýõýëæ áàéíà. Èíãýñíýýð ìîíãîë÷óóä ìºíãºíä õàíäàõ õàíäëàãà, çýýëýíä õàíäàõ õàíäëàãà, ýäèéí çàñãèéí òàëààðõè îéëãîëò, ñàíõ¿¿ãèéí áîëîâñðîë ìàø ìóó áàéãààã ìýäýð÷, õàðæ áàéíà. Ýíý äóòàãäàë, îéëãîëò ºðõ á¿ð, àæ àõóéí íýãæ, çàñàã òºð, Ìîíãîëáàíêèíä õ¿ðòýë áîäèòîîð õàðàãäàæ áàéãààã õàðæ áîëíî.

Ýäèéí çàñàã íü 17 õóâüä õ¿ð÷ ºñ÷, ñàðäàà 400-500 ñàÿ àì.äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëò òîãòìîë îðäîã áàéñàí óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü ºíººäºð 0 õóâü ðóó îðæ, ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàëò 0 çààëàà. ¯íäýñíèé âàëþò õàíøàà 50

õóâü àëäñàíààð äýëõèéä õàíøàà õàìãèéí õóðäàí àëäñàí ìºíãºí äýâñãýðòòýé îðîí Ìîíãîë áîëëîî.

Ýäèéí çàñàã íü õàìãèéí õ¿íä áàéãàà Óêðàéí, Ãðåêèéí äàðàà Ìîíãîë óëñ îрñîí áàéíà. Äýëõèé äàõèíä ýäèéí çàñãèéí òºëâèéã òîäîðõîéëäîã, ¿íýëãýý ºãäºã áàéãóóëëàãóóä Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñãèéí èðýýä¿éí òºëâèéã ñºðºã ãýæ ¿íýëýõ áîëñîí. Õàìãèéí ñ¿¿ëä áóþó ºíãºðñºí 7 õîíîãò Ìîíãîë Óëñûí áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðò òîëãîé öîõèæ áàéãàà àðèëæààíû áàíêóóä ñºðºã ¿íýëãýýíä îðëîî. Ýåðýã ÷ áèø, òîãòâîðòîé ÷ áèø ñºðºã ø¿¿.

Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ãàäààä çàõ çýýëä ãàðãàñàí áîíä æàíê áóþó õàìãèéí ìóó “õîãèéí” ãýõ ¿íýëãýýíä îðëîî. Ãóðâàí æèëèéí ºìíº ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò ñàð á¿ð 400-500 ñàÿ àì.äîëëàðò õ¿ð÷ äýëõèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûíõàí Ìîíãîëä õºðºíãº

Ìîíãîë òºðèéí äàëáààíû ºäºðò çîðèóëñàí öýðãèéí ïàðàäûã óäèðäàâ. /2012 îí/

2015 / 9

îðóóëàõààð äóãààðëàäàã. Äýëõèé äàõèíä óóë óóðõàé, ò¿¿íèéã äàãàñàí äýä á¿òöèéí òîìîîõîí êîìïàíèóä ìàíàéä ñàëáàðàà íýý÷èõñýí, Ìîíãîë óëñ äàðààãèéí Êóâåéò, Àçèéí áàð ãýæ ÿðüæ áàéñàí ø¿¿. Òóõàéí ¿åä íèéãìýýðýý èðýýä¿éäýý èòãýëòýé, óðàì çîðèãòîé, ãàäàãøàà ÿâñàí çàëóóñ ýõ îðîíäîî ýðãýí èðæ áàéñàí. Õ¿í á¿ð áèçíåñ ýðõëýõýýð ñàíààãàà óðàëäóóëæ, îëäñîí áóëàí òîõîé á¿ðýý òîõèæóóëæ õóâèéí õºðºí㺺 ºñãºõ, á¿òýýõ õ¿ñýëòýé áàéëàà. Áàéëàà ãýõýýñ àðãàã¿é öàã ¿å áîë÷èõîîä áàéíà äàà.

-ßàãààä èéì áîãèíî õóãàöààíä ýäèéí çàñàã õÿìðàâ. Øàëòãààí íü þó áàéíà ãýæ õýëýõ âý?

-Õàìãèéí òîâ÷îîð øóëóóõàí õýëýõýä, ýðõ áàðüæ áàéãàà íàì áîäëîãûí àñàð òîì àëäàà ãàðãàñàí. Àðä ò¿ìýí ñîíãîëòîî áóðóó õèéëýý. Áèä ýäèéí çàñãèéí àìèí ÷óõàë ç¿éë áîëîõ óëñòºðèéí áîëîí

áîäëîãûí òîãòâîðòîé áàéäëàà õàíãàæ ÷àäñàíã¿é. Çàñãèéí ýðõýíä ãàðàíãóóòàà áîäëîãîî á¿ãäèéã íü ººð÷èëæ, óëñòºðèéí òîãòâîðã¿é áàéäëûã ¿¿ññýí. Èíãýýä áîäëîãîã¿éãýýð ºíãºðñºí õóãàöààíä áèé áîëãîñîí áàÿëãèéã òîíîí äýýðýìäýõ ¿éë ÿâöûã ë õàðæ áàéíà. Øààðäëàãàã¿é õºðºí㺠îðóóëàëòûã áîãèíî õóãàöààíû çýýëýýð ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ àñàð èõ àëäàà ãàðãàæ, òîíîëîî.

-ÌÀÍ-ûíõàí çàñãèéí ýðõèéã øèëæ¿¿ëýõäýý òèéì ÷ òààòàé ýäèéí çàñãèéí áîëîìæ ºãººã¿é. Ñîíãóóëèéí àìëàëòàà áèåë¿¿ëýõèéí òóëä í¿¿ðñýý áàðüöààëàí ×àëêîä ºð òàâüæ áýëýí ìºí㺠òàðààñàí. Èðýýä¿éí èðãýäýä ºâëºãäºõ áàÿëãèéã óðüä÷иëààä áàðüöààëààä ºð òàâü÷èõñàí áàéñàí ø¿¿ äýý?

-Áèä ººðèéí äîòîîäûí ýõ ¿¿ñâýð, íººö ÷àäàâõààðàà èðãýääýý ìºíãèéã íü

ºãººä, õºðºí㺠îðóóëàëòàà õèéãýýä, ýäèéí çàñãèéí îð÷íîî òààòàé íºõöºëä áàðèàä îëîí óëñûí àíõààðëûã òàòàæ ÷àäàæ áàéñàí. Òýð ¿åä äýëõèéí çàõ çýýëä ãàðñàí Ìîíãîë Óëñòàé õîëáîîòîé ¿íýò öààñíóóä õàíø ºíäºðòýé, õóäàëäààíä ãàðñàí ºä𺺠áîðëîãääîã áàéñàí. Áîíä ãàðãàõäàà ìàø íàðèéí òîîöîî ñóäàëãàà õèéæ áàéæ åâðî áîíäûí àíõíû çýýëèéã æèëèéí 4 õóâèéí õ¿¿òýé 600 ñàÿ àì.äîëëàð àâ÷ ¿¿íýýñ íýã ÷ äîëëàð ¿ðýëã¿éãýýð äàíñàíäàà áàéðøóóëààä ÀÍ-ûí Çàñãèéí ãàçàðò õ¿ëýýëãýæ ºãñºí ø¿¿ äýý.

Äîòîîäûí ýõ ¿¿ñâýð, íººö áîëîìæîîðîî àðä ò¿ìýíäýý ìºí㺠òàðààæ, ýäèéí çàñãàà çîõèöóóëààä ÿâæ áàéñàí áîë ºíººäºð ÀÍ-ûíõàí òýð ñàéõàí òààòàé ¿åèéí ðåéòèíã, íýð õ¿íäèéã ìàø ñàéí õóäàëäàæ èõ õýìæýýíèé ºð çýýë àâñàí. Áîäëîãî, òîîöîîã¿éãýýñ àëäàà ãàðãàëàà. Óëñ îðíû èðýýä¿éí ñòðàòåãèéí òîìîîõîí òºñºë, õºòºëáºð ò¿¿íèéã äàãàñàí äýä á¿òöèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ çîðèëãîòîé Õºãæëèéí áàíêèéã áàéãóóëëàà. Ãýòýë òýð áàíê íü ìºõººëäºñíèé ¿éëäâýð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýýä ÿâæ áàéíà. Õºãæëèéí áàíêíû ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýí íèéò çýýëèéí 50 õóâü íü ýðãýí òºëºãäºõ áàòàëãààã¿é. ¯ëäñýíèéã íü òºñºâ òºëºõººð îðóóëæ èðæ áàéíà. Ýíý íü øàõààíû áèçíåñ íü ¿ðãýëæèëæ áàéíà ãýñýí ¿ã. Ýíäýýñ õî¸ð íàìûí áîäëîãûí ÿëãàà õàðàãäàæ áàéãàà.

Ñàíõ¿¿ãèéí ñàõèëãà áàòã¿é, õÿíàëòã¿é, äóð çîðãîîðîî ààøèëñàí íºõöºë áàéäàë íü ºíººãèéí ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëûã ºäººæ ºãñºí ãýæ õýëæ áîëíî. Ñàìóóðàé áîíä, ×èíãèñ áîíä, Õÿòàäûí áàíêíû çýýë, Åâðî çýýëèéí àøèãëàëò, çàðöóóëàëò òóéëûí õàíãàëòã¿é áàéãààã Àóäèòûí ãàçàð, ÓÈÕ-ààñ áàéãóóëàãäñàí àæëûí õýñýã øàëãààä èëð¿¿ëëýý. Øàëãàëòûí ¿ð ä¿íã õàðàõàä òóéëûí õàðàìñàëòàé, áàéæ áîëîìã¿é á¿ä¿¿ëýã, ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éã¿é, ìýðãýæëèéí áóñ, ýõ îðîí÷ ñýòãýëã¿é õàíäñàí íü õàðàãäàæ áàéíà.

-Òîäîðõîé æèøýý äóðäàà÷?-Øàëãàëòûí òàéëàíãààñ õàðàõàä,

íýã óäèðäëàãà íü 2000 ãàðóé àì.äîëëàðààð çî÷èä áóóäàëä áóóäàã, 150 ìÿíãààð ò¿ðýýñýëäýã õýâëýëèéí ìýäýýëëèéí ºðººã íýã ºäºð 9 ñàÿàð ò¿ðýýñýëñýí áàéõ æèøýýòýé. Öàëèí íü 6-10 ñàÿ, óëèðàë á¿ð öàëèíãèéíõàà 100 õóâüòàé òýíöýõ íýìýãäëýý𠺺ðñäèé㺺 øàãíàæ, óðàìøóóëæ áàéíà. Õºãæëèéí áàíêíû ìºíãºíººñ ººðñ人 çýýë àâñàí áàéíà.

Ǻâõºí Ñàìóðàé áîíäûã àâàõûí òóëä íèéò àâñàí çýýëèéíõýý ¿íèéí ä¿íãèéí 19,2 õóâèéã çóó÷ëàëûí õºëñºíä ñóóòãóóë÷èõñàí. ßìàð ëîìáàðäíààñ çýýë àâ÷ áàéãàà þì óó, òèéì áèç äýý. Ýíý á¿õ òîî áàðèìòûã áè Àóäèòûí ãàçðûí õèéñýí øàëãàëòûí ä¿íã ¿íäýñëýí õýëæ áàéíà

10 / 2015

ø¿¿. Õºãæëèéí áàíêíààñ ßïîíû çàõ çýýëä ãàðãàñàí Ñàìóðàé áîíäîîñ 30 òýðáóì èåí áóþó 290 ñàÿ àì.äîëëàð àâñàí. Ýíý ¿íèéí ä¿íãèéí 19,2 õóâü áóþó 55,7 ñàÿ àì.äîëëàðûã çóó÷ëàëûí õºëñºíä ñóóòãóóëñàí áàéõ þì. Áîä äîî, 290 òºãðºã àâàõûí òóëä 55,7 òºãðºãèéã çýýë îëæ ºãñíèé õºëñºíä òºëñºí áàéíà. Çóó÷ëàëûí õºëñ, äýýð íü õ¿¿ òºëíº. Ãýòýë çàðöóóëàëò íü ¿ð àøèãã¿é, øààðäëàãàã¿é õºðºí㺠îðóóëàëò ðóó õèé÷èõñýí.

ÌÀÍ èéì õýìæýýíèé çýýë àâ÷ ÷àäàõã¿éäýý ÿâààä áàéñàí þì áèø. Á¿õ áîëîìæ áàéñàí. Ãàíöõàí õºíæëèéíõºº õýðýýð õºëºº æèé ãýäýã øèã áàãà õýìæýýíèé çýýë àâ÷ ýíý òýðã¿¿íèé øààðäëàãàòàé ç¿éëäýý çàðöóóëæ ÿâñàí.

ªíººäºð ýíý ºð çýýëèéí áóðóó çàðöóóëàëòààñ áîëæ Ìîíãîë Óëñûí òºñºâ õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ ÷àäàâõàà á¿ðýí àëäñàí. ªíººäºð òºñºâ íü öàëèí, òýòãýâýð, íèéãìèéí õàëàìæ, óðñãàë çàðäëàà ë äààæ áàéíà. Õºðºí㺠îðóóëàëòûí òóõàé ÿðèà ÷ áàéõã¿é, 0 çàà÷èõñàí ñóóæ áàéíà. Òºñâèéíõºº 50 õóâèéã çýýëèéí õ¿¿íä ñóóòãóóëíà. Ýíý òîî óëàì íýìýãäýæ áàéíà. Ìàø íîöòîé õ¿íä ¿åäýý èðñýí áàéãàà áèç. Ýíä áè çºâõºí Çàñãèéí ãàçðûí ºðèéã ë ÿðèëàà.

-Ýäèéí çàñãèéí ýíý áàéäàë àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéã ñºõð¿¿ëæ áàéõ øèã?

-Çàñãèéí ãàçðûí ýíý ìýò àëäààòàé áîäëîãûí óðøãààð õóâèéí õýâøëèéíõíèé ºð çýýë èõ õýìæýýãýýð òýëëýý. ªíººäºð Ìîíãîë Óëñ 22 òýðáóì àì.äîëëàðûí çýýëòýé. ¯¿íýýñ 70 õóâü íü

õóâèéí õýâøëèéíõíèé ºð ýçýëæ áàéãàà. Õóâèéí õýâøëèéíõýí ýäèéí çàñãèéí òààòàé ¿åèéã àøèãëàæ àñàð èõ õýìæýýíèé õºðºí㺠îðóóëàëòûã õèéñýí. Äýýð íü ãàäíààñ çýýë àâ÷ õºðºí㺠îðóóëàëòûíõàà õýìæýýã òýëñýí. Ãýòýë îäîî òýð èõ õºðºí㺠îðóóëàëò ¿íýã¿éäýæ, õóâüöàà íü òýãòýé òýíöýæ áàéíà. Ãàíöõàí æèøýý äóðäàõàä, Õîíêîíãèéí õºðºíãèéí áèðæèä ãàðãàñàí Ìîíãîë Óëñûí õàìãèéí øèëäýã òºñëèéí õóâüöàà áóþó ER-ûí õàíø àíõ 12 äîëëàð áàéñàí ºíººäºð 0-èéã çààëàà.

Èðãýäèéí õóâüä ýíãèéí æèøýý õýëýõýä, èðãýäèéí àâñàí îðîí ñóóöíû çýýë. 90 ñàÿàð àâñàí 2 ºðºº áàéð ºíººäºð 50-60 ñàÿ òºãðºã áîëæ õàíø íü óíàñàí. Õàäãàëàìæèíä áàéãàà ìºíãºíèéõ íü 50 õóâü

Ярилцлага

Ìîíãîë óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Ö.Ýëáýãäîðæèéí õàìò /2012 îí/

2015 / 11

¿íýã¿éäýæ áàéíà. Òàíû àâñàí ¿ë õºäëºõ õºðºí㺠50 õóâü ¿íýã¿éäýæ áàéíà. Äýýð íü 90 ñàÿûí çýýëýý 230 ñàÿ òºãðºã áîëãîæ òºëºõ ¿¿ðýãòýé ¿ëäýæ áàéíà. Ýíý ìýò÷èëýí ìîíãîë÷óóä óëñ îðíîîðîî ºðèéí õàâõàíä îðëîî.

Áîäëîãîã¿é Çàñãèéí ãàçàðò èòãýæ àæ àõóéí íýãæ¿¿ä áàðèëãûí ñàëáàðò ìàø èõ õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõèéã õàðëàà. ªíººäºð ÿìàð ¿ð ä¿íä õ¿ðýâ ãýõýýð 40 ìÿíãà ãàðóé îðîí ñóóö áîðëóóëàëòã¿é áîëñîí, ýíý ñàëáàðûã äàãàñàí áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýð¿¿ä àæèëã¿é áîëñîí, á¿õ õºðºí㺠îðóóëàëò öàðöñàí. ¯¿íýýñ áîëæ ýíý ñàëáàðò 3 èõ íàÿä òºãðºã ãàö÷èõñàí áàéæ áàéíà. Òîäîðõîé áºãººä õàòóóõàí õýëýõýä, Ìîíãîëûí ýäèéí çàñàãò ìºñòºëò ýõýëñýí.

-̺ñòºëò ýõýëñýí ãýõýýð õ¿ì¿¿ñò àéìøèãòàé ñîíñîãäîõ áàéõ äàà. Íýãýíò óíàñàí ýäèéí çàñãèéí íºõöëèéã ñàéí òàëààñ íü õàðàõ ÿìàð áîëîìæ áàéíà?

-Ñàéí òàëààñ íü õàðâàë ìîíãîë÷óóäûí óõàìñàðò ñýòãýëãýýíä ìàø òîì ººð÷ëºëò îðîõ áàéõ ãýæ íàéäàæ áàéíà. Çàõ çýýëýý çºâ òàíèõ, ñàíõ¿¿ãèéí ìýäëýãòýé áîëîõîä ìàø òîì íýìýð áîëíî. Àðä ò¿ìýí áàéãàà öàãò çàõ çýýë àëãà áîëîõã¿é. Òýãýõýýð ýíý óíàëòûí äàðàà øèíý ¿íý õàíø, øèíý áèçíåñèéí îð÷èí áèé áîëíî. Òîäðóóëáàë, ýäèéí çàñãèéí óíàëò, óíàëòûí äàðààõ øèíý ¿å þì. ¯¿íèéã Ìîíãîëáàíê øèíý òýíöâýðèéí áîäëîãî ãýæ ãî¸ ¿ãýýð õýëæ áàéíà. Øóóäõàí õýëýõýä, õÿìðàë ýöýñòýý òóëæ ýäèéí çàñàã íàâñ óíàíà ãýñýí ¿ã ø¿¿ äýý.

-Òà äýýð èðãýä áóðóó ñîíãîëòûíõîî ãîðûã àìñàæ ýõýëæ áàéíà ãýæ õýëñýí. Òàíû áîäëîîð õÿìðàë ýõýëæ áàéãàà, ýäèéí çàñãèéí óíàëò ¿ðãýëæèëíý ãýñýí ¿ã ¿¿?

-Õÿìðàë, óíàëò äóóñààã¿é. Ǻâõºí ¿ë õºäëºõ

õºðºíãèéí ñàëáàð, áàðèëãûí ñàëáàðò îðóóëñàí õºðºí㺠îðóóëàëò õ¿íäýð÷, õºðºí㺠íü ººðºº ¿íýã¿éäýæ ýõýëñýí. ¯¿íèéã äàãààä áàíêóóäûí ÷àíàðã¿é çýýëèéí õýìæýý ºñ÷, áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð õ¿íäýðíý. Óóë óóðõàéä îðóóëñàí õºðºí㺠îðóóëàëò ýðñäýëä îðîîä óíàñàíòàé àäèë õî¸ð äàõü òîì öîõèëòûã àðèëæààíû áàíêóóä áàðèëãûí ñàëáàðààñ õ¿ðòýíý. ¯ë õºäëºõ õºðºíãèéí ñàëáàðûã äàãààä õóäàëäàà ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðûí ýðãýëò àñàð õóðäòàé àãøèæ áàéíà. ªìíº íü 10 òýðáóì àì.äîëëàð îëæ áàéñàí ãàäààä õóäàëäàà ºíººäºð 6 òýðáóìä õ¿ðýõòýé ¿ã¿éòýé áîëëîî ãýõýýð àãøèëò ÿìàð õ¿÷òýé, õóðäòàé ÿâàãäàæ áàéãààã õàðóóëæ áàéãàà þì.

Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñãèéã 2012 îíòîé õàðüöóóëàõàä 40-ººä õóâü àãøñàí áàéíà. ¯¿íèé öààíà àæ àõóéí íýãæ ìÿíãà ìÿíãààðàà õààëãàà áàðüæ òýð õýìæýýãýýð àæèëã¿éäýë íýìýãäýæ áàéãàà. Ýðõ áàðüæ áóé íàì, Çàñãèéí ãàçàð íü ºíººãèéí ýäèéí çàñãèéí õÿìðàë, õ¿íäðýëèéã çºâ òîäîðõîéëîîä àðä ò¿ìýíäýý ¿íýíèéã õýëýõ ¸ñòîé. Ñîíãóóëü äºõñºí áîëîõîîð ýä àðä ò¿ìíèéã òººðºãä¿¿ëæ, àðãàëàõ ìàÿãààð ÿâæ áîäèò áýðõøýýëòýé í¿¿ð òóëóóëàõã¿é áàéíà. ªíºº ìàðãààøèéã àðãàëæ áýðõøýýëèéã òîéð÷ ãàðàõ ãýæ îðîëäîæ áàéãààä íèéãìýýðýý àíãàë ðóó óíàõ àþóë áàéãàà. Èéì àþóë ðóó ÿâæ áàéíà.

-Óíàëòûí ïðîãíîçûã òà õàðæ áàéíà. Òýãâýë ñýõýëò èðýõ ¿åèéã õýçýý ãýæ õàðæ áàéíà?

-Îéðûí òàâàí æèëä ñýõýëò áàéõã¿é. Óíàëò ¿ðãýëæèëíý ãýñýí ¿ã. Óíàëò ¸ðîîëäîî õ¿ðýõýä áèä öààøàà ºðºìäºæ óíàõ óó, òîãòâîðæèõ óó ãýäýã òóõàé ÿðèãäàíà. Ò¿¿íýýñ ºñºëò ÿðèõ öàã áîëîîã¿é. Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã 2005-2008 îíû ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëûí ò¿âøèíä õ¿ð÷ óíàõ áîëîâ óó.

Õ¿íäýò õàðóóëûí ºìíº

12 / 2015

Áèä ýäèéí çàñãèéí óíàëò, àãøèëòûã á¿ñýý ÷àíãàëæ äàâæ ãàðàõ ¸ñòîé ãýñýí ñîðèëòûí ºìíº èð÷èõëýý. Áîäèò áàéäëûã àðä ò¿ìýíä õýëýõ õýðýãòýé. Ãýõäýý õÿìðàë ãýäýã øèíý áîëîìæèéã äàãóóëäàã. Òóõàéëáàë, òîíí íü 1000 àì.äîëëàð õ¿ð÷ áàéñàí àðìàòóð төмрөөр áàðüñàí áàðèëãà ºíäºð ¿íýòýé áîëîõîîð ÿìàð ÷ áîðëóóëàëòã¿é áîë÷èõñîí áàéíà. Òýãâýë ºíººäºð 1 òîíí àðìàòóð 300 àì.äîëëàðò õ¿ðëýý. Ýíý ìýò øèíý ¿íý õàíø áèé áîëæ áàðèëãûí ñàëáàðûí øèíý ¿å ýõýëíý. Èíãýõýýð îðîí ñóóöûã 1 ì/êâ-ûã íü 500 ìÿíãàí òºãðºãººð áàðüæ 650 ìÿíãààð áîðëóóëæ ýõýëíý ãýñýí ¿ã.

̺ñòºëòèéí ¿åä äèíîçàâðóóä ìºõºæ õºõòºí àìüòàä òýñ÷ ¿ëäñýíòýé àäèë áèä òýñ÷ ¿ëäýõ ¸ñòîé. Èíãýõèéí òóëä óÿí õàòàí, óõààëàã áèçíåñ õèéõ õýðýãòýé. Õÿìðàë øèíý áîëîìæèéã áèé áîëãîäîã ó÷ðààñ óðàì çîðèãîî àëäàæ áîëîõã¿é.

Åð íü æàìààðàà ÿâæ áàéñàí ýäèéí çàñàãò òºð õýò îðîëöîîä, óëñòºðæ¿¿ëýõýýð èéì õÿìðàëûã áèé áîëãîäîã ãýäýã ñóðàìæèéã áèäýíä ºã÷ áàéíà. ¯íäñýíäýý áîíä àâñàí, àâààã¿é á¿õ àæ àõóéí íýãæ íü áàéõã¿é áîëæ áàéíà. Áèçíåñèéí òýãø áóñ áàéäëû㠺人ñºí, ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõñàí. Çàñãèéí ãàçàð í¿¿ðñ óõñàí, áàðèëãà áàðüñàí, òàðèà òàðüñàí, õ¿íñíèé çàõ õ¿ðòýë àæèëëóóëñàí. Æàì ¸ñîîðîî ÿâñàí ñàëáàðóóä ðóó òºð îðñíîîð èéì áàéäàëä õ¿ð÷ áàéãàà þì.--------------------------------------------------------------------------

Çàñãèéí ãàçàð çîðèóä шàòàõóóíû ¿íèéã çîõèîìëîîð ºíäºð áàéëãàæ áàéãàà--------------------------------------------------------------------------

-Äýëõèéí çàõ çýýëä øàòàõóóíû ¿íэ áóóð÷ áàéõàä ìàíàéä áóóðàõã¿é áàéíà. Ýíý øóäàðãà áóñ áàéäëûã õ¿ëýýí çºâøººðººä ë áàéãààä áàéõ óó?

-Äýëõèéí çàõ çýýë äýýðõ øàòàõóóíû ¿íý ñ¿¿ëèéí õî¸ð æèë ãàðóéí õóãàöààíä ºíººäðèéí áàéäëààð ãóðàâ äàõèí óíà÷èõëàà. Ò¿¿õèé ãàçðûí òîñíû ¿íý 120 îð÷èì àì.äîëëàð áàéñàí áîë ºíººäºð 40 àì.äîëëàð áîëòëîî áóóðñàí áàéíà. Öààøäàà ÷ åðºíõèé òºëºâèéã õàðàõàä 30 àì.äîëëàð îð÷èì áîëòëîî óíàõààð áàéíà. Ãýòýë áèä 120 àì.äîëëàð áàéñàí ¿åèéíõ íü ¿íýýð øàòàõóóíàà áîðëóóëààä áàéíà ø¿¿ äýý. Ýíý íýìýãäýëòýé ¿íèéã õýðýãëýã÷, áèçíåñ ýðõëýã÷èä òºäèéã¿é Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí õýðýãëýæ áàéíà. Ìîíãîëûí í¿¿ðñ ºðñºëäºæ ÷àäàõàà áîëüæ ýõýëæ áàéíà. Ýð÷èì õ¿÷, äóëààíààñ ãàäíà ñóðãàëòûí òºëáºðèéí ¿íý ºñ÷ áàéíà. Öààøëààä ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý ºñºõººð áàéíà. Ýíý á¿õýí ýðãýýä õàìãèéí ñóóðü çàðäàë áîëñîí ºðòãèéã òîäîðõîéëæ áàéãàà øàòàõóóíû ¿íý ìàø ºíäºð áàéãààòàé øóóä õîëáîîòîé.

Øàòàõóóí áîë Ìîíãîë Óëñàä ýðãýëäýæ áóé á¿õèé ë áàðààíû ºðòãèéã òîäîðõîéëæ áàéíà. Õóäàëäàà ¿éë÷èëãýýíýýñ àâàõóóëààä ãóðâàí ñàÿ õ¿íèé ºäºð òóòìûí àìüäðàëûã õºäºëãºæ, õ¿ð÷, íºëººëæ áàéãàà ç¿éë íü øàòàõóóí. Íýã ¿ãýýð áîë, øàòàõóóíä ñóóðèëñàí ºðòºã áèé áîëæ áàéíà ãýñýí ¿ã. Í¿¿ðñ îëáîðëîõ, õóäàëäàà ¿éë÷èëãýý ÿâóóëàõàä øàòàõóóí ë õýðýãòýé.

Ãàíöõàí æèøýý òàòàõàä, Ýðäýíýò ¿éëäâýð ºíººäºð àëäàãäàëä îðæ ýõýëñýí. Ãýòýë ýíý íü

2015 / 13

øàòàõóóíòàé ë õîëáîîòîé. Öààøëààä Òàâàíòîëãîéí í¿¿ðñ ºðñºëäºæ ÷àäàõã¿é áàéãààãèéí øàëòãààí áàñ ë øàòàõóóí. ªíººäºð õèëèéí öààäàõ ÎÕÓ-ààñ õî¸ð äàõèí èõ ¿íýòýé øàòàõóóíûã ìîíãîë÷óóä õýðýãëýæ áàéíà. Ãýòýë áèä, ìàíàé õóâèéí õýâøëèéíõýí áóñàäòàé ÿàæ ºðñºëäºõ âý. ¯íýíäýý øàòàõóóíû ¿íèéã ºíäºð áàéëãàõûã Çàñãèéí ãàçàð çîðèóäààð çîõèîìëîîð áèé áîëãîîä áàéãàà þì.

Ãýòýë øàòàõóóíä Çàñãèéí ãàçðààñ íîãäóóëæ áàéãàà îíöãîé àëáàí òàòâàðûã òýãëýæ ÷àäâàë ºíººäðèéí öàõèëãààí, äóëààí, í¿¿ðñíýýñ àâàõóóëààä óóë óóðõàéí ºðñºëäºõ ÷àäâàð, ãàçàð òàðèàëàíãèéí ñàëáàð ãýýä á¿ãäèéíõ íü ñóóðü çàðäàë áóóðíà. Îäîîãèéí áàéäëààð Ìîíãîë Óëñàä ãóðèëûí ¿íý 1000 òºãðºã áàéíà. Ãýòýë õèëèéí öààíà 500-600 òºãðºãèéí ¿íýòýé ãóðèë áàéíà ø¿¿ äýý. Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí ÿàãààä èéì ¿íýòýé ç¿éë õýðýãëýõ ¸ñòîé þì. Èéì áàéæ áèä óóë óóðõàéã õºãæ¿¿ëíý ãýýä áàéäàã. Áèä àñàð ºíäºð ºðòºãòýé àìüäàð÷ áàéæ Îðîñûí í¿¿ðñíèé óóðõàéíóóäòàé Ìîíãîë Òàâàíòîëãîéã ÿàæ ºðñºëä¿¿ëýõ ãýýä áàéãàà þì. Õî¸ð äàõèí èë¿¿ ¿íýýð í¿¿ðñ îëáîðëîæ áàéíà. Õî¸ð äàõèí ¿íýòýé øàòàõóóíû çàðäëààð Ýðäýíýò ¿éëäâýð àæèëëàæ áàéíà. ßàæ ºðñºëäºõ þì. Ýíãèéí ò¿âøèí人 ÿðèõàä õýðâýý øàòàõóóíû îíöãîé àëáàí òàòâàðûã ÷ºëººëæ ÷àäâàë òàêñè, àâòîáóñíû ¿íý õî¸ð äàõèí áàãàñíà. Åðººñºº Ìîíãîë Óëñûí ãóðâàí ñàÿ èðãýíä äýì áîëîõ ç¿éë íü øàòàõóóí þì ø¿¿ äýý. Ийм учираас МАН-аас энэ асуудалд анхаарал хандуулж, ажилласаны үр дүнд шатхууны үнэ холын аймгуудад буурч, төвийн бүстэй ойролцоо болж байна. Энэ бол иргэдийн өдөр тутмын амьдралд багагүй нэмэр болох нь дамжиггүй.

-Óëñòºð÷èä áèçíåñò õýò îðîëöñîíû ñºðºã ä¿í Òàâàíòîëãîéí àñóóäàëä òîä õàðàãäàæ áàéíà ãýæ îéëãîæ áîëîõ óó?

-Áèçíåñèéí àñóóäàëä óëñòºð÷èä õîøóó áàãà ä¿ðýõ íü òóñòàé þì ø¿¿ äýý. Óëñòºð÷èä áèçíåñò õàíãàëòòàé õîøóó ä¿ðëýý, õàíãàëòòàé ¿éì¿¿ëëýý. Ýöýñò íü èéì ë áàéäàëä õ¿ðãýæ áàéíà. Óã íü “Ýðäýíýñ Òàâàíòîëãîé” íü áàéíà óó, “Ýíåðæè ðåñóðñ” óó ÓÈÕ-ä õàìààã¿é. ÓÈÕ óóë óóðõàéí ñàëáàðò áàðèìòëàõ åðºíõèé áîäëîãîî ë ãàðãàñàí, òàòâàðûí îð÷íîî òîãòîîñîí. Òýð õ¿ðýýíäýý Çàñãèéí ãàçàð àæèëëàõ àñóóäàë áàéñàí. Íýã òàëäàà ýíý áîë õàðèóöëàãûí àñóóäàë. ÓÈÕ îðîëöîæ áàéõàä Çàñãèéí ãàçàð õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ áîëîìæã¿é. Ýçýí áèåã¿é 76 õ¿í áàñ õàðèóöëàãà õ¿ëýýõã¿é. Õàðèóöëàãà õààíà áóóõ âý. Õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ õýí ÷ áàéõã¿é. Ýíý áîë ìàíàé çàñàãëàëûí õýëáýðèéí ìóó øèíæèéã èë ãàðãàæ áàéíà. Òàâàíòîëãîéí àñóóäàëä èë õàðàãäñàí íü ýíý. Õ¿íèé á¿òýýãýýã¿é, íýì¿¿ ºðòºã øèíãýýã¿é áàéãàëèéí áàÿëãèéã àøèãëàõäàà óõààëàã õàíäàõã¿é áîë óëñ îðíûã ñ¿éð¿¿ëýõ àéõòàð óâèäàñòàé ãýäãèéã ë ìýäýð÷ áàéíà. Çàñàãëàëûã, óëñ òºðèéí íàìóóäûã àìàðõàí çàëãèäàã þì áàéíà, òºðò ¸ñûã óíàãààäàã þì áàéíà. ¯¿íèéã ýðäýñ áàÿëãèéí õàðààë ãýäýã þì áàéíà ãýäãèéã îäîî îéëãîæ áàéíà ø¿¿ äýý. Òýð ó÷èð øàëòãààíààñàà áèä òîéð÷ ÷àäñàíã¿é. Óã íü òîéðîõ áîëîìæ áàéñàí. Ãýíýòèéí îðëîãûã çàìáàðààã¿é, ¿ð àøèãã¿é, ñýòãýë õºäëºëººð çàðöóóëæ äóóñëàà.

-¯íäñýí õóóëèéí ººð÷ëºëòèéã òà õýðõýí äýìæèæ áàéãàà âý?

-ªíººãèéí áèé áîëîîä áàéãàà íèéãìèéí ¿ð äàãàâàð, ó÷èð øàëòãààí þó âý, ÿàãààä èéì áàéäàë ¿¿ñýâ ãýäãèéã ýõëýýä áîäîõ ¸ñòîé. ¯íäñýíäýý

Ìîíãîë óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä Ìîíãîë Àðäûí Íàì /òóõàéí ¿åèéí ÌÀÕÍ/-ààñ íýð äýâøèã÷èéí ñîíãóóëèéí ñóðòàë÷èëãààíû íýýëèéí àðãà õýìæýýã íýýæ ¿ã õýëýâ. /2009 îí/

14 / 2015

ºíãºðñºí 25 æèëäýý ä¿ãíýëò õèéíý ãýñýí ¿ã. Öààøäàà ýíý áàéäëààðàà ÿâæ áîëîõ óó, ¿ã¿é þó ãýäýã äýýðýý ä¿ãíýëò õèéæ, ¯íäñýí õóóëèà ººð÷ëºõ ¸ñòîé. Õýðýâ ¯íäñýí õóóëèéí ººð÷ëºëòèéã ÿðèàä ýõýëáýë áóñàä õóóëèéí ººð÷ëºëò çîãñîíî. ªíººäðèéí çàñàãëàë õîë ÿâàõã¿é ãýäýã íü òîäîðõîé áîë÷èõëîî.

Óëñ òºðèéí íàìààð äàìæèæ óëñ îðíûã àâ÷ ÿâàõ áîäëîãî ãàðäàã. Õàðàìñàëòàé íü íàìóóä ìààíü øèíæ ÷àíàðàà àëäñàí, ìàíëàéëàõ ÷àäâàðã¿é áîëñîí, íàì ººðºº ÿëçàð÷ áàéíà. ªíãº, ìºíãºíèé ýðõ àøèã íàìóóäàä õ¿÷òýé ¿éë÷èëæ áàéíà. Íàì ãýäýã íýðèéí àðä ìóó ìóóõàéãàà õààöàéëæ, íàìààð äàìæèæ ¿ë á¿òýõ íºõä¿¿ä òºðä øóðãàëæ áàéíà. ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð òºðèéí íýð õ¿íä óíàæ, îëîí ò¿ìíèé èòãýë ñóëàð÷ áàéíà. Òºð äàðõëààã¿é áîëñíîîð ýäèéí çàñãèéí ºíººãèéí íºõöºë áàéäàë ¿¿ñëýý. Ìýðãýæëèéí áóñ øèéäë¿¿ä ìàø èõ õèéãäëýý. Ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñèéíõýý áàéð ñóóðèéã ñîíñîõîî áîëèëîî. Áèä ýäèéí çàñàã÷èä, ýðäýìòýí, ñóäëàà÷äûíõàà ¿ãèéã ñîíñ÷ áàéñàí áîë èéì áàéäàëä îðîõã¿é áàéñàí. ¯¿íèé ó÷èð øàëòãààí íü óëñ òºðèéí íàìä áàéãàà þì. Íàìóóä ìºí ÷àíàðàà àëäàõààð òºð ÷àíàðàà àëäàæ, ýäèéí çàñãàà íóðààæ áàéíà. Ýõ ñóðâàëæ íü óëñ òºðèéí íàì äýýð èðýýä áàéíà.--------------------------------------------------------------------------

Íóòãèéí îëíûõîî èõ èòãýë õ¿íäýòãýëèéã äààæ õî¸ðã¿é ñýòãýëýýð àæèëëàíà ãýäãýý äàõèí õýëüå--------------------------------------------------------------------------

-Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí çàñàã äàðãà Î.Àìãàëàíáààòàð “2010 îíä Æàäàìáààãèéí Ýíõáàÿð ãýæ ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Òàðèàëàí Ýðõëýëòèéã Äýìæèõ Ñàíãààñ òåõíèê¿¿ä àâ÷ áè ìºíãèéã íü òºëíºº ãýýä àéìàãò òàðàà÷èõñàí. Òýãýýä íºãºº òàðààñàí òåõíèêèéíõ íü ìºíãèéã ìàíàé àéìãààñ íýõýýä áàéäàã” ãýæ òåëåâèçýýð ÿðüñàí. Ýíý ÿìàð ó÷èðòàé þì áý?

-Çà ýíý èéì ó÷èðòàé, îðîí íóòãèéíõàà ãóðèë, õ¿íñíèé íîãîîíû òîäîðõîé õóâèéã äîòîîäдîî ¿éëäâýðëýõ çîðèëòûã àéìàã ººðºº äýâø¿¿ëýýä, ýíý àæëûíõàà õ¿ðýýíä ãàçàð òàðèàëàí ýðõëýã÷èääýý ñ¿¿ëèéí ¿åèéí òåõíèê òîíîã òºõººðºìæ îëãîñîí. Ýíý àæëûã àéìãèéí ÇÄÒà ãýðýý õèéæ ìºíãèéã íü

òºëºõ ¸ñòîé. 2010 îíä ãàçàð òàðèàëàí ýðõëýã÷ èðãýäòýé àéìãèéí ÇÄÒÃ, ÕÕÀÀà ãýðýý áàéãóóëæ 10 èðãýíä 35 ìîðèíû õ¿÷òýé òðàêòîð, òºìñ òàðèàëàõ, õóðààõ èæ á¿ðäëèéí õàìò /íýã èæ á¿ðäýë íü 15 397 920 òºãðºãèéí ¿íýòýé/ îëãîñîí áàéíà. Ò¿¿íýýýñ Æ.Ýíõáàÿð ãýäýã õ¿í çýýëæ àâ÷ õ¿ì¿¿ñò ºã÷èõººä ìºíãèéã íü ºãºõã¿é àëãà áîëñîí þì áàéõã¿é. ̺í õ¿ì¿¿ñèéí ÿðèàä áàéãàà øèã íàìûíõàíäàà õóâààãààä ºã÷èõñºí ÷ þì áàéõã¿é. Á¿ãäýýðýý ãàçàð òàðèàëàí ýðõýëäýã ë èðãýä ø¿¿ äýý. Íýðñèéã íü õàðàõàä òîäîðõîé áàéãàà, Ä.Áîëäáààòàð Òàéøèð ñóì, ÀÍ-ûí ãèø¿¿í, Ã.Ò¿ìýíäýìáýðýë Äýëãýð ñóì, Ë.Íÿìáóó ìºí Äýëãýðèéíõ, ÌÀÍ-ûí ãèø¿¿í, Ò.Ò¿äýâíÿìáóó Äýëãýð ñóì, ÀÍ-ûíõ, Á.Òºìºðáààòàð Öîãò, íàì áóñ, Í.Äàãâàäîðæ ×àíäìàíà ñóì, ÌÀÍ-ûíõ, Á.Ìàíëàéáààòàð Áèãýð, ÌÀÍ-ûí ãèø¿¿í. Ñ.Áàòòºð ìºí Áèãýð, ÀÍ-ûíõ, “Íàìàëçàõûí õèøèã” õîðøîî Õàëèóí, À.Äàìäèí-ßäàì Õàëèóí ñóì ÌÀÕÍ-ûí ãèø¿¿í. Òýãýýä ÷ òåõíèêèéã îëãîõ íýðñèéã àéìãèéí ÇÄÒà ãàðãàæ õóâààðèëñàí ø¿¿ äýý.

-Òàíûã áàñ óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð èðãýäýä ýðãýí òºëºãäºõã¿é íºõöºëòýé íýëýýä çýýë îëãîñîí. ¯¿íèéãýý õàìààòàí ñàäàí áîëîí íàì, îéð äîòíûõîíäîî õóâààãààä ºã÷èõñºí ãýæ ÿðüæ áàéñàí. ̺í çýýë àâñàí èðãýäèéã ýðã¿¿ëýí òºëºõã¿é áîë ø¿¿õýýð õºðºíãèéã íü áèò¿¿ìæèëíý ãýæ áàéãàà ãýñýí. Ýíý àñóóäàëä òà ÿìàð îðîëöîîòîé þì áý?

-ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿íèé òîéðîãòîî çàðöóóëàõ áàãöààñ Ãîâü-Àëòàé àéìàãò òýð äóíäàà ñóìäàä ÿìàð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ çàéëøã¿é øààðäëàãà áàéãààã ñóäëààä ÀÀÍ, èðãýäèéí òºñëèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ, ¿éë àæèëëàãààã íü äýìæäýã. Òóõàéí ¿åä àéìãèéí óäèðäëàãóóä, ÇÄÒÃ-ûí õîëáîãäîõ ìýðãýæèëòí¿¿äèéã áàéëöóóëæ áàéãààä àëü ñóìä, ÿìàð ÷èãëýëèéí õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ øààðäëàãàòàé áàéíà, àëü òºñëèéã äýìæèæ áîëîõ, ÿìàð á¿òýýí áàéãóóëàëòàä çàðöóóëàõ òóõàé àñóóäëûã õàìò ÿðüæ õýëýëöýýä øèéäâýð ãàðãàäàã áàéñàí. Èðãýä, ÀÀÍ-¿¿ä àéìãèéí ÇÄÒÃ-ûí ÑÒÑÕ-òýé òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ áàéäàë, ýðãýí òºëºãäºõ õóãàöàà ãýõ ìýò ç¿éëñèéã òîäîðõîé çààí íàðèéâ÷èëñàí ãýðýý áàéãóóëæ ñàíõ¿¿æèëòýý àâäàã áàéñàí. ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿íèé òîéðîãòîî çàðöóóëàõ áàãöààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýí ãýäýã óòãààðàà áàòëàìæ îëãîäîã áàéñàí þì. Áàòëàìæ áîë çºâõºí òóõàéí

Ярилцлага

2015 / 15

òºñºë äýìæèãäñýí ãýäãèéã èëýðõèéëñýí ç¿éë. Ò¿¿íýýñ íýã ÷ òºãðºãèéã áýëíýýð õ¿ì¿¿ñò òàðààæ ºãñºí ç¿éë áàéõã¿é. Ýíä ÀÀÍ, èðãýäèéí òºñëèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëñíýýñ ãàäíà àéìàã, ñóì îðîí íóòàãò øààðäëàãàòàé á¿òýýí áàéãóóëàëòûí îëîí àæëûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýí.

Õàìààòàí ñàäàíäàà ãýæ õýëýýä áàéãàà íü “Àÿíû çàì Àëòàé” õîøîîíû ãèø¿¿í, õîò õîîðîнäûí õ¿í òýýâðèéí æîëîî÷ Ñ.Ýíõòàéâàí ãýäýã õ¿í áóñàä èðãýäèéí àäèë 25,0 ñàÿ òºãðºãèéí òºñºë áè÷ýýä, àéìãèéí Òºðèéí ñàíãèéí õýëòýñòýé ãýðýý áàéãóóëàí ìºí㺠àâч, õóãàöààíä íü áóöààæ òºëñºí áàéäàã. Òóõàéëáàë, 2013 îíä 3,0 ñàÿ òºãðºã, 2014 îíä 22,0 ñàÿ òºãðºãèéã òºëñºí áàéсан.

Àéìãèéí àóäèòыí ãàçðààñ òºñºë õýðýãæ¿¿ëñýí õ¿ì¿¿ñèéí ìºíãèéã ýðãýí òºë¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé ãýñýí ä¿ãíýëò ãàðñàí þì áèëýý. ¯¿íèé äàãóó ãýðýý õèéñýí ãàçàð áóþó àéìãèéí ÇÄÒÃ-ûí Ñàíõ¿¿ òºðèéí ñàíãèéí õýëòñýýñ òýäãýýð èðãýäòýéãýý ýðãýæ õîëáîãäîîä ¿å øàòòàéãààð, 2016 îí õ¿ðòýë ýðã¿¿ëýí òºëºõ õóâààðü ãàðãàí 2 òàëûí ãàðûí ¿ñãýýð áàòàëãààæóóëàí çýýë òºëºëò õèéãäýæ áàéãàà. Ãýòýë ¿¿íèéã àéìãèéí Çàñàã äàðãà íü óëñòºðæ¿¿ëýýä àæèë õèéæ áàéãàà, àæëûí áàéð áèé áîëãîñîí, áàÿëàã á¿òýýæ áàéãàà èðãýäýý äàðàìòëàæ “ÿàðàëòàé òºë” ãýæ ø¿¿õèéí áàéãóóëëàãààð äàëàéëãàæ áàéíà ãýñýí. Óã íü áîë ýñðýãýýðýý õàðèí ÷ áàÿëàã á¿òýýæ áàéãàà èðãýäýý äýìæèõ ¸ñòîé ë ñàíàãäàæ áàéíà. ¯¿í äîòîð Îͪ-ä øóóä øèëæèõ á¿òýýí áàéãóóëàëòûí ÷àíàðòàé òºñë¿¿ä ÷ îëîí áàéãàà. Äààí÷ õàâòãàéðóóëàí ýðãýí òºëºõèéã øààðäàõ, ø¿¿õýýð äàëàéëãàõ íü èõ áàéíà äàà.

-Òàíûã 2008-2012 îíóóäàä íóòàã îðîíäîî èõ ñàéí àæèëëàñàí áîëîâ÷ 2012 îíîîñ õîéø Àëòàéä èðýõýý áîëüñîí, þì õèéõã¿é áàéíà ãýñýí ø¿¿ìæëýë áàéäàã áîëîëòîé?

-Ýíý áîë çàð÷ìûí àñóóäàë ë äàà. 2012 îíû ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëèàð Ãîâü-Àëòàé àéìàã èõ õóðàëä íýã ìàíäàòòàé áîëñîí. Åð íü àëü áîëîõ îëîí õ¿í ÓÈÕ-ä áàéíà íóòãèéíõàà òºëºº òºäèé ÷èíýý àæèëëàõàä äºõºì áàéäàã. Ìèíèé õóâüä 2012 îíä íàìûí æàãñààëòààð íýð äýâøèæ ÓÈÕ-ä ñîíãîãäñîí. Ýíä Àëòàé÷óóäûí ìààíü ÷ ñàíàë îðñîí áàéãàà. Òèéìýýñ ÓÈÕ-ààð õýëýлöýí áàòëàãäàæ áàéãàà á¿õèé ë õóóëü, òîãòîîëóóä, àéìàãòàé õîëáîîòîé á¿õ àñóóäàëä àéìàã îðîí íóòãèéíõàíòàéãàà ñàíàë ñîëèëöîæ, ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëæ, îðîëöîæ, á¿òýýõ ãýæ õººöºëääºã. ¯¿íèé çýðýãöýý ìèíèé íóòàãòàà õèéäýã óëàìæëàë áîëñîí àæëóóä áàéäàã. Ýäãýýð àæëóóä ìààíü òàñðààã¿é, çàâñàðëààã¿é, áàéíãà õèéñýýð ë áàéãàà. Æèøýý íü, óëñûí îëèìïèàäàä àìæèëò ãàðãàñàí áàãø, ñóðàã÷äûã óðàìøóóëàõ, æèë á¿ð àõìàäóóääàà õ¿íäýòãýë ¿ç¿¿ëýõ, õ¿¿õä¿¿äýä áýëýã ãàðäóóëàõ, öýðãèéí áàÿðààð Ìàðø òàêòèêèéí òýìöýýí çîõèîí áàéãóóëàõ, Ìÿíãàí çàëóó÷óóäûí ÷óóëãà óóëçàëò, “Øèãøìýë õóðä 2” õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí ãýýä á¿ãä ë õèéãääýã òîãòñîí õóãàöààíäàà õèéãäñýí áàéãàà.

Õàðèí àéìàãò áàéí áàéí î÷îîä, ñóìäààð òîéð÷ èðãýäòýé óóëçàëò õèéãýýä ÿâàõã¿é áîëîõîîð èðãýä ìààíü æààõàí áóõèìääàã þì øèã áàéãàà þì. Íàìûí æàãñààëòààð ñîíãîãäñîí ãèø¿¿äèéí õóâüä Ìîíãîë óëñ òýð ÷èãòýý íýã òîéðîã ãýñýí àãóóëãààð àæèëëàäàã áºãººä íàì ìààíü òîäîðõîé àéìàã õàðèóöóóëàí, ¿¿ðýã ºãäºã. Òýð õóâààðèëñàí àéìàãò íü àíõààð÷ àæèëëàäàã. Ìàíàé àéìãèéí òóõàéä òîéðãîîñ ñîíãîãäñîí Ö.Äàøäîðæ ãèø¿¿í ìààíü àæèëëàæ áàéãàà ãýæ îéëãîæ áîëíî. Íàìàéã ÓÈÕ-ä àíõ ñîíãîãäîõîä Àëòàé÷óóä ìààíü ìàø òîì èòãýë, ¿¿ðýã õàðèóöëàãà ¿¿ð¿¿ëæ Ìîíãîë Óëñûí õýìæýýíä õàìãèéí ºíäºð ñàíàë ºã÷ ñîíãîñîí. Íóòãèéí îëíûõîî ýíý èõ èòãýë õ¿íäýòãýëèéã äààæ àæèëëàõûí òóëä áàéíãà ñýòãýëýý ÷èëýýæ àæèëëàäàã, öààøäàà ÷ õî¸ðã¿é ñýòãýëýýð àæèëëàõ áîëíî ãýäãýý ýíý äàøðàìä áàñ äàõèí õýëìýýð áàéíà.

-Òàíä áàÿðëàëàà, àæëûí àìæèëò õ¿ñüå.

Íóòãèéí áóóðëóóäûí ñóðãààëü ýðãýæ îëäîõã¿é ýðäýíý áàéäàã. /2015 îí/

16 / 2015

ÓËÑÛÍ ÈÕ ÕÓÐËÛÍ ÀÞÓËÃYÉ ÁÀÉÄÀË, ÃÀÄÀÀÄ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÁÀÉÍÃÛÍ ÕÎÐÎÎÍÛ ÀÆËЫН ÒÀËÀÀÐ

ÍÝÃ. Õóóëü, òîãòîîë

Áàéíãûí õîðîîíû õóðàëäààíààð äàðààõ àñóóäëóóäûã çºâøèëöñºí áàéíà:

1.Ýë÷èí ñàéäûã ýрã¿¿ëýí òàòàõ, òîìèëîõ òóõàé

2.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àçèéí õºãæëèéí áàíê õîîðîíä áàéãóóëàõ “Õºäºëìºð ýðõëýõ óð ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ òºñºë”-èéí çýýëèéí õýëýëöýýðèéí òºñºë

3.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àçèéí õºãæëèéí áàíê õîîðîíä áàéãóóëàõ “Äàðõàí õîòûí áîõèð óñíû ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ òºñºë”-èéí çýýëèéí õýëýëöýýð

4.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, ßïîíû Îëîí Óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà õîîðîíä áàéãóóëàõ “Óëààíáààòàð õîòûí Îëîí óëñûí íèñýõ îíãîöíû øèíý áóóäàë áàðèõ òºñëèéí íýìýëò õýëýëöýýð”-èéí òºñºë

5.Ìîíãîë-Îðîñûí “Ýðäýíýò ¿éëäâýð” ÕÕÊ-èéí ¿éë àæèëëàãààíû òóõàé ÌÓ-ûí ÇÃ, ÎÕÓ-ûí Çà õîîðîíäûí õýëýëöýýðò íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé ÌÓ-ûí ÇÃ, ÎÕÓ-ûí Çà õîîðîíäûí ïðîòîêîëûí òºñºë

6.Ìîíãîë-Îðîñûí “Ìîíãîëðîñöâåòìåò” ÕÕÊ-èé ¿éë àæèëëàãààíû òóõàé ÌÓ-ûí ÇÃ, ÎÕÓ-ûí Çà õîîðîíäûí õýëýëöýýðò íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé ÌÓ-ûí ÇÃ, ÎÕÓ-ûí Çà õîîðîíäûí ïðîòîêîëûí òºñºë

7.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð Âüåòíàì Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý õýëýëöýýð

8.“Óóðõàé äàõü àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí òóõàé” Îëîí óëñûí õºäºëìºðèéí áàéãóóëëàãûí òóõàé 176 äóãààð êîíâåíöýä íýãäýí îðîõ òóõàé

9.“Õ¿ì¿¿íëýãèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, ãàìøãèéí ¿ð äàãàâðûã àðèëãàõ áîëîí Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíû ÷èãëýëýýð ñóðãàëò õýðýãæ¿¿ëýõýä õàìòðàí àæèëëàõ òóõàé Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, ßïîí Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýð”-èéí òºñºë

10.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àìåðèêèéí Íýãäñýí Óëñûí Ìÿíãàíû ñîðèëòûí êîðïîðàöèéí õîîðîíä áàéãóóëàõ Ìÿíãàíû ñîðèëòûí êîìïàêò ãýðýýã áîëîâñðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí òóõàé õýëýëöýýðèéí òºñºë

11.Äýëõèéí áàíêíû Îëîí óëñûí õºãæëèéí àññîöèàöèéí õºíãºëºëòòýé çýýëèéí õºðºí㺺ð õýðýãæ¿¿ëýõ “Áîëîâñðîëûí ÷àíàðûí øèíý÷ëýë òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí õýëýëöýýð”-èéí òºñºë

12.Äýëõèéí áàíêíû Îëîí óëñûí õºãæëèéí àññîöèàöèéí õºíãºëºëòòýé çýýëèéí õºðºí㺺ð õýðýãæ¿¿ëýõ “Öàõèì ýð¿¿ë ìýíä òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí õýëýëöýýð”-èéí òºñºë

13.Äýëõèéí áàíêíû Îëîí óëñûí õºãæëèéí àññîöèàöèéí õºíãºëºëòòýé çýýëèéí õºðºí㺺ð õýðýãæ¿¿ëýõ “Óõààëàã çàñàã òºñëèéí

ñàíõ¿¿æèëòèéí õýëýëöýýð” 14.”ßëòàí øèëæ¿¿ëýõ òóõàé Ìîíãîë

Óëñ, Á¿ãä Íàéðàìäàõ Êàçàõñòàí Óëñ õîîðîíäûí ãýðýý”-íèé òºñºë

15.“Àçèéí äýä á¿òöèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí áàíêûã ¿¿ñãýí áàéãóóëàõ õýëýëöýýð”-èéí òºñºë

16.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àçèéí õºãæëèéí áàíê õîîðîíä áàéãóóëñàí “Òºëáºðèéí ñèñòåìèéí øèíý÷ëýë òºñºë”-èéí çýýëèéí õýëýëöýýð

17.”Õàðààã¿é, õàðààíû áýðõøýýëòýé, ýñâýë õýâëýìýë á¿òýýë óíøèõ áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñò çîðèóëàí õýâëýí íèéòëýãäñýí á¿òýýëèéã õ¿ðòýýìæòýé áîëãîõ òóõàé Ìàððàêåøèéí ãýðýý”

18.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àçèéí õºãæëèéí áàíê õîîðîíä áàéãóóëñàí “Íèéãìèéí õàëàìæèéã äýìæèõ õºòºëáºð”-èéí çýýëèéí õýëýëöýýð

19.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àçèéí õºãæëèéí áàíê õîîðîíä áàéãóóëñàí պ人 àæ àõóé, õºäººãèéí õºãæèë òºñëèéí íýìýëò ñàíõ¿¿æèëòèéí çýýëèéí õýëýëöýýð¿¿ä

20.ßëòàí øèëæ¿¿ëýõ òóõàé Åâðîïûí çºâëºëèéí êîíâåíöèä íýãäýí îðîõ òóõàé

21.”Äýëõèéí õóäàëäààíû áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõ Ìàððàêåøèéí õýëýëöýýðò íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé ïðîòîêîëä íýãäýí îðîõ òóõàé

22.ÁÍÕÀÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðààñ Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàðò îëîõ 1 òýðáóì àì.äîëëàðûí çýýëèéí àøèãëàõ òóõàé Ìîíãîë Óëñûí Ñàíãèéí ÿàì, ÁÍÕÀÓ-ûí Ýêñïîðò-Èìïîðò áàíê õîîðîíä áàéãóóëñàí çýýëèéí åðºíõèé õýëýëöýýð

23.Îëîí óëñûí öàõèëãààí õîëáîîíû áàéãóóëëàãûí ¯íäñýí ä¿ðýì, êîíâåíöèä íýãäýí îðîõ

Áàéíãûí õîðîîãîîð õýëýëöýí, ÓÈÕ-ààð áàòàëñàí õóóëü, òîãòîîëóóä:

1.Ìîíãîë Óëñûí 2015 îíû Òºñâèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé /õî¸ð äàõü õýëýëö¿¿ëýã/

2.Öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí òýòãýâýð, òýòãýìæèéí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë /2015 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëèéí òºñºëòýé õàìò ºðãºí ìýä¿¿ëñýí /àíõíû õýëýëö¿¿ëýã/

3.Öºìèéí ýíåðãèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë

4.Ýäèéí çàñãèéí ò¿íøëýëèéí òóõàé Ìîíãîë Óëñ, ßïîí Óëñ õîîðîíäûí õýëýëöýýðèéí òºñºë /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

5.Ìîíãîë Óëñ, Îëîí óëñûí õºäºëìºðèéí áàéãóуëëàãûí “Õºäºëìºð ýðõëýëòèéí ¿éë÷èëãýýíèé òóõàé “ 88 äóãààð êîíâåíöèä íýãäýí îðîõ òóõàé /íýãäýí îðîõ/

6.”Õºäºëìºð ýðõëýëòèéí õóâèéí áàéãóóëëàãûí òóõàé” 181 ä¿ãýýð êîíâåíöèä íýãäýí îðîõ òóõàé /íýãäýí îðîõ/

ÓÈÕ-ûí Àþóëã¿é áàéäàë, ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîî 31 óäàà õóðàëäàæ, íèéò äàâõàðäñàí òîîãîîð 102 àñóóäàë õýëýëöýæ, õóóëèéí òºñºë 67, çºâøèëöºõ 23, õÿíàëò øàëãàëòûí òàéëàí 2, õàðúÿà ÿàì, áàéãóóëëàãûí òàéëàí, èëòãýë ìýäýýëýë 6, àëáàí òóøààëòûã òîìèëîõ, ÷ºëººëºõ àñóóäàë 4, õýëýëöñýí áàéíà.

Áàéíãûí õîðîîíä íèéò 167 ºðãºäºë ãîìäîë, àëáàí áè÷èã, õ¿ëýýí àâ÷ 133-ã øèéäâýðëýâ.

Áàéíãûí õîðîî õóóëèéí òºñºë 67, ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñºë 21, çºâøèëöñºí 23, ìýäýýëýë 6, õýëýëöýõýýð áýëòãýë õàíãàãäààä 3 õóóëèéí òºñºë, Áàéíãûí õîðîîíû òîãòîîë 12, Áàéíãûí õîðîîíû õóðàëäààíààñ ÷èãëýë, ¿¿ðýã ºãñºí òýìäýãëýë 5 áàéíà. Áàéíãûí õîðîîíû õóðàëäààíààñ íèéò 88 ñàíàë, ä¿ãíýëò, ýöñèéí õýëýëö¿¿ëãèéí òàíèëöóóëãà 3, çàð÷ìûí çºð¿¿òýé ñàíàëûí òîìü¸îëîë 87 ãàðãàæ Áàéíãûí õîðîîíû áîëîí ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëñýí. Ǻâøèëöñºí àñóóäëààðõ 23 ñàíàë, ä¿ãíýëò, õóðàëäààíû òýìäýãëýëèéã Çàñãèéí ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëñýí áàéíà. Áàéíãûí õîðîîíû òîãòîîëîîð áàéãóóëàãäñàí 5 àæëûí õýñýã íèéò 15 óäàà, 21.20 öàã õóðàëäàæ àæëûí õýñãèéí õóðàëäààíû òîéì áîëîâñðóóëàí äîòîîä ñ¿ëæýýíä îðóóëæ áàòëàãäñàí õóóëü, òîãòîîëîîð áè÷ãýýð áîëîí ñëàéäààð 41 òàíèëöóóëãà áîëîâñðóóëàí áýëòãýæýý.

Áàéíãûí õîðîîíä õóâààðèëñàí õóóëü, òîãòîîëûí òºñëèéí ýõ õóâèóä, ñàíàë ä¿ãíýëò, õîëáîãäîõ áóñàä ìàòåðèàëóóäûã öàõèì ïàðëàìåíò ñèñòåì /intra.parliament.mn/, õºäºë㺺íò òºõººðºìæèä ñóóðèëñàí my parliament àïïëèêэéøíä /ipad/ òóñ òóñ öàã õóãàöààíä íü òîãòìîë îðóóëæ èðñýí áàéíà.

Òóñãàé õÿíàëòûí äýä õîðîî 9 óäàà 7.00 öàã õóðàëäàæ, òàéëàíãèéí õóãàöààíä íèéò 19 ºðãºäºë ãîìäîë, àëáàí áè÷èã õ¿ëýýí àâ÷, 21 àëáàí òîîòûã ÿâóóëæ, 7 àñóóäëààð øèéäâýð ãàðãàñàí áàéíà. Àðõèâò 1/21 ìàòåðèàë õ¿ëýýëãýí ºãñºí. Äýä õîðîîíû äàðãûí ºãñºí ¿¿ðãèéí äàãóó Òóñãàé õÿíàëòûí äýä õîðîîíû ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëñàí.

Ажлын тайлан

2015 / 17

7.”Àíòàðêòèäèéí ãýðýýíä íýãäýí îðîõ òóõàé” /íýãäýí îðîõ/

8.Ìîíãîë Óëñààñ ãàäààäûí çàðèì óëñòàé äèïëîìàò õàðèëöàà òîãòîîõ òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîë

9.Öºìèéí ýíåðãèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë, Àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñë¿¿ä “Ìîíãîë Óëñûí òºðººñ öàöðàã èäýâõò àøèãò ìàëòìàë áîëîí öºìèéí ýíåðãèéí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãî áàòëàõ òóõàé”

10.Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí çàðèì çààëòûã õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöîõ òóõàé” Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñë¿¿äèéí ýöñèéí õýëýëö¿¿ëýã.

11.Äýëõèéí áàíêíû Îëîí óëñûí õºãæëèéí àññîöèàöèéí õºíãºëºëòòýé çýýëèéí õºðºí㺺ð õýðýãæ¿¿ëýõ “Òîãòâîðòîé àìüæèðãàà-3 òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí õýëýëöýýð”-èéí òºñºë /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

12.Îëîí óëñûí âàëþòûí ñàíãèéí åðºíõèé õýëýëöýýðò îðóóëàõ íýìýëò ººð÷ëºëòèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ òóõàé /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

13.Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéã 2014 îíä õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí õýðýãæèëò /àíõíû õýëýëö¿¿ëýã/

14.Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé Êîíâåíöèéí “Ìýäýýëýë õ¿ðã¿¿ëýõ æóðìûí òóõàé” Íýìýëò Ïðîòîêîëûã ñî¸ðõîí áàòëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

16.Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéã 2014 îíä õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí õýðýãæèëò /àíõíû õýëýëö¿¿ëýã/

16.Ìîíãîë Óëñûí Òºðèéí öýðãèéí áîäëîãûí ¿íäñèéã áàòëàõ òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñºë

17.”̺íãºí óñíû òóõàé Ìèíàìàòàãèéí êîíâåíöèä” íýãäýí îðñíûã ñî¸ðõîí áàòëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë /ñî¸ðõîí áàòëàõ/.

18.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àçèéí õºãæëèéí áàíê õîîðîíä áàéãóóëñàí, “Óëààíáààòàð õîòûí íèéòèéí òýýâðèéã õºãæ¿¿ëýõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí õºòºëáºð”-èéí ñàíõ¿¿æèëòèéí åðºíõèé õýëýëöýýð /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

19.Ìîíãîë Âüåòíàìûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýð /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

20.Ýäèéí çàñàã, íèéãìèéã 2016 îíä

õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí ÷èãëýë áàòëàõ òóõàé Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñºë /àíõíû õýëýëö¿¿ëýã/

21.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, ßïîíû Îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà õîîðîíä áàéãóóëñàí Óëààíáààòàð õîòûí îëîí óëñûí øèíý íèñýõ îíãîöíû áóóäàë áàðèõ òºñëèéí íýìýëò çýýëèéí õýëýëöýýð /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

22.“Ìîíãîë Óëñûí öºìèéí çýâñãýýñ àíãèä áàéõ ñòàòóñûã øèíý ò¿âøèíä ãàðãàõ òóõàé” Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñºë

23.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àçèéí õºãæëèéí áàíê õîîðîíä áàéãóóëñàí “Òºëáºðèéí ñèñòåìèéí øèíý÷ëýë òºñºë”-èéí çýýëèéí õýëýëöýýð /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

24.Òàãíóóëûí áàéãóóëëàãûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä õóóëèéí òºñë¿¿ä

25.¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí çºâëºëèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë

26.ÿéöýòãýõ àæëûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë

27.Òºðèéí òóñãàé õàìãààëàëòûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë

28.Òºðèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ºì÷èéí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë

29.Çýâñýãò õ¿÷íèé òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë

30.Ìîíãîë Óëñûí õèëèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë

31.Òåððîðèçìòîé òýìöýõ òóõàé õóóëèéí çàðèì çààëòûã õ¿÷èíã¿é áîëãîõ òóõàé õóóëèéí òºñºë

32.Õóóëü õýðýãæ¿¿ëýõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñºë /Òàãíóóëûí õóóëü/

33.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àçèéí õºãæëèéí áàíê õîîðîíä áàéãóóëàõ “Õºäºëìºð ýðõëýõ óð ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ òºñºë”-èéí çýýëèéí õýëýëöýýð /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

34.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àìåðèêèéí Íýãäñýí Óëñûí Ìÿíãàíû ñîðèëòûí êîðïîðàöèéí õîîðîíä áàéãóóëàõ Ìÿíãàíû ñîðèëòûí êîìïàêò ãýðýýã áîëîâñðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí òóõàé õýëýëöýýð /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

35.Äýëõèéí áàíêíû Îëîí óëñûí

õºãæëèéí àññîöèàöèéí õºíãºëºëòòýé çýýëèéí õºðºí㺺ð õýðýãæ¿¿ëýõ “Áîëîâñðîëûí ÷àíàðûí øèíý÷ëýë òºñºë”-èéí ñàíõ¿¿æèëòèéí õýëýëöýýð /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

36.Äýëõèéí áàíêíû Îëîí óëñûí õºãæëèéí àññîöèàöèéí õºíãºëºëòòýé çýýëèéí õºðºí㺺ð õýðýãæ¿¿ëýõ “Öàõèì ýð¿¿ë ìýíä òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí õýëýëöýýð” /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

37.Äýëõèéí áàíêíû Îëîí óëñûí õºãæëèéí àññîöèàöèéí õºíãºëºëòòýé çýýëèéí õºðºí㺺ð õýðýãæ¿¿ëýõ “Óõààëàã çàñàã òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí õýëýëöýýð” /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

38.Ìîíãîë-Îðîñûí “Ýðäýíýò ¿éëäâýð” ÕÕÊ-èéí ¿éë àæèëëàãààíû òóõàé ÌÓ-ûí ÇÃ, ÎÕÓ-ûí Çà õîîðîíäûí õýëýëöýýðò íýìýëò, ººðë÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé ÌÓ-ûí ÇÃ, ÎÕÓ-ûí Çà õîîðîíäûí ïðîòîêîë /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

39.Ìîíãîë-Îðîñûí “Ìîíãîëðîñöâåòìåò” ÕÕÊ-èé ¿éë àæèëëàãààíû òóõàé ÌÓ-ûí ÇÃ, ÎÕÓ-ûí Çà õîîðîíäûí õýëýëöýýðò íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé ÌÓ-ûí ÇÃ, ÎÕÓ-ûí Çà õîîðîíäûí ïðîòîêîë /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

40.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àçèéí õºãæëèéí áàíê õîîðîíä áàéãóóëñàí “Íèéãìèéí õàëàìæèéã äýìæèõ õºòºëáºð”-èéí çýýëèéí õýëýëöýýð /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

41.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àçèéí õºãæëèéí áàíê õîîðîíä áàéãóóëñàí պ人 àæ àõóé, õºäººãèéí õºãæèë òºñëèéí íýìýëò ñàíõ¿¿æèëòèéí çýýëèéí õýëýëöýýð¿¿ä /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

42.ßëòàí øèëæ¿¿ëýõ òóõàé Åâðîïûí çºâëºëèéí êîíâåíöèä íýãäýí îðîõ òóõàé

43.ÁÍÕÀÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðààñ Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàðò îëîõ 1 òýðáóì àì.äîëëàðûí çýýëèéí àøèãëàõ òóõàé Ìîíãîë Óëñûí Ñàíãèéí ÿàì, ÁÍÕÀÓ-ûí Ýêñïîðò-Èìïîðò áàíê õîîðîíä áàéãóóëñàí çýýëèéí åðºíõèé õýëýëöýýð /ñî¸ðõîí áàòëàõ/

44.Îëîí óëñûí öàõèëãààí õîëáîîíû áàéãóóëëàãûí ¯íäñýí ä¿ðýì, êîíâåíöèä íýãäýí îðîõ

45.Óóðõàé äàõü àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí òóõàé êîíâåíöèä íýãäýí îðîõ

46.Çýâñýãò õ¿÷íèé æàíæèí øòàáûí äàðãûã òîìèëîõ ñàíàëûã õýëýëöýõ /Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí 2015.06.15-íû ºäºð ºðãºí ìýä¿¿ëñýí/

Àþóëã¿é áàéäàë, ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû õóðëûã ¿åýð /2015 îí/

18 / 2015

ÕΨÐ. Õÿíàí øàëãàõ, òàíèëöàõ ¿éë àæèëëàãàà

Öºìèéí çýâñãýýñ àíãèä áàéõ òóõàé õóóëü, óã õóóëü áàòëàãäñàíòàé õîëáîãäóóëàí àâàõ àðãà õýìæýýíèé òóõàé Óëñûí Èõ Õóðëûí 2000 îíû 19 ä¿ãýýð òîãòîîë áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä õóóëü, òîãòîîìæèéí õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâèõ áýëòãýë õàíãàõ ¿¿ðýã á¿õèé àæëûí õýñýã 1 óäàà, äýä õýñýã 3 óäàà õóðàëäàæ, àæëûí æóðìààð çàðèì óóëçàëòóóäûã çîõèîí áàéãóóëñàí. Àæëûí õýñãèéí ñàíàë, ä¿ãíýëòòýé õîëáîãäóóëàí Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿äýýñ Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñºë áîëîâñðóóëàí ºðãºí áàðüæ áàòëóóëàâ.

Çýâñýã òåõíèêèéí õàäãàëàëò, õàìãààëàëòûí áîëîí öààøèä õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé òàëààðõ Áàòëàí õàìãààëàõ ñàéäûí ìýäýýëëèéã Àþóëã¿é áàéäàë, ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû 2015 îíû 05 äóãààð ñàðûí 13-íû ºäðèéí õóðàëäààíààð ñîíñîæ, õîëáîãäîõ çàðèì àñóóäëààð Çàñãèéí ãàçàðò “×èãëýë ºãºõ òóõàé” Áàéíãûí õîðîîíû 08 òîîò òîãòîîë ãàðãóóëëàà. Óã òîãòîîëä çýâñýãò õ¿÷íèé çýâñýãëýë, ãàëò õýðýãëýëèéí õàäãàëàëò, õàìãààëàëòûí íºõöºëèéã ñàéæðóóëàõ, ã¿éöýòãýí öýíýãëýñýí ãàëò õýðýãëýëèéã àþóëã¿é áîëîõ áîëîí áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðûí êèáåð àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã 2015 îíû óëñûí òºñâèéí òîäîòãîëä òóñãàí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ, òóñãàé òîìèëãîîò àíãè, ñàëáàðóóäûí çýâñýãëýë, òåõíèêèéã ñàéæðóóëàõ, àëáà õààã÷äûí íèéãìèéí àñóóäëûã äýýøë¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð øàò äàðààëñàí àðãà õýìæýý àâ÷ àæèëëàõ òàëààð ÷èãëýë ºãñºí. Òîãòîîëûí õýðýãæèëòèéã õàíãàí àæèëëàæ áàéíà.

Àæëûí õýñýã 3 óäàà õóðàëäàæ, àæëûí æóðìààð 9 óäààãèéí óóëçàëò, ÿðèëöëàãóóä çîõèîí áàéãóóëæ, ¿¿ðýãò àæëûí õ¿ðýýíä õîëáîãäîõ áîäëîãûí áàðèìò áè÷èã, õºòºëáºð, òºñëèéí õýðýãæèëòèéã çîõèõ áàéãóóëëàãóóäààñ ãàðãóóëàí àâ÷ ñóäàëñàí áàéíà.

ÓÈÕ-ûí Àþóëã¿é áàéäàë ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû 2015 îíû 02 äóãààð ñàðûí 04-íèé ºäðèéí 03 äóãààð òîãòîîëîîð “Ìîíãîë Óëñûí Òºðèéí öýðãèéí áîäëîãûí ¿íäýñ áàðèìò áè÷èã áîëîí Çýâñýãò õ¿÷íèé áàéãóóëàëòûã 2015 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòýä õÿíàëò-øèíæèëãýý õèéõ, öýðãèéí çýâñýãëýë, òåõíèêèéí õàäãàëàëò, õàìãààëàëòûí áàéäàëä øàëãàëò õèéæ ñàíàë, ä¿ãíýëò ãàðãàõ, øèéäâýðèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ” ¿¿ðýãòýéãýýð áàéãóóëàãäñàí àæëûí õýñýã 2015 îíû 2 äóãààð ñàðààñ 11 ä¿ãýýð ñàð õ¿ðòýëõ õóãàöààíä õèéñýí àæèë, ñàíàë ä¿ãíýëòýý òàíèëöóóëæ, Áàéíãûí õîðîîíû õóðàëäààíààñ Çàñãèéí ãàçàðò “×èãëýë ºãºõ òóõàé” òîãòîîë ãàðãóóëñàí. Àæëûí õýñýã 5 óäààãèéí òîìèëîëòîîð Áóëãàí, Ãîâüñ¿ìáýð, Äàðõàí-Óóë, Îðõîí, Äîðíîãîâü, Äîðíîä, Òºâ àéìãèéí íóòàã äýâñãýðò áàéðëàí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà Çýâñýãò õ¿÷íèé àíãè, ñàëáàð, òóñãàé ñàëáàð, òóñãàé îáúåêòóóä, Õèë õàìãààëàõ åðºíõèé ãàçðûí … äóãààð îòðÿäóóäûí ¿éë àæèëëàãàà áîëîí òýäãýýðèéí çýâñýãëýë, òåõíèêèéí àøèãëàëò, õàäãàëàëò, õàìãààëàëòûí áàéäàëòàé ãàçàð äýýð íü î÷èæ òàíèëöëàà.

Áàéíãûí õîðîîíû õóðàëäààíààð Òóñãàé òîìèëãîîò á¿ëã¿¿äèéí ìýäýýëëèéã ñîíñîîä ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí çºâëºëä òàíèëöóóëñàí. “Îþó òîëãîé” ÕÕÊ-ä õèéñýí øàëãàëòûí ä¿íãèéí òóõàé, Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí çýýë, ºðèéí òóõàé, Ãàäààä õýðãèéí ñàéä, Áàòëàí õàìãààëàõ ñàéäûí ìýäýýëëèéã ñîíññîí. “Îþó òîëãîé” ÕÕÊ-ä õèéñýí øàëãàëòûí ä¿íòýé õîëáîãäóóëàí Áàéíãûí õîðîîíû òîãòîîë ãàðãàæ, Çàñãèéí ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëñýí. ̺í Áàòëàí õàìãààëàõûí ñàéäûí ìýäýýëýëòýé õîëáîãäóóëàí Áàéíãûí õîðîîíû òîãòîîëîîð ÷èãëýë ºãºõ òóõàé Áàéíãûí õîðîîíû òîãòîîë ãàðãàñàí áºãººä öºìèéí ýíåðãèéí êîìèññûí ìýäýýëëèéã ñîíñîõîîð áýëòãýë àæèë õàíãàí àæèëëàæ áàéíà.

Àþóëã¿é áàéäàë, ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû äàðãà Æ.Ýíõáàÿð Ãàäààä õýðãèéí ÿàìíû ¿éë àæèëëàãàà, õóóëü òîãòîîìæèéí õýðýãæèëò, òóñ Áàéíãûí õîðîîíîîñ ºãñºí ¿¿ðýã, ÷èãëýëèéí áèåëýëòòýé òàíèëöóóëæ, ÿàìíû óäèðäëàãóóäòàé Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä áîäëîãî, ñàëáàðûí õóóëü òîãòîîìæ, òóëãàìäàæ áóé àñóóäëûí òàëààð õàðèëöàí ñàíàë ñîëèëöæýý.

̺í òºñëèéí õýðýãæèëòýä àóäèòûí ä¿ãíýëò ãàðãóóëàõ àæëûí õ¿ðýýíä òºñºë, àðãà õýìæýýíèé òºñºâò ºðòºã íýìýãäñýí øàëòãààí, íºõöºëèéã íàðèéâ÷ëàí òîãòîîõ, òºëºâëºëòºä ¿íäñýí àæëóóäûã á¿ðýí òóñãàñàí ýñýõ, ã¿éöýòãýëèéí ÿâöàä ãàðàõ ýðñäë¿¿äèéã ¿íäýñëýëòýé òîîöîîëñîí ýñýõ, ã¿éöýòãýë, õýðýãæèëòèéí ÿâö áàéäàëä ä¿í øèíæèëãýý õèéæ, ä¿ãíýëò ãàðãàõ çîðèëãîîð ¯íäýñíèé àóäèòûí ãàçàð, Ñàíãèéí ÿàìíû õàìòàðñàí àæëûí äýä õýñãèéã áàéãóóëæ, 2015 îíû 02 äóãààð ñàðûí 27-íîîñ 03 äóãààð ñàðûí 27-íû õîîðîíä àæèëëàæ, àóäèòûí ä¿ãíýëò ãàðãóóëàí àæèëëàâ.

Àæëûí õýñýã òºñëèéí ¿éë àæèëëàãàà, õýðýãæèëòòýé òàíèëöàõ çîðèëãîîð 2015 îíû 02 äóãààð ñàðûí 23-25-íû õîîðîíä Óëààíáààòàð õîò äàõü òºñëèéí íýãæ áîëîí Òºâ àéìãèéí íóòàã äýâñãýð äýõ Õºøèãòèéí õºíäèéä áàéðëàõ “Óëààíáààòàð õîòûí îëîí óëñûí íèñýõ îíãîöíû øèíý áóóäàë áàðèõ òºñºë”-èéí àæëûí òàëáàð äýýð î÷èæ òºñëèéí óäèðäëàãà áîëîí Èðãýíèé íèñýõèéí åðºíõèé ãàçðûí òºëººëºëòýé óóëçàæ, á¿òýýí áàéãóóëàëòûí àæèëòàé òàíèëöàæ, õîëáîãäîõ ìýäýýëëèéã òîäðóóëæ àæèлëàñàí.

Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, ßïîíû Îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà õîîðîíä áàéãóóëàõ “Óëààíáààòàð õîòûí îëîí óëñûí íèñýõ îíãîöíû øèíý áóóäàë áàðèõ òºñëèéí íýìýëò çýýëèéí õýëýëöýýð”-èéã çºâøèëöºõººñ ºìíº òºñëèéí õýðýãæèëòýä àóäèòûí ä¿ãíýëò ãàðãóóëàõ, òºñëèéí ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöàõ ¿¿ðýã á¿õèé àæëûí õýñãèéã òóñ Áàéíãûí õîðîîíû 2015 îíû 02 äуãааð ñàðûí 16-íû ºäðèéí 04 òîîò òîãòîîëîîð áàéãóóëàâ.

Ажлын тайлан

2015 / 19

ÅÀÁÕÀÁ-ûí åðºíõèé ÷óóëãàí, ÀÑÅÌ 11-èéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ ¿åèéí õàìãààëàëò, àþóëã¿é àæèëëàãààíû òàëààðõ àæëûí õýñãèéí õóðëûã çîõèîí áàéãóóëæ, òóñãàé òîìèëãîîò á¿ëã¿¿äèéí äàðãà, óäèðäëàãóóä îðîëöîâ.

ÃÓÐÀÂ. Çîõèîí áàéãóóëñàí õóðàë, ñåìèíàð

Áàéíãûí õîðîîíû äàðãà, ãèø¿¿ä, àæëûí àëáàíààñ ºíãºðñºí õóãàöààíä íèéò 10 óäàà óóëçàëò, ÿðèëöëàãà çîõèîí áàéãóóëëàà. ¯¿íä:

Áàéíãûí õîðîîíû äàðãà Æ.Ýíõáàÿð ÎÕÓ-ààñ Ìîíãîë Óëñàä ñóóãàà Îíö áºãººä Á¿ðýí ýðõò Ýë÷èí ñàéä È.Ê.Àçèçîâ, ßïîí Óëñààñ Ìîíãîë Óëñàä ñóóãàà Ýë÷èí ñàéä Øèìèçү, ãóðàâäóãààð íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Íàêàî Àêèõèòî, ÁÍÑÓ-ààñ Ìîíãîë Óëñàä Ñóóãàà Ýë÷èí ñàéä Ó Ñóí, Ýë÷èí çºâëºõ Ñóí ¨í, “Àðåâà Ìîíãîë ÕÕÊ”-èéí çàõèðàë Òüåððè Ïëåçàí, Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû Ñóóðèí òºëººëºã÷ Ðîáåðò Øîýëõàììåð, Ç¿¿í Àçèéí ãàçðûí պ人 àæ àõóé, õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èí, áàéãàëèéí íººöèéí õýëòñèéí ýäèéí çàñàã÷ Òàêåøè Óåäà íàðòàé óóëçàëò õèéñýí áàéíà.

Áàòëàí õàìãààëàõ ÿàìòàé õàìòðàí ÓÈÕ-ûí Òàìãûí ãàçðûí àæèëòíóóäàä “Öýðýã, ñòðàòåãèéí áýëòãýë” ñóðãàëòûã Çýâñýãò õ¿÷íèé 311 ä¿ãýýð àíãèéí áàéðëàëä 10 äóãààð ñàðûí 24-íиé ºäºð çîõèîí áàéãóóëàâ.

Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ôèëèïïèí Óëñûí Ãàäààä õýðãèéí ÿàìíû óðèëãààð Ìàíèëà õîòíîî çîõèîí áàéãóóëàãäñàí “Áèîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûí áýëòãýë” ñýäýâò ÀÐÔ-ûí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí õóðàëä îðîëöîâ. “Ç¿¿í áîëîí Òºâ Àçèéí àþóëã¿é áàéäàë” ñýäýâò Ìîíãîë-Ãåðìàíû îëîí óëñûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàë, “Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòàãò èëòãýëöýë áèé áîëãîõ íü: ÕÕI çóóíû àþóëã¿é áàéäëûí òîãòîëöîî” ñýäýâò îëîí óëñûí 10 äóãààð íýãäñýí õóðàëäààíä îðîëöîâ.

Á¿õ Õÿòàäûí Àðäûí Óëñ Òºðººð Ǻâëºëäºõ çºâëºëèéí óðèëãààð õî¸ð òàëûí àëáàí ¸ñíû óóëçàëò õèéõýýð Àþóëã¿é áàéäàë, ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû äàðãà Æ.Ýíõáàÿð, Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿í Ð.Àìàðæàðãàë, Í.Ýíõáîëä íàð 2015 îíû 09 ä¿ãýýð ñàðûí 28-íààñ 30-íû ºäð¿¿äýä àæëûí àéë÷ëàëûí óäèðäàìæ, çàðäëûí òºñâèéã áîëîâñðóóëæ, ººðèéí áèåýð áèå÷ëýí îðîëöîæ, àéë÷ëàëûí òàëààðõ èëòãýë õóóäàñ áè÷èæ Áàéíãûí õîðîîíû äàðãà áîëîí ÃÕß-íä òàíèëöóóëàâ.

Á¿ãä Íàéðàìäàõ Êàçàõñòàí Óëñ, Á¿ãä Íàéðàìäàõ Êûðãûçñòàí Óëñûí öàöðàã èäýâõò àøèãò ìàëòìàëûí ñàëáàðò ÿâóóëæ áóé ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöàõ àéë÷ëàëä îðîëöñîí. Òàíèëöàõ àéë÷ëàëààð Êàçàõñòàí Óëñûí Îíöãîé áàéäëûí ÿàì, “ÊàçÀòîìÏðîì” ÕÊ, “ÊÀÒÊΔ ÕÕÊ, Êûðãûçñòàí Óëñûí Ïàðëàìåíòûí ãèø¿¿ä, Îíöãîé áàéäëûí ÿàì, Ýð÷èì õ¿÷, ¿éëäâýðëýëèéí ÿàì, Ãåîëîãè, ýðäýñ áàÿëàãèéí àãåíòëàã áîëîí Áàéãàëü, îéí àæ àõóéí õàìãààëëûí àãåíòëàã çýðýã áàéãóóëëàãóóäûí óäèðäëàãóóäòàé óóëçàæ, öºìèéí ýíåðãèéí ñàëáàðò ÿâóóëæ áàéãàà ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöàæ, òóðøëàãà ñóäàëñàí áàéíà.

Ôèëèïïèí óëñûí Ìàíèëà õîòîä Çýâñãèéí õóäàëäààíû òóõàé êîíâåíöèéí õýðýãæèëòèéã äýìæèõ Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòãèéí ñåìèíàðò îðîëöîæ, òóðøëàãà, õýðýãæèëòèéí àðãà õýìæýý, òóëãàìäàæ áóé àñóóäëààð ñàíàë ñîëèëöñîí, ìºí Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû çýýë, òóñëàìæààð õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà òºñºë, õºòºëáºð¿¿äèéí òàëààð áîëîí õýðýãæèëòèéí òàëààð òàíèëöàõ, òóðøëàãà ñóäëàõ õºòºëáºðòýé òàíèëöàæ, òóðøëàãà ñóäëàâ.

ßïîíû ¯íäýñíèé áàòëàí õàìãààëàõûí àêàäåìèéí óðèëãààð “Áàòëàí õàìãààëàõûí øèíæëýõ óõààíû îëîí óëñûí 20 äàõü óäààãèéí ñåìèíàð”-ò îðîëöîæ “Öýðãèéí ò¿¿õèéí ñóðãàìæ íü ºíººãèéí àþóëã¿é áàéäëûí îð÷èí íºõöºëèéã òîäîðõîéëîõ íü” ñýäâýýð èëòãýë òàâиëàà.

Óíãàð Óëñûí Äîòîîä õýðãèéí ÿàìíû óðèëãààð Áóäàïåøò õîòíîî çîõèîí áàéãóóëàãäñàí Çýâñýãò õ¿÷èíä àðä÷èëñàí õÿíàëò òàâèõ Æåíåâèéí òºâ, Îëîí óëñûí öàãäààãèéí ñóðãàëòûí õ¿ðýýëýíãèéí êîíñîðöèóìààñ õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëæ áóé àþóëã¿é áàéäëûí çàñàãëàë äàõü òºð, õóâèéí õýâøëèéí õàìòûí àæèëëàãàà, öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí òîãòîëöîî áîëîí òîãòîëöîîíû øèíý÷ëýëèéí òàëààðõ ñóðãàëò, ñåìèíàðò îðîëöñîí áàéíà.

Áàéíãûí õîðîîíû Àæëûí àëáàíû àæèëòíóóä ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ, ÁÍÑÓ, ßïîí, ÁÍÝÓ-ûí ýðäýìòýí, ñóäëàà÷èä îðîëöñîí “Ç¿¿í õîéä Àçèéí õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íû àþóëã¿é áàéäàë” ñýäýâò îëîí óëñûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðëûí çîõèîí áàéãóóëàëòàä îðîëöîæ, “Öýðãèéí çîðèóëàëòààð àøèãëàæ áàéñàí ãàçàð îðíû íºõºí ñýðãýýëò: ÍÀÒÎ, Ìîíãîëûí òóðøëàãà” ñýäâýýð èëòãýë õýëýëö¿¿ëñýí áàéíà.

Îëîí óëñûí ãýðýýíèé øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñ뺺ð Ãàäààä õýðãèéí ÿàìòàé õàìòðàí õýëýëö¿¿ëýã çîõèîí áàéãóóëñàí. Õýëýëö¿¿ëýãò ÿàì, àãåíòëàãèéí 60 ãàðóé àæèëòíóóä îðîëöîæ, õóóëèéí òºñëèéí òàëààðõ ñàíàë õýëñýí áàéíà.

20 / 2015

1. Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ ÓÈÕ-ä ºðãºí ìýä¿¿ëñýí “Õèëèéí áîîìòûí òóõàé” õóóëèéí òºñºë áîëîí óã õóóëèéí òºñºëòýé õîëáîãäóóëàí áîëîâñðóóëñàí õóóëü, ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñë¿¿äèéã ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû íýãäñýí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýõ áýëòãýë õàíãàõ, ñàíàë, ä¿ãíýëò ãàðãàõ ¿¿ðýã á¿õèé Àþóëã¿é áàéäàë ãàäààä áîäëîãûí áîëîí Õóóëü ç¿éí áàéíãûí õîðîîíû àæëûí õýñýã. /2013.01.25/ 2. Õºäëºõ ýä õºðºí㺠áîëîí ýäèéí áóñ õºðºíãèéí áàðüöààíû òóõàé áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû íýãäñýí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýõ áýëòãýë õàíãàõ, ñàíàë, ä¿ãíýëòèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ ¿¿ðýã á¿õèé àæëûí õýñýã /2015.06.10 /

3. “Îðãàíèê õ¿íñíèé òóõàé” õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû áîëîí Áàéíãûí õîðîîíû õóðàëäààíû õýëýëö¿¿ëýãò áýëòãýõ ¿¿ðýã á¿õèé Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íñ õºäºº àæ àõóéí áàéíãûí õîðîîíû àæëûí õýñýã. /2015.10.09/4. Ìîíãîë Óëñûí Áàòëàí õàìãààëàõ áîäëîãûí ¿íäñèéã áàòëàõ òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîë áàòëàãäñàíòàé õîëáîãäóóëàí áàòëàí õàìãààëàõûí ñàëáàðûí ýðõ ç¿éí îð÷íûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ¿¿ðýã á¿õèé Àþóëã¿é áàéäàë ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû àæëûí õýñãèéí àõëàã÷ /2015.10.28/5. “Òàðèàëàíãèéí òóõàé” /øèíý÷èëñýí íàéðóóëãà/ õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû íýãäñýí õóðàëäààíû õîëáîãäîõ

øàòíû õýëýëö¿¿ëýãò áýëòãýõ ¿¿ðýã á¿õèé Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íñ õºäºº àæ àõóéí áàéíãûí õîðîîíû àæëûí õýñýã. /2015.11.02/6. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéä Í.Àëòàíõÿãèéã îãöðóóëàõ àñóóäëûã õýëýëöýõ ÿâöàä ãàðñàí çàðèì àñóóäëûã øàëãàæ òîäðóóëàõ ¿¿ðýã á¿õèé á¿ëãèéí àæëûí õýñýã. /2013.04.22/7. Ãîë ìºðíèé óðñàö á¿ðýëäýõ ýõ, óñíû ñàí á¿õèé ãàçðûí õàìãààëàëòûí á¿ñ, îéí ñàí á¿õèé ãàçàðò àøèãò ìàëòìàë õàéõ, àøèãëàõûã õîðèãëîõ òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéí àæëûí õýñýã. /2013.09.25/8. Ãîë ìºðíèé óðñàö á¿ðýëäýõ ýõ, óñíû ñàí á¿õèé ãàçðûí õàìãààëàëòûí á¿ñ, îéí ñàí á¿õèé ãàçàðò àøèãò ìàëòìàë õàéõ,

àøèãëàõûã õîðèãëîõ òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéí àæëûí õýñýã /2013.10.01/9. “Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2014 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýë áàòëàõ òóõàé” ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñëèéã ñóäàëæ, ä¿ãíýëò áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñãèéí àõëàã÷. /2013.10.08/10. Ìîíãîë Óëñûí 2014 îíû òºñâèéí òóõàé, Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí 2014 îíû òºñâèéí òóõàé, Õ¿íèé õºãæèë ñàíãèéí 2014 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëèéí òºñë¿¿äèéã ñóäàëæ, ñàíàë ä¿ãíýëò áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã. /2013.10.08/11. Õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ æóðìûí òóõàé áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéã

õýëýëöýæ áàéãààòàé õîëáîãäóóëàí áàéãóóëñàí àæëûí õýñýã. /2013.12.12/12. Ìîíãîë Óëñûí Òºñâèéí òóõàé õóóëüä “0,0” ä¿íòýé òóñãàãäñàí õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñºë àðãà õýìæýýíä õèéñýí àóäèòыí òàéëàí áà õîëáîãäîõ òºñëèéã ñóäàëæ, ñàíàë ä¿ãíýëò áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã /2014.04.07/13. “Ýäèéí çàñãèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé” ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñëèéã ñóäàëæ, á¿ëãèéí ñàíàë, ä¿ãíýëò áîëîâñðóóëàí ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû õóðàëäààí äýýð òàíèëöóóëàõ àæëûí õýñýã. /2014.04.23/14. Õÿíàëòûí òóõàé õóóëü áîëîí áóñàä õóóëèéí òºñë¿¿äèéã ñóäàëæ, ñàíàë, ä¿ãíýëò áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã. /2014.04.23/15. Õÿíàëòûí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíààð õýëýëöýæ áàéãààòàé õîëáîãäóóëàí áàéãóóëàãäñàí àæëûí õýñýã. /2014.06.17/16. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí áèåëýëòèéã ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíààð õýëýëöýæ áàéãààòàé õîëáîîòîé áàéãóóëñàí àæëûí õýñýã. /2014.06.19/17. “Ìîíãîë Óëñûí 2014 îíû Òºñâèéí òîäîòãîë, Ìîíãîë Óëñûí 2015 îíû Òºñâèéí òóõàé õóóëèéí òºñºë, Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2015 îíä áàðèìòëàõ ÷èãëýë áàòëàõ òóõàé“ ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñë¿¿ä äýýð àæèëëàæ, íàìûí á¿ëãýýñ áàðèìòëàõ áîäëîãî, ä¿ãíýëò ãàðãàõ àæëûí õýñýã. /2014.10.07/18. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéä ×.Ñàéõàíáèëýãýýñ èð¿¿ëñýí “Õàìòðàí àæèëëàõ òóõàé” õ¿ñýëòèéí äàãóó õàìòàðñàí Çàñãèéí ãàçàð áàéãóóëàõ àñóóäëààð çºâøèëöºõ àæëûí õýñýã /2014.11.26/19. 2012 îíû íèéãýì ýäèéí çàñãèéí áàéäëûã ºíººãèéíõòýé õàðüöóóëàí ä¿ãíýëò ºãºõ, öààøäûí ÷èã õàíäëàãûã òîäîðõîéëîõ, ÌÀÍ áîëîí ÀÍ-ûí õîîðîíä áàéãóóëñàí çºâøèëöëèéí ãýðýýíèé õýðýãæèëòèéí ÿâö áàéäàëä ä¿ãíýëò õèéõ, ÌÀÍ-ààñ áàðèìòëàõ áîäëîãûã ñóäëàí á¿ëãèéí ñàíàë, ä¿ãíýëò áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã /2015.02.19 / 20. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ºðãºí áàðüñàí “Ìîíãîë Óëñ áàéíãà òºâèéã ñàõèõ òóõàé” õóóëèéí òºñëèéã ñóäëàõ àæëûí õýñýã /2015.11.04 / 21. Ìîíãîë Óëñûí 2015 îíû òºñâèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë áîëîí 2016 îíû òºñâèéí õóóëèéí òºñë¿¿äèéã ñóäëàõ àæëûí õýñýã /2015.10.02 /

ÓÈÕ-ûí áîëîí ÓÈÕ äàõü ÌÀÍ-ûí á¿ëãýýñ áàéãóóëñàí àæëûí õýñýãò àæèëëàñàí áàéäàë

Ажлын тайлан

2015 / 21

Çýâñýãò õ¿÷íèé түүхийг òîëüäîí ºã¿¿ëýõ ýíýõ¿¿ íîìûã á¿òýýõýä Óëñûí öýðãèéí ýðäýìòýä ºðãºí á¿ðýëäýõ¿¿íýýð àæèëëàñàí áàéíà. Ǻâõºí áàðèìòàä òóëãóóðëàí Çýâñýãò õ¿÷íèé 1946-2014 îíû ò¿¿õèéã ýìõýòãýñýí ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû òóñ íîìûã á¿òýýõ ñàíàà÷ëàãûã ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í, Àþóëã¿é áàéäàë, ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû äàðãà Æ.Ýíõáàÿð ãàðãàæýý. Òýðýýð äýëõèéí II äàéíû äàðààãààñ 1990-ýýä îíû òºãñãºë õ¿ðòýë ìàíàé öýðýã àðìèéí ýõ îðíûõîî ºìíº ã¿éöýòãýñýí ¿¿ðãèéã öýðãèéí ò¿¿õèéí øèíæëýõ óõààíû áàéð ñóóðüíààñ íýãòãýõ øààðäëàãûí óëìààñ ýíýõ¿¿ á¿òýýëèéã õèéñýí áàéíà.

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿð õýëýõäýý “2000 ãàðóé æèëèéí ò¿¿õòýé ìîíãîë öýðãèéí äàé÷èí çàìíàëûí

íýãýí ¿å á¿äãýð÷ áàéíà ãýäýã áîäëûí ¿¿äíýýñ ýðäýì øèíæèëãýýíèé õî¸ð áîòü íîì áîëîí áàðèìòàò êèíî õèéõ ñàíàà÷èëãûã õýäýí æèëèéí ºìíº ãàðãàñàí. Òóõàéí öàã ¿åä àæèëëàæ àìüäàð÷ áàéñàí öýðãèéí ç¿òãýëòýí¿¿ä, ýðäýìòýí, ñóäëàà÷èä áîäèò áàðèìò, ýõ ñóðâàëæèä òóëãóóðëàí óã á¿òýýëèéã ãóðâàí æèëèéí õóãàöààíä áîëîâñðóóëààä óíøèã÷ îëíû îþóí ìýëìèéä ºðãºí áàðüæ áàéíà” ãýëýý.

Óã á¿òýýëä äýëõèéí II äàéíû äàðàà ¿åèéí îëîí óëñûí áîëîí á¿ñ íóòãèéí õ¿÷èí ç¿éëñ ìàíàé îðíû àþóëã¿é áàéäàëä õýðõýí íºëººëæ, Ìîíãîë Óëñ ò¿¿õýíäýý áàéãààã¿éãýýð çýâñýãëýí öýðãèéí áàéãóóëàëòûí á¿òöèéí õàìãèéí òîì íýãæ áîëîõ Åðºíõèé öýðãèéí àðìèòàé áîëîõîä õ¿ðãýñýí ó÷èð øàëòãààíûã òóíãààí ñóäëàõûã ãîë áîëãîñîí. Õàìãèéí ãîë íü óëñ òºðèéí ÿìàð ÷ óòãà àãóóëãà ýíý íîìîíä áàéõã¿é.

Öýâýð ñóäàëãààíû á¿òýýë ãýñýí þì. ¯¿íèé çýðýãöýý 1990-ýýä îíîîñ õîéøèõ Çýâñýãò õ¿÷íèé áàéãóóëàëòûí øèíý îíîë, ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã àìæèëòòàé á¿ðä¿¿ëæ, öýðýã àðìèéíõàà ¿íäýñ ñóóðèéã õàäãàëàí ¿ëäñýí óëàìæëàë, áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðûí ýðõ ç¿éí ¿íäýñ áîëîâñðîë, øèíæëýõ

óõààíû áàéãóóëëàãóóäûí øèíý÷ëýë, ºíººãèéí çýâñýãò õ¿÷íèé áèå á¿ðýëäýõ¿¿íèé òàëààðõ áîäèò áàðèìòóóäûã ýìõýòãýñýí áîëîõûã íîì á¿òýýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëñàí, ò¿¿ðâýí áè÷ñýí õîøóó÷ ãåíåðàë Ä.Ìÿãìàð îíöîëñîí þì. Íîìûí íýýëòèéí áàÿðûí òºãñãºëä ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿð “Ýõ îðíû òºëºº öîõèëîõ ç¿ðõ” ýðäýì øèíæèëãýý, ò¿¿õèéí á¿òýýëèéí äýýæèéã

ÓÈÕ-ûí äàðãà Ç.Ýíõáîëäîä ãàðäóóëñàí þì. Ýíý ¿åýð Áàòëàí õàìãààëàõûí ñàéä Ö.Öîëìîí íîìûã áè÷èõ ñàíàà÷ëàãûã àíõ ãàðãàñàí ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿðò áàÿð õ¿ðãýæ, àìæèëò õ¿ñлээ.

Çýâñýãò õ¿÷íèéã òîëüäîí ºã¿¿ëýõ ýíýõ¿¿

Ìîíãîë Óëñûí Çýâñýãò õ¿÷íèé 1946-2014 îíû ò¿¿õèéã ýìõýòãýñýí

õî¸ð áîòü íîì óíøèã÷äûí ãàðò î÷ëîî“Ýõ îðíû òºëºº öîõèëîõ ç¿ðõ”

íîìûí õóðèìàíä ÓÈÕ-ûí äàðãà Ç.Ýíõáîëä, Øàäàð ñàéä Ó.Õ¿ðýëñ¿õ, Áàòëàí õàìãààëàõûí ñàéä Ö.Öîëìîí, Çàñãèéí ãàçðûí õýðýã ýðõëýõ ãàçðûí äàðãà Ñ.Áàÿðöîãò, ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Äýìáýðýë, ª.Ýíõò¿âøèí, Ä.Õàÿíõÿðâàà, Ä.Ë¿íäýýæàíöàí, ×.Õ¿ðýëáààòàð, Ä.Ñàðàíãýðýë, Í.Ýíõáîëä, Ã.Óÿíãà, Õ.Áîëîð÷óëóóí, ×.Óëààí, Ø.Ò¿âäýíäîðæ, Ä.Áàòöîãò, À.Òëåéõàí, Ñ.Îäîíòóÿà

íàð îðîëöëîî. ̺í Áàòëàí õàìãààëàõ ÿàìíû Òºðèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà, õîøóó÷ ãåíåðàë Ç.Áîëäáààòàð òýðã¿¿òýé ãåíåðàë, îôèöåðóóä, ýðäýìòýí ñóäëàà÷èä îðîëöñîí þì.

“Ýõ îðíû òºëºº öîõèëîõ ç¿ðõ” íîìûí íýýëòèéí ¸ñëîëûí àðãà õýìæýý /Òºðèéí îðäîí 2015-îí/

ÓÈÕ-ûí äàðãà Ç.Ýíõáîëäîä íîìûíõîî äýýæèéã ãàðäóóëàâ /2015 îí/

22 / 2015

Ìîíãîë Óëñûí Çýâñýãò õ¿÷íèé 91 æèëèéí îéã òýìäýãëýõ àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä óã òýìöýýíèé õýðõýí çîõèîãäîæ, õýí ýð÷ õ¿÷, àâüÿàñ ÷àäâàðààðàà òýðã¿¿ëñíèéã æàãñààâàë: -------------------------------------------------------------

2012 îí:-------------------------------------------------------------

3 äóãààð ñàðûí 9, 10-íû ºäð¿¿äýä 2 àíãèëëààð çîõèîí ÿâóóëëàà.

Òóñ òýìöýýíä àéìãèéí ¯ÀÁÕÒׯÁ áàéãóóëëàãóóäûí 7 áàã äýýð íýìýãäýæ, àéìãèéí Ïðîêóðîð, Ø¿¿õ, Òàãíóóëûí õýëòñèéí íýãäñýí 1 áàã, õàðóóë õàìãààëàëòûí àëáàíû 1 áàã íýìýãäýæ, íèéò 9 áàã, Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóäûí 4 áàã îðîëöñîí íü ýíý òýìöýýí æèë èðýõ òóñàì õàìðàõ õ¿ðýý òýëæ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ òóñãàéëñàí ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé áàéãóóëëàãóóäûí áàã òàìèð÷èä áàéðàí äýýðõ àæèëëàãàà áîëîõ æàãñààëûí ¿çëýã, æàãñààë÷ àæèëëàãàà, ãàëûí áýëòãýë /çàäàðãàà, ýâë¿¿ëýã/, õîðò óòààíû áàã ºìñºõ, óðëàãèéí íîìåð, õàíûí ñîíèí ãýñýí ¿ç¿¿ëýëòýýð ä¿ãíýãäñýíèé ãàäíà 10 êì-ûí çàìä ã¿éæ õàíàí ñààä äàâàõ, 25 ì-èéí òîðîí ñààäàí äîîãóóð ìºëõºõ, Åðºíõèé öýðãèéí àæèëëàãàà, áóóäëàãà, ç¿ã ÷èã áàðèìæààëàõ, àñóóëòûí äààëãàâàð ã¿éöýòãýõ, óóëûí îðãèë ººä ºãñºõ, òåõíèêèéí îíîøèëãîî, ýìíýëãèéí àíõíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, ãèéð ºðãºõ, ãðàíàò øèäýõ, õèìèéí õîðîíä îðîõ, äàìíóóðãà äýýã¿¿ð òóóëàõ, ìîäîí ìîðèíä õàðàéõ ãýñýí äààëãàâðóóäûã ã¿éöýòãýñýí. Òýìöýýíèéã ÿã ë ìýðãýæëèéí õýìæýýíä çîõèîí áàéãóóëæ, ä¿íãýäýã çàíøèëòàé òóë áàã òàìèð÷èä áýëòãýë ñóðãóóëèëò, çîõèîí áàéãóóëàëò ñàéòàé áàéâ. Èíãýýä öýâýð öàãààðàà ä¿ãíýõýä, I áàéð:ÎÁÕ-í ä/÷ Ä.Áàòò¿âøèí àõëàã÷òàé áàã 1 öàã 15 ìèí 41 ñåêóíäýýðII áàéð:Çýâñýãò õ¿÷íèé 304-ð òóñãàé ñàëáàðûí ä/÷ í.Áàÿíáèëýã àõëàã÷òàé áàã 1 öàã 24 ìèí 37 ñåêóíäýýðIII áàéð:Õèëèéí 0214-ð àíãèéí ä/÷ í.Öîãáàäðàõ àõëàã÷òàé áàã 1 öàã 25 ìèí 49 ñåêóíäýýð áàéðàíä æàãññàí þì.

Õàðèí Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñóðàã÷äûí õóâüä áàãóóä áàéðàí

äýýðõ àæèëëàãàà áîëîõ æàãñààëûí ¿ç¿¿ëýõ òîãëîëò, ãèéð ºðãºõ, ýëñòýé à÷àà 纺õ, õàíûí ñîíèí, óðëàãèéí íîìåð ãýñýí ¿ç¿¿ëýëòýýð ä¿ãí¿¿ëñýí áºãººä 8 êì-èéí çàìûã òóóëæ õàíàí ñààä äàâàõ, 25 ì-èéí òîðîí ñààäàí äîîãóóð ìºëõºõ, õèéí áóóäëàãà, àñóóëò õàðèóëò, óóëûí îðãèëä ºãñºõ, ãèéð ºðãºõ, ãðàíàò øèäýõ, äàìíóóðãà äýýã¿¿ð ÿâàõ, ìîäîí ìîðèíä õàðàéõ ãýñýí äààëãàâðóóäûã ã¿éöýòãýæ áàðèàíä îðñîí.

I áàéð:Ï.Áîëäáààòàð äàñãàëæóóëàã÷òàé 12

æèëèéí I ñóðãóóëü 42 ìèíóò 16 ñåêóíäýýðII áàéð:Íÿìäîî äàñãàëæóóëàã÷òàé Òîíõèë

ñóìûí äóíä ñóðãóóëèéí òàìèð÷èä 42 ìèíóò 28 ñåêóíäýýð

III áàéð:Áàòáîëä äàñãàëæóóëàã÷òàé

Õàíòàéøèð Ýðäýì öîãöîëáîð ñóðãóóëèéí áàã òàìèð÷èä 47 ìèí 02 ñåêóíäýýð îðæ ºðãºìæëºë, øèëæèí ÿâàõ öîì, àëò, ìºíãº, õ¿ðýë ìåäàëü, ìºíãºí øàãíàë, áàéãóóëëàãóóäûã íü Notebook, òåëåâèçîð, êàìåðààð øàãíàëàà.-------------------------------------------------------------

2013 îí:-------------------------------------------------------------

Ìîíãîë Óëñûí Çýâñýãò õ¿÷íèé 92 æèëèéí îéã òýìäýãëýõýä:

¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ òóñãàéëñàí ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé áàéãóóëëàãóóäûí áàã òàìèð÷äààñ:I áàéð:Çýâñýãò õ¿÷íèé 304-ð òóñãàé ñàëáàðûí ä/÷ Í.Áàÿíáèëýã àõëàã÷òàé áàãII áàéð:Îíöãîé áàéäëûí õýëòñèéí ä/÷ Ä.Áàòò¿âøèí àõëàã÷òàé áàãIII áàéð:Öàãäààãèéí õýëòñèéí à/ä Í.Ëõàãâàñ¿ðýí àõëàã÷òàé 2 äóãààð áàã

Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñóðàã÷äûí áàãóóäààñ:I áàéð:Õ.Íÿìäîî äàñãàëæóóëàã÷òàé Òîíõèë ñóìûí äóíä ñóðãóóëèéí òàìèð÷èäII áàéð:Ä.Áàòáîëä äàñãàëæóóëàã÷òàé Õàíòàéøèð Ýðäýì öîãöîëáîð ñóðãóóëèéí áàã òàìèð÷èäIII áàéð:Ï.Áîëäáààòàð äàñãàëæóóëàã÷òàé 12 æèëèéí I ñóðãóóëèéí áàãóóä ýõíèé áàéðóóäàä øàëãàðëàà.

Æèë òóòàìä îðîëöîã÷ áàãууд íýìýãäñýýð áóé

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿðûí ñàíàà÷èëãà, “Àëòàéí Ýðèí” ñàíãèéí ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãýýð Ãîâü-Àëòàé àéìàãò ºðãºí õ¿ðýýòýé îëîí àæèë óëàìæëàë áîëîí çîõèîãäñîîð áàéíà. Ýäãýýðèéí íýã áîë ìàðø òàêòèêèéí òýìöýýí. ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿íèé ìààíü ààâ Ìîíãîë Óëñûí Áàòëàí õàìãààëàõ ÿàìûã íýãýí öàãò óäèðäàæ, ýíý ñàëáàðò ìýäëýã, ÷àäâàð, ñýòãýëýý çîðèóëñàí ãýäãèéã Àëòàé÷óóä òºäèéã¿é Мîíãîë÷óóä ìýäýõ áèëýý. Ñàéí ýöãèéí ¿ðãýëæëýë õ¿¿ íü ìºí Áàòëàí õàìãààëàõûí ñàéäààð àæèëëàñàí áàéñàí. Ýíý óòãààðàà Ìîíãîë Óëñûí Çýâñýãò õ¿÷íèé îéí áàÿð áîë Æ.Ýíõáàÿðûí õóâüä õàìãèéí îéð äîòíûõîíòîéãîî òýìäýãëýõ ¸ñòîé îíöãîé áàÿð íü áàéäàã. Òèéìýýñ îéí áàÿðóóäààð Ãîâü-Àëòàé àéìàãò Áàòëàí õàìãààëàõûí ñàéä àãñàí, äýñëýã÷ ãåíåðàë Ø.Æàäàìáààãèéí íýðýìæèò Ìàðø òàêòèê òóñãàé áýëòãýëèéí àâàðãà øàëãàðóóëàõ òýìöýýíèéã çîõèîí áàéãóóëäàã.

ÌÀÐØ ÒÀÊÒÈÊÈÉÍ ÒÝÌÖÝÝÍ

Мэдээлэл

2015 / 23

-------------------------------------------------------------

2014 îí:-------------------------------------------------------------

Ìîíãîë Óëñûí Çýâñýãò õ¿÷íèé 93 æèëèéí îéã òýìäýãëýõýä:

Òóñ òýìöýýíä àéìãèéí ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí òóñãàéëñàí ¿¿ðãèéí áàéãóóëëàãóóäûí 8 áàã ò¿¿í÷ëýí Çýâñýãò õ¿÷íèé 325 àíãè, ò¿¿íèé 304 ä¿ãýýð ñàëáàð, Õèëèéí öýðãèéí 0214 ä¿ãýýð àíãè, Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóäûí 5 áàã îðîëöîæ áàéðàí äýýðõ àæèëëàãààãàà 8-10 êì-ûí ã¿éëòèéã áàéëäààíû òàêòèêèéí àæèëëàãààòàé ÿâóóëæ íýãäñýí ä¿íã ãàðãàõàä:

¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ òóñãàéëñàí ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé áàéãóóëëàãóóäûí áàãààñ:I áàéð:Дýñëýã÷ Ä.Áàòò¿âøèí àõëàã÷òàé Îíöãîé áàéäëûí õýëòñèéí I áàãII áàéð:Aõëàõ äýñëýã÷ Í.Ëõàãâàñ¿ðýí àõëàã÷òàé Öàãäààãèéí õýëòñèéí II áàãIII áàéð:Хîøóó÷ Á.̺íõæàðãàë àõëàã÷òàé Ø¿¿õèéí øèéäâýð ã¿éöýòãýõ àëáàíû áàã

Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñóðàã÷äûí áàãààñ:I áàéð:Ä.Áàòáîëä äàñãàëæóóëàã÷òàé 12 æèëèéí III äóíä ñóðãóóëü II áàéð: Ï.Áîëäáààòàð äàñãàëæóóëàã÷òàé 12 æèëèéí I äóíä ñóðãóóëüIII áàéð:Õàíòàéøèð Ýðäýì öîãöîëáîð ñóðãóóëü òóñ òóñ øàëãàðëàà.

Ýõíèé áàéðàíä øàëãàðñàí áàã òóñ á¿ðò I áàéðò öîì, àëòàí ìåäàëü, ºðãºìæëºë, ìºíãºí øàãíàë, LÑD òåëåâèçîð, II áàéðò ìºíãºí ìåäàëü, ºðãºìæëºë, ìºíãºí øàãíàë, âèäåî êàìåð, III áàéðò õ¿ðýë ìåäàëü, ºðãºìæëºë, ìºíãºí øàãíàë ºíãºò ïðèíòåðýýð ýâýýí òýòãýã÷ýýñ øàãíàæ óðàìøóóëëàà.-------------------------------------------------------------

2015 îí:-------------------------------------------------------------

¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ òóñãàéëñàí ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé áàéãóóëëàãûí 5 áàã, Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóäûí 7 áàã îðîëöñîí. Íèéëáýð ä¿íãýýð,I áàéð:Îíöãîé Áàéäëûí Õýëòñèéí à/õ Ò.Áàòò¿âøèí àõëàã÷òàé áàã II, III áàéð:Öàãäààãèéí ãàçðûí äàðãà, äýä õóðàíäàà Ä.Á¿ðýíáààòàð äàñãàëæóóëàã÷òàé öàãäààãèéí 1, 2-ð áàãóóä øàëãàðñàí áîë Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñóðàã÷äûí äóíäàõ òýìöýýíä I áàéð:

Õàëèóí ñóìûí äóíä ñóðãóóëüII áàéð:Åñºíáóëàã ñóìûí 12 æèëèéí III ñóðãóóëüIII áàéð:12 æèëèéí II ñóðãóóëèéí áàã øàëãàð÷ ºðãºìæëºë, öîì, àëò, ìºíãº, õ¿ðýë ìåäàëü, ìºíãºí øàãíàëààð àâüÿàñ ÷àäâàðàà ìÿëààëãàñàí áîë áàéãóóëëàãóóäûí ìåäàëèéã Notebook, òåëåâèçîð, ïðèíòåð äàãàëäñàí þì.

Ìàðø òàêòèêèéí òýìöýýí/Àëòàé õîò-2014 îí/

Ìàðø òàêòèêèéí òýìöýýí /Àëòàé õîò-2015 îí/

Òàâàí òîëãîéí ñóðãàëòûí áààç /2012 îí/

24 / 2015

¿íäýñ” áàðèìò áè÷èã, “Çýâñýãò õ¿÷íèé áàéãóóëàëòûã 2015 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”-èéí õýðýãæèëò, Çýâñýãò õ¿÷íèé çàðèì àíãèóäûí çýâñýãëýë, òåõíèêèéí õàäãàëàëò, õàìãààëàëòûí áàéäàëòàé òàíèëöëàà.

Ýíý ¿åýð Çýâñýãò õ¿÷íèé ñóðãàëòûí íýãäñýí òºâä Èíäîíåç, Ôèëèïïèí, Âüåòíàì, Áàëáà, Øðè Ëàíê, Áàíãëàäåø çýðýã óëñûí öýðãèéí àëáàí õààã÷òàé õàìòðàí ÿâóóëæ áóé ͯÁ-ûí öýðãèéí àæèëëàã÷èéí äàìæààíû ñóðãàëò áîëîí ªìíºä Ñóäàí Óëñàä ͯÁ-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíä ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ 850 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé öýðãèéí áàãèéí àæèëëàãààíû ºìíºõ ñóðãàëò, áýëòãýëèéí ÿâö áàéäàëòàé òàíèëöëàà.

Áàéíãûí õîðîîíû àæëûí õýñãèéã Çýâñýãò õ¿÷íèé àíãèóäàä àæèëëàõàä Áàòëàí õàìãààëàõ ÿàì, Çýâñýãò õ¿÷íèé Æàíæèí øòàáûí õîëáîãäîõ ãàçðûí äàðãà íàð áàéëöàæ, ãèø¿¿äèéí àñóóëòàä õàðèóëàí Çýâñýãò õ¿÷íèé òóëãàìäñàí çàðèì àñóóäëûí òàëààð õàðèëöàí ÿðèëöàæ, ñàíàë ñîëèëöëîî

Áàéíãûí õîðîîíû àæëûí õýñãèéí çàðèì ãèø¿¿ä ÓÈÕ-ûí 2014 îíû íàìðûí ÷óóëãàíû çàâñàðëàãààíû õóãàöààíä Ãîâüñ¿ìáýð, Äîðíîãîâü àéìãèéí íóòàã äýâñãýðò áàéðëàõ çýâñýãò õ¿÷íèé àíãè, ñàëáàðóóäàä õàäãàëàãäàæ áóé àâòî áîëîí òóñãàé çîðèóëàëòûí òåõíèê, ãàëò õýðýãñëèéí õàäãàëàëò, õàìãààëàëòûí áàéäàëòàé ãàçàð äýýð íü òàíèëöñàí áîë ýíý óäààä òóñ Áàéíãûí õîðîîíû äàðãà Æ.Ýíõáàÿð, ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í, àæëûí õýñãèéí àõëàã÷ Í.Ýíõáîëä, ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í, àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í Ì.Áàò÷èìýã áîëîí àæëûí äýä õýñãèéí çàðèì ãèø¿¿ä ýíý ñàðûí 03-04-íèé ºäð¿¿äýä Äàðõàí-Óóë, Îðõîí, Áóëãàí àéìãèéí íóòàãò äýâñãýðò áàéðëàäàã çýâñýãò õ¿÷íèé çàðèì àíãèéí ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöëàà.

Óëñûí Èõ Õóðëûí Àþóëã¿é áàéäàë, ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû ãèø¿¿ä Òºâ àéìãèéí íóòàã äýâñãýðò áàéðëàõ Çýâñýãò õ¿÷íèé 016, 311 ä¿ãýýð àíãèóäàä àæèëëàæ “Ìîíãîë Óëñûí Òºðèéí öýðãèéí áîäëîãûí

ÇÝÂÑÝÃÒ ÕYЧÍÈÉ ÀÍÃÈ ÑÀËÁÀÐÓÓÄÛÍ YÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÒÀÉ ÒÀÍÈËÖÀÂ

ÁÀÒËÀÍ ÕÀÌÃÀÀËÀÕÛÍ ÓÄÈÐÄËÀÃÛÍ ÀÊÀÄÅÌÈÉÍ ÁÀÃØ, ÑÓÄËÀÀЧ, ÑÎÍÑÎÃЧÈÄÒÎÉ ÓÓËÇÀÂ

ÓÈÕ-ûí ÀÁÃÁÁÕ-íû äàðãà Æ.Ýíõáàÿð Áàòëàí õàìãààëàõûí óäèðäëàãûí Àêàäåìèéí õàìò îëíûã õ¿ëýýí àâ÷ óóëçëàà.

Òóñ àêàäåìèéã àíõ 1993 îíä òóõàéí ¿åèéí Áàòëàí õàìãààëàõ ÿàìíû ñàéä, äýñëýã÷ ãåíåðàë Ø.Æàäàìáààãèéí òóøààëààð áàéãóóëæ áàéñàí áºãººä ºíãºðñºí 20 ãàðóé æèëèéí õóãàöààíä 10 óäààãèéí òºãñºëòººð 1200 ãàðóé ìýðãýæèëòýí áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýæ ãàðãàñàí áàéíà.

Мэдээлэл

Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Òàéøèð ñóìûí õàðúÿàò, Õîøóó÷ ãåíåðàë Ä.Ìÿãìàðûí õàìò /2015 îí/

2015 / 25

• ÓÈÕ-ûí áîëîí ÓÈÕ äàõü ÌÀÍ-ûí á¿ëãèéí áîäëîãî, ¿éë àæèëëàãàà, íàìûí áîäëîãî, øèéäâýðèéã èðãýäýä õ¿ðãýõ, òàíèóëàõ çîðèëãîîð àéìãèéí “Ìèíèé íóòàã” òåëåâèçýýð 50 óäààãèéí ìýäýý, ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä õ¿ðãýñýí.

• Àéìãèéí íèéò ñóìäûí Çàñàã äàðãà, ÈÒÕ-ûí äàðãà íàð, ÌÀÍ-ûí õîðîî, ñóìûí íàìûí õîðîîäûí äàðãà íàðûã Òºðèéí îðäîíä õ¿ëýýí àâ÷ óóëçàí, àæèë õýðãèéí ñàíàë ñîëèëöîõ óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëàâ.

• պ人 îðîí íóòàãò àæèëëàæ àìüäàð÷ áóé íàìûí ãèø¿¿äèéí èäýâõ óðìûã ñýðãýýõ, íàìûí áàéãóóëëàãàä èòãýõ èòãýëèéã áýõæ¿¿ëýõ, íàìûí áîäëîãûí õýðýãæèëòèéã õàíãàõ, öàã ¿åèéí ìýäýý ìýäýýëýë ºãºõ çîðèëãîîð 18 ñóì, 2 òîñãîíû íèéò 700 ãàðóé íàìûí ãèø¿¿íèéã Àëòàé õîòîä õ¿ëýýí àâ÷, õî¸ð ºäðèéí òóðø àæèëëàâ. Òýäíèé çàìûí çàðäàë, ãàðûí áýëýã, áàéð, õîîë õ¿íñíèé çàðäàëä íèéò 5,0 ñàÿ òºãðºãèéã çàðöóóëñàí.

ÃÎÂÜ-ÀËÒÀÉ ÀÉÌÃÈÉÍ ÌÀÍ-ÛÍ ÕÎÐÎÎГ БАЙНГА ДЭМЖИЖ ÀÆИËЛАДАГ

2015 îíä Àéìãèéí ÌÀÍ-ûí õîðîî, ñóìäûí íàìûí õîðîîä, ÒÁÁ-

óóäûí ¿éë àæèëëàãààíä ¿ç¿¿ëñýí äýìæëýã

áîëîí òýäýíòýé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëñàí

àæëóóäûí çàðäàëд íèéò 91.181.680 òºãðºãèéí

ñàíõ¿¿æèëòèéã “Àëòàéí Ýðèí” ñàíãààð øèéäâýðë¿¿ëñýí áàéíà.

• 9-ð ñàðûí 12-13-íû ºäð¿¿äýä àéìãèéí ÌÀÍ-ûí õîðîî, ÍÀÌÇÕ-òîé õàìòðàí Òàéøèð ñóìä àéìãèéí ÍÀÌÇÕ-íû “Ìÿíãàí çàëóó÷óóäûí ÷óóëãà óóëçàëò”-ûã çîõèîí áàéãóóëñàí. 1200 ãàðóé çàëóóñûã õàìðóóëñàí ýíýõ¿¿ ÷óóëãà óóëçàëòàä ÍÀÌÇÕ-íû äàðãà, ÅÍÁ äàðãà áîëîí Óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿ä î÷èæ îðîëöîí îëîí òºðëèéí ñóðãàëò, ñïîðò óðëàãèéí óðàëäààí òýìöýýí, òîãëîëòûã çîõèîí áàéãóóëñàí áèëýý.

• Îëîí óëñûí Àõìàäûí áàÿðûí ºäðèéã òîõèîëäóóëàí 10-ð ñàðûí 4-íä Åñºíáóëàã ñóìûí ÌÀÍ-ûí õîðîîòîé õàìòðàí òóñ ñóìûí ºíäºð íàñòàí, àõìàäóóäûã îðîëöóóëñàí “Öýâýð àãààð” àÿëàë-ºäºðëºãèéã çîõèîí áàéãóóëëàà. Óã àðãà õýìæýýíèé ¿åýð Óëààíáîîìûí ÓÖÑ-òàé òàíèëöàæ, óðëàã ñïîðòûí óðàëäààí òýìöýýí¿¿äèéã çîõèîñîí. 720 ãàðóé àõìàä õàìðàãäñàí.

• Õàëèóí ñóìûí ÌÀÍ-ûí

õîðîîíû ¿éë àæèëëàãààíä “Àëòàéí Ýðèí“ ñàíãààñ 9,700,000 òºãðºãèéí ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëñíèé ä¿íä òóñ íàìûí õîðîîòîé õàìòðàí Çàëóó÷óóä áîëîí ýìýãòýé÷¿¿äèéí ÷óóëãà óóëçàëòûã õèéæ, Àõìàäûí áàÿðàà òýìäýãëýí, ñóìûí èðãýäèéã íàðèéí ìýðãýæëèéí ýì÷èéí ¿çëýãò õàìðóóëàí, ìàë÷èä, óÿà÷äûíõàà øèíý æèëèéí áàÿðûã íýãäñýí çîõèîí áàéãóóëàлòòàéãààð òýìäýãëýñýí áèëýý.

• ÌÀÍ-ûí Õýðýã ýðõëýõ ãàçðààñ çîõèîí áàéãóóëñàí Áàðóóí á¿ñèéí óäèðäàõ àæèëòíû çºâëºãººí, “Ìàíëàéëàë 500” õºòºëáºðò õàìðàãäñàí çàëóó÷óóäûã ñóðãàëòàä õàìðóóëæ, òýäíèé ñàíàë áîäëûã íü ñîíñîõ, öààøëààä “Áèä õàìòäàà” ¿íäýñíèé ôîðóì çýðýã îëîí íèéòèéã õàìàðñàí îëîí àðãà õýìæýýí¿¿äýä òîãòìîë èäýâõòýé îðîëöñîîð áàéíà.

• Àéìãèéí ÌÀÍ-ûí äýðãýäýõ ÍÀÌÇÕ ýýëæèò ÷óóëãàíààð äàðãà, òýðã¿¿ëýã÷äýý øèíýýð

ñîíãîñîí þì. Òèéìýýñ øèíýýð òîìèëîãäñîí óäèðäëàãóóäûã íàìûí àæèëä ñóðãàõ, òºëºâø¿¿ëýõ òàëä àíõààð÷, òóñàëæ äýìæèæ áàéíà. ªíãºðñºí 5-ð ñàðä ãýõýä ë àéìãèéí ÍÀÌÇÕ-èéí òýðã¿¿ëýã÷äèéã Óëààíáààòàð õîòîä ñóðãàëòàä õàìðóóëàí Äàðõàí-Óóë, Îðõîí, Áóëãàí àéìãóóäûí ÍÀÌÇÕ-íû ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöàõ, òóðøëàãà ñóäëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëëýý.

• Ñóìäûí çàëóó÷óóäûã íèéãìèéí àæèëä èäýâõæ¿¿ëýõ, öàã ¿åèéí ìýäýýëëèéã ºãºõ, ìýäëýã ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð àéìãèéí ÍÀÌÇÕ-íû óäèðäàõ àæèëòíû çºâºë㺺íèéã 2015 îíû 6-ð ñàðä Òàéøèð ñóìä çîõèîí áàéãóóëñàí. Òóñ çºâлө㺺íä ÍÀÌÇÕ-íû ñîíãóóëüòàí 90 ãàðóé òºëººëºã÷ îðîëöñîí áºãººä ÍÀÌÎÕ-íû ñóðãàã÷ áàãø íàðûí òóñãàéëàí áýëòãýñýí ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëñàí íü èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé àæèë áîëñîí.

Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Ìîíãîë Àðäûí íàìûí õàìò îëîí

26 / 2015

Á¿õ Õÿòàäûí Àðäûí Óëñ Òºðèéí Ǻâëºëäºõ Ǻâëºëèéí óðèëãààð 2015 îíû åñä¿ãýýð ñàðûí 28-30-íû ºäð¿¿äýä ÁÍÕÀÓ-ä àéë÷èëëàà. Һ뺺ëºã÷äèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿í Ð.Àìàðæàðãàë, Í.Ýíõáîëä íàð áîëîí ÓÈÕ-ûí ÀÁÃÁÁÕ-íû àëáàíû õ¿ì¿¿ñ áàãòñàí þì.

Àéë÷ëàëûí ¿åýð ÁÕÀÓÒÇÇ-èéí ¯íäýñíèé õîðîîíû äýä äàðãà Õàíü Öèäºòýé óóëçëàà. Óóëçàëòûí ¿åýð Ìîíãîë Óëñûí “Òàëûí çàì” ñàíàà÷èëãà, Õÿòàäûí “Òîðãîíû çàìûí ýäèéí çàñãèéí á¿ñ” ñàíàà÷èëãûã óÿëäóóëàí àæèëëàõ, Ìîíãîë óëñ, ÁÍÕÀÓ-ûí ñàéí õºðøèéí íàéðñàã õàðèëöàà, õàðèëöàí àøèãòàé õàìòûí àæèëëàãààã òîãòâîðòîé õºãæ¿¿ëýõ, õî¸ð óëñûí õàðèëöààã Èæ á¿ðýí ñòðàòåãèéí ò¿íøëýëèéí ò¿âøèíä õ¿ðãýæ, òàëóóäûí õàðèëöààíû îéðûí èðýýä¿éí åðºíõèé ÷èãëýë, çàð÷ìûã òîäîðõîéëîõ çýðýã àñóóäëóóäààð ñàíàë ñîëèëöëîî.

̺í ÁÕÀÓÒÇÇ-èéí Ãàäààä õàðèëöààíû õîðîîíû îðëîã÷ äàðãà Âàí Ãóîöèíòýé óóëçàæ, õàìòûí àæèëëàãààã Áàéíãûí õîðîîäûí ò¿âøèíä èäýâõòýé õºãæ¿¿ëýõ àñóóäëààð ñàíàë ñîëèëöîâ. Àéë÷ëàëûí Õÿòàäûí Øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí îëîí óëñûí õóäàëäààíû ÑÅÒÑ êîìïàíèéí ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöñàí þì. Òóñ êîìïàíè íü öàõèì ìýäýýëëèéí äýýä òåõíîëîãèéí á¿òýýãäýõ¿¿í, óäèðäëàãà õÿíàëòûí ñèñòåì, ðàäàð, òàãíóóë, õîëáîî, ìýäýýëëèéí äàéíû áîëîí òåððîðèçìûí ýñðýã òýìöýõ çîðèóëàëòûí òîíîã òºõººðºìæèéí ýêñïîðò, èìïîðòûí õóäàëäàà ýðõýëäýã áà Õÿòàäûí áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðûí 70 ãàðóé õóâèéí öàõèì ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí òîíîã òºõººðºìæèéã ¿éëäâýðëýäýã àæ.

ÀÞÓËÃYÉ ÁÀÉÄÀË, ÃÀÄÀÀÄ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÁÀÉÍÃÛÍ ÕÎÐÎÎÍÛ ÃÈØYYÄ ÁÍÕÀÓ-Ä ÀÉËЧËÀВ

Мэдээлэл

2015 / 27

ÎÕÓ-ûí Ýë÷èí ñàéä, ÁÍÑÓ-ûí Ýë÷èí ñàéäûã õ¿ëýýí àâ÷ óóëçлаа

Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû Ñóóðèí òºëººëºã÷ Ðîáåðò Øîýëõàììåð òýðã¿¿òýé òºëººëºã÷äèéã õ¿ëýýí àâ÷ óóëçав

Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû Ñóóðèí òºëººëºã÷ Ðîáåðò Øîýëõàììåð òýðã¿¿òýé òºëººëºã÷äèéã, õ¿ëýýí àâ÷ óóëçëàà. Ýíý îíä Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû ç¿ãýýñ Ìîíãîë Óëñàä õýðýãæ¿¿ëýõýýð õýëýëö¿¿ëæ áóé õî¸ð äàõü øàòíû òºñë¿¿ä íü õºäºº àæ àõóé ñàëáàðò ÷èãëýãäýæ áàéãàà áºãººä, “պ人 àæ àõóé, õºäººãèéí õºãæëèéí” áîëîí “Óðãàìàë, ìàëûí ýð¿¿ë àõóé, õ¿íñíèé

àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ àðãà õýðýãñëèéã øèíý÷ëýí ñàéæðóóëàõ” òºñë¿¿äèéí òàëààð ÿðèëöëàà. Íýãä¿ãýýð øàòíû òºñë¿¿ä ¿íäýñíèé òîìîîõîí àæ àõóéí íýãæèéí õºãæëèéí ¿éë àæèëëàãààíä ÷èãëýãäýæ áàéñàí áîë ýíý óäààãèéíõ æèæèã àæ àõóéí õºãæëèéã äýìæèõýä òóëãóóðëàæ áàéãàà þì.

Àçèéí õºãæëèéí áàíêíààñ òàíèëöóóëæ áóé òºñë¿¿äèéí õ¿ðýýíä Ìîíãîë Óëñûí õèëèéí áîîìòóóäûí íýâòðýõ õ¿÷èí ÷àäëûã ñàéæðóóëàõ, õóäàëäàà õèéõ àæèëëàãààã õÿëáàðøóóëàõ öàõèì íýã öîíõíû ¿éë÷èëãýýã íýâòð¿¿ëýõ çîðèëãîòîé áàéãàà íü ãàäààä õóäàëäààíû ýðãýëòèéí õóðä íýìýãäýõ, èðãýä, ÀÍÍ-¿¿ä õèëèéí áîîìòîîð íýâòðýõ, ÷èðýãäýëã¿é ¿éë÷ë¿¿ëýõ, öàã õóãàöàà õýìíýõýä èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé þì.

Åð íü “Óðãàìàë, ìàëûí ýð¿¿ë àõóé, õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ àðãà õýðýãñëèéã øèíý÷ëýí ñàéæðóóëàõ” òºñëèéí õ¿ðýýíä Ìîíãîë Óëñûí áîñîî, õýâòýý òýíõëýãò îðøèõ äºðâºí áîîìòóóäûí õÿíàëò øàëãàëòûí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõîä çîðèóëàãäàõ ñàíõ¿¿æèëòèéã íýã ýñõ¿ë õî¸ð áîîìä äýýð òºâëºð¿¿ëæ, çàãâàð áîîìò áèé áîëãîõ íü èë¿¿ ¿ð ä¿íãýý ºãíº.

Ìîíãîë óëñ, ÁÍÑÓ íü îëîí æèëèéí ò¿¿õò óëàìæëàëò õàðèëöààòàé áºãººä ýíý îíä õî¸ð îðíû äèïëîìàò õàðèëöàà òîãòîîñíû 25 æèë áîëæ áàéãàà þì. ÁÍÑÓ-ààñ Ìîíãîë Óëñàä ñóóãàà Îíö áºãººä Á¿ðýí ýðõò Ýë÷èí ñàéä íî¸í Ó Ñóí òýðã¿¿òýé òºëººëºã÷äèéã õ¿ëýýí àâ÷ óóëçëàà. Óóëçàëòûí ¿åýð õî¸ð òàëûí õàìòûí àæèëëàãààíû ºíººãèéí áàéäàë, öààøäûí õºãæëèéí òàëààð ñàíàë ñîëèëöîæ, áàòëàí õàìãààëàõûí

ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõ òàëààð ÿðèëöëàà

Ìàíàé õî¸ð îðíû õàðèëöàà óëñ òºð, íèéãýì, ñî¸ë, áèçíåñ, ýäèéí çàñàã òýðã¿¿òýé á¿õèé ë ñàëáàðò àìæèëòòàé õºãæèæ áàéãàà áºãººä Ìîíãîë Óëñ, ÁÍÑÓ-ûí õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõýä ÓÈÕ-ûí Àþóëã¿é áàéäàë, ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîî á¿õ òàëààð äýìæèí àæèëëàæ áàéíà.

Óëñûí Èõ Õóðëûí Àþóëã¿é áàéäàë, ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû äàðãà Æ.Ýíõáàÿð ÎÕÓ-ààñ Ìîíãîë Óëñàä ñóóãàà Îíö áºãººä Á¿ðýí ýðõò Ýë÷èí ñàéä Èñêàíäåð Êóáàðîâè÷ Àçèçîâûã õ¿ëýýí àâ÷ óóëçàâ.

Óóëçàëòûí ¿åýð Ýë÷èí ñàéä È.Ê.Àçèçîâ Îðîñûí Õîëáîîíû Óëñ íü Ìîíãîë Óëñòàé óëñ òºðèéí òºäèéã¿é ýäèéí

çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààãàà ºðãºæ¿¿ëýõ ñîíèðõîëòîé áàéãààãàà èëýðõèéëñýí þì. Òýðýýð ìºí ÎÕÓ-ûí Õîëáîîíû Õóðëûí Õîëáîîíû Ǻâëºëèéí ãàäààä õýðãèéí õîðîîíû äàðãà Êîíñòàíòèí Èîñèôîâè÷ íü õî¸ð îðíû ïàðëàìåíòûí õàìòûí àæèëëàãààã òîãòâîðæóóëàõ ¿¿äíýýñ ìýäýýëýë áîëîí òóðøëàãà ñîëèëöîõ èõýýõýí ñîíèðõîëòîé áàéãààã óëàìæиëñàí þì.

Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ñîëîíãîñ óëñààñ Ìîíãîë óëñàä ñóóãàà Ýë÷èí ñàéä Ó Ñóíèé õàìò /2015 îí/

Îðîñûí Õîëáîîíû óëñààñ Ìîíãîë óëñàä ñóóãàà Ýë÷èí ñàéä È.Ê.Àçèçîâûí õàìò /2015 îí/

28 / 2015

ÈÐÃÝÄ ÒӨÐÈÉÍ ÅÑӨÍ ÕӨËÒ ÒÓÃÀÍÄÀÀ ÕYÍÄÝÒÃÝË YÇYYËÄÝÃ ÓËÀÌÆËÀËÒÀÉ

Èðãýäèéã Òºðèéí îðäîíòîé òàíèëöàõ áîëîìæîîð õàíãàõ àæëûí õ¿ðýýíä Ìîíãîë òºðèéí ìóçåéä çî÷èëæ òºðèéí ò¿¿õ ñî¸ë, óëàìæëàë, òºð, èðãýíèé õàðèëöààíû òàëààðõ áàðèìòûã ñîíèðõîí, èõ õààíûõàà õºøººíä ìºðãºæ, åñºí õºëò öàãààí òóãàíäàà õ¿íäýòãýë ¿ç¿¿ëýí çóðãàà òàòóóëàõ áîëîìæòîé áîëñîí þì. ªìíº íü ãàäààäûí çî÷èä òºëººëºã÷äºä ë ¿ç¿¿ëäýã áàéñàí áîë 2012 îíû 8-ð ñàðààñ æèðèéí èðãýä, îëîí íèéò ¿çýæ ñîíèðõîõ áîëæээ. Òýãâýë ºíãºðñºí õóãàöààíä òºðèéí îðäîíòîé òàíèëöàõ õ¿ñýëò ãàðãàñàí Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí 554 èðãýäèéã õ¿ëýýí àâ÷ óóëçàí òºðèéí îðäîíòîé òàíèëöóóëñàí áàéíà.

ÃÎÂÜ-ÀËÒÀÉ ÀÉÌÃÈÉÍ ÖÀÃÄÀÀÃÈÉÍ ÕÝËÒÑÈÉà ÖÀÃÄÀÀÃÈÉÍ ÃÀÇÀÐ ÁÎËÃÎÍ ªÐêÒê˪ª

Ãîâü-Àëòàé àéìàã íü 142 ìÿíãàí àì äºðâºëæèí êì ãàçàð íóòàãòàé. Ãàçàð íóòãèéí õýìæýýãýýð óëñäàà ªìíºãîâü àéìãèéí äàðàà 2-ðò îðäîã ó÷èð öàãäààãèéí áàéãóóëëàãààñ ñóì îðîí íóòàãò ÿâæ õýðýã ìàòåðèàë øàëãàõàä öàã õóãàöàà, õ¿í õ¿÷ íýëýýä øààðäàãääàã áàéíà. Àéìãèéí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí áàéäëààñ øàëòãààëàí óóë óóðõàéí êîìïàíèóä íýìýãäýõèéí õýðýýð ò¿¿íèéã äàãàñàí õ¿íèé áîëîí ìàøèí òåõíèêèéí òºâëºðºë ¿¿ñ÷, õºäºë㺺íèé àþóëã¿é áàéäëûí æóðìûí ýñðýã ãýìò õýðýã, çºð÷èë 2012-2014 îíä ºñ÷ýý.

̺í Óëààíáààòàð ÷èãëýëèéí àâòî çàì íü õàòóó õó÷èëòòàé áîëæ ýõýëñíýýð áàðóóí ÷èãëýëèéí àéìãóóäûí õîò õîîðîíäûí òýýâýð áîëîí àÿëàë æóóë÷ëàëûí óðñãàë õºäºë㺺í èõýññýí áàéíà. ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí õ¿í õ¿÷íèé õýðýãöýý øààðäëàãà íýìýãäñýí áàéíà.

Èéìä ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í, Àþóëã¿é áàéäàë, ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû äàðãûí õóâüä Ãîâü-Àëòàé àéìàã äàõü Öàãäààãèéí õýëòñèéí ñàíàë õ¿ñýëò, ¿éë àæèëëàãààã äýìæèæ, Öàãäààãèéí Åðºíõèé ãàçàðò àëáàí õ¿ñýëò õ¿ðã¿¿ëæ àæèëëàñíààð Öàãäààãèéí Åðºíõèé ãàçðûí äàðãûí 2015 îíû 02-ð ñàðûí 02-íû ºäðèéí 75 òîîò òóøààëààð ãàçàð íóòãèéí õýìæýý, äýä á¿òýö, óóë óóðõàé, àÿëàë æóóë÷ëàë, çàì òýýâðèéí õºãæëèéã õàðãàëçàí òóñ õýëòñèéã “Öàãäààãèéí ãàçàð” áîëãîí ºðãºòãºí çîõèîí áàéãóóëæ, áàòàëñàí áàéíà.

Ãîâü-Àëòàé àéìàã äàõü Öàãäààãèéí ãàçàð íü ýð¿¿ãèéí öàãäààãèéí òàñàã, õýðýã á¿ðòãýõ, ìºðäºí áàéöààõ òàñàã, òºëºâëºëò çîõèîí áàéãóóëàëòûí òàñàã, íèéòèéí õýâ æóðàì õàìãààëàõ òàñàã, çàìûí öàãäààãèéí òàñàã çýðýã 5 òàñàãòàé, 18 ñóì, 2 òîñãîíä õýñãèéí òºëººëºã÷, öàãäàà íàð àæèëëàæ áàéãàà áºãººä ºíººäðèéí áàéäëààð 16 ñóì, 2 òîñãîíä óëñûí òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð öàãäààãèéí êàáîíû áàðèëãûã áàðüæ àøèãëàëòàä îðóóëàí, öàãäààãèéí àëáà õààã÷äûí àæèëëàæ àìüäðàõ íºõöëèéã ñàéæðóóëààä áàéíà.

ÝÕЧYYÄ ÝÌÝÃÒÝÉЧYYÄÒÝÉÃÝÝ ÁÀÉÍÃÀ ÕÎËÁÎÎÒÎÉ ÀÆÈËËÀÄÀÃ

Ýìýãòýé÷¿¿ä á¿ñã¿é÷¿¿ä áîë ãýð á¿ëèéí òºäèéã¿é óëñ ýõ îðîí, íèéãìèéí ãîë õºäºëãºã÷ õ¿÷ áàéäàã áèëýý. Ýíý ÷ óòãààðàà Àëòàé íóòãèéíõàà ýìýãòýé÷¿¿äòýéãýý áàéíãà óóëçàæ òýäíèé ñàíàà áîäëûã ñîíñîí àæèëäàà òóñãàæ àæèëëàäàã þì. ªíãºðñºí õóãàöààíä Óëààíáààòàð õîòîä áîëñîí “1000 ýìýãòýé÷¿¿äèéí ÷óóëãà óóëçàëò”, “Çóóí äàìæèí áàÿëàã á¿òýýã÷ ýìýãòýé÷¿¿ä” çýðýã 9 óäààãèéí àðãà õýìæýýíä Ãîâü-Àëòàé àéìãààñ èðæ îðîëöñîí á¿ñã¿é÷¿¿äýý õ¿ëýýí àâ÷ óóëçñàí áàéíà.

Мэдээлэл

Ìÿíãàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí ÷óóëãà óóëçàëòàíä îðîëöñîí Àëòàé íóòãèéíõàà á¿ñã¿é÷¿¿äòýé /2015 îí/

2015 / 29

Ä.ä Òºðºë Îâîã íýð Ýçýëñýí áàéð

̺íãºí øàãíàë

Ñóðãóóëü

ÍÝÃ: Îëèìïèàäûí øàãíàë

1 Ò¿¿õ íèéãìèéí óõààí-ñóðàã÷ îëèìïèàä

Á.Öýíäñ¿ðýí Àëòàí ìåäàëü

800 000 Æàðãàëàí ñóìûí ñóðãóóëü

2 Íèéãìèéí óõààí-ñóðàã÷ îëèìïèàä

Á.Íîìèí ̺íãºí ìåäàëü

500 000 Õàíòàéøèð-Ýðäýì” öîãöîëáîð ñóðãóóëü

3 Ñýòãýõ ÷àäâàðûí- ñóðàã÷ îëèìïèàä

Ã.̺íãºíñóâä Õ¿ðýë ìåäàëü

300 000 “Õàíòàéøèð-Ýðäýì” öîãöîëáîð ñóðãóóëü

4 Ãàçàð ç¿éí -ñóðàã÷ îëèìïèàä

Í.ªíºðæàðãàë ̺íãºí ìåäàëü

500 000 Õàíòàéøèð-Ýðäýì” öîãöîëáîð ñóðãóóëü

5 Ìîíãîë áè÷èã-àíãè îëèìïèàä

8 “À” àíãè Õ¿ðýë ìåäàëü

500 000 Õàíòàéøèð-Ýðäýì” öîãöîëáîð ñóðãóóëü

ÕΨÐ: Áýëòãýñýí áàãøèéí øàãíàë

1 Ò¿¿õ íèéãìèéí óõààí-ñóðàã÷ îëèìïèàä

Í.Áààòàðñ¿õ Àëòàí ìåäàëü

500 000 Æàðãàëàí ñóìûí ñóðãóóëü

2 Íèéãìèéí óõààí-ñóðàã÷ îëèìïèàä

Ã.Çîëçàÿà ̺íãºí ìåäàëü

400 000 Õàíòàéøèð-Ýðäýì” öîãöîëáîð ñóðãóóëü

3 Ñýòãýõ ÷àäâàðûí- ñóðàã÷ îëèìïèàä

Ñ.Õèøèãæàðãàë Õ¿ðýë ìåäàëü

300 000 “Õàíòàéøèð-Ýðäýì” öîãöîëáîð ñóðãóóëü

4 Ãàçàð ç¿éí -ñóðàã÷ îëèìïèàä

Ñ.Öýðýíäóëàì ̺íãºí ìåäàëü

400 000 Õàíòàéøèð-Ýðäýì” öîãöîëáîð ñóðãóóëü

5 Ìîíãîë áè÷èã-àíãè îëèìïèàä

Ë.Íàðàíæàðãàë Õ¿ðýë ìåäàëü

300 000 Õàíòàéøèð-Ýðäýì” öîãöîëáîð ñóðãóóëü

ÄYÍ 4 500 000

2014 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒªÐªËÆÑªÍ ÎËÈÌÏÈÀÄÀÀÑ ÌÅÄÀËÜ ÀÂÑÀÍ ÁÀÃØ ÑÓÐÀÃ×ÈÄ

Ä.ä Òºðºë Îâîã íýð Ýçýëñýí áàéð

̺íãºí øàãíàë

Ñóðãóóëü

ÍÝÃ: Îëèìïèàäûí øàãíàë

1 Ñýòãýõ ÷àäâàðûí -áàãø îëèìïèàä

Ñ.Õèøèãæàðãàë ̺íãºí ìåäàëü

800 000 Õàíòàéøèð-Ýðäýì” öîãöîëáîð ñóðãóóëü

2 Ò¿¿õ íèéãìèéí óõààíû- ñóðàã÷ îëèìïèàä

Á.Õàòàíñ¿ðýí Àëòàí ìåäàëü

800 000 Ãóóëèí òîñãîíû ñóðãóóëü

3 Ñýòãýõ ÷àäâàðûí -ñóðàã÷ îëèìïèàä

Ã.̺íãºíñóâä ̺íãºí ìåäàëü

500 000 “Õàíòàéøèð-Ýðäýì” öîãöîëáîð ñóðãóóëü

4 Ãàçàð ç¿éí- ñóðàã÷ îëèìïèàä

Á.Áàò-Î÷èð ̺íãºí ìåäàëü

500 000 Àëòàé ñóìûí ñóðãóóëü

ÕΨÐ: Áýëòãýñýí áàãøèéí øàãíàë

1 Ò¿¿õ íèéãìèéí óõààíû ñóðàã÷ îëèìïèàä

Ö.Ðîçà Àëòàí ìåäàëü

500 000 Ãóóëèí òîñãîíû ñóðãóóëü

2 Ñýòãýõ ÷àäâàðûí ñóðàã÷ îëèìïèàä

Ñ.Õèøèãæàðãàë ̺íãºí ìåäàëü

400 000 “Õàíòàéøèð-Ýðäýì” öîãöîëáîð ñóðãóóëü

3 Ãàçàðç¿éí ñóðàã÷ îëèìïèàä

Ö.Àìàðçàÿà ̺íãºí ìåäàëü

400 000 Àëòàé ñóìûí ñóðãóóëü

ÄYÍ 3 500 000

2015 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒªÐªËÆÑªÍ ÎËÈÌÏÈÀÄÀÀÑ ÌÅÄÀËÜ ÀÂÑÀÍ ÁÀÃØ, ÑÓÐÀÃ×ÈÄ

№ Îâîã Íýð Ñóì, ñóðãóóëü Ñóðãóóëü Òºðºë Ýçýëñýí áàéð Òàéëáàð Øàãíàëûí õýìæýý

1. Îðîñíóóð Ñ¿íæèäìàà Åñºíáóëàã 2-ð ñóðãóóëü Ìîíãîë õýë áè÷èã 1-ð áàéð Áàãø 1000000 òºãðºã

2. Æàíëàâ Ýíõáààòàð Åñºíáóëàã 3-ð ñóðãóóëü Ä¿ðñëýõ óðëàã 3-ð áàéð Áàãø 500000 òºãðºã

3. Ãýðýëò-Îä ̺íãºíñóâä Åñºíáóëàã Õàíòàéøèð-Ýðäýì öîãöîëáîð Ñýòãýõ ÷àäâàð 3-ð áàéð Ñóðàã÷ 300000 òºãðºã

4. Ñýâæèä Õèøèãæàðãàë Åñºíáóëàã Õàíòàéøèð-Ýðäýì öîãöîëáîð Ã.̺íãºíñóâäûã áýëòãýñýí áàãø 300000 òºãðºã

5. Ýíõáàò Ñàí÷èðìàà Åñºíáóëàã 1-ð ñóðãóóëü Àíãëè õýëíèé ¿íäýñíèé óðàëäààíä òýðã¿¿í áàéð 300000 òºãðºã

ÍÈÉÒ Ä¯Í 2400000 òºãðºã

ÃÎÂÜ-ÀËÒÀÉ ÀÉÌÃÀÀÑ 2013 ÎÍÄ ÓËÑÛÍ ÒªÐªËÆÑªÍ ÎËÈÌÏÈÀÄÀÄ ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÎÐÎËÖÎÆ ÌÅÄÀËÜÒ ÁÀÉÐÒ ØÀËÃÀÐÑÀÍ ÁÀÃØ, ÑÓÐÀÃ×ÈÄ

Àëòàé íóòãèéíõàí óëñ äàÿàðàà îþóíëàã ãýäãýýðýý àëäàðòàé. Òýãâýë íóòãèéíõàà èðãýäèéí îþóíû õºðºí㺠îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ, óëìààð õ¿¿õäèéí îðîí íóòàãòàà ñóð÷ áîëîâñðîõ íºõöºë áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ, àâúÿàñ ÷àäâàðûã íýýí èëð¿¿ëýõ, õºãºæ¿¿ëýõ, àéìàã îðîí

íóòãèéí íýðèéã óëñûí õýìæýýíä ãàðãàñàí õ¿ì¿¿ñèéã ñóðòàë÷ëàõ, óðàìøóóëàõ çîðèëãîîð Óëñûí òºðºëæñºí îëèìïèàäààñ ìåäàëü õ¿ðòñýí àíãè õàìò îëîí, áàãø, ñóðàã÷èä, òýäíèéã áýëòãýí îðóóëñàí áàãø íàðò æèë á¿ð ìºíãºí øàãíàë îëãîäîã юм.

Óëñûí îëèìïèàäàä àìæèëò ãàðãàñàíÁÀÃØ ÑÓÐÀÃЧÄÀÀ ÄÝÌÆÈÆ ÀÆÈËËÀÄÀÃÓëñûí îëèìïèàäàä àìæèëò ãàðãàñàí

áàгø, ñóðàã÷èä /2015 îí/

30 / 2015

ÅÁÑ ÒӨÃÑӨÆ ÁÀÉÃÀÀ ÄYY ÍÀÐÒÀÀ ÎÞÓÍÛ ÕӨÐӨÍÃӨ ÎÐÓÓËÀËÒ ÕÈÉÆ ÕÝÂØËÝÝ

Àëòàé íóòãèéíõàà èðýýä¿é õîé÷ áîëñîí ä¿¿ íàðûíõàà ýëñýëòèéí åðºíõèé øàëãàëòàíä áýëòãýõýä íü òóñ áîëîõ, òýäýíä îþóíû õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ çîðèëãîîð 2014, 2015 îíóóäàä àéìãèéíõàà á¿õ ñóìûí 11-ð àíãèéí ñóðàã÷äàä Ýëñýëòèéí åðºíõèé øàëãàëòûí òåñò¿¿ä áîëîí îþóòàí áîëñíû äàðàà àíõààðàõ àñóóäëóóä, íîìûí ñàí, èõ äýýä ñóðãóóëèóäûí õàÿã áàéðøèë áîëîí áóñàä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîë á¿õèé ìàòåðèàë àãóóëñàí “ØÈÍÝ ÀËÕÀÌ” íîìûã ¿íý òºëáºðã¿é ãàðäóóëäàã óëàìæëàë òîãòîîä áàéíà. Ýíý àæèë íü èðýýä¿éí àìüäðаëûí ãàðààãàà ýõëýõ ãýæ áàéãàà ñóðàã÷äàä ìààíü õàìãèéí õýðýãöýýò ìýäýýëëèéã íü àãóóëñàí áàéíãûí ãàðûí àâëàãà áîëäãîîðîî îíöëîã þì. 2015 îíä ýíý àðãà õýìæýýã àéìãèéí ÍÀÌÇÕ-íû çàëóóñààð äàìæóóëàí ñóì áîëãîíä õ¿ð÷, çàëóó÷óóä, ñóðàã÷äûíõàà ñàíàà, áîäëûã ñîíñîõûí òóëä õîéä, óðä á¿ñèéã õàðèóöñàí õî¸ð àæëûí õýñýãò õóâàãäàí òîéðîí àæèëëàâ. Àæëûí õýñã¿¿ä ñóìäûí çàëóó÷óóäòàé óóëçàæ, åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí òºãñºã÷ 700 ãàðóé õ¿¿õäýä íîìîî õ¿ðãýëýý. ªíãºðñºí õóãàöààíä ýäãýýð àðãà õýìæýýíä íèéò 9 053 680 òºãðºãèéã çàðöóóëñàí áàéíà.

ÀÕÌÀÄ ÁÓÓÐËÓÓÄÄÀÀ ÕYÍÄÝÒÃÝË YÇYYËÄÝÃ

Àëòàé íóòàãòàà àìüäàð÷ áàéãàà ºíäºð íàñòàí áóóðëóóäàà äýìæèõ, õ¿íäýòãýë ¿ç¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ èðñýí áºãººä àéìãèéí Àõìàäûí õîðîî, àõìàä áàãø íàðûí õîëáîî, ÌÀÍ-ûí äýðãýäýõ Àõìàäûí õîëáîî çýðýã áàéãóóëëàãóóäòàé òîãòìîë õàìòðàí àæèëëàæ òýäíèé àæèëä

òóñ äýìæëýã ¿ç¿¿ëäýã. ªíãºðñºí õóãàöààíä 55, 60-ààñ äýýø íàñíû àõìàäóóäàä Ñàð øèíèéн áàÿðààð ãàðûí áýëýã ãàðäóóëàõ, àõìàäûí áàÿðûí ºäðººð õ¿íäýòãýë ¿ç¿¿ëýõ, òýìöýýí óðàëäààí çîõèîí áàéãóóëàõ çýðýã îëîí àæëóóäûã õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëñàí áàéíà.

2015 îíä Îëîí óëñûí àõìàäûí ºäðèéã òîõèîëäóóëàí Àëòàé õîò, Åñºíáóëàã ñóìûí 720 ãàðóé àõìàäûí äóíä “Àõìàäûí íýã ºäºð” àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëñàí íü àõìàä áóóðëóóä áîëîí òýäíèé àð ãýð ¿ð õ¿¿õä¿¿äèéíõ íü òàëàðõàë õ¿ëýýñýí òîìîîõîí àðãà õýìæýý áîëëîî. ªäºðëºãèéí õ¿ðýýíä Òàéøèðûí óñàí öàõèëãààí ñòàíöûí ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöàõ, óðëàã, ñïîðòûí óðàëäààí, òýìöýýí, ¿å ¿åèéí òàíèëöàõ óóëçàëòûã õèéëýý.

ÝÕ YÐÑÈÉÍ ÁÀЯÐ-ÕYYÕÝÄ ÁÀÃÀЧÓÓÄÛÍ ÕYÑÝÍ ÕYËÝÝÄÝÃ ÁÀЯÐ

2010 îíä Ãîâü-Àëòàé àéìàãò çîõèîí áàéãóóëàãäñàí “Àðä ò¿ìíýý ñîíñ àÿíû ¿åýð Îëîí óëñûí ýõ ¿ðñèéí áàÿðûã òîõèîëäóóëàí Åñºíáóëàã ñóìûí öýöýðëýã¿¿äýä õ¿ì¿¿æäýã áÿöõàí ä¿¿ íàðòàà áýëýã ãàðäóóëàõ àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëæ ýõýëñýí áîë ýíý àðãà õýìæýý óëàìæëàë áîëãîí çîõèîí áàéãóóëàãäàæ æèë á¿ðò äóíäæààð 1600-1700 ãàðóé õ¿¿õäýä ãàðûí áýëýã àâäàã áàéíà. 2015 îíîîñ ýõëýí çºâõºí öýöýðëýãò õ¿ì¿¿æèæ áàéãàà ãýëòã¿é õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áîëîí öýöýðëàãò õàìðàãäàæ ÷àäààã¿é áàãà÷óóääàà ãýðò íü î÷èæ áýëãèéã íü ãàðäóóëæ ýõëýýä áàéíà.

Мэдээлэл

2015 / 31

“Àëòàéí áàðñ” êëóáûí 2012-2015 îíóóäàä ¿ç¿¿ëñýí òîìîîõîí àìæèëòóóä:

• 2012 îíä ÓÀØТ-ä 14 òàìèð÷èí îðîëöîæ 2 àëò, 2 ìºíãº, 3 õ¿ðýë ìåäàëü õ¿ðòýæ áàãèéí ä¿íãýýð 4-ð áàéð, Ëèõàãèéí Îëîí óëñûí õ¿¿õäèéí èõ íààäàìä 3 òàìèð÷èí îðîëöîæ øàãíàëò 5-ð áàéð, “Êàññ òàóí” îëîí óëñûí öîìûí òýìöýýíä 17 òàìèð÷èí îðîëöîæ 1 àëò, 2 ìºíãº, 4 õ¿ðýë ìåäàëü õ¿ðòñýí

• 2013 îíä ÓÀØТ-ä 12 òàìèð÷èí îðîëöîæ 2 ìºíãº, 3 õ¿ðýë ìåäàëü, ÁÍÑÓ-ûí “Êîðåà Îïåí” îëîí óëñûí À çýðýãëýëèéí òýìöýýíýýñ 1 õ¿ðýë ìåäàëü,

• 2014 îíû ÓÀØТ-ýýñ 2 àëò, 1 ìºíãº, 5 õ¿ðýë ìåäàëü,

• 2015 îíä Áàãà íàñíû ÓÀØТ-ýýñ 2 àëò, 2 õ¿ðýë ìåäàëü, Õ¿¿õäèéí ñïîðòûí 5-ð èõ íààäàìä 5 òàìèð÷èí îðîëöîæ 1 ìºíãºí ìåäàëü, ÁÍÑÓ-ûí Ýë÷èí ñàéäûí òýìöýýíä 14 òàìèð÷èí îðîëöîæ 4 àëò, 4 ìºíãº, 5 õ¿ðýë ìåäàëü àâ÷ áàãèéí ä¿íãýýð 2-ð áàéð ýçýëñýí áàéíà.

Êëóáûí ¿éë àæèëëàãààã òîãòìîëæóóëàõ, îëîí õ¿¿õäèéã õàìðóóëàí õè÷ýýëë¿¿ëýõ, óëñ, òèâ, äýëõèéä ãàðãàñàí àìæèëòûã äýýøë¿¿ëýõ, òàìèð÷äûí ÷àíñààã óëàì äýýøë¿¿ëýõ, òàìèð÷äûã òýìöýýí óðàëäààíä îðîëöîõ áîëîìæîîð õàíãàõ ÷èãëýëýýð “Àëòàéí Ýðèí” ñàíãààñ îëîí àðãà õýìæýý àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. 2015 îíä Õàëèóí ñóìанä äýâæýýíèé ñàëáàð áàéãóóëàõ, òàìèð÷äûí õýðýãëýë ìàòåðèàëûã øèíý÷ëýõýä çîðèóëæ 13.290.000 òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëò îëãîõîîð øèéäâýðëýñýí ñàéõàí ìýäýý áàéíà. Монголын Олимпийн таеквондогийн Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит тэмцээнд 20 тамирчин оролцож 4 алт, 1 мөнгө, 5 хүрэл медаль хүртэж багийн дүнгээрээ 1-р байр эзэлж алтан цомын эзэн болсон байна.

“Àëòàéí Ýðèí” ñàíãààñ ñïîðò, óðëàãààð äýëõèé áîëîí óëñûí õýìæýýíä àìæèëò ¿ç¿¿ëæ áàéãàà òºðºëõ íóòãèéí òàìèð÷èä, àâüÿàñòíóóäàà ÿìàãò äýìæèæ, ñàíõ¿¿ãèéíõ íü àñóóäàëä ãàð ñóíãàñààð èðñýí. Ýäíèé íýã íü ÿàõ àðãàã¿é òàåêâîíäîãèéí “Àëòàéí áàðñ” êëóá þì. Òîíõèë ñóìûí õàðúÿàò, ñïîðòûí ìàñòåð Í.Áÿìáàöîãò äàñãàëæóóëàã÷òàé òóñ êëóá 2002 îíä ¿¿ñãýí

áàéãóóëàãäñàí áºãººä ýíý ñïîðòîä äóð ñîíèðõîëòîé ÷ õàìðàãäàõ áîëîìæ õîìñ àâüÿàñëàã õ¿¿õä¿¿äèéã àëü áîëîõ îëíîîð õè÷ýýëë¿¿ëýõ, õºãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ аéмгèéн òºâººñ ãàäíà Ýðäýíý, Áàÿí-Óóë, Òîíõèë ñóìäàä ñàëáàð êëóáээ íýýí àæèëëóóëñíû ä¿íä ýä¿ãýý 26 ñïîðòûí ìàñòåð öîëòîíã òºð¿¿ëýýä áàéíà.

“ÀËÒÀÉÍ ÁÀÐÑ” ÊËÓÁ

32 / 2015

Àëòàéí øèãøìýë õóðä-2 íààäàì

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿð 2011 îíä Àëòàé íóòãèéí àäóóí ñ¿ðãèéí óäàì óãøëûã ñàéæðóóëàõ, óëñ á¿ñèéí íààäàìä ãàðãàõ àìæèëòûã äýýøë¿¿ëýõ, óÿà÷äûã õîîðîíäоо àðãà òóðøëàãàà õóâààëöàæ, ñîëèëöîõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð “Àëòàéí øèãøìýë õóðä” íààäìûã ñàíàà÷èëàí çîõèîí áàéãóóëæ áàéñàí áîë ºíãºðñºí 4 æèëèéí õóãàöààíä õóðäàí ìîðèíû õºãæèëä ÿìàð àõèö äýâøèë ãàðñàí, öààøèä ÿìàð àæèë õèéõ øààðäëàãàòàé áàéãààã òîäðóóëàõ çîðèëãîîð 2015 îíû 8-ð ñàðûí 01-03-íû ºäð¿¿äýä “Àëòàéí øèãøìýë õóðä-2” íààäìûã çîõèîí áàéãóóëëàà.

Òóñ íààäàì íü äºðâºí æèëä íýã óäàà çîõèîí áàéãóóëëàãääàã, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí áîëîí, 18 ñóìûí íààäàìä ýõíèé 10 áàéðò õóðäàëñàí õ¿ëã¿¿ä óðèëãààð îðîëöäîãîîðîî îíöëîã áºãººä Àëòàé íóòãèéí õóðäàí ìîðèíû “îëèìï” ãýæ íýðëýæ áîëîõîîð íýð õ¿íäòýé, óÿà÷äûí õ¿ñýí õ¿ëýýäýã, õóðäàí õ¿ëãèéíõýý òîîñûã ºðãºõººð äîãäëîí áàéäàã íààäìûí íýã þì. Ýíý íààäìûí à÷ õîëáîãäîë, óÿà÷äàä ¿ç¿¿ëæ áàéãàà íºëººã áóñàä àéìãóóä ÷ õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàéãààãèéí èëðýë íü ýíý æèë Áàÿíõîíãîð, Õºâñãºë çýðýã àéìãóóä ººðèéí àéìãèéí Øèãøìýë õóðä íààäìûã çîõèîí áàéãóóëñàí ÿâäàë þì.

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í, ÓÈÕ-ûí Àþóëã¿é áàéäàë, ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû äàðãà Æàäàìáûí Ýíõáàÿðûí äýìæëýãýýð “Àëòàéí Ýðèí” ñàí, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Ìîðèí ñïîðò óÿà÷äûí õîëáîî õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëñàí “Àëòàéí øèãøìýë õóðä-2” íààäàìä Àëòàé íóòãèéí 18 ñóìààñ øàëãàð÷ èðñýí 620 ãàðóé õóðäàí õ¿ëã¿¿ä òîîñîî ºðãºæ, Ìîíãîë Óëñûí ãàðüä Í.Ãàíáààòàð, Æ.Áàò-Ýðäýíý, Óëñûí íà÷èí Ñ.Áàãàõ¿¿ òýðã¿¿òýé óëñ, àéìãèéí àëäàð öîëòîé 128 áºõ õ¿÷ ÷àäлаа гайхуулан барилдаж, 35 õàðâàà÷ öýö ìýðãýíýý ñîðèí ºðñºëäºæ óðàìòàé ñàéõàí íààäëàà.

“ÀËÒÀÉÍ ÕÓÐÄ-2” ÍÀÀÄÀÌ

ÀÄÁ-èéí Àëòàé ÷óóëãûí óðàí á¿òýýë÷èä

Àéìãèéí ÌÑÓÕ-íû øèëäýã óÿà÷èä

2015 / 33

“Àëòàéí øèãøìýë õóðä-2” íààäàìä îëîí ò¿ìýíäýý Ìîðèíû õýìýýí àëäàðøñàí ÌÓÑÒÀ äóó÷èí Ë.Íàðàíòóÿà, ÌÓÑÒÀ äóó÷èí Á.Áàòáîëä, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Òºãðºã ñóìûí õàðúÿàò ÌÓÑÒÀ äóó÷èí Õ.Áàòìýíä, Ýðäýíý ñóìûí õàðúÿàò ÌÓÑÒÀ äóó÷èí À.Îðîñîî íàð óðèëãààð îðîëöîí àÿ äóóãàà ºðãºñºí áîë ßïîíû

ìýðãýæëèéí ñóìîãèéí 70 äàõü èõ àâàðãà Õàðóìàô¿æè Ä.Áÿìáàäîðæ, “Õàíòàéøèð” áºõèéí äýâæýýíèé äàñãàëæóóëàã÷ Ìîíãîë óëñûí íà÷èí Ä.Áàäðàõ íàð õ¿íäýò çî÷íîîð îðîëöñîí íü îëîí ò¿ìíèé òàëàðõàëûã õ¿ëýýí, íààäìûí íýã ÷èìýã íü áîëæ áàéñàí þì.

ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀÃÄËÀÀ

ÄÎÌÎÃÒ ÀÆÍÀÉ Yã: Ýíõáîëä

Àÿ: Àìàðáàÿð Дóó÷èí: Говь-Алтай аймгийн Эрдэнэ сумын

харъяат МУСТА À.Îðîñîî

Ãèéíãîîí äóóãààð õèéìоðиî ñýðãýýæÃàðààíààñ ºíãºëñºí óíàãàí õ¿ëýãÃàëûí óÿàíààñ îíöãîéëæ öîéëñîíÃàéõàì øàíäàñò õóðäàí õ¿ëýã

Äàõèëò: Íààäàì á¿õíèé ò¿ð¿¿ ìàãíàé Íàðëàã àëòàéí áîñîî óíàãà Íàéðàã äóóíäàà ìºíõºðñºí àÿëãóó Íàñààðàà õóðäàëñàí äîìîãò àæíàé

Õóéëàð÷ ýðãýñýí àãòíû ìàãíàéäÕóëàí øèã öàõèëñàí óíàãàí õ¿ëýã Õóóðûí ÷àâõäàñò õºãëºñºí õèéìîðü Õóðäíû äàëëàãàòàé õóâ àæíàé

Äàõèëò: Íààäàì á¿õíèé ò¿ð¿¿ ìàãíàé Íàðëàã àëòàéí áîñîî óíàãà Íàéðàã äóóíäàà ìºíõºðñºí àÿëãóó Íàñààðàà õóðäàëñàí äîìîãò àæíàé

Îð÷ëîíãèéí ñîíîð ìÿëààñàí òºâºð㺺í Îéðä èæèëã¿é óíàãàí õ¿ëýã ýýÎëîí ýðñèéí цөñèéã õººðãөñºíÎíãîä õóðàéëñàí õóðäàí àæíàé

Äàõèëò: Íààäàì á¿õíèé ò¿ð¿¿ ìàãíàé Íàðëàã àëòàéí áîñîî óíàãà Íàéðàã äóóíäàà ìºíõºðñºí àÿëãóó Íàñààðàà õóðäàëñàí äîìîãò àæíàé

34 / 2015

-Òýðã¿¿í ýý, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí ÌÑÓÕ-íûõîî òàëààð òîâ÷õîí òàíèëöóóëàõ óó äàà?

-Ìàíàé õîëáîîíû îäîîãèéí áàã õàìò îëîí ñ¿¿ëèéí 10 æèë õàìò àæèëëàæ áàéíà. Õîëáîî ìààíü áàéãóóëàãäààä 19 æèë áîëæ áàéíà. Ýõíèé åñºí æèëä íü Ï¿ðýâäîðæ, ñ¿¿ëèéí 10 æèëä íü áè óäèðäàæ áàéíà. Íàäòàé íèéëýýä 25 òýðã¿¿ëýã÷òýé. Õîò õ¿ðýýíä 10-ààä íü áàéäàã. Ìàíàé õîëáîî äîòðîî àæëûí ãóðâàí õýñýãòýé. Õºðºí㺠ñàíõ¿¿ õàðèóöñàí, óðàëäààí õàðèóöñàí, ñóðòàë÷èëãàà õàðèóöñàí, õàìòûí àæèëëàãàà õàðèóöñàí çýðãýýð àæèëëàäàã. 2006, 2010 îíóóäàä ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿äòýé õàìòàð÷ õî¸ð á¿ñèéí íààäàì çîõèîñîí. Ýíý æèë Óâñ àéìàã îéãîîðîî äàëèìäóóëààä äàíøèã íààäàì çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà þì. Èðýõ æèë áèä äàíøèã íààäàì çîõèîíî. Áèä ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿðòàé 2006 îíîîñ àíõëàí õàìòðàí àæèëëàñàí. Òóõàéí ¿åä ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í áîëîîã¿é, “Ãàçàð õîëäèíã” êîìïàíèéí çàõèðàë, íóòãàà ãýñýí ñýòãýëòýé áèçíåñìýí, àéìãèéí íýð õ¿íäòýé õ¿íèé õ¿¿õýä áàéëàà. 2006 îíû ìàíàé äàíøèã íààäìûã 20 ñàÿ

òºãðºã, àâòîìàøèíààð èâýýí òýòãýæ áàéñàí. ¯íýõýýð Àëòàé íóòãèéíõàà òºëºº ãýñýí ÷èí ñýòãýëòýé ýíý çàëóóòàé õàìòðàí àæèëëàæ áàéãààäàà áèä áàÿðòàé ÿâäàã. 2006 îíä àéìãèéíõàà ÌÑÓÕ-íä Ïàæåðî æèéï ìàøèí ºã÷ áàéëàà. Ìàíàé àéìãèéí ÌÑÓÕ Ìîíãîë óëñäàà àíõ óäàà ººðèéí ãýñýí óíààòàé ñàëáàð õîëáîî áîëæ áàéëàà ø¿¿ äýý. 2007 îíîîñ Á¿ñèéí óðàëäààíóóäûã çîõèîæ ýõýëñýí. Àéìàãòàà óðä á¿ñèéí óðàëäààíûã ×àíäìàíü ñóìàíä, õîéä á¿ñèéí óðàëäààíûã Õºõìîðüò ñóìàíä òóñ òóñ çîõèîñîí. 2006 îíä ìºí “Àëòàéí õàâàð” èõ ãóðâàí íàñ, áàãà ãóðâàí íàñíû ìîðüäûí õàâðûí óðàëäààíûã àíõ ñàíàà÷ëàí õèéñýí. Èíãýýä áîäîõîîð ìàíàé áàãèéíõíû çîõèîí áàéãóóëñàí á¿õèé ë àæèëä îðîëöäîã èâýýí òýòãýäýã ãîë õ¿í áîë ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿð þì. ¯¿íä ìàíàé àëòàéíõàí ìàø èõ òàëàðõàëòàé áàéäàã ø¿¿.

“Àëòàí øèãøìýë õóðä-1” óðàëäààíûã 2011 îíä àíõëàí çîõèîí áàéãóóëñàí. Òýð ÿâöäàà Äàøäîðæ ãèø¿¿íòýé ÿðèëöààä, õî¸ð ãèø¿¿í õàìòàð÷ õºðºí㺠ìºíãèéã íü ãàðãàæ, çîõèîñîí þì.

ªíººäºð ÿâóóëàõ ãýæ áàéãàà “Àëòàéí øèãøìýë õóðä-2”-ûí òºñºâ ýõíèé áàéäëààð 160-170 ñàÿ îð÷èì òºãðºã áîëîîä áàéíà. ¯¿íèéã Æ.Ýíõáàÿð ãèø¿¿í äàíãààðàà õàðèóöàæ áàéãàà. “Àëòàéí ýðèí ñàí”, àéìãèéí ÌÑÓÕ õàìòàð÷ çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Èéì ë îëîí æèëèéí õàìòûí àæèëëàãààíû ò¿¿õòýé. Óÿà÷èä ìààíü ÷ àéìàã îðîí íóòàãòàà ÿâóóëñàí îëîí àæèëä íü òóñëàëöàæ, õàìòðàí îðîëöäîã. ̺í ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Äàøäîðæ ÷ áèäýíòýé ºìíº íü õàìòðàí àæèëëàæ áàéñàí. 2011 îíä àäóóæóóëàõ õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä ººðèéí õºðºí㺺ð ñóì á¿ðèéí 10 óÿà÷èéã ç¿¿í

á¿ñèéí õóðäàí óãøèëòàé àéìãóóäàä àÿëóóëæ, òýð ãàçðûí àäóóí ñ¿ðýã äóíä àâàà÷èæ, ººðñ人ð íü ñîíãîëò õèéëãýæ áàéëàà. Ýíý àæëûã Äàøäîðæ ãèø¿¿í ñàíàà÷èëæ, ìàíàé õîëáîîòîé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëñýí. ̺í õºòºëáºðèéíõºº õ¿ðýýíä ñóì á¿ðèéí ÌÑÓÕ-íä òàâàí õàíàòàé öîîõîð ãýð ºã÷, óÿà÷äûí àæèëëàõ íºõöºë áîëîëöîîã á¿ðäñýí. Ýíý õî¸ð ãèø¿¿íòýéãýý îéð äîòíî õàìòðàí àæèëëàñíûõàà õ¿÷èíä ìàíàé õîëáîîíû àæèë ÷ ººäðºã á¿òýìæòýé áàéäàã.

Àäóóæóóëàõ õºòºëáºð, àéìãèéíõàà àäóóíû óäàì óãøëûã ñàéæðóóëàõàä ìàíàé õîëáîîíû ãîë áîäëîãî ÷èãëýñýí. ¯¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä äýýðõ õî¸ð ãèø¿¿íèé îðóóëñàí õóâü íýìýð èõ. ªíººäðèéí áàéäëààð ìàíàé àéìàã 4000-ààä õýýëò¿¿ëýã÷ àçàðãàòàéí 3000 îð÷èì íü õóðäàí óäìûí àäóó. Ìàíàé àéìãèéí ÌÑÓÕ-íû ãîë òîì çîðèëò íü óíàãàí õ¿ëãýýðýý óëñàä óðàëäàíà ãýæ. Òýãýõýýð ýíý çîðèëò ìààíü õýðýãæýýä ë ÿâæ áàéãàà. Á¿ñèéí òîìîîõîí óðàëäààíóóä òýð äóíäàà áàðóóí òàâàí àéìãèéí òîì íààäìóóäàä ìàíàé àéìãèéíõàà äóíäæààð 10-ààñ äîîøã¿é àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòäýã. Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí ìîðèíû ÷àíñàà, óÿà÷äûí àðãà áàðèë ÷ ñàéæèð÷ áàéíà. Çóóíû ìàíëàé óÿà÷, Õºäºëìºðèéí áààòàð, Ãàâüÿàò ìàë÷èí Ä.Äàâààõ¿¿, Òîä ìàíëàé óÿà÷ Ö.Äóëàìñ¿ðýí, Ä.Ãàíáààòàð, Ä.Öýðýíæèãìýä, Õ.Áàò-Ýðäýíý, Ãàíõóÿã, Îäãýðýë, äààãàí Öýíäýý çýðýã àëäàðòàé óÿà÷äûã àâ÷èð÷, õè÷ýýë çààëãàæ, óÿà÷äûíõàà íóòàã îðíîîð íü ÿâóóëæ çºâëºãºº àâ÷ áàéëàà. Äàøäîðæ ãèø¿¿íèé õóâüä ç¿¿í àéìàãðóó ÿâóóëñàí óÿà÷äàà íèéñëýëä õî¸ð õîíîãèéí ñóðãàëòàíä õàìðóóëñàí. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä ìàíàé óÿà÷äûí ìîðü óÿõ àðãà áàðèë øèíæëýõ óõààíû

ÌÀÍÀÉ ÀÉÌÃÈÉÍ ÌÑÓÕ ÓÈÕ-ÛÍ ÃÈØYYÍ Æ.ÝÍÕÁÀßÐÒÀÉ 2006 ÎÍÎÎÑ ÕÀÌÒÀÐ× ÀÆÈËËÀÑÀÍ

Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Ìîðèí ñïîðò óÿà÷äûí õîëáîîíû òýðã¿¿í Ä.Ãîìáîæàâ:

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 35

¿íäýñëýëòýé, îð÷èí ¿åòýéãýý çîõèöñîí. Àéìàã äîòîð ìîðüäûí óãøèë ÷ ñàéæèð÷, õóðäëàõ ÷àäâàð íü ÷ äýýøèëæ áàéíà.

Ìàíàé óÿà÷äûí õîëáîî Óëñûí òýðã¿¿íèé õîëáîî. Õî¸ð ÷ óäàà òýðã¿¿í õîëáîîãîîð øàëãàð÷ áàéñàí. Õýäèéãýýð 1000 êèëîìåòðèéí õîë áàéãàà ÷ íèéñëýëèéí îéðîëöîî áîëæ áóé óðàëäààíóóäàä òàñðàëòã¿é îðîëöäîã. ¯¿íèéõýý ¿ð ä¿íä òºâ õîëáîîíîîñ ¿íýëãýýãýý çîõèõ ¸ñîîð àâäàã. Àéìãóóäûí óÿà÷äûí öóâðàë ÒÂ-èéí íýâòð¿¿ëýãò ìàíàéõààñ òîä ìàíëàé íàðàà òºëººëæ Òîä ìàíëàé óÿà÷ “Ìàêñ” ãðóïïûí åðºíõèéëºã÷ Ä.Ãàíáààòàð

îðîëöñîí. Òºâä áàéãàà àéìãèéíõàà ãàðàëòàé Òîä ìàíëàé óÿà÷èäòàé áàéíãûí õîëáîîòîé àæèëëàäàã. Òýä ìààíü ýíä èðæ õè÷ýýë ñóðãóóëü èõ õèéäýã. Àõ ä¿¿ õî¸ð Òîä ìàíëàé óÿà÷èä ìààíü 2009 îíä Áàÿí-Óóë ñóìàíä, 2014 îíä Ãîâü-Àëòàé àéìàãòàà òîìîîõîí óðàëäààí çîõèîñîí. Áèäíèé àæèë çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ë ÿâäàã. Ìàíàé õîëáîîíû òýðã¿¿ëýã÷äèéí õóðàë äýýðýý õýäèéãýýð õîîðîíäîî ìàðãàëäàæ áàéëàà ÷ õýëýëöñýí àñóóäëàà øèéäâýðëýæ áàéæ ë òàðäàã. Äýýð ¿åèéí õàðèóöëàãàòàé õ¿ì¿¿ñýýð òýðã¿¿ëýã÷ ãèø¿¿äýý á¿ðä¿¿ëñýí.

-Òàíàé õîëáîî õýäýí õ¿íèé

ãèø¿¿í÷ëýëòýé âý?-Ìàíàé ÌÑÓÕ 3000 ãàðóé

ãèø¿¿íòýé.-Óÿà÷ ãýñýí ¿ã ¿¿ á¿ãä?-Åð íü áîë òèéì. Áèä

õîëáîîãîî àíõëàí áàéãóóëàõäàà ë ãèø¿¿äýý ¿íýìëýõæ¿¿ëñýí. Æèë á¿ð òºëñºí òàòâàðàà ¿íýìëýõ äýýðýý òýìäýãë¿¿ëäýã. Áèäíèé ýíý ¿íýìëýõýýñ ñàíàà àâààä ÌÌÑÓÕîëáîî ñ¿¿ëä íü ÿã òèéì ¿íýìëýõ ãàðãàñàí þì ø¿¿ äýý. Áèä íàð ãèø¿¿íýýð ýëñ¿¿ëýõäýý àëèâàà íàì ýâñëèéí ãèø¿¿í÷ëýëèéã íü õàðãàëçäàãã¿é, çºâõºí ìîðèîðîî ë õîëáîãääîã. Óÿà÷ õ¿ì¿¿ñò óëñ òºð õàìààã¿é ãýñýí çàð÷èìòàé.

“Àëòàéí øèãøìýë õóðä-2” íààäìûí òºðèéí äàëáààã ìàíäóóëñàí àëäàðòíóóä

36 / 2015

1

Àçàðãàíû óðàëäààíä 76 àçàðãà óðàëäñàíààñ:

1.2.3.4.5.

̺íõäýëãýðèéí øàðãà. Äààãàíäàà “Ìàêñ ãðóïï”-èéí àõ ä¿¿ õî¸ðîîñ áýëãýíä èðñýí óíàãàí àäóó. Äààãàíäàà 2010 îíä Õîâäûí á¿ñèéí íààäìûí ò¿ð¿¿, ñóðãóóëèéí îéí ò¿ð¿¿, ø¿äëýíäýý Óâñ àéìãèéí á¿ñèéí íààäìûí àéðàã, 2011 îíû Àéìãèéí íààäìûí àìàí õ¿ç¿¿, 2013 îíû àéìãèéí õàâðûí á¿ñèéí àìàí õ¿ç¿¿, 2014 îíä Áàÿí-Óóë ñóìûí 90 æèëèéí îéí àìàí õ¿ç¿¿.

Ãýíäýíãèéí õ¿ðýí õàëçàí. Õýíòèé àéìãèéí Áàÿí-Àäàðãûí Öàãààíöîîæèéí óíàãàí àäóó. Ñî¸îëîíäîî Àéìãèéí íààäàìä çóðãààëæ, õàâ÷èã àçàðãà åñ뺺ä, 2013 îíä Äàðâè ñóìàíä áîëñîí õîéä á¿ñèéí óðàëäààíä ò¿ð¿¿ëæ, 2015 îíä àéìãèéí áàÿð íààäàìä ò¿ð¿¿ëñýí.

Н.Áàòáîëäûí õàëòàð. Ñ¿õáààòàðûí Óóëáàÿí óãøèëòàé. Ñî¸îëîíäîî Ñóòàé õàéðõàíû òàõèëãàä àéðàãäàæ, àéìãèéí õàâðûí á¿ñýä àìàí õ¿ç¿¿äýæ, 2015 îíä àéìãèéí õàâðûí óðàëäààíä ò¿ð¿¿ëæ, áàñ íýã ºíäºð áîîöîîòîé íààäàìä ò¿ð¿¿ëñýí. ªâºðõàíãàéí òºâèéí á¿ñèéí íààäàìä åñºëñºí.

Ò¿ìýííàñàíãèéí õ¿ðýí. Äýëãýð ñóìàíäàà ò¿ð¿¿ëñýí.

С.Äàìäèíáàçàðûí õóë. 2014 îíû õàâðûí á¿ñèéí íààäàìä ò¿ð¿¿ëæ, Áàÿí-Óóëä ñóìàíä ò¿ð¿¿ëñýí. 2015 îíä àéìãèéí õàâðîûí á¿ñýä àìàí õ¿ç¿¿äýæ, Óëñûí áàÿð íààäìààð àìàí õ¿ç¿¿ëñýí. Õýíòèé àéìãèéí Öýíõýðìàíäàëûí óíàãàí àäóó.

Áàÿí-Óóë ñóìûí óÿà÷ ̺íõäýëãýðèéí øàðãà

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 37

2

3

Áàÿí-Óóë ñóìûí óÿà÷ Áàòáîëäûí õàëòàð

Øàðãà ñóìûí óÿà÷ Ãýíäýíãèéí õ¿ðýí õàëçàí

38 / 2015

4

5

Äýëãýð ñóìûí óÿà÷ Ò¿ìýííàñàíãèéí õ¿ðýí

Æàðãàëàí ñóìûí óÿà÷ Äàìäèíáàçàðûí õóë

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 39

1

Èõ íàñíû óðàëäààíä 125 èõ íàñ óðàëäñàíààñ:

1.2.3.4.5.

Ё.Ãîìáûí áóóðàë. Ýíý æèëèéí Äýëãýð ñóìûí íààäàì, Ãóóëèíãèéí ñóðãóóëèéí îé, Õ¿ðýýìàðàëûí íààäàìä òóñ òóñ ò¿ð¿¿ëñýí.

Áàÿíáààòàðûí áîð. 2014 îíä “Ìàêñ ãðóïï”-èéí àõ ä¿¿ õî¸ð Òîä ìàíëàéí íààäàìä àéðãèéí ãóðàâ, Äàðâèéí á¿ñèéí óðàëäààíä àéðãèéí äºðºâò õóðäàëñàí.

Óíäðàõûí áîð. ªâºðõàíãàéí á¿ñèéí óðàëäààíä ãóðàâëàæ, àéìãèéí áàÿð íààäàìä àéðàãäñàí.

Áàòáàÿðûí õýýð. 2014 îíä “Ìàêñ ãðóïï”-èéí àõ ä¿¿ õî¸ð Òîä ìàíëàéí íààäàì, Áàÿí-Óóë ñóìûíõàà 90 æèëèéí íààäàìä ò¿ð¿¿ëñýí.

Ä.Íýìýõáàÿðûí õýýð. Õýíòèéí Äàäàë ñóìààñ ãàðàëòàé. 2011 îíä “Àëòàéí øèãøìýë-1” óðàëäààíä ò¿ð¿¿ëñýí. Õàëèóí ñóìàíä äºðºâëºæ, Öîãò ñóìàíä ò¿ð¿¿ëñýí.

Äýëãýð ñóìûí óÿà÷ Ãîìáûí áóóðàë

40 / 2015

2

3

Øàðãà ñóìûí óÿà÷ Áàÿíáààòàðûí áîð

Áàÿí-Óóë ñóìûí óÿà÷ Óíäðàõûí áîð

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 41

4

5

Áàÿí-Óóë ñóìûí óÿà÷ Áàòáàÿðûí õýýð

Öýýë ñóìûí óÿà÷ Íýìýõáàÿðûí õýýð

42 / 2015

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

Ñî¸îëîí íàñíû óðàëäààíä 92 ñî¸îëîí óðàëäñàíààñ:

1.2.3.4.5.

1

Í.×èëõààñ¿ðýíãèéí õ¿ðýí õàëçàí. Ø¿äëýíäýý àéìãèéí íààäàìä 4, Çàâõàíû óëñûí á¿ñèéí óðàëäààíä 5, õÿçààëàíäàà àéìãèéí íààäàìä ò¿ð¿¿ëæ, ýíý æèë ñî¸îëîíäîî àéìãèéí íààäàìä àìàí õ¿ç¿¿äñýí.

Ýíõòàéâàíû ñààðàë. Òîíõèëä áîëñîí àéìãèéí õîéä á¿ñèéí óðàëäààíä ò¿ð¿¿ëñýí.

Ëõàãâàñ¿ðýíãèéí õýýð. ªíãºðñºí æèë Æàðãàëàí ñóìûí 90 æèëèéí îéä ò¿ð¿¿ëñýí. Ýíý æèë àéìãèéí íààäàìä äºðºâëºñºí.

Ö.Àìàðñàíààãèéí õ¿ðýí. Õÿçààëàíäàà àéìãèéí õàâðûí á¿ñýä 5, Õàëèóí ñóìàíä áîëñîí á¿ñèéí óðàëäààíä äºðºâëºñºí.

Ýðäýíýáààòàðûí õ¿ðýí. Áèò¿¿ àäóó.

Òàéøèð ñóìûí óÿà÷ Н.×èëõààñ¿ðýíãèéí õ¿ðýí õàëçàí

2015 / 43

2

3

Áàÿí-Óóë ñóìûí óÿà÷ Ýíõòàéâíû áîð

Æàðãàëàí ñóìûí óÿà÷ Ëõàãâàñ¿ðýíãèéí õýýð

44 / 2015

4

5

Øàðãà ñóìûí óÿà÷ Ýðäýíýáààòàðûí õàð ñààðàë

Õàëèóí ñóìûí óÿà÷ Àìàðñàéõàíû õ¿ðýí

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 45

1

Õÿçààëàí íàñíû óðàëäààíä 107 õÿçààëàí óðàëäñàíààñ:

1.2.3.4.5.

Á.Õ¿ðýëáààòàðûí саарал. Ñ¿õáààòàðûí Õàëçàí ñóìûí ãàðàëòàé. Àéìàãò íýã àéðàãäàæ, ñóìàíäàà ò¿ð¿¿ëñýí.

Øàðàâíÿìáóóãèéí хээр. Õýíòèéí ̺ðºí㺺ñ ãàðàëòàé. Õàâðûí á¿ñýä äºðºâëºæ, Çàâõàí àéìãèéí Îòãîí ñóìûí õàâðûí á¿ñýä ò¿ð¿¿, 2015 îíä Óâñ àéìãèéí Áàðóóí á¿ñèéí äàíøèãò òàâëàñàí. Àéìãèéí íààäàìä àìàí õ¿ç¿¿äñýí.

Д.Öîãáàÿðûí хээр. 2014 îíä Öîãò ñóìûí îéä àìàí õ¿ç¿¿äñýí. ªíºº æèë òàâ óðàëäàæ, Àéìãèéí áàÿð íààäàìä íàéìëàæ, áóñäàä íü àéðàãäàæ ò¿ð¿¿ëñýí.

Á.Áàò-Î÷èðûí õ¿ðýí õàëçàí.

Ì.Ãàëáàäðàõûí õàð. Äààãàíäàà ñóìûí íààäàìä àéðàãäñàí. Áàÿí-Óóë ñóìûíõàà 90 æèëä àéðàãäñàí. Íóòãèéí óóãóóë àäóó.

Öýýë ñóìûí óÿà÷ Áîëäûí ñààðàë

46 / 2015

2

3

Äýëãýð ñóìûí óÿà÷ Øàðàâíÿìáóóãèéí õýýð

Åñºíáóëàã ñóìûí óÿà÷ Öîãáàÿðûí õýýð

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 47

4

5

Áàÿí-Óóë ñóìûí óÿà÷ Ãàëáàäðàõûí õàð

Õàëèóí ñóìûí óÿà÷Áàò-Î÷èðûí õ¿ðýí õàëçàí

48 / 2015

1

Ø¿äëýí íàñíû óðàëäààíä 111 ø¿äëýí óðàëäñàíààñ:

1.2.3.4.5.

Ë.Áàòáàÿñãàëàíãèéí õýýð. 2015 îíä àéìãèéí Õàâðûí óðàëäààí, 2015 îíä Àéìãèéí íààäàìä ò¿ð¿¿ëñýí.

Á.Òýì¿¿ëýíãèéí õýýð. Ýíý æèë Àéìãèéí íààäàìä àìàí õ¿ç¿¿äýæ, Óâñ àéìãèéí Áàðóóí á¿ñèéí äàíøèãò ò¿ð¿¿ëñýí.

Ñîäáàÿðûí õàëòàð. Áèò¿¿ àäóó. Óâñûí íààäàìä åñººð äàâõèñàí.

Ìÿàñ¿ðýíãèéí àëàã. Ýöýã íü àéìãèéí íààäàìä ñî¸îëîíäîî ò¿ð¿¿ëýýä, àçàðãàíä ãóðàâ ò¿ð¿¿ëñýí Áîëäáààòàðûí õàëòàð àçàðãà. Õàëèóí ñóìàíä á¿ñèéí óðàëäààíä ãóðàâëàæ, áàãà íààäàìä ò¿ð¿¿ëñýí.

Á.Áàò-Î÷èðûí áîð. Õàâðûí á¿ñýä åñºëæ, Õàëèóí ñóìàíä äîëîîëæ, àéìãèéí õîéä á¿ñýä ò¿ð¿¿ëæ, àéìãèéí íààäàìä äîëîîëñîí.

Åñºíáóëàã ñóìûí óÿà÷ Áàòáàÿñãàëàíãèéí õýýð

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 49

2

3

Õàëèóí ñóìûí óÿà÷ Òýì¿¿ëýíãèéí õýýð

Åñºíáóëàã ñóìûí óÿà÷ Ñîäáàÿðûí õàëòàð

50 / 2015

4

5

Õàëèóí ñóìûí óÿà÷ Ìÿàñ¿ðýíãèéí àëàã

Õàëèóí ñóìûí óÿà÷ Áàò-Î÷èðûí áîð

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 51

1

Äààãàíû óðàëäààíä 108 äààãà óðàëäñàíààñ:

1.2.3.4.5.

Øàðãà ñóìûí óÿà÷ Áàòõ¿¿ãèéí õàìàð öàãààí õýýð Ñ¿õáààòàðûí Ýðäýíýöàãààíû àäóó. Õîâäûí ×àíäìàíüä àéðàãäñàí.

Åñºíáóëàã ñóìûí óÿà÷ Àìàðñàéõàíû áîð

Åñºíáóëàã ñóìûí óÿà÷ Ñ.Áààòàðûí ñààðàë

Òîíõèë ñóìûí óÿà÷ Íÿìæàðãàëûí àëàã

Õàëèóí ñóìûí óÿà÷ Äàâààöýðýíãèéí õàëòàð

Øàðãà ñóìûí óÿà÷ Áàòõ¿¿ãèéí õàìàð öàãààí õýýð

52 / 2015

2

3

Åñºíáóëàã ñóìûí óÿà÷ Àìàðñàéõàíû áîð

Åñºíáóëàã ñóìûí óÿà÷ Áààòàðûí ñààðàë

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 53

4

5

Õàëèóí ñóìûí óÿà÷ Äàâààöýðýíãèéí õàëòàð

Òîíõèë ñóìûí óÿà÷ Íÿìæàðãàëûí àëàã

54 / 2015

-“Àëòàéí øèãøìýë õóðä-2” óðàëäààí àìæèëòòàé ñàéõàí çîõèîí áàéãóóëàãäëàà. Íààäìûí ñýòãýãäëýýð ÿðèàãàà ýõëýõ ¿¿?

-Þóíû ºìíº Ìîíãîëûí ìîðèí ñïîðò ñîíèðõîã÷èä, òýð äóíäàà Ãîâü-Àëòàé÷óóääàà ýíý ºäðèéí ìýíäèéã õ¿ðãýå. “Àëòàéí øèãøìýë õóðä-2” íààäàì óðüä æèëèéíõýýñýý ºðãºí äýëãýð áîëæ áàéíà. Ìîðèíä äóðòàé ìîíãîë ò¿ìíèé áàõàðõàëûã àëñ áàðóóí õÿçãààðò ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿðûí ñàíàà÷ëàãààð äýëãýð¿¿ëæ, ìîðèíû ñî¸ë, ºâ óëàìæëàëûã àðä îëîíäîî ñóðòàë÷ëàí òàíèóëàõàä ìàø òîì íýìýð áîëæ áóé àðãà õýìæýý íü ýíý íààäàì þì. Õî¸ðäàõü óäààãàà çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà ýíý íààäìûí áóÿíààð Ãîâü-Àëòàé÷óóäûí ìîðèíû ñî¸ë, ºâ óëàìæëàëàà ñýðãýýí õàäãàëæ áóé ¿éë ÿâö ìàø õóðäòàé, ¿ð ºãººæòýé áàéíà. Ìàíàé àéìàãò ç¿¿í ç¿ãèéí àäóóã ººðèéí óíàãàí àäóóòàé íèéë¿¿ëæ, öóñ ñýëáýæ áóé íü øèíý õóðä òºðºõ, øèíý óãøèë áèé áîëãîõîä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. ¯¿íä ìàíàé àéìãèéí óÿà÷èä á¿ãä ë ñýòãýë ç¿ðõýýðýý íýãäýæ áàéãàà íü ýíý íààäìûí öàð õ¿ðýýëëýýñ àíçààðàãäàæ áàéíà. Ìîíãîë ò¿ìíèé áàõàðõàë áîëñîí ìîðèí ñïîðòîä àëòàé÷óóäûí îðóóëæ áóé ñàéí ¿éë ãýæ áè îéëãîäîã.

-Õî¸ðäàõü óäààãàà çîõèîí áàéãóóëàãäàæ áóé ýíý íààäìûí îíöëîã íü þó áàéíà?

Õºõìîðüò ñóìûí õàðüÿàò, “Морьт Галуут” галын тэргүүн, Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Ò.Ãàíçîðèã:

ÝÍÝ ÍÀÀÄÌÛÍ ÁÓßÍÀÀÐ ÀËÒÀÉ×ÓÓÄ ÌÎÐÈÍÛ ÑΨËÄÎÎ ÓËÀÌ ÄÓÐËÀÆ ÁÀÉÍÀ

-Öàð õ¿ðýý èõýññýí áàéíà. Íààäàì÷äûí òîî, èäýâõ ºíäºð áàéíà. Óÿà÷äûí îðîëöîî ÷ ñàéí áàéíà. ×àíàð ÷àíñàà, òîîíû õóâüä ÷ ºìíºõººñ èë¿¿ áàéíà.

-Õºõìîðüò ñóì õóðäààðàà áóñàä ñóìäààñàà äýýã¿¿ðò îðäîã þì áàéíà. Ýíý íóòãèéí õóðäàí ìîðèíû øèíæ ÷àíàð, àâóóøòàé ç¿éëñ íü þó âý?

-Ìàíàé ñóì óëñûí õýìæýýíä ìîðèîð îâîãëîäîã õî¸ðõîí ñóìûí íýã. Õºõìîðüò ãýæ ñàéõàí óóëûã ò¿øèæ áîññîí õ¿í àäóó õî¸ð õýçýýíýýñýý ë ñýòãýë ç¿ðõýýðýý õîëáîîòîé áàéäàã þì áîëîâ óó äàà. Ç¿¿í ÷èãèéí àäóó ìàíàé àéìàãò îðæ èðýýã¿é áàéõàä àéìãèéí áàÿð íààäìààñ Õºõìîðüò ñóì îëîí àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòýæ áàéñàí. Ýíäýýñ õàðàõàä ìàíàéõ õóðäòàé íü õàðàãäàíà. Îäîî ÷ ãýñýí àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýýð ÿâíà. Åð íü Çàâõàí, Òýñèéí ãîëûí àé ñàâ äàãàñàí ìîíãîë ýëñýíä òºðñºí óíàãà àðàé ë áÿðòàé, çîðèãòîé áàéäàã þì áîëîâ óó äàà. Ýíý ÷ óòãààðàà íóòãèéí óíàãàí àäóóã àéìãèéí áîëîîä áàðóóí á¿ñèéí íààäàìä ò¿ð¿¿ëãýæ àéðàãäóóëñààð èðñýí. Ìèíèé áîð ìîðü òýðíèé íýã òîä æèøýý.

-“Ìîðüò ãàëóóò” ãàëûí òýðã¿¿í ãýæ ñîíñëîî. Ãàëûí íýð ñîíèí áàéíà ë äàà. ¯éë àæèëëàãààíû çîðèëãî ÷èãëýë þó áàéíà?

-Àéìãèéí òºâ äýýð “Ìîðüò ãàëóóò” ãàëûã àéìàãò àíõëàí ¿¿ñãýí áàéãóóëñàí.

Óÿà÷ õ¿í óëàìæëàëò àæèë ýðõýëæ áàéãàà ó÷èð ñýòãýëäýý çºâ, ñàéõàí ñàíàæ ë ÿâàõ ó÷èðòàé. Òýãñýí öàãò íààäìûí àëòàí çóðõàéí õèøãýýñ õóâèà õ¿ðòýíý...

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 55

Îëîí ñàéõàí óÿà÷èä áàéíà. Ìàíàé ãàëûí çºâëºõººð Íÿìáóó ãýæ ñàéõàí ºâãºí àæèëëàæ áàéíà. Áàéãóóëàãäñàíààñ õîéø àéìãèéí õýìæýýíä çîõèîí áàéãóóëàãäñàí óðàëäààíä ìàø àìæèëòòàé îðîëöîæ áàéíà. ªíººäºð ãýõýä ë ìàíàé ãàëûí óÿà÷ Òàéøèð ñóìûí õàðüÿàò Í.×èëõààñ¿ðýíãèéí õ¿ðýí õàëçàí ñî¸îëîí ò¿ð¿¿ëëýý. Ìàíàé ãàë áàðóóí á¿ñèéí íààäìààñ îëîí àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí. Ýíý ìýò àìæèëòààñ ìàíàé ãàëûí ¿éë àæèëëàãàà ä¿ãíýãäýæ, ¿íýëýãäýíý. Àäóóíûõàà óäàì óãøëûã ñàéæðóóëàõ, óÿà÷äûíõàà ýðõýì ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõýä áèä ¿ðãýëæ àíõààðäàã.

-Òà Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ öîëûã õýäýí îíä ÿìàð àìæèëòààð õ¿ðòýâ. Õýäýí æèë ìîðü óÿæ áàéíà. Ìîðèíû óÿà÷èéí ýðäýìä õýçýý õýíýýð õºòë¿¿ëæ îðæ áàéâ?

-Ìèíèé ýýæèéí аав ºâºº ìààíü Øàðàâ ãýæ íóòàãòàà íýðòýé óÿà÷ õ¿í áàéñàí. ªâºº áîëîí íóòãèéí óÿà÷ áóóðëóóäûíõàà çàëãàìæ áîëæ, àðâààä æèëèéí ºìíººñ ìîðèíû àæèëä îðñîí. Ýíý õóãàöààíä Áàÿí-ªëãèé, Çàâõàí àéìãóóäàä áîëñîí áàðóóí á¿ñèéí äàíøèã íààäàìä 2 æèë äàðààëæ ñî¸îëîí ò¿ð¿¿ëãýæ áàéëàà. Èõ ìîðèíû àéðàã, äààãàíû àéðàã õ¿ðòýæ áàéëàà. Àéìãèéí íààäàìä ÷ ñàéõàí óðàëäàæ èðëýý. Ýíý áîë çºâõºí ìèíèé àìæèëò áèø, ìèíèé óóë óñíû èâýýë, àðä îëíû ìèíü áóÿí þì äàà. Óÿà÷ õ¿í óëàìæëàëò àæèë ýðõýëæ

áàéãàà ó÷èð ñýòãýëäýý çºâ, ñàéõàí ñàíàæ ë ÿâàõ ó÷èðòàé. Òýãñýí öàãò íààäìûí àëòàí çóðõàéí õèøãýýñ õóâèà õ¿ðòýíý. Ìîíãîë òºðèéí àëü ÷ íààäàìä õè÷íýýí ìîðü óðàëäñàí ÷ ýõíèé òàâàí àäóóã íü öîëëîæ, áàéëíà ãýäýã ºíäºð áîñãî. ¯¿íä õ¿ð÷ àìæèëò ¿ç¿¿ëíý ãýäýã óÿà÷ õ¿í çºâ áîäîëòîé, õóðäàí õ¿ëãýý ñàéí ñîéñíû ë ¿ð ä¿í þì.

-“Àëòàéí øèãøìýë õóðä”-ä õýäýí òîîíû àäóóòàé èðýâ?

-Ñàÿõàí Áàðóóí á¿ñèéí íààäàìä ÿâààä èðñýí áîëîõîîð ìîðüäîî àìðààæ, ãàëûíõàà óÿà÷äûã äýìæèæ èðëýý. Ìàíàé ãàë óÿàíûõàí ÷ ñàéõàí íààäàæ, àéðàã ò¿ð¿¿ ÷àìã¿é õ¿ðòýæ áàéíà.

-Óÿà÷èä çàëóóæèæ áàéíà. Ýíý áîë ñàéí õýðýã. Òàíàé ñóìûíõíû õóâüä çàëóó óÿà÷èääàà õýðõýí ÿàæ òóñëàæ äýìæèæ áàéíà âý?

-Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí ãýäýã ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé ºì÷. Õýí íýãýí õîëáîî, õóâü õ¿íèé ºì÷ áèø. Áèä ÷ çàëóó óÿà÷èääàà ¿¿íèéã îéëãóóëæ, óÿà÷èéí ýðäýì, ¸ñ æóäãèéã ºâë¿¿ëýõèéí òºëºº õè÷ýýí àæèëëàæ áàéíà. Íóòãèéíõàà ñ¿ëä õèéìîðèîð áàéíãà îâîãëóóëæ ÿâäàãòàà áèä áàÿðòàé áàéäàã. Ýíý äàëèìä Õºõìîðüò ñóìààñ ìèíü òºðñºí óíàãà áîëãîí õóðäàí áàéã ãýæ åðººå.

56 / 2015

-“Øèãøìýë õóðä-2” óðàëäààí ºìíºõ óðàëäààíààñ îíöëîã íü þó âý?

-2011 îíîîñ “Àëòàéí øèãøìýë õóðä”-ûã äºðâºí æèë òóòàì çîõèîí áàéãóóëæ áàéõààð øèéäâýðëýñýí. Ýíý óðàëäààíä ºíäºð ÷àíñààòàé ìîðüä óðàëäàíà. Ãàäíû ÿìàð ÷ óÿà÷èéí ìîðèéã óðàëäóóëàõã¿é, ýðëèéç ìîðü îðîëöóóëàõã¿é, çºâõºí Ãîâü-Àëòàé àéìàãòàà óðàëääàã, ñóì àéìãèéí íààäàìä äýýã¿¿ð äàâõèñàí ìîðüäîä ìàíäàò îëãîæ óðèëãààð îðîëöóóëäàã. Á¿õ óðàëäñàí ìîðüäûí 50 õóâèéã áàðüæ, áàé ìºðèéã íü îëãîíî.

-Mîðüä ø¿äëýõ, ýðëèéç, ìîíãîë öóñààð íü ÿëãàâàðëàõ, õ¿¿õä¿¿äèéí àþóëã¿é áàéäëûã ÿìàð àðãà õýìæýý àâ÷ áàéãàà âý?

-Х¿¿õä¿¿äèéí àþóëã¿é áàéäаëд анхаарч хàìãààëàõ õóâöñààð á¿ðýí õàíãàñàí. 06-р сарыю 01-íýýñ îðîí íóòãèéí ðàäèî òåëåâèçýýð òàíèóëãà ÿâóóëñàí. Õ¿¿õýä á¿ð äóóëãàòàé, ºâäºã, òîõîéí õàìãààëàëòòàé îðîëöîíî. Íààäàìä ýðëèéç ìîðü óðàëäàõã¿é, ¿éëäâýðëýã áàéäëûã áóþó ñýðâýýíèé ºíäðèéã òîäîðõîéëíî.

-ªºð àéìãèéí ìîðüä îðîëöóóëàõã¿é ãýäýã íü óãøëààð íü ÿëãààä áàéíà óó. Íóòãèéí àäóó ãýäãèéã íü ÿàæ òîãòîîõ þì?

-З¿¿í òàëààñ àâ÷èðñàí àäóó á¿ãä ìîíãîë. 2000-2001 îíûã äàìíàñàí áàéãàëèéí èõ ãàìøèãààð ìàíàé àéìàã 130.000 àäóóныхаà 100.000-г çóäàíä àëäсàн. Àäóóãàà ñàéæðóóëàõын тулд ÌÑÓÕîëáîî, ìîðèíä ñýòãýëòýé áèçíåñìýí¿¿äòýé õàìòðàí ç¿òãýæ ýðãýýä 100.000 àäóóòàé áîëæ áàéíà.

-ßàãààä çààâàë “Ãîâü-Àëòàéí øèãøìýë õóðä” ãýæ íýðëýõ áîëîâ?

-Мàíàé àéìàã 18 ñóìòàé. Ñ¿¿ëèéí ãóðâàí æèëä ñóìûí íààäàìäàà ýõíèé òàâä,

Àéìãèéí õàâðûí á¿ñèéí óðàëäààíä ýõíèé 10-ò, Áàðóóí á¿ñèéí íààäàìä ýõíèé 10-ò äàâõèñàí, Àéìãèéí áàÿð íààäàìä ýõíèé 10-ò äàâõèñàí ìîðüäîä òóñàä íü ìàíäàò îëãîñîí þì. Òèéì ó÷ðààñ ÷àíñààòàé ìîðüäûí óðàëäààí.

-Àéìàã á¿ð ë ººðñäèéí óíàãàí õóðäòàé áàéäàã äàà. Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí õóâüä?

-Хóó÷íû Çàñàãò õàí àéìãèéí ãîëîìò íóòàã íü ºíººãèéí Ãîâü-Àëòàé àéìàã. Çàñàãò õàí àéìàã Çàâõàí ãýæ ÿâààä 1940 îíä òàñàðñàí. 1941 îíä àíõ íààäàì õèéõýä èõ íàñíû ìîðüäûí óðàëäààíä Öýýë ñóìûí óÿà÷ Ðààøийí Áèëýãòèéí õàëòàð ìîðü çàâñàðã¿é òàâ ò¿ð¿¿ëñýí áàéäàã. Äàðààãèéíõ íü Áàâóóãèéí õ¿ðýí. Óäààõ íü Ìîíãîë Óëñûí Àëäàðò óÿà÷ Äýëãýðèéí Òóâààíæàâûí õýýð ìîðü ãóðàâ ò¿ð¿¿ëñýí. Ñàéæðóóëñàíààñ õîéø àíõ óäàà àéìàãò äýýä àìæèëò òîãòîîñîí Äàðõàí ò¿ìýí ýõ áîë ñàÿõàí ÌÓ-ûí ìàíëàé óÿà÷ áîëñîí Òóâààíæàâûí Ãàíòºìºðèéí ñàðò ãýäýã ìîðü àéìàãò äºðºâ ò¿ð¿¿ëñýí. Ìàíàé àéìàãò ç¿¿í òàëààñ àâ÷èðñàí ìîðüäûí ðåêîðä íü òýð. Áèä çºâëºë人ä Äàðõàí ò¿ìýí ýõ ãýäýã öîë îëãîæ áàéñàí.

Ñ¿¿ëèéí ¿åä Òàéøèð ñóìûí õàðüÿàò Óëñûí ñàéí ìàë÷èí Íÿìáóóãèéí õ¿¿ Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷, Òàéøèð ñóìûí ÌÑÓÕ-íû òýðã¿¿í ×иëõààñ¿ðýíãèéí õ¿ðýí ìîðü сайн байна. Äààãàí öàãààñàà àéðãèéí òàâààñ ìóëòðààã¿é ãàéõàëòàé àäóó.

Àéìãèéí íààäìûí ò¿¿õýíä åñ ò¿ð¿¿ëñýí Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ ßäàìæàâûí Ìîíõîð ãýæ õ¿íèé õýýð àçàðãà áàéíà. Òàéøèðûí Äàìäèíñ¿ðýíãèéí õýýð àçàðãà òàâ ò¿ð¿¿ëñýí. Ñ¿¿ëèéí ¿åä àäóó æèãä ñàéæðàõààð íýã ìîðü îëîí ò¿ð¿¿ëæ ÷àäàõàà áîëüæ.

-Аëòàé íóòãèéí àäóóíóóä õààíà ÷ óðàëäàæ áàéíà?

-Тýãýëã¿é ÿàõàâ. Áèä ìîðèíû îëèìï

ãýãääýã “Èõ õóðä” óðàëäààíä 29 ìîðüòîé î÷ñîí. Òýãýõýä ìàíàéõààñ õàìãèéí ñàéí äàâõèñàí íü 36-аар îðæ èðñýí. Äàí ººðñäèéí óíàãàí, àëäàðòàé àäóóãààð óðàëäñàí. Ýíäýýñ áèä õóðäàí ìîðèîð áóñäààñ õîöîðñîí þì áàéíà ãýäãýý àíçààðñàí. Èíãýýä ìàíàé õîëáîî àíõààð÷ àäóóãàà ºñãºõ, àäóóãàà ñàéæðóóëàõ, ¿¿лäýð óãñààã íü сайжруулсан. Õàâðûí óðàëäààí, áàðóóí á¿ñ, Òºâ àéìàãò î÷îîä óðàëäàõàä ÷ сàéн л áàéíà. Ýíý îëîí ÷àíñààòàé ìîðüäîîñ àëü íü вэ ãýäãèéã òîäðóóëàõûí òóëä áèä ýíý íààäìûã õî¸ðäàõü óäààãàà çîõèîæ áàéíà.

-Ç¿¿í àéìãóóäààñ áîäëîãîîð àäóó 纺æ áàéãàà þì áàéíà äàà?

-Òèéì ýý. Îäîî öàãò àéìãèéíõàà õóðäàí óãøëûí àäóóã ñàéæðóóëàõ òàë äýýð íºëºº ¿ç¿¿ëæ áàéãàà õ¿í áîë Ò.Ãàíòºìºð ìàíëàé. Ò¿¿íýýñ ãàäíà àäóóãàà ñàéæðóóëàõààð ç¿¿í òàëààñ ñàéí àäóó àâ÷èð÷ óÿà÷èääàà õóäàëäñàí õ¿í áîë Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷, Àéìãèéí ÌÑÓÕ-íû òýðã¿¿ëýã÷ Ä¿ãýðöýðýíãèéí Öîãáàÿð. ªºð îëîí õ¿í áèé.

-Уðàëäñàí ìîðüäûí 50 õóâèéã áàéëàõ нь¿íýí ¿¿?

Âàí÷èã: ¯íýí. Ýíý îëîí óÿà÷äûí îðîëöîî, èäýâõè, õºäºëìºðèéã ¿íýëж èíãýæ áàéëàõààð áîëñîí. Уÿà÷ õ¿í æèëèéí äºðâºí óëèðàëä àäóóòàé àæèëëàæ, óëààí äýýëèéã öàãààí áîëòîë íü õºäºëìºðëºæ áàéæ ¿ð øèìèéã íü õ¿ðòäýã þì.

Äýëõèéí ìîðèí óðàëäààí òîéðóóëãààð 1100, 1400, äýýä òàë íü 1800 ìåòð óðàëäàæ áàéíà. Ìîíãîë ìîðèíû õîë÷, õàëóóíä õàëèðäàãã¿é, øàíàëäàãã¿é, õîëûã òóóëàõ õ¿÷èí ÷àäàë ãàéõàìøèãòàé. Òèéìýýñ Èõ ýçýí ×èíãèñ õààí ìààíü äýëõèéí òàëûã ìîíãîë ìîðèîðîî ë ýçýëñýí.

-Òàíä áàÿðëàëàà.

Ìîíãîë óëñûí ìîðèí ñïîðòûí ø¿¿ã÷, Ìîíãîë óëñûí øèëäýã ìîðü öîëëîî÷ С.Âàí÷èã:

ÌÀÍÀÉ ÀÉÌÃÈÉÍ ÀÄÓÓ YÍÝÕÝÝÐ ×ÀÍÑÀÀÒÀÉ ÁÎËÆ ÁÀÉÍÀ

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 57

-Òà ººðèé㺺 òîâ÷õîí òàíèëöóóëàõ óó?

-Áè 1949 îíä Äýëãýð ñóìàíä òºðñºí. 1968 îíä 10-ð àíãè òºãñººä, Æ.Ñàìáóó äàðãààñ èëãýýëò àâ÷, ýâëýëèéí èëãýýëòýýð çóðãóóëàà Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Öîãò ñóìûí “Äàâøèëò” íýãäýëä 1000 òºëëºõ õîíü ìàëëàæ, ìàë÷èí áîëæ àæëûí ãàðààãàà ýõë¿¿ëñýí. 1970-1975 îíä ÕÀÀÄÑ-èéã ìàëûí èõ ýì÷ýýð òºãñ÷, 1975-1982 îíä õ¿ðòýë Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí ×àíäìàíü ñóìàíä òàñãèéí ýðõëýã÷, ìàëûí èõ ýì÷ýýð àæèëëàñàí. 1982-1984 îíä Ä.Ñ¿õáààòàðûí íýðýìæèò Íàìûí äýýä ñóðãóóëèéí 2-ð êóðñûã òºãñººä, 1982-1992 îíä ñóì íýãäëèéí äàðãààð àæèëëàñàí. Íýãäýë òàðæ áóòðààä, ºì÷ºº õóâüäàà àâöãààõàä õóâèàðàà áèçíåñ ýðõýëæ ÿâñààð 1996-2004 îíä Àéìãèéí èðãýäèéí õóðëûí òºëººëºã÷ººð àæèëëàñàí. 1996 îíä Ã.Ïóíöàãáàëæèð àãñíààñ 01 òîîò ¿íýìëýõ àâ÷, Ãîâü-Àëòàé àéìàãòàà Ìîðèí ñïîðò óÿà÷äûí õîëáîîã áàéãóóëñàí. 1997 îíä Äýëãýð ñóìàíäàà “Ìîíãîëûí ìîðèí ñïîðò àäóóíû õèøèã äýëãýð-Ìîðèí ýðäýíèéí áàò îðøèë” äàíøèã íààäìûã ñàíàà÷ëàí çîõèîí áàéãóóëæ áàéâ. 2000-2004 îíä Äýëãýð ñóìûí Çàñàã äàðãààð àæèëëàñàí. Ò¿¿íýýñ õîéø õóâèéí ìàë ýìíýëýã áàéãóóëàí

àæèëëàæ áàéíà.-Òà ìàëûí ýì÷ õ¿í

þì áàéíà. Ìîíãîë óëñûí àëäàðò óÿà÷ öîëûã õýäýí îíä õ¿ðòýâ. Óëñûí íààäàìä õ¿ëãèéíõýý òîîñûã ºðãºæ õèéìîðü ëóíäààãàà ñýðãýýâ ¿¿?

-2001 îíä. Áè Ìîíãîë óëñûí Õºäºëìºðèéí áààòàð, Ãàâüÿàò ìàë÷èí, Òîä ìàíëàé óÿà÷ Äàíçàííÿìûí Äàâààõ¿¿ä àëáàí ¸ñîîð øàâü îðñîí. ªíãºðñºí æèë Ìîíãîëûí øèëäýã ìàíëàé èõ õ¿ëýã÷ öîëûã õîëáîîíä ìààíü ºãñºí. Îäîîãîîð õîëáîîíû òýðã¿¿ëýã÷èéí õóâèàð ¿éë àæèëëàãààíä íü îðîëöîîä ÿâæ áàéíà. Óëñûí íààäàìä îðîëöîæ áàéãààã¿é, ãàçàð íóòàã õîëäîîä áàéõ þì. Õàðèí

á¿ñèéí íààäìûí õýäýí àéðàã ò¿ð¿¿òýé.

-Òàíû õóðäàí áóÿíóóäààñ òóõàéí öàã ¿åäýý òàíûã îãøîîæ, îìîãøóóëæ, ìàãíàéã òàíü òýíèéëãýæ áàéñàí íü õýä áàéíà?

-Ãàëøàð óäìûí Äîíèð óãøëûí õ¿ðýí õàëçàí àçàðãà ìààíü óãààñàà ë òºðñºí õóðäàí õ¿ëýã. Ãàéõàëòàé õóðäàí àäóó áàéñàí. Ìèíèé õàðèóöëàãàã¿éãýýñ áîëæ îëèãòîé ñàéí äàâõèàã¿é. Ãîâü-Àëòàéíõàí ìèíèé íýðèéã ìýäýõã¿é, ç¿ñ òàíèõã¿é ÷ ºíººõ õ¿ðýí õàëçàí àçàðãàíû ýçýí áàéíà ãýæ ìýääýã. Îðîí íóòãèéíõàí “ìîðü” Ï¿¿æýý ãýýä íýðëýñíýýñ õàðàõàä ìîðèí ñïîðòîä áàñ îðóóëñàí õóâü íýìýðòýé ë þì áàéíà ãýæ îéëãîäîã ø¿¿.

-Õ¿ðýí õàëçàí àçàðãàà õýäýí æèë óÿàä ÿìàð àìæèëò ¿ç¿¿ëñýí áý?

-Îðîí íóòãèéí 20-îîä àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí. Óäàì óãøèë íü äàâõèæ ë áàéíà. Ìèíèé õàëçàí àçàðãàíû òºëèéíõ íü òºë õ¿ðýí ìîðü Äýëãýð ñóìûí 90 æèëèéí

Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Äýëãýð ñóìûí Ìàë ýìíýëýã ¿ðæëèéí øèíæèëãýýíèé íýãæ õóâèéí ìàë ýìíýëãèéí äàðãà, Ìîíãîë óëñûí Àëäàðò óÿà÷ Ä.Ï¿ðýâäîðæ:

îéãîîð ò¿ð¿¿ëñýí. Óëñàä ò¿ð¿¿ëñýí ìàíàé ñóìûí Áàëäàíäîðæèéí õîíãîð ìîðèíû ºìíº ãèøãýñýí íü òýð.

-Òàíû ìîðü óÿõ àðãà áàðèë þó âý?

-Àíõàíäàà áèä ÷èíü öàãààí ºâñººð ë àäóóãàà óÿäàã áàéëàà. Ñ¿¿ëèéí ¿åä õàà ñàéã¿é ë ºâºë õàâðààñ íü òýæýýëýýð áîðääîã áîë÷èõñîí áàéíà. Áè åð íü òèéì àðãà áàðèëààð àäóóãàà óÿæ áàéãààã¿é. Ñ¿¿ëä ë õ¿ì¿¿ñèéã äàãààä òýæýýõ ãýæ îðîëäîæ áàéíà. Íàìàéã äàãàæ óÿà÷ áîëñîí Òóâààíæàâûí Ãàíòºìºð ìààíü Óëààíáààòàððóó øèëæñýí. Ààâ íü Ãîâü-Àëòàé àéìãààñ òºðñºí àíõíû Óëñûí àëäàðò óÿà÷, ººðºº Ìîíãîë óëñûí Ìàíëàé óÿà÷. 1989 îíä Ãîâü-Àëòàé àéìàãò “Ìîíãîë àäóó íýãäýë” áàéãóóëàõàä ãàð áèå îðîëöîæ ÿâëàà. Îäîîãèéí ìàíàé àéìãèéí ÌÑÓÕ-íû Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Âàí÷èã áèä õî¸ð ñ¿¿ëä íü ÌÑÓÕ áàéãóóëàãäàõàä íü îðæ àíõíû òýðã¿¿íýýð íü áè àæèëëàæ áàéëàà.

-Òàíä áàÿðëàëàà.

ÍÝÃ ÇÓÍ 15 ÄÀÀÃÀ ÑÓÐÃÀÆ, ÄÀÀÃÀÀÐ ØÀÃÍÓÓËÆ ÁÀÉÑÀÍ

58 / 2015

-Ñàéí áàéíà óó. Ìîðü õóðäàí óÿà õºíãºí ¿¿?

-Õºíãºí áàéíà àà. Ìàíàé àéìàãò “Øèãøìýë õóðä-2” óðàëäààí áîëîõ ãýýä ìîðüäîî óÿàä ñàéõàí áàéíà.

-Ìîðèíû ñ¿¿ë øóóãààä õýäýí æèë áîëæ áàéíà âý?

-20-îîä æèë áîëæ áàéíà.-Àíõíû àéðàã ò¿ð¿¿ãýý õýäýí îíä

õààíààñ õ¿ðòýæ áàéâ äàà. ßìàð ìýäðýìæ òºðæ áàéâ?

-Øàðãà ñóìûí õàðüÿàò Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Âàí÷èã ãýæ õ¿íýýð õóðäàí ìîðü

óÿõ ýðäýì çààëãàñàí. Áàãø ìààíü íàäàä 1994 îíä õýýð ìîðü ºã÷ áèëýý. Òýð ìîðèîðîî áè àíõ ñóìûíõàà íààäìààñ àéðàã õ¿ðòýæ áàéñàí ìààíü ñýòãýëä òîä áàéíà. Õàìãèéí àíõíû þì ãýäýã õ¿íèé ñýòãýëä õîíîãøäîã þì áàéíà.

-Ò¿¿íýýñ õîéø àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ õ¿ðòýòëýý õè÷íýýí àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí áîë?

-2007 îíä àéìãèéí õàâðûí á¿ñèéí óðàëäààíä õàëòàð ñî¸îëîíãîî àìàí õ¿ç¿¿ä¿¿ëæ àéìãààñ àíõíû àéðàãàà õ¿ðñýí þì. 10 ãàðóé æèë ìîðü óÿàä àéìãààñ àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòýýã¿é ÿâñàí. Õ¿í àðàâ ãàðóé æèë

Øàðãà ñóìûí óóãóóë, Åñºíáóëàã ñóìûí èðãýí, Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Р.Ëõàãâàäîðæ:

óéãàã¿é õºäºëìºðëºæ áàéæ, ìîðüòîéãîî îéð áàéñíààð óÿà÷ áîëæ àìæèëò ¿ç¿¿ëäýã þì áàéíà ãýæ îéëãîñîí. Õàëòàð ñî¸îëîí ìààíü òýð æèë õóðäàí áàéñàí. Òýð æèëýý àéìãèéí áàÿð íààäìààð àìàí õ¿ç¿¿ëñýí. Ò¿¿íýýñ õîéø àéìãèéí íààäàì áîëîîä õàâðûí á¿ñèéí óðàëäààíààñ 30 ãàðóé àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòýýä áàéíà. Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ öîëûã 2010 îíä àâñàí.

-ªä㺺 öàãò òàíû õèéìîðèéã ñýðãýýæ áàéãàà ÿìàð õóðäàí õ¿ëýã áàéíà?

-Õàëòàð ñî¸îëîí ìààíü ýíý æèë 13 íàñòàé èõ ìîðü áîëñîí. Îëîí ÷ íààäàìä ìèíèé èòãýëèéã àëäàëã¿é õóðäàëñàí õ¿ëýã. Õàëòàð àçàðãà áàéíà. Àñãàò õîíãîð ãýæ Ñ¿õáààòàð àéìãèéí Àñãàò ñóìûí Áàÿðàà ãýæ óÿà÷ààñ àâ÷ áàéñàí õ¿ëýã ìààíü áàéëàà. Ýíä÷èõñýí þì õººðõèé. Íàìàéã àéìãèéí íààäàìä îëîí áàÿðëóóëñàí. Óÿà÷èéí ìóóãààñ áîëîîä ýíä÷èõñýí äýý. Ñ¿¿ëèéí ¿åä ìèíèé õàëòàð àçàðãàíû òºë¿¿ä ñàéí áàéíà. Õîâäûí á¿ñèéí íààäàìä íîäíèí äààãà ñàéõàí äàâõèñàí. Ýíý “Øèãøìýë õóðä-2” íààäàìäàà õýäýí õóðäòàé èðëýý. Ñàÿõàí áîëæ ºíãºðñºí Óâñûí á¿ñèéí íààäìààð áàñ õèéìîðèî сîðèîä èðëýý. Æààõàí áóäëèàíòàé áîëñíîîñ áîëæ, õýäýí ìîðèî îëèãòîé äàâõèóëæ ÷àäñàíã¿é.

-Áóäëèàí ãàðñàí ãýæ ñîíññîí. ßã þó áîëñîí þì áý?

-Àì íýýâýë óóøãè íýý ãýäýã øèã ýíý äàëèìä ÿðèõàä Óâñ÷óóä ìààíü Áàðóóí á¿ñèéí óðàëäààí ãýäãèéã ìàðòñàí áîëîëòîé. Ýíý ÷èíü Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîëîîð áàðóóí òàâàí àéìãèéí óÿà÷äûã ìîðèî óðàëäóóë, áàÿðëàæ öýíãý, õèéìîðèî ñýðãýý ãýæ çîõèîí áàéãóóëæ áóé íààäàì ø¿¿ äýý. ¯¿íèéã äàí ãàíö Óâñ àéìãèéí íààäàì ãýæ àíäóóðñàí áîëîëòîé. Ãóðâàí ñî¸îëîí ìààíü ýõíèé Ẻí ìîðüäòîé ãàð÷ õàñàãäñàí áîë èõ íàñíû ìîðü ìààíü ãàðààí äýýð õýñýã ìîðüäòîé óíàñàí. Çîõèîí áàéãóóëàëò ìóóòàé íààäàì áîëëîî. Ìàíàé àéìãèéí óÿà÷èä ãýõýä ë 600 ãàðóé êì-èéí àëñààñ àäóóãàà àâààä

ÌÎÐÈÍÛ ÍYÄ ÒÓÍÃÀËÀÃ, ÀÌ ÍÜ ØYËÑ ÝËÁÝÃÒÝÉ ÁÀÉÂÀË × ÓßÀ ÒÀÀÐÑÀÍ ÃÝÑÝÍ YÃ

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 59

î÷ñîí. Áóñàä àëñëàãäñàí àéìãóóäààñ ÷ óÿà÷èä î÷èæ ýíý áóäëèàíû õàðãàéãààð õºëñ õºäºëìºðºº ¿ðã¿é óðñãàëàà. ÌÌÑÓÕ-íû óäèðäëàãóóä á¿ñèéí óðàëäààíûã çîõèîí áàéãóóëàõ ýðõèéã ñàéòàð ñóäëàæ, ÿðèëöàæ áàéæ ºãºõã¿é áîë ñàÿûíõ øèã íààäìûã çîõèîí áàéãóóëâàë ¿íýõýýð óÿà÷äûíõàà ñýòãýëèéã èõ ãîíñîéëãîõ þì áàéíà.

-Ýíý óðàëäààíä ÿìàð àäóóòàé èðýâ?

-Ýíý æèë ìàíàé íóòàãò ààæóó õàâàð áîëñîí. Ìîðüäîî æààõàí õàéðëààä áàéëàà. Òàìèð÷èí õ¿í, õóðäàí ìîðü õî¸ðûã áàñ õàìààã¿é Ẻöèéëæ áîëîõã¿é áîëîëòîé. Óÿà ñîéëãî íü îäîîíîîñ ë òîõèð÷ áàéõ øèã áàéíà.

-Òàíû äýýð äóðüäñàí ìîðüä ÿìàð óãøëûíõ âý?

-Õàëòàð ìîðü ìààíü Õýíòèé àéìãèéí Áàÿíõóòàã, õàëòàð àçàðãà Ñ¿õáààòàðûí Àñãàòûíõ. Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Öîãáàÿð ãýæ íàéçòàéãàà áèä õî¸ð ç¿¿í ç¿ãýýñ õóðäàí ìîðü ýðòíýýñ 纺æ áàéíà. Ç¿¿í ç¿ãýýñ íèëýýä õýäýí àäóó 纺ñºí.

-Ç¿ãýýð íýã 纺õ áèø, íóòàãøóóëæ ººðèéí óíàãàí àäóó ãàðãàõàä óÿà÷èä èõ àíõààðàõ áîëæ?

-Ìèíèé àäóó èõýíõ íü ç¿¿í ç¿ãèéí óãøèëòàé. Õàëòàð àçàðãàíû àíõнû òºë õóë ¿ðýý áèé. Íîäíèí Õîâä àéìãèéí á¿ñèéí óðàëäààíä îðñîí. Áàñ íýã äààãà áèé, ñàÿ àéìãèéí íààäìààð ñîéñîí, õîðü äîòîð èðæ áàéíà áèëýý. Ýíý íààäìààð óÿëã¿é òàâè÷èõààä áàéíà.

-Íóòãèéí àäóóíû îíöëîã íü þó áàéíà?

-Ìàíàé íóòãèéí àäóó ç¿¿í ç¿ãèéíõ øèã öîéëñîí õóðäàí áèø ë äýý. Õàðèí ñàéõàí ã¿¿òýé. Òýð óòãààðàà ç¿¿í ç¿ãèéí àçàðãàòàé íèéë¿¿ëýõýýð ìàíàé àëòàé íóòãèéí àäóóíû öóñ ìóíäàã ñýëáýãäýæ áàéíà. ¯¿íèé ¿ð ä¿í

Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí õóðä áàðóóí á¿ñèéí íààäìóóäàä íî¸ëæ áàéãààãààñ õàðàãäàíà. Ñ¿¿ëèéí ãóðâàí æèëèéí á¿ñèéí íààäìûí òîî áàðèìòûã õàðàõàä íýã íààäìûí 30-ààä ìåäàëèéí 10-ààñ äýýøõèéã ìàíàé àéìãèéí ìîðüä àâ÷ áàéíà. Ìàíàé àéìãèéí àäóó óëàì ë ñàéæèð÷ áàéíà.

-Ç¿¿í ç¿ãèéí àäóó õóðäàí ãýäãèéã õýí ÷ ¿ã¿éñãýõã¿é. Øàëòãààí íü òàíûõààð þó áàéíà?

-ªâñ óðãàìàë èõòýé, ãàçàð õºðñ íü 纺ëºí. Ãàçàð íóòãèéí õóâüä òýíä õóðä òºðºõººñ àðãàã¿é þì. Ìàíàéä ãýòýë óíàãà äààãà øºðìºñºº òýíèéëãýýä äàâõè÷èõ òàë ãàçàð áàéõã¿é. Õàëèóíû õîîëîé äàìíàñàí Áàÿí-Óóë, Õºõìîðüò ñóìäààð õóðä òºðäºã. Õóðäàí àäóó õºðñ 纺ëºí, óðãàìàë ñàéòàé, òàë ãàçàðò ë òºðäºã þì øèã áàéíà. Õè÷íýýí õóðäàí óäàìòàé áàéãààä óóë õàäòàé ãàçàð òºðñºí àäóó áàãààñàà ë äàâõèõã¿é áîë õóðäàí áîëäîãã¿é þì áàéíà ãýäãèéã òóðøëàãààñàà ìýäýýä áàéíà. Óíàãàí öàãààñàà ë øàâàéãàà õàíàòàë äàâõèõã¿é áîëîõîîð òýãäýã áàéõ äàà.

Áàñ äýýð íü áàðóóí á¿ñòýý æèëäýý óëñûí ÷àíàðòàé ãàíöõàí áàÿð áîëäîã ãýäãèéã áàðóóí òàâàí àéìãèéíõàí õ¿ëýýí çºâøººðºõ áàéõ. Ãýòýë òºâèéí á¿ñèéí àéìãóóäûí 700 êèëîìåòðèéí ðàäèóñ äîòîð æèëäýý Ä¿íæèíãàðàâûí õóðä, á¿ñèéí óðàëäààí, óëñûí íààäàì ãýõ ìýò÷èëýí 10 ãàðóé óðàëäààí áîëäîã. ÌÌÑÓÕ-íîîñ ÿäàõíàà áàðóóí á¿ñä õàâðûí óðàëäààíû ýðõ îëãî÷èõìîîð áàéãàà þì. ¯¿íèéã àíõààð÷ øèéäýýñýé. Áàðóóí òàâàí àéìãèéí Õàâðûí á¿ñèéí óðàëäààí ãýýä ÇÃ-ààñ òîãòîîë ãàðãà÷èõìààð ë áàéãàà þì. Àéìãààñàà îíû øèëäýã óÿà÷èéí øàãíàëûã Ñýðãýëýí ãóàéãààñ àâ÷ áàéõäàà ýíý òóõàé õýëñýí. Áèåëýãäýõ áàéõ ãýæ íàéäàæ áàéãàà.

-Õàâðûí á¿ñèéí óðàëäààí õîæóó

çîõèîí áàéãóóëàãääàã áîëñîí ø¿¿ äýý. Ýíý óðàëäààí àäóó ýçýí õî¸ðòîî ñàéí óó, ìóó þó. Óÿà÷ õ¿íèé õóâüä òà þó ãýæ áîääîã âý?

-Ǻâ ãýæ áîääîã. Óÿà÷ õ¿í æèëèéí äºðâºí óëèðàëä ìîðüòîéãîî àæèëëàäàã. Çàðèì áîëîìæòîé óÿà÷èä íü íàìàð ºâñ ãàíäóóò ë ìîðüäîî òýæýýæ áàéíà. Áºõ х¿н æèëèéíõýý ºíãèéã ¿çýж öàãààí ñàðààð áàðèëääàã øèã ë óÿà÷ õ¿í áàñ ìîðèíûõîî øàíäñûã ñîðüæ, øºðìºñèéã íü òýíèéëãýõ ãýæ, æèëèéíõýý øèíæèéã õàðàõ ãýæ áîääîã ë óðàëäààí. Îëîí ñºðºã ç¿éëñèéí òóõàé Õ¿¿õäèéí òºëºº áàéãóóëëàãóóä õýëæ ÿðüäàã ë þì. ¯íýõýýð õ¿¿õäýý ãýæ áàéãàà þì áîë òýð õîòîîð íýã òàðñàí òýíýìýë îðîí ãýðã¿é, ãýð îðíîîñîî äàéæñàí õ¿¿õä¿¿ääýý àíõààðàõ õýðýãòýé. Ìîðèíûõîî õ¿¿õäèéã óÿà÷èä ººðñäèéí õ¿¿õäýýñýý ÷ èë¿¿ Ẻöèéëäºã óëàìæëàëòàé. Îéð çóóð àæèëä ÿâóóëäàãã¿é, äýýäëýí õ¿íäýòãýäýã. Óÿà÷ õ¿í ÷èíü ýöýã ºâãºäººñ çàëãàìæèëæ èðñýí óëàìæëàëàà óíàà÷ õ¿¿õä¿¿ääýý çàëãóóëæ ¿ëäýýäýã, ºâ óëàìæëàëàà ºíäºðò ºðãºæ ÿâàà õ¿ì¿¿ñ. Çàðèì áàéãóóëëàãóóäûí áóðóó ÿðèà, ìýäýýëýëä áè èõ ýìçýãëýäýã. Àëèâààã ñàéí ºíö㺺ñ íü õàðäàã áàéõ õýðýãòýé. Ìîðü óíàñàí õ¿¿õýä ýð¿¿ë áàéäàã þì ø¿¿.

-Óÿà÷ õ¿í ìîðèíûõîî óÿà ñîéëãûã òààðñíûã ìýäýðäýã ¿¿?

-Èõýíõ óÿà÷èä ìààíü ìýäýðäýã áîëîâ óó äàà. Íààäìûí ºìíºõ ºäºð ìîðèíûõîî í¿äèéã õàðààä õîîë íü òààðñàí ýñýõèéã áèåèéí áàéäëààñ íü ìýäýðäýã áàéõ. Áè áîë õóâüäàà òýãæ ìýäýðäýã. Í¿ä íü òóíãàëàã, àìûã íü àíãàéëãààä ¿çâýë ø¿ëñ ýëáýãòýé áàéâàë ÷ óÿà÷ õ¿íä íàéäâàðûí î÷ õàðâàíà ãýñýí ¿ã ø¿¿ äýý.

-Áàÿðëàëàà. Ìîðü õóðäàí áàéã ýý.-Åðººë áàò îðøèã ýý.

60 / 2015

-Õýçýý “Óëñûí ñàéí ìàë÷èí” áîëîâ îî. ßìàð ãîëäóó ìàë ìàëëàæ áàéíà?

-2001 îíä õ¿ðòñýí. Áîã ãîëäóó ìàëòàé õ¿í äýý.

-Õóðäàí õ¿ëýãòýé õóâü çàÿàãàà õîëáîîä õýäýí æèë áîëæ áàéíà âý?

-30 ãàðóé æèëèéí ºìíººñ ìîðü óÿñàí. Ýõýíäýý æîðîî ìîðü ñîéäîã áàéñàí. Äàðàà íü õóðäàí ìîðèíä òýð äóíäàà ñ¿¿ëèéí 15 æèëä íü àçàðãà ãîëäóó óÿæ áàéíà äàà.

-Æîðîî ìîðü ñîéõîä õýö¿¿ þó. Õ¿ì¿¿ñ èõýíõäýý æîðîî морü òºðìºë áàéäàã ãýæ îéëãîäîã øèã áàéãàà þì?

-Ìîðèíä æîðîî ÿâäàë îðóóëäàã. Ãýõäýý õýâ ìàÿã, õýëáýð ãàëáèð, òóõàéí àäóóíû åðºíõèé áàéäëûã õàðíà. Äýýð íü ìîðäñîí ÷ ñóóäàë, äàâèðâàë õºëíèé çàéã íü ÷ õàðíà. Òýãæ áàéæ ºíººõ ìààíü óðàëäààíä ººã¿é ñàéõàí ÿâæ, áàéð ýçýëíý. Ò¿¿íýýñ áèø õóðäàí àäóó øèã äàâõèíà ãýæ áàéõã¿é ø¿¿ äýý.

-Õóðäàí ìîðü óÿà ñîéëãî íü òààðàõààðàà óÿà÷äàà àíçààðàãääàã øèã æîðîî ìîðèíä òèéì øèíæ ìýäýãäýõ ¿¿?

-Ìýäýãäýõã¿é. Àäóóíûõàà óðûã ë õàðíà. Ìîðäîîä ÿâàõäàà ë àëõààíààñ íü àíçààðíà óó ãýõýýñ ººðººð ãàäíà áàéäëààñ íü àíçààðàõ áîëîìæã¿é áàéäàã.

-Æîðîî àäóó áýë÷ýýðòýý ÷ ãýñýí æîðîîëäîã ãýëöäýã. Ýíý ¿íýí áîëîâ óó?

-Åð íü áîë ýíãèéí ¿åä ÷ õàðíà. Àëõàæ áàéíà óó, àëõàà ãèøãýý íü ÿìàð áàéãààã ãÿðõàé àæèãëàõ õýðýãòýé. Àäóóí äîòðîî õýò æîðîîëîîä áàéâàë õýðýã áàéõã¿é. Æîðîî áîëäîãã¿é þì. Õàðèí ñàéõàí àëõàæ áàéâàë æîðîî õóðäàí îðîõ ìàãàäëàëòàé. Õîîë èäøèéã íü òîõèðóóëæ ÷àäâàë õóðäàí ë æîðîî íü îðäîã.

-Õóðäàí ìîðü ñîéäîã øèã áàñ õîîëûã íü òààðóóëäàã þì óó?

-Òýãýëã¿é ÿàõàâ. Óÿæ ñîéíî, ºã뺺, ºäºð, îðîéä ìîðäîîä ÿâíà. ßâäëûã íü áàéí áàéí îðóóëæ áàéõ õýðýãòýé. Òýãæ áàéæ õóðäàà àâíà, õýâ ìàÿãàà îëíî.

-Àäóóíû æîðîî óäàìøäàã áîëîâ óó?

-Õóðäàí àäóó øèã òýãæ àéõòàð óãøèëàà äàãàõã¿é ÷ íýã àéëààñ îëîí æîðîî ìîðü òºðººä áàéâàë òýð ÷èíü áàñ ë óäàì ë äàà. Íýã õî¸ðõîí àéëä òºðäºã þì.

-Æîðîî ìîðü äýýõíý áîë ýð õ¿íèé ÷èìýã áàéëàà ø¿¿ äýý. Ìîðäîîä àëñ õîë ÿâàõàä õàòóóäàõã¿é, æîðîîëîõîîðîî ìîðäñîí õ¿íèé áèåä àìàð áîëîõîîð áàñ õýðýãëýý áàéëàà. Îäîî áîë óðàëäààí áîëãîîä ýõýëñýí?

-Õýýð, х¿ðýí, àëàã ìîðèîðîî õýä õýäýí óäàà ñóìàíäàà 1, 2-ð áàéð ýçýëæ ë ÿâëàà.

-Õóðäàí ìîðü õóðä íü õàðèíà ãýæ áàéäàã øèã æîðîî ìîðèíä áàñ òèéì ç¿éë áàéõ óó?

-Õàðüöàíãóé ãàéã¿é. Ãýõäýý ýýëæã¿é óíààä ýäëýýä áàéâàë æîðîî àðèëàõ íü áèé. Õ¿¿õýä óíààä áàéâàë æîðîî àðèëíà, ÷è÷íýý áîëíî. ªºðºº ãàìòàé ë ñàéõàí ýäëýæ ÷àäâàë æîðîî õýð áàðàãòàé àðèëàõã¿é. Ýäýëãýýñýý ë øàëòãààëíà äàà.

-Õóðäàí ìîðü ñîéæ ýõýëñýí ò¿¿õýýñýý ìàíàé óíøèã÷äàä ºã¿¿ë ë äýý?

-Àíõ äààãà óÿæ, àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòýæ áàéëàà. 39 íаñòàé áàéñàí ñàíàãäàæ áàéíà. Àíõëàí óÿñàí äààãà ìààíü ò¿ð¿¿ëýýä Ẻí áàÿð. Òýð ¿åä óíàãàí àäóóãàà ë óÿæ áàéëàà. Îäîî ë ç¿¿í ç¿ãèéí àäóó èõ áîëæ äýý. 1970-ààä îíä íýã ¿å ìàíàéõààñ î÷ñîí àäóó Óëñûí áàÿð íààäìààð äàâõèäàã áàéëàà. Ëõàãâàæàâ ãýæ ìàíàé Æàðãàëàíãèéí õ¿íèé õýýð ìîðü óëñûí íààäìûí èõ íàñàíä ò¿ð¿¿ëæ áàéñàí. Òóóâàðò Ñàíäàãàà ãýæ õ¿íä ºãººä ÿâóóë÷èõñàí íü óëñûí íààäìààð ò¿ð¿¿ëýõã¿é þó äàà. Ò¿¿íýýñ õîéø íýã õýñýã Çàâõàí, Ãîâü-Àëòàéí àäóóíóóä íî¸ëñîí.

-Ñàíäàãàà ãýæ õ¿í ººðèéí íýð

äýýð óðàëäóóëñàí áàéõ äàà. Òà ýíý ìýäýýëëèéã ÿàæ îëæ àâñàí þì áý, òýð ¿åäýý?

-Ñàíäàãàà ãýæ õ¿í ººðèéí íàéçäàà ºã÷èõñºí þì áèëýý. Ýíäýýñ àäóóãàà çàðëàà ãýýä íóòãèéíõàí ÿðèëöàõã¿é þó. Òýãæ ë áèä ìýäñýí.

-Òýð õýýð ìîðü ýíä áàéõäàà äàâõèæ áàéãààã¿é þì óó?

-Ýíä áàéõäàà ñóìàíäàà ãàíö íýã îðж ë áàéñàí. Òóóâàð÷èí ÿâæ áàéíà ãýõýýð íü çàðààä ÿâóóë÷èõñàí þì áèëýý.

-Òóóâàð ãýõýýð òóõàéí ¿åä àãòàíä ºã÷, ìàõ áýëòãýëð¿¿ ë ÿâóóëæ áàéñàí õýðýã ¿¿?

-Òèéì, óëñûí ìàõ áýëòãýëä ë àäóóãàà ºã÷ áàéãàà íü òýð. Ãýòýë çàìààñ íü õ¿í àâààä óÿñàí íü óëñûí íààäàìä ò¿ð¿¿ë÷èõñýí õýðýã.

-Ò¿ð¿¿ ìàãíàéã ë ìàõ áýëòãýëä ºã÷ áàéñàí áàéõ íü. Àæíàéíõàà àìèéã áàñ àâàð÷ äàâõàð áóÿí ¿éëäæýý äýý?

-Òýãýëã¿é ÿàõàâ. Òýãæ ë íýã õóðäàí õ¿ëýã óëñûí íààäàìä ìàãíàéäàà òîîñã¿é èðñýí áàéäàã. ̺í ìàíàéõààñ Çàâõàíû Äîðæñ¿ðýí ãýæ àëäàðò óÿà÷èéí àâñàí õýýð ìîðü óëñûí íààäàìä îëîí áàÿðëóóëñàí ò¿¿õ áèé.

-Òàíû ñýòãýëä ãýðýë íýìñýí, ìîðü óÿõ óðàì õàéðëàñàí ÿìàð ñàéõàí áóÿí áàéíà âý?

-Ìèíèé õóë àçàðãà áèé. Çàâõàí àéìãèéí íààäàìä ãóðàâ, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí íààäàìä ãóðàâ ò¿ð¿¿ëñýí. Óðæíàí, íîäíèí Çàâõàíä äàðààëæ ò¿ð¿¿ëýýä, äàâõàð óÿàòàé Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí íààäàìä ìºí ò¿ð¿¿ëñýí. Èíãýýä áè ãýæ õ¿í íîäíèí Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷èéã õóë àçàðãààðàà õ¿ðòñýí. Óãøèë íü Õýíòèéí Äàäàëûí àäóó. Öýíõýðìàíäàëûí Áóÿíàà ãýæ çàëóóãààñ àâñàí. 2011 îíä ø¿äëýí ¿ðýý àâñàí. Õýä õýäýí ñóìàíä àçàðãààðàà íýðä ãàð÷ ÿâàà ºâãºí 人. Óëñûí áàÿðààð ãóðàâëàæ, Õàâðûí á¿ñэä àìàí õ¿ç¿¿ëæ, Çàâõàíû

Æàðãàëàí ñóìûí Á¿ðýí áðèãàäûí èðãýí, Óëñûí ñàéí ìàë÷èí, Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Ñ.Äàìäèíáàçàð:

ÕÓË ÀÇÀÐÃÀ ÌÀÀÍÜ ÎÄÎÎÃÎÎÐ ÕΨРÀÉÌÃÈÉÍ ÍÀÀÄÀÌÄ ÇÓÐÃÀÀ ÒYÐYYËÝÝÄ ÁÀÉÍÀ

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 61

ĺðâºëæèíãèéí îéãîîð àìàí õ¿ç¿¿ëñýí. Óðàëäñàí íààäàì á¿ðòýý ë îðæ áàéíà.

-Õóë àçàðãàíä ÿìàð ñàéõàí øèíæ á¿ðäñýí áý?

-Èõ íîìõîí. Áîðâè, òîéã, õàìàð õîíøîîð, íóðóóíû ÿñ ñ¿¿ë ãýýä ë øèíæ¿¿ä íü ÿàëò ÷ ¿ã¿é õóðä ë äàà.

-Õóë àçàðãàà õýðõýí ÿàæ àâ÷ áàéâ?

-Би 2011 îíû çóäíààð õàìàã ìàëàà áàðñàí õ¿í. Ñóìûíõàà ìàëûí ýì÷ Àâèðìýääýý õýëëýý. Çà àõûãàà äàãóóëààä ÿâ. Ñýòãýë ñýðãýýñýí íýã ñàéõàí õóðäàí áóÿíòàé áîëìîîð áàéíà ãýëýý. Ä¿¿ íàðûíõàà áóÿíààð Õýíòèéí Äàäàëààñ 300 ãàðóé àäóóí äîòðîîñ ø¿äëýí õóë ¿ðýý ººðºº ñîíãîæ àâñàí þì. Àõ íü áàéäãàà áàð÷èõààä ÿâæ áàéíà. Àõäàà ÷è íýã ñàéõàí õóðäàí õ¿ëýã ë îëîîä ºã ãýòýë Áóÿíàà ìààíü òà ìèíèé àäóóí äýýð î÷, áè òàíüä çààæ ºãºõã¿é òà ººðºº ñîíãîæ àâ ãýâ ýý. Èíãýýä ººðºº õàðæ áàéãààä öîîõîð ¿ðýý, õóë ¿ðýý í¿äýíä òóñààä. Õóëûã íü ñîíãîñîí. Ýçýí íü ÷ ººðºº ýíý öîîõîð õóðäàí áàéõààð ¿ðýý ø¿¿ ¿¿íèéã àâàõã¿é þó ãýñýí. Íóòàãòàà àâ÷ðààä õî¸ð æèë óÿõàä äàâõèàã¿é. Àëèâàà õ¿íä òýâ÷ýýð õýðýãòýé þì áèëýý. Óÿõ ãýæ ÿàðäàã ÷ ¿ã¿é, æèëäýý íýã ë íààäàìä óÿäàã áàéñàí. Õ¿ì¿¿ñ èéì ìóó àäóó àâàõäàà ÿàäàã þì ãýýä ë. Áè ÷ ìèíèé ¿ðýý äàâõèõäàà ë äàâõèíà ãýæ áîääîã áàéñàí. Ñî¸îëîíãîîñîî äàâõèæ ýõýëñýí äýý. Ãóðâàí æèëèéí í¿¿ð ¿çýõ ãýæ áàéíà. Ýíý õóãàöààíä 23 àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòëýý.

-¯íýõýýð àãóó ñàéõàí àäóó þì äàà?

-Òýð õî¸ð ä¿¿ãèéí ìèíü áóÿí. Òýð îëîí àäóóíààñ èíãýæ ñîíãîõîîñ ÷ ÿàõàâ. Ìèíèé õàìãèéí ñ¿¿ëä òàíüæ àâñàí àäóó ýíý

ë áàéíà äàà. -ªìíº íü õóë àçàðãàíààñ ººð

ÿìàð õóðäàí àäóó áàéâ?-Õýýð àçàðãà áàéñàí. 2008 îíû

¿åä õî¸ð àéìàãò àéðàãäàæ áàéñàí. Áàÿí-Óóë ñóìààñ Ãîìáî ãýæ õ¿íýýñ àâ÷ áàéëàà. Õýýð àçàðãàíû ìààíü ¿ð òºë¿¿ä ÷ ñàéõàí äàâõèñàí äàà. Çàðèì ¿ð òºë¿¿ä íü ÷ áàéíà.

-Õóë àçàðãàà “Øèãøìýë õóðä-2” óðàëäààíäàà ìîðäóóë÷èõààä õ¿ëýýæ ñóóíà óó?

-Õààíà ÷ î÷ñîí õóë àçàðãàà ë õàðæ áàÿñàõ þì äàà. Ýíý æèë äàâõàð óÿàòàé. Æàðãàëàí ñóìûíõàà íààäàìä ò¿ð¿¿ë÷èõýýä èðñýí. Óâñûí äàíøèãò ÿâàõ ãýñýí õàíü îëäñîíã¿é. Õîëõîí íààäàæ õ¿ëãèéíõýý øàíäñûã ñîðü¸ ãýñýí áîäîëòîé ë ÿâàà. Áîëîìæ ãàðàõã¿é ë áàéíà. ªºðèéí ìèíü áèå ãàéã¿éõýí áàéâàë Óëñûí íààäàìä àçàðãàíûõàà òààìãèéã íýã ¿ç÷èõìýýð áàéíà. 75 íàñòàé áè öààøèä îëîí æèë íàñëàà ÷ áèë¿¿.

-Õóë àçàðãà õî¸ð àéìàãò àðãàã¿é òàñàðõàé þì àà?

-Õààíà ÷ ÿâñàí Æàðãàëàíãèéí õóë àçàðãà ÷èíü ýíý ø¿¿ äýý ãýëöäýã. Õ¿ì¿¿ñ èðæ óóëçàæ õóë àçàðãàíû ìààíü òàëààð ÿðüæ ë áàéäàã þì. Õîòîî õàðëóóë÷èõààä áàéñàí õ¿íä õýö¿¿ ¿åèéí äàðàà ñýòãýëèéã òàíü äýâòýýñýí àðãàã¿é ë õóðäàí áóÿí þì äàà.

Ìèíèé íýðèéã äóóðñãàæ, ò¿ìýí îëîíä òàíèóëæ áàéãàà íü õóë àçàðãàíû ìààíü òîì áóÿí. Îäîî èðýõäýý ÷ àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðò÷èõâýë òîì áóÿí. Áàé øàãíàëäàà ãîë íü áèø.

-Æàðãàëàí òàëäàà õóðäàí àäóó õýð òºðæ áàéíà?

-Ìàíàé ñóìûí Á¿ðýí áðèãàäûí íóòàã Ýðýýí íóóð õàâèàð õóðäàí àäóó òºðäºã ø¿¿. Æàðãàëàí ñóìûí óÿà÷èä “Øóâóóí õýýð” ãàë áàéãóóëñàí. Òýð õàâèéí ýëñýíä Øóâóóí õýýð ãýäýã îðîî àçàðãà áàéñàí þì. Ãîëûí äýë ñóë àäóóã õóðààãààä ÿâ÷èõäàã àçàðãà áàéñàí. Ìàíàé ãîëûí àäóó ë äàà óã íü. Óóë ãàðàë íü ìèíèé ýöãèéí àäóóíû ã¿¿íýýñ ãàðñàí àäóó. Çóóãóóë çýðëýãøñýí àäóó áàéñàí. Æèëäýý íýã õî¸ð áàãà àäóóã íü îëîí õ¿í íèéëæ áàéæ áàðüäàã áàéñàí. Øóâóóí õýýð áèø ýõýíäýý øàð õýýð ãýãääýã àçàðãà áàéæ áèëýý.

-“Øóâóóí õýýð” àçàðãàíû òàëààð äýëãýðýíã¿é ÿðüæ áîëîõ óó?

-Íýãäëèéí àäóóíä áàéñàí îðîî àäóó. Õýí ÷ óóðãàëæ äèéëäýãã¿é áàéñàí. Нýãäëèéí äàðãà õýýð àçàðãûã óóðãàëñàí õ¿íä äààãà àìëààä ÷ óóðãàëæ ÷àäààã¿é. Íóðóóí äýýðýý ÿìàð ÷ õ¿í ãàðãààã¿é àäóó, ýëñýíäýý çºí㺺𺺠ÿâñààð áàéãààä ë ¿õñýí. ¯ð òºë¿¿ä íü ýíä òýíä öóóòàé ø¿¿ äýý. Çàâõàíä ÷ áàéíà. Õóëãàéëæ ë àâíà ø¿¿ äýý. Ãàäíû àéìàã ñóìûíõàí ë õóëãàéãààð îõèí òºëèéã íü ìýð ñýð áàðüæ áàéñàí þì áèëýý. Ãýõäýý òýäãýýð íü àäóóíä òîãòîõã¿é õîéøîî ãàðààä ë äàâõè÷èõäàã áàéñàí. Çàâõàíû Àëäàðõààíä øóâóóí õýýðèéí óäàì ñàéõàí äàâõèæ áàéíà. Ýçýä íü ººðñ人 àì äàìæèí ÿðüäàã ë þì.

-ªºð?-Ìàíàé íóòãèéí Äàìäèíñ¿ðýí ãýæ

áîð õàëçàí ìîðüòîé õ¿í áàéñàí. Áîð õàëçàí ìîðèéã íü áè óíàæ àéìàãò õýä õýä îðæ áàéëàà. Ìîðèéã íü óíàæ ÿâñàí õ¿ì¿¿ñèéíõýý õýëñýí çàõèñàí áîëãîíû áóÿíààð ë áè ºäèé çýðýãòýé óÿà÷ áîë÷èõîîä ÿâæ áàéíà.

-Òàíä áàÿðëàëàà.

62 / 2015

-Ãîâü-Àëòàé àéìàãò ñàéõàí çóíøëàãàòàé áàéíà ãýæ íóòãèéíõàí õýëöýõ þì. ¯íýõýýð ÷ äýëãýð çóí áîëæ áàéíà ø¿¿?

-Ìàíàé àéìàãò ºâºë ñàéõàí áîëñîí ÷ õàâàð õàòóóõàí áàéëàà. Çóðãààí ñàð ãàðààä õàíãàé äýëõèé ìààíü õóð áîðîîãîî õàðàìã¿é õàéðëàñíû áóÿíààð çóí äýëãýð ñàéõàí áîëæ áàéíà äàà.

-“Øèãøìýë õóðä-2” íààäàìäàà õè÷íýýí íàñíû ìîðüòîé èðýâ ýý?

-ĺðâºí íàñíû çóðãààí àäóóòàé èðëýý.-Ýíý æèë õýðõýí ÿàæ íààäàâ?-Çóðãààí íàñíû õýäýí òîîíû àäóó

àéìãèéí íààäàìä ìîðäóóëæ, ø¿äëýí, õÿçààëàí íàñíû ìîðüä ãóðâààð äàâõèñàí.

-Àéìãèéí àëäàðòûã õýäýí îíä ÿìàð àìæèëòààð õ¿ðòñýí áý?

-2006 îíä Áàÿð íààäìûí òóõàé õóóëèéí äàãóó õ¿ðòñýí. 30-ààä æèë ìîðèíû ñ¿¿ë áîîæ, óÿàí äýýð íü ºíæèæ áàéíà. Àíõíû ò¿ð¿¿ àéðàãàà 20 ãàðàí íàñàíäàà æèæèã íààäìààñ àâ÷, àéìãèéí íààäìààñ 30 íàñàíäàà àçàðãà òàâààð, èõ íàñ àìàí õ¿ç¿¿ä¿¿ëñýí áàéíà.

-Òàíû àäóóíû óãøèë õààíààñ ãàðâàëòàé áàéíà?

-Ìèíèé ºâºº Ìàãñàðûí Öýåí-Îéäîâ ãýæ õóðäàí àäóóòàé õ¿í áàéñàí. ªâººãèéí ìààíü àäóóí ñ¿ðýãò ìîíãîëûí õóðäòàé ãàçàð áîëãîíîîñ àäóó àâ÷èðñàí. Ìàíàéõàí 1993 îíîîñ õîéø ë ýíä òýíäýýñ àäóó àâ÷èð÷, öóñûã íü ñýëáýñýí. Õýíòèéí Áàÿíõóòàãèéí óÿà÷ Ëóâñàíãèéí Ãîíãîðûí àäóóíààñ õ¿ðýí õàëçàí äààãà Ìîíãîë Óëñûí Àëäàðò óÿà÷ Ä.Ï¿ðýâäîðæ ãóàé Ãîâü-Àëòàéä àâ÷èð÷ áàéñàí þì. Õ¿ðýí àçàðãûã 2000 îíä 12 íàñòàéä íü àâ÷ áàéñàí þì. Óÿõàà áîëüñîí õàðèìàë àçàðãà áîëñîí áàéõàä íü ë äàà. Òýãýýä òýð àäóó㠺⺺ãèéíõºº àäóóíä òàâüæ, öóñûã íü ñýëáýñýí ìààíü òýð. 2006 îíîîñ õîéø Ñ¿õáààòàðûí Àñãàò, Äîðíîäûí Ìàòàä, Õýíòèéí Äàäàëààñ àäóó 纺ñºí. Ñ¿¿ëèéí 10-ààä æèë Ñ¿õáààòàðààñ 300 ãàðóé àäóó íóòãèéíõàíäàà àâ÷èðñàí áàéíà. Ãîâü-Àëòàéí àäóóíû õóðäëàõ ÷àäâàð äýýøëýõýä òîäîðõîé õýìæýýãýýð íýìýð áîëñîí ë áàéõ.

-Òàíû àâ÷èðñàí àäóóíóóä ÷ ýçýääýý

÷àìã¿é îëîí àéðàã ò¿ð¿¿ àâ÷èð÷, õýðãýý ãàðãàñàí áàéõ äàà?

-Ìèíèé àâ÷èðñàí àäóóíààñ íîäíèí Áàðóóí á¿ñèéí äàíøèãò èõ íàñíû ìîðü ãóðâààð, Áàÿí-ªëãèé, Çàâõàíû äàíøèãò õÿçààëàí àìàí õ¿ç¿¿, íîäíèí ìàíàé àäóóíû óíàãàí ø¿äëýí ¿ðýý Áàðóóí á¿ñýä ìºí äºð⺺ð äàâõèñàí. Ýíý æèë ìàíàé ä¿¿ óëñûí íààäàìä èõ мîðü, ø¿äëýí ¿ðýý õî¸ð àâààä ÿâñàí íü åñººð äàâõèñàí ãýýä ãàéã¿é ë àìæèëò ãàðãàæ áàéíà.

-Àëòàéíõàí àäóóíûõàà öóñûã ñýëãýõýä èõýýõýí àíõààð÷ áàéíà. Ãàäààäûí öýâýð öóñýíû àäóóòàé íèéë¿¿ëæ, øèíý öàãèéí ìîíãîë àäóó ãàðãàõàä õýðõýí àæèëëàæ áàéíà?

-2006 îíû Áàðóóí á¿ñèéí äàíøèã íààäìààð Ãîâü-Àëòàéíõàí öººí àéðàã ò¿ð¿¿ àâñàí. Òýãýõýä ë ìàíàéõàí äîð á¿ðíýý àäóóãàà ñàéæðóóëüÿ ãýæ áîäîöãîîñîí áàéõ. Íààäàì õèéõýä ººðñäèéíõ íü ìîðüä àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòýõã¿é áàéõààð àðãàã¿é ø¿¿ äýý. Òºâ, ªâºðõàíãàé, Áàÿíõîíãîðûíõîí ÷èíü áèäíýýñ ò¿ð¿¿ëæ ç¿¿í ç¿ãýýñ àäóó àâ÷èð÷, àäóóãàà ñàéæðóóëñàí. Îäîî áîë ìàíàéõíû àäóó õààíà ÷ î÷ñîí õîöðîõîîðã¿é áîëñîí. Àéðàã ò¿ð¿¿íä îðäîã áîëæ. Áàÿíõîíãîð àéìãèéí 70 æèëèéí îéãîîð ñî¸îëîíãèéíõ íü ò¿ð¿¿, àéðãèéí ãóðâûã, Õîâä àéìãèéí 80 æèëýýð äààãà, ø¿äëýí, õÿçààëàíãèéí èõýíõ àéðàã ò¿ð¿¿ã ìàíàéõ õàìæ áàéíà. Ýíý á¿ãäýýñ àæèãëàõàä Áàðóóí á¿ñèéí äàíøèã íààäàìä Ãîâü-Àëòàé àéìàãòàà àìüäàðäàã ýíãèéí ìàë÷íû ìîðü áàéõ þì. Çàâõàí, Õîâäîîñ àäóó îðæ áàéíà ë äàà. Òýäãýýð íü íèéñëýëèéí îéð Òîä ìàíëàé óÿà÷èäòàé îéð áàéäàã, ýíý íóòãààñàà ãàðâàëòàé õ¿ì¿¿ñèéí ìîðüä áàéíà.

Ìàíàéõààñ öýâýð öóñíû àçàðãà òàâüñàí õ¿ì¿¿ñ áèé. Áèãýð ñóìûí õàðüÿàò ÌÓ-ûí àëäàðò óÿà÷ Ë.Áàòìºíõèéí àäóóíààñ àâñàí àçàðãà íàäàä áиé. Àäóóãàà ñàéæðóóëàõààð óÿà÷ áîëãîí ë ç¿òãýæ, õóðäàí ìîðèíû õºãæèëä íýìýð áîëæ ë áàéíà.

-Ýíý çºâ ãýæ ¿¿. Ìîíãîë àäóóíû ¿íäñýí ÿñ, öóñ ¿ã¿é áîëâîë ÿàõ âý?

-Òîäîðõîé õýìæýýãýýð çºâ ãýæ áîääîã.

Äýëãýð ñóìûí õàðüÿàò, Åñºíáóëàã ñóìûí èðãýí Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Ä.Öîãáàÿð:

ÁÈ ÑYYËÈÉÍ 10-ÀÀÄ ÆÈË 300 ÃÀÐÓÉ ÀÄÓÓ ÍÓÒÃÈÉÍÕÀÍÄÀÀ ÀÂ×ÈÐÑÀÍ

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 63

Ýðëèéçèéã ìîíãîë àäóóòàé íü óðàëäóóëàõ ë çàð÷ìûí õóâüä áóðóó. Ýðëèéçèéã ýðëèéçòýé íü, ìîíãîëûã ìîíãîëòîé íü óðàëäóóëàõ íü ç¿éòýé. Òýðòýé òýðã¿é óÿà÷äàä öîë îëãîõäîî ýðëèéç ìîíãîëîîð íü ÷ ÿëãàæ áàéãàà ø¿¿ äýý. Îëíîîðîî áèé áîëîõ íü õàðèí ìàíàéõ øèã ýðñ òýñ óóð àìüñãàëòàé ãàçàð íóòàãò áàéãàëèéí øàëãàðëààðàà ë ¿ëäýõ íü ¿ëäýíý äýý. Òàë õýýðèéí á¿ñò îðøäîã Ñ¿õáààòàð, Äîðíîäûí íóòàãò áîë àìüäàð÷ ÷àäíà. Ìàíàé àëòàéä áîë àäàãëààä ÷îíî, èðâýñ íü òîãòîîõã¿é. Ìîíãîë àäóó øèã õàòóóæèë ãýæ öýâýð öóñíû àäóóíä áàéõã¿é. Äîðõíîî ë ¿ðýãäýíý.

-Åñºíáóëàã ñóìààñ àéìàã íóòàãòàà àëäàðòàé ÿìàð õóðäàí áóÿí òºðñºí áý?

-Ìàíàéõ ÷èíü Òàéøèð ñóìààñ ñàëæ ãàðñàí ñóì ø¿¿ äýý. ßã ýíý ãàçàð äîâíîîñ ßäàìûí Ìîíõîðûí õýýð àçàðãà òºðñºí. Á¿ä¿¿ðñýí õîéíîî 1980-ààä îíä àéìãèéí íààäàìä åñ ò¿ð¿¿ëæ, õî¸ð àéðàãäñàí. Ãàçðûí òàë ºíãºðººä ë ãàíöààðàà òàñàð÷èõäàã áàéñàí. Õýíèé àçàðãà âý ãýõýýð ë Ìîíõîðûí õýýð ãýäýãñýí.

Àéìãèéí õýìæýýíä ÿðèâàë áàñ îëîí ë äîî. Äýýõíý ¿åäýý äîìîã áîëñîí õ¿ëã¿¿ä çºí人 ë áàéñàí ãýëöäýã. Íàéìûí õ¿ðýí ãýæ Øàðãà ñóìûí óíàãàí àäóó õ¿ðýí ìîðü áàéñàí. Ñ¿¿ëä ÌÓ-ûí àëäàðò óÿà÷ Æèãæèä ãýæ õ¿í àâñàí. Òóõàéí ¿åä Áàòëàí õàìãààëàõàä òóñëàõ íèéãýìëýãýýñ òýð õ¿ðýí ìîðèíû óðàëäàæ èðñýí çàì, õóãàöààã íü æàãñààõàä óëñàä ãóðàâò îðîõ àìæèëò ¿ç¿¿ëæ áàéñàí ãýäýã. Àéìãèéí íààäàìä îëîí ò¿ð¿¿ëñýí àëäàðòàé õ¿ëýã ë äýý.

Áàÿí-Óóë ñóìûí Äàëõñ¿ðýí ãýæ õ¿íèé “ðåêîðä” áîð ìîðü áàéñàí. Óðàëäñàí çàéã íü õóãàöààòàé íü õàðüöóóëàõàä óëñûí ðåêîðäûã

ýâäýæ áàéñàí þì áèëýý.-Ç¿¿í ç¿ãýýñ ë õóðä òºðºõ þì äàà.

Ãàçàð íóòãèéí îíöëîã, õóó÷èí öàãèéí øèëìýë àäóóí ñ¿ðãèéí ãîëîìò áàéñàí áîëîîä òýãäýã þì áîëîâ óó äàà?

-Ç¿¿í ç¿ãò àäóó èõòýé ë äýý. 500 àäóó õóðààäàã àéë áàéäàã ë þì áèëýý, òýíä. Ìàíàéõ áîë õàðüöàíãóé öººí àäóóòàé àéìàã ø¿¿ äýý. Íýã àéë äýýä òàë íü 100-150 àäóóòàé áàéíà. 300 ãàðóé ã¿¿ óíàãàëàõàä õè÷íýýí õóðäàí àäóó ãàðàõ âý, 30 ã¿¿ óíàãàëààä õýä íü õóðäàí áàéõ âý ãýýä òîî áîäîõîä ë ÿàõ ÷ àðãàã¿é áàéíà. Èéì ë ÿëãàà áàéíà. Äîîð ãàçàð õóðäàí àäóó òºðäºã, äýýð ãàçàðò õ¿÷òýé áºõ òºðäãèéí íîòîëãîî íü ýíý. ßã ÿâààä íààäìûã íü ¿çýýä ÿâàõàä õààíà ÷ õóðäàí äýýðýý áàéãàà àäóóíóóä áàðóóí ç¿¿íäýý óðàëäóóëñàí ÷ ÿëãààã¿é þì øèã áàéíà áèëýý. Íîäíèí óëñûí íààäàìä çóðãààëñàí ÿðóó ñààðàë ãýæ ìîðü ìàíàé àéìàãò èðýõýä áàñ ë çóðãààãààð èðæ áàéñàí. Òýãýõýýð ÿëãàà áàéõã¿é þì øèã áàéãàà þì.

-Óäàì äàìæñàí óÿà÷ õ¿íèé õóâüä ºâººãèéíõºº òóõàé õóó÷ëàà÷?

-Ìèíèé ºâºº àéìàãòàà íýðòýé, õóðäàí àäóóòàé óÿà÷ áàéñàí þì ãýäýã. Äýëãýð ñóìûí õàðüÿàò õ¿í Òàéøèðûí íóòàãò 1960-ààä îíä èðæ ñóóðüøñàí þì áèëýý. Ýðýýí øèëò õàëòàð àçàðãà íü àéìàãò 6-7 óäàà àìàí õ¿ç¿¿äýæ áàéñàí ãýäýã. Áàãà àäóóíóóä íü ÷ ñàéí äàâõèñàí. Æààæàà Äýíäýâ ãýæ õ¿íèé ñî¸îëîíäîî õóðäëààä òýðíýýñ õîéø ãóðâàí æèë óÿõàä äàâõèõã¿é áàéñàí àäóóã óÿàä àéìàãò ò¿ð¿¿ëãýæ ë áàéñàí. Ýðäýìòýé, ìóíäàã óÿà÷ áàéñàí ãýæ íóòãèéí áóóðëóóä õóó÷èëäàã áàéñàí. Îäîî ÷ ìýääýã õýëäýã ºâãºä öººð÷èõ뺺 人.

-Òàíä áàÿðëàëàà. Ìîðü õóðäàí áàéã.

64 / 2015

-Òàíä þóíû ºìíº áàÿð õ¿ðãýå. Ìàíàé óíøèã÷äàä ººðèé㺺 òàíèëöóóëàõã¿é þó?

-Òàéøèð ñóìûí óíàãàí õ¿¿, ýíý íóòàãòàà 20 ãàðàí æèë ìîðü óÿæ áàéíà. 2004 îíä Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ öîë õ¿ðòýæ, 2014 îíä Óëñûí àâàðãà àäóó÷èí áîëñîí.

-Ìîðèíû ñ¿¿ë øóóæ ýõýëñýí îí öàãàà äóðñâàë? -Õ¿¿õýä áàéõààñ õóðäíû ìîðü óíàæ ºññºí 18 íàñíààñàà

ºíººã õ¿ðòýë 30-ààä æèë õóðäàí ìîðèíû ñ¿¿ë øóóæ áàéíà. Ýíý õóãàöààíä òºðèéí áîëîí òîìîîõîí á¿ñèéí óðàëäààíààñ 200 ãàðàí àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòëýý.

-ªºðèéí óíàãàí àäóóãààðàà óðàëääàã óó, ýñâýë óãøëàà ñàéæðóóëæ ç¿¿í ç¿ãèéí àäóóãààð öóñ ñýëáýæ áàéíà óó ?

-Óíàãàí ìîðèîðîî áîë óðàëääàã. Ç¿¿í ç¿ãýýñ ÷ àäóóíûõàà ÷àíàð ÷àíñààã ñàéæðóóëæ áàéãàà. Îëîí ñàéõàí õóðäàí áóÿí àâñàí. Ìèíèé ººðèéí óíàãàí õ¿ðýí ìîðü áèé. Àëòàé íóòãèéí àðä ò¿ìýí àíäàõã¿é ñàéí ìýäíý. Àéìãèéíõàà íààäàìä 4 àìàí õ¿ç¿¿äýæ, 3 æèë àéðàãäàæ, çàâñàðã¿é 7 æèë àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí. Íèéò 76 àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí ýíý õ¿ðýí ìîðèîðîî íààäàì÷èí îëîíäîî òàíèãäñàí óÿà÷ äàà, áè.

-Õ¿ðýí ìîðü òàíû óíàãàí àäóó þó?-Ìèíèé äºðºâäýõ ¿åèéí óíàãàí õóðäàí ìîðü, äýýä ãóðâàí

¿åèéíõýí àéìãèéíõàà áàÿð íààäàìä èõ íàñíû ìîðüä ò¿ð¿¿ëãýñýí ò¿¿õòýé. Ìèíèé õóâüä õàðààõàí ÷àäààã¿é áàéíà. Äîëîîí æèë çàâñàðã¿é àéðàãäóóë÷èõààä ë áàéæ áàéíà.

-Óäàì äàìæñàí óÿà÷ õ¿í ºâ㺠äýýäñèéíõýý òóõàé ÿðèâàë?

-Ìèíèé ààâ ×óëóóíû Íÿìáóó 1972 îíä õóðäàí õàëòàð ìîðü ò¿ð¿¿ëãýñýí áàéäàã. Ìèíèé ààâûí ààâ ×óëóóí ãýæ õ¿í 1964 îíä õóðäàí õóë ìîðèî ò¿ð¿¿ëãýñýí, ìèíèé ºâºã ýöýã Àþóø 1942 îíä ò¿ð¿¿ëãýñýí ò¿¿õòýé. Áè óäìûíõàà 4 äýõ ¿åèéí óÿà÷. Ñóìûíõàà áàÿð íààäàìä äºðâºí ¿åýðýý ìîðü àéðàãäóóëæ ò¿ð¿¿ëãýýä áàéíà.

-“Øèãøìýë õóðä-2” óðàëäààíààð ÿìàð àìæèëò ¿ç¿¿ëýâ? -Íàñ íàñíààñ õî¸ð ìîðü òàâüñàí. Õ¿ðýí õàëçàí ñî¸îëîí

ìààíü õîë ñàéõàí ò¿ð¿¿ëæ, áóñàä íü àðàâ îð÷èìä ë èðëýý. -Õ¿ðýí õàëçàí ñî¸îëîí ÷ áàñ òàíû óíàãàí àäóó þó? -Õ¿ðýí õàëçàíãàà Õýíòèé àéìãèéí Áàÿíõóòàãààñ Øàðãàà ãýæ

íàéçààñàà äààãà áàéõàä íü àâ÷ áàéñàí. Ø¿äëýí íàñíààñ íü óÿæ, ø¿äëýíäýý Àéìãèéíõàà áàÿð íààäìààð ñàéí äàâõèàä, õÿçààëàíäàà Çàâõàí àéìãèéí 90 æèë, Áàðóóí á¿ñèéí äàíøèã íààäàìä àéðàãäàæ,

Àéìãèéíõàà áàÿð íààäàìä ò¿ð¿¿ëæ, òýð æèëäýý Õîâä àéìàãò áîëñîí Äàíøèã íààäàìä 8-ààð äàâõèñàí. Ýíý æèë àéìãèéíõàà áàÿð íààäàìä ñî¸îëîíäîî àìàí õ¿ç¿¿äýæ, Óâñ àéìàãò áîëñîí Áàðóóí á¿ñèéí äàíøèã íààäàìä ò¿ð¿¿ëñýí.

-Óëñûí àâàðãà àäóó÷èí ãýëýý?-ªíãºðñºí õàâàð Ìîíãîë Óëñûí Àâàðãà àäóó÷èí öîëûã

òºðèéí òýðã¿¿íýýñýý õ¿ðòñýí. Áè àéìàãòàà îëîí ñàéõàí õóðäàí áóÿí àâ÷èðñàí. Áàÿí-ªëãèé àéìàãò ò¿ð¿¿ëñýí õýýð ñî¸îëîí, Çàâõàí àéìàãò õ¿ðýí ñî¸îëîí, Áàÿí-ªëãèé, Óâñàä äàâõèæ áàéñàí õ¿ðýí õàëçàí àçàðãà çýðýã íü á¿ãä ë íàäààð äàìæñàí. Îëîí ñàéõàí õóðäàí áóÿí áèé äýý. Ìèíèé ãàð äýýðýýñ íàéìàí Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ òºðñºí. Ýäãýýðýýñ ãàäíà àäóóíû ¿¿ëäýð óãñààã ñàéæðóóëàõàä ãàðãàñàí õè÷ýýë ç¿òãýëèéã ìààíü ¿íýëæ ýíý öîëûã õ¿ðòýýñýí ãýæ îéëãîäîã.

-Òàíû ýöýã ìîðü óÿõ ýðäìèéã õýðõýí ºâë¿¿ëæ áàéâ?-Õóðäàí ìîðü óÿíà ãýäýã íýã æèë óÿàä ñóð÷èõ þì áèø.

Íàñààðàà ë óÿæ áàéæ òýð ýðäìèéã òºãñ ýçýìøèõ áàéõ. Ýöãýýñýý îëîí ñàéõàí ç¿éë ñóðñàí äàà. Öàã àãààð õàðæ ìîðü óÿõûã ñóðñàí. Õ¿ðýí ìîðèî àéìàãò ò¿ð¿¿ëýõ áîëîìæòîé æèë õàéðëààä áàéõààð áîëäîãã¿é þì áàéñàí ãýæ áîäîîä ñóíãààíû ìàðãààø ºã뺺 íü õºëñ àâààä áàéæ áàéòàë ààâ ìààíü ñàíäðààä äàâõèàä èðýâ. ×àìàéã ìîðèíûõîî õºëñèéã àâ÷èõ âèé ãýýä ÿàðààä èðëýý. Ìàðãààø áîðîîòîé ãýæ áàéõàä ÷è õºëñ àâ÷ áàéäàã, äàõèàä ë ò¿ð¿¿ëýõýý ºíãºð뺺, õî¸ðîîð ë èðíý áèç ãýæ áàéñàí. Ìàðãààø íü õ¿ðýí ìîðü ìààíü àìàí õ¿ð¿¿íä äàâõèæ áàéñàí. ªºðèé㺺 ìóíäàã óÿà õèéæ áàéíà ë ãýýä áîä÷èõñîí, öàã àãààðûí ìýäýý ñîíñîõã¿éãýýð ìîðèî óÿæ òîì àëäàà õèéæ áàéëàà.

Åð íü óÿà õ¿íä áàéãàëü öàã àãààðûí áàéäàë áîë 1-ð àñóóäàë, íîãîî öàãàà, òýæýýë çýðýã áîë óÿà÷ õ¿íèé õóâèéí àñóóäàë. Áàéãàëüòàéãàà õàðüöàæ óÿíà ãýäýã áîë òîì óõààí áàéñíûã õîæèì îéëãîæ áàéëàà.

-Ìîðèíû àæèë áîë íýëýýä õ¿íä. Ìîðü óÿæ áàéõàä ÿìàð ÿìàð àæëûã ÷óõàë÷èëæ õèéäýã âý?

-Øîí äýýð 20 ìîðü óÿ÷èõààä àæèë õèéõ áîë ñîíèí áèø. Ìîðü áîëãîíîî ë ìýäýð÷ áàéõ ¸ñòîé. Ìîðü áîëãîí ººð óÿà øààðääàã. Õºëñ àâàõ, õîîëûã íü èä¿¿ëýõ çýðýã íü ººð ººð. Ýíý ìîðèíû ìàõ íü ÷àíãà, ñóë àðüñòàé ýíý íü èõ èääýã, áàãà èääýã ãýõ ìýòýýð ìîðü áîëãîíîî ìýäýð÷ óÿíà. Çàðèì õ¿ì¿¿ñ øîí ä¿¿ðýí ìîðü óÿ÷èõààä ò¿¿íèéãýý á¿ãä äàâõèíà ãýæ áîääîã. Ãýòýë íýã íü ë äàâõèäàã. Áóñàä íü ÿà÷èõàâ ãýäýã, òýð õ¿íèé óÿà íýã àäóóíäàà îíîæ çîõèæ áàéãàà ó÷ðààñ òýð íü ë äàâõèíà, áóñäàä íü óÿà òààðàõã¿é áàéíà ø¿¿ äýý. Íýãýíò äàâõèñàí ìîðèíûõîî àìæèëòûã òîãòìîë áàðèíà ãýäýã ÷ áàñ àãóó. Áè õ¿ðýí ìîðèî äààãàí öàãààñ íü àâààä 20 íàñ õ¿ðòýë íü 20 æèë óÿõäàà öàãààí ¿ñ ÷ óðãóóëààã¿é, ñýâ ñóóëãààã¿é. Ýíý õóãàöààíä 76 àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòýæ òîãòìîë àìæèëò ¿ç¿¿ëñýí. Íààäàì àëãàññàí, ºíæñºí æèë áàéõã¿é. Ýíý áàéäàëä ìèíü íóòãèéí àðä ò¿ìýí íàìàéã ¿íýëæ èõ õ¿íäýëäýã.

-Áàÿðëàëàà.

ÁÈ ÕYÐÝÍ ÌÎÐÈÎ 20 ÆÈË ÓßÕÄÀÀ ÍÝà ÆÈË × ÍÀÀÄÀÌ ªÍÆYYËÝÝÃYÉ

Òàéøèð ñóìûí õàðüÿàò, Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷, Óëñûí àâàðãà àäóó÷èí Í.×иëõààñ¿ðýí:

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 65

-Õýäýí îíîîñ ìîðèíû ñ¿¿ë øóóâ äàà?-1997 îíîîñ ýõýëæ ìîðü óÿæ áàéíà.-Õýðõýí ÿàæ àíõ õóðäàí ìîðèíä õîðõîéñ÷, ýíý

àæëûí àìòàíä îðîâ?-Ñóìûí àëäàðò óÿà÷ Ãàëáàäðàõ, àéìãèéí àëäàðò óÿà÷

Ïýðýíëýéõ¿¿ íàðûí áóÿíààð ìîðèíä îðñîí.-Àíõíû àéðàã ò¿ð¿¿ãýý àâñàí ìº÷ºº ýðãýí äóðñâàë

ñàéõàí áàéõ äàà?-Õàð àçàðãà, õàðëàã ìîðü ãýæ õî¸ð ñàéõàí õóðäàí áóÿí

áàéëàà. Õàð àçàðãà ìààíü ñóìàíäàà 4, 5 ò¿ð¿¿ëæ, 10 ãàðóé àéðàãäñàí, õàðëàã ìîðü ìààíü ÷ îéðîëöîî ñàéõàí äàâõèæ áàéíà.

-Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷èéí áîëçëûã õýäýí îíä õàíãàâ. Ãîë íºëººëñºí õóðäàí õ¿ëýã þó áàéíà?

-2008 îíä õ¿ðòñýí. Äýýð äóðüäñàí õóðäàí áóÿíóóäààñ ãàäíà æèã¿¿ð õýýð, õ¿ðýí àëàã, õîíèí õîíãîð, ýëáýã õýýð ãýýä àäóóíóóä áàéíà. Á¿ãä ìèíèé óíàãàí àäóó.

-Àäóóíûõàà öóñûã ñýëáýõýä õýðõýí ÿàæ àíõààð÷ áàéíà?

-10-ààä òîîíû àäóó àâñàí. Õýäýí õýýëò¿¿ëýã÷ ìºí àâ÷èðñàí. ¯ð òºë íü îäîîíîîñ ë ãàð÷ ýõýëæ áàéíà. Äààãà íü ò¿ð¿¿÷ýýñýý óÿãäàæ ë áàéíà.

-Óíàãàí àäóóãààðàà óðàëäàõûí ñàéõàí íü þó âý?-Ñàéõàí ø¿¿ äýý. ªºðèéí óíàãàí àäóó ãýäýã ¿íýõýýð

áàõàðõìààð ñàéõàí áàéäàã.-Òàíä áàÿðëàëàà.

-Èõ ìîðü àéðàãäæýý. Áàÿð õ¿ðãýå.-Áàÿðëàëàà. Èõ õýýð ìîðü ìààíü àéðàãäëàà ñàéõàí

áàéíà. Íàä äýýð ø¿äëýíäýý èðñýí. 10 ãàðóé æèë óÿæ áàéíà. ªìíºõ “Àëòàéí øèãøìýë õóðä” íààäàìä ò¿ð¿¿ëñýí. Çàâñàð íü 3, 4 ñóìàíä ò¿ð¿¿ëæ, ººðèéí ñóìàíäàà áàñ îëîí ò¿ð¿¿ëñýí õ¿ëýã. Õýíòèé ãàðàëòàé àäóó. Ìèíèé õóóðàé ä¿¿ Áîðÿ гэж õ¿í ºãñºí.

-Èõ ìîðèíîîñ ººð ÿìàð íàñíû àäóóòàé èðýâ?-Ýíý íààäàìä ººð ìîðü àâ÷èðñàíã¿é. -ªìíº íü ÿìàð àìæèëò ¿ç¿¿ëæ áàéâ, òàíû ìîðüä?-ªìíº íü ìèíèé õàð ìîðü, áàñ ýíý õýýð ìîðü ìààíü

àéìàãò àìàí õ¿ç¿¿äñýí. Îëîí ìîðü áèé áèé. Ñóìäààñ áàãàã¿é îëîí àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí.

-Õýýð ìîðèíû ãàðãàñàí àìæèëòààñ äóðüäàà÷?-Ñóìûí áîëîîä á¿ñèéí óðàëäààíä áàãàã¿é îëîí

àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí. Ìàíàé ñóì ñàÿ óëñûí áàÿðààð íààäàì çîõèîãîîã¿é. Îäîî óëñûí íà÷èí Ãàíòóëãûí öîëíû ìÿëààëãà áîëãîæ íààäàì çîõèîæ áàéíà. Õàæóó òàëûí Öîãò, Õàëèóí ñóìûí íààäàìä ò¿ð¿¿ëæ, àéðàãäñàí. Ãóðàâäàõü óÿàãààðàà ýíý íààäàìä àéðàãäëàà.

-Ñóìàà òºëººëæ õýäýí óÿà÷ èðýâ. Ñóìàíä òàíü áàñ íààäàì äàâõöàæ áàéãàà ñóðàãòàé?

-Òèéì ýý íààäàì äàâõöààä áàéíà. Ãýõäýý áèä ýíý òîì óðàëäààíàà õ¿íäýòãýýä èðæ áàéãàà þì. Ìàíàé ñóìààñ öººíã¿é óÿà÷ èðñýí. Ìèíèé çýý ä¿¿ Á.Àíõ-Ýðäýíý íàìàéã äàãàæ èðñýí. Íàñ çàëóó ÷ ãýñýí Àéìãèéí àëäàðò öîë õ¿ðòñýí ñàéí óÿà÷ áàéãàà þì. Àéðàã ò¿ð¿¿ îëíûã õ¿ðòñýí. Ìèíèé ìîðèéã 8 æèë ãàðàí óÿæ áàéãàà. Ìèíèé òºðñºí ä¿¿ áàñ ñàéí óÿà÷ áèé.

-Áàÿðëàëàà.

Ýðäýíý ñóìûí õàðüÿàò,Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Æ.Ãàíáààòàð:

ÕÀÐ ÀÇÀÐÃÀ, ÕÀÐËÀà ÌÎÐÜ ÕΨРÌÈÍÜÍÀÌÀÉà ÎËÎÍ ÆÈË ÁÀßÐËÓÓËÑÀÍ

Öýýë ñóìûí óÿà÷, Óëñûí íà÷èí Ä.Íýìýõáàÿð:

“ØÈÃØÌÝË ÕÓÐÄ 1-Ò ÒYÐYYËÑÝÍ ÕÝÝÐ ÌÎÐÜ ÌÈÍÜ ÑÀß ÀÉÐÀÃÄËÀÀ

66 / 2015

-Ìîðü õóðäàí óó. Õýäýí îíû Àéìãèéí àëäàðò âý?

-Õóðäàí áàéíà àà. Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ öîëûã ýíý æèë öàãààí ñàðûí ºìíº õ¿ðòñýí. Àíõ 14 íàñòàéãààñàà ýõýëæ ìîðü óÿñàí äàà. Áàãà íàñíû ìîðüä óÿäàã. Ìèíèé ýíý ñî¸îëîí äààãàíäàà àéìàãò õî¸ð ò¿ð¿¿ëæ, íýã àéðàãäàæ, Áàÿí-ªëãèéí Á¿ñèéí íààäàì, Õîâäûí Äàðâè ñóìûí íààäàìä òóñ òóñ çóðãààëæ, Á¿ñèéí íààäàìä äºðºâëºñºí. Ñî¸îëîí ìààíü ýíý íààäàìä õºë íü áýðòýëòýé 26-ä èðëýý.

-Òà õýäýí æèë ìîðü óÿæ áàéíà. Ìîðü óÿõûí ñàéõàí íü þó þì áý?

-20 ãàðàí æèë ìîðü óÿæ áàéíà. Ìîðèî óÿàä ÿâæ áàéõàä ýð õ¿íèé õèéìîðü ñýðãýýä ñàéõàí áàéäàã. 1981 îíä àíõ äààãà ñóìàíä ò¿ð¿¿ëãýæ, Àéìãèéí áàÿðò äààãàà ò¿ð¿¿ëãýæ áàéëàà.

-Òàíû óäàìä ìîðü óÿæ áàéñàí õ¿í áàéãàà þó?

-Ìàíàé óäàìä óÿà÷ áàéãààã¿é. Áè ë áàãààñàà ìîðü ñîíèðõîæ, ìîðü óÿæ áàéíà..

-Òàíû òýð äààãà òàíû óíàãàí àäóó þó?

-Òýð äààãûã ìèíèé õ¿¿ä õóðäàí ìîðèéã íü óíàæ óðàëäóóëñàíû áýëýã áîëãîæ Æèãìýäèéí Îòãîíáààòàð ºã÷

áàéñàí þì. Òýð ìààíü õóðäàí àäóó áîëñîí. Áýëãýíä èðñíèé äàðàà æèëýýñ ë óÿàä, Òºãðºã ñóìàíä îéí íààäàìä òàâëàñàí. Òýð æèëýý åñ óðàëäàõàä äîëîîí óäàà àéðàãäñàí.

-“Øèãøìýë õóðä-2” íààäàìä õýðõýí íààäàâ?

-Ñî¸îëîí 26-ä èðëýý. Õýñýã ºíãºëæ ÿâààä õºë íü æààõàí ýâã¿éäýýä õîéøèë÷èõëîî. Ñî¸îëîí ìèíü ø¿äëýíäýý ãóðàâëàæ, íîäíèí Òîíõèëûí 90 æèëèéí îéä ìºí ãóðàâëàñàí. Áàãà íààäàìä ò¿ð¿¿ëæ, àìàí õ¿ç¿¿äýæ áàéñàí. Õàëèóíû Îëîí áóëàãò î÷èæ óðàëäàí ìºí ãóðâààð èðñýí. Ñ¿¿ëèéí ¿åä õ¿¿ãýýðýý óÿóëæ áàéíà.

-Àäóóíûõàà óäàì óãøëûã ñàéæðóóëàõ òàëààð ÿìàð àæèë, àðãà õýìæýý çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà ?

-Ìàíàé ä¿¿ Ñ¿õáààòàð àéìãààñ àçàðãà àâ÷èðñàí. ¯ð òºëèéã íü ë õàðíà äàà.

-2011 îíä çîõèîí áàéãóóëàãäñàí “Øèãøìýë õóðä-1” íààäàìä òà ìîðü óÿæ áàéâ óó. Óã íààäìûí òàëààðõ òàíû ñýòãýãäýë?

-Ñóìäûí óÿà÷ íàð àéìàãò èðæ óðàëäàõ íü öººí. Ýíý íààäàì ñóì áîëãîíû òîäîðõîé àìæèëò ãàðãàñàí àäóó óÿà÷äàä ýðõ îëãîæ îðîëöóóëäàã. Óÿà÷ á¿ð ººðèéí ìîðèî àëü õýð õóðäòàé áàéãààã ìýäýæ àâ÷ áàéíà. Ìàíàé àéìàã õóðä ñàéòàé. ªíãºëæ ãàðñàí àäóó ãàðñíààðàà ë èðæ áàéíà.

Áóãàò ñóìûí õàðúÿàò Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Á.Ýíõòºð:

ÑÓÌÄÛÍ ÓЯÀЧИД ÀÉÌÀÃÒ ÈÐÆ МОРЬДОО

ÓÐÀËÄУУЛАХ БОЛОМЖИЙГ ЭÍÝ

ÍÀÀÄÀÌ Л ӨГЧБАЙНА ДАА

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

Óÿà ñîéëãî òààðñàí áàéíà. Íààäàì ñàéõàí áîëëîî.

-Õàâàð çóíû óðàëäààí îëîí óäàà çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà íü óÿà÷ õ¿íèé õóâüä ÿìàð ñàíàãääàã âý?

-Óðàëäààí áîëäîãîîðîî áîëíî. Óÿà÷ õ¿í ìîðèíûõîî òàìèð òýíõýý ÷àíñààíä òààðóóëæ óðàëäóóëíà. Íààäàì áîëãîíä óðàëäóóëààä áàéâàë áàñ çîõèìæã¿é ñàíàãääàã.

-Óëñûí íààäàìä ÿâàõ ñàíàà áàéíà óó òàíä?

-Îäîîõîíäîî óëñûí íààäàìä ÿâàõ ñàíàà àëãà. Äàðàà æèë Ãîâü-Àëòàé àéìàãò Äàíøèã íààäàì áîëíî. Ò¿¿íäýý ë ýðòíýýñ áýëòãýíý äýý.

-Òàíû óÿæ áóé ñî¸îëîí äààãàíäàà èõ ñàéí áàéñàí ãýëýý. Ýíý æèë ÿàãààä ñàéí äàâõèñàíã¿é âý?

-ªâºë òýæýýë áàãàäàæ, õàâàð ýðò õýä õýä óðàëäñàíààñ øàëòãààëñàí áàéõ. Ñàéí àìðààæ ÷àäààã¿é, äýýð íü àäóóíû õàíèàä òóññàí íü á¿ðýí ýäãýýã¿é áàéæ ë äýý.

-Àäóó ÿìàð íºõöºëä õàíèàä òóñäàã þì áý?

-Áýë÷ýýðýýñýý ë òóñíà. Ñàëõèàð ÷ äàìæèíà. Àäóóíû áèå ñóë, äàðõëààã¿é áîë÷èõîîð ë õàíèàä õ¿ð÷ áàéíà. Òóõàéí ¿åä íü æààõàí àìðààæ, õ¿÷ òýíõýýã íü ãàìíàí, õàíèàäûã íü íàìäààõ ë àðãà õýìæýý àâàõã¿é áîë õàíèàäòàé ìîðü àìæèëò îëäîãã¿é.

-Áàÿðëàëàà.

2015 / 67

-Àíõëàí ìîðü óÿæ ýõýëñýí äóðñàìæààð ÿðèàãàà ýõëýõ ¿¿?

-Ìèíèé áèå 2004 îíîîñ õîéø ìîðèíû ñ¿¿ë øóóæ, ìîðèíû õºëñ õóñ÷ ºäèéã õ¿ðòýë ÿâæ áàéíà. Ýíý õóãàöààíä “Àëòàéí øèãìýë õóðä-1” óðàëäààíä, 2014 îíû Àéìãèéí íààäàì, ñóìûíõàà îéðîëöîîõ íààäìóóäàä óðàëäàæ ºäèéã õ¿ðòýë ìîðü óÿæ áàéíà. 2005 îíä ñóìàíäàà àíõ àéðàã àâ÷ áàéëàà.

-Ç¿¿í òàëààñ õýí ãýæ õ¿íýýñ ÿìàð óãøëûí àäóó àâ÷èðàâ?

-Àäóóíûõàà ¿¿ëäýð óãøëûã ñàéæðóóëàõààð Ñ¿õáààòàð àéìãààñ àçàðãà, ã¿¿ àâ÷èðñàí. ªíººäºð ñóìûíõàà çàëóó óÿà÷èäòàé “Øèãøìýë õóðä-2” óðàëäààíä èðëýý. Ñàéõàí íààäàì áîëæ áàéíà. Ýíý óÿàí äýýð áàéãàà õàð õàëòàð ìîðèéã Ñ¿õáààòàðûí Õàëçàí ñóìààñ Îòãîî ãýæ íàéçààñàà àâ÷èðñàí.

-Öîãò ñóìûí õóðäàí õ¿ëã¿¿ä àéìàãòàà õýð íýðòýé âý?

-Ìàíàé ñóìûí õóðä ñ¿¿ëèéí ¿åä ñàéæèð÷ áàéãàà. Àäóóíûõàà öóñûã ñýëáýõ, óãøëûã ñàéæðóóëàõààð ýíä òýíäýýñ àäóó àâ÷èð÷ òàâüñàí. Îäîî áîë õààíà ÷ î÷èæ óðàëäàõàä àéõààðã¿é áîëñîí. Öîãò ñóìàíä àíõ óäàà 2009 îíä ç¿¿í òàëààñ àäóó àâ÷èð÷ áàéñàí. Àíõ 3, 4 ñàÿàð àäóó àâ÷ðàõàä ÿìàð ¿íýòýé àäóó âý ãýäýã áàéëàà . Ãýòýë ºíººäºð àäóóíû ¿íý ºññºí. Ñ¿¿ëèéí ¿åä çàëóó÷óóä ç¿¿í òàëààñ àçàðãà àâ÷èð÷ òàâüñàí íü àäóóíû öóñûã íýëýýä ñýëãýæ áàéíà. Ìàíàé ñóìààñ àéìàãòàà ìàíäàæ òîäîðñîí ìîðüä íýã èõ áàéõã¿é, òýð á¿ð èðæ óðàëäàõã¿é ë áàéíà. Àéìãààñ 100 ãàðàí êì-èéí çàéòàé. Ìèíèé õóâüä 2009 îíîîñ õîéø ãàäíà òèéøýý

èõ ÿâæ óðàëäàæ áàéãàà. Ñóìàíäàà íýðòýé àäóó áîë áèé áèé.

-Òóõàéëáàë?-Ñàíäàãèéí öàâüäàð, õóë àëàã,

Ðýíöýíãèéí áóóðàë ãýýä ë îëîí àäóó áàéñàí. Ìàíàé óÿàíä Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Á.Îòãîíáààòàðûí õàëèóí ìîðü áàéñàí. Ø¿äëýíäýý àéìãèéí 60 æèëèéí óðàëäààíààð àìàí õ¿ç¿¿ëæ, ñî¸îëîíäîî äîëîîãîîð äàâõèæ áàéñàí.

-Óÿàíû ýðäìèéã õýíýýñ ºâëºæ àâàâ?

-Áîð ç¿ðõýýðýý, ñîíèðõëûí äàãóó ìîðü óÿæ áàéíà. Ìîðèíûõîî àæëûã õèéãýýä ýõëýõýýð ÿâààíäàà ìîðèî ìýäýð÷, àæèë ÷ óðàãøëààä ýõýëäýã.

-Àíõëàí óÿñàí àäóó òàíü óíàãàí àäóó þó?

-Àíõíû àäóó ìèíèé óíàãàí àäóó áàéñàí. Òýãýõýä ç¿¿í òàëààñ àäóó àâ÷èð÷ ýõëýýã¿é áàéëàà. Çàâõàíû Òýñèéí ãîëîîñ àçàðãàí ¿ðýý àâ÷èð÷, ò¿¿íèéõýý ¿ð òºë äààãûã Áàãèéí ºäºðëºãò óðàëäóóëæ àéðàã àâ÷èõààä èõ áàÿðëàæ, óðàì îðæ, ìîðü óÿæ ýõýëñýí. 2003 îíä Áàÿíõîíãîðûí Õ¿ðýýìàðàëààñ íýã ìîðü àâòàë ã¿éëãýæ àëäààä, àðààñ íü íàéçòàéãàà Ïëàíåò-5 ìîòîöèêëîîð õàéæ ÿâààä ò¿¿íèéãýý çýýðä ìîðèíîîñ ºã÷èõººä èðæ áàéñàí. Òýð çýýðä ìîðèî ñóìàíäàà ãóðàâ àéðàãäóóëæ, íýã óäàà äîëîîëóóëæ áàéñàí. Óÿàí äýýð áàéãàà õàëòàð ìîðü ñóìûí íààäàìä õî¸ð æèë äàðààëàí ò¿ð¿¿ëñýí. Íîäíèí 90 æèëýýð òàâëóóëæ, ýíý æèë äºð⺺ð îðóóëñàí. Ýíý æèë 50 ãàðãààä èðæ áàéíà.

-Íààäàìä õýäýí íàñíû ìîðü óÿæ áàéíà?

-Ýíý æèë ÷ îëîí ìîðü óÿñàíã¿é. Íýã õ¿¿õäýýð îëîí ìîðü óíóóëàõ áîëîìæã¿é áîëîõîîð óíàà÷ õ¿¿õýä îëäîîã¿é.

-“Øèãøìýë õóðä-2” óðàëäààíû òàëààð?

-Èõ ñàéõàí, çºâ óðàëäààí. Àéìàã ñóì, á¿ñ, äàíøèã íààäìûí äýýã¿¿ð äàâõèñàí ìîðüäîä ìàíäàò ºã÷ óðàëäóóëäàã ó÷èð àäóóíû ÷àíñàà àðãàã¿é ë ãàðäàã. Ýíý æèëèéí íààäàì çîõèîí áàéãóóëàëò, ñàéòàé, ÿìàð íýãýí áóäëèàíã¿é, ìîðü õ¿¿õäèéí ýíäýãäýëã¿é ñàéõàí áîëæ áàéíà.

-Ýíý óðàëäààíä àíõààðóóøòàé, ñàíàë íýì÷èõìýýð ç¿éë áàéíà óó?

-Óÿà÷èä ÷àíñààòàé ìîðüäûí óðàëäààíä èðæ áàéãàà ó÷èð ìîðèî ñàéí áýëäýæ óðàëäàæ áàéãàà áàéõ. Ìîðèíäîî òîõèðñîí çºâ óÿà òààðóóëæ àæèëëàõ ¸ñòîé þì áàéíà ãýæ îéëãîëîî. Îëîí ò¿ìíèé ýíý ñàéõàí õóðäàí áóÿíóóäûã íýã äîð õàðààä ñýòãýë ñýðãýæ áàéíà. Öààøèä ìîðèî óëàì ÷àìáàé óÿíà äàà.

-Öîãò÷óóä ÿàâàë àéìàãòàà õóðäàí ìîðèîðîî äýýã¿¿ð îðîõ áîë?

-Çàëóó óÿà÷äàà ñàéí çîõèîí áàéãóóëæ, òóñëàæ äýìæýýä ÿâáàë òýäýíä õààíà ÷ äýýã¿¿ð àìæèëò ¿ç¿¿ëýõýýð ìîðüä áèé. Àìæèëò ãàðãàõûí òºëºº ë óÿõ áàéõ ¸ñòîé. Ãàäíà òèéø ñàéí ÿâæ óðàëäàæ áàéõ õýðýãòýé. Õóðä ìóóòàéãààñ áîëîîä áàéãàà þì áèø. Óÿà÷äûí ººðñäèéíõ íü õ¿ñýë äóòààä áàéíà óó äàà ãýæ áîääîã. Ìàíàé ñóì õóðäòàé, ò¿¿íèéã òîäðóóëàõûí òóëä óÿà÷èä ë õºäºëìºðëºõ ¸ñòîé.

-Áàÿðëàëàà.

ÓßÀ×ÈÄ ÌÀÀÍÜ ÍÓÒÃÀÀÑÀÀ ÃÀÐ× ÓÐÀËÄÂÀË ÕÝÐ ÕÝÌÆÝÝÃÝÝ ÌÝÄÍÝ

Öîãò ñóìûí Ðàøààíò áàãèéí ìàë÷èí, Ñóìûí àëäàðò óÿà÷ Öýðýíäîðæèéí Äàðüáàçàð:

68 / 2015

-Ìàíàé óíøèã÷äàä ººðèé㺺 òîâ÷õîí òàíèëöóóëíà óó?

-Áè Àëòàé ñóìûí Áàÿí-Îâîî áàãèéí óÿà÷ Ä.Öýðýíñàìáóó. ĺðºâ îð÷èì æèë Àëòàé ñóìàíäàà ìîðü óÿæ áàéíà. Ìîðü óÿæ ýõýëñíýýñ õîéø ñóì àéìãèéí íààäàìä òîäîðõîé õýìæýýãýýð àéðàã, ò¿ð¿¿ àâ÷ áîëîìæèéí íààäàæ áàéãàà.

-Àëòàé ñóì àéìãèéí òºâººñ íýëýýä çàéäóó ñóì þì áàéíà. Òýð õîëîîñ àéìãèéí íààäàìä òàíàé ñóìûí óÿà÷èä õýð îðîëöîæ áàéíà?

-Àëòàé ñóì àéìãààñàà 350 êì-èéí çàéòàé ó÷ðààñ òýð áîëãîí îðîëöîîä áàéäàãã¿é. Àäóóãàà ñàéæðóóëàõ ¿¿äíýýñ ç¿¿í òàëààñ àäóó àâ÷èð÷ áàéãàà. Íóòàã îðíîîñîî ãàäíà îéðîëöîîõ ñóìäûí íààäàìä ÿâæ îðîëöäîã äîî.

-Òàíàé ñóìàíä öîëòîé óÿà÷èä õýð îëîí áàéäàã âý?

-Äîìáîîíû Àëçàõã¿é, Äóíõ¿¿ãèéí Æàìáàëæàâ ãýõ ìýò Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ äºðºâ áèé. Òºâñ¿ðýíãèéí Ãàíáîëä, Ãàëñàíãèéí Öýðýý, Ãààõ¿¿ãèéí Æàðãàëñ¿ðýí íàðûí ñóìûí àëäàðò óÿà÷ 30 ãàðàí áèé.

-ªºðèéí íóòãèéí óãøèë ãýæ áàéãàà þó?

-Ìàíàé ñóì äýýð ¿åýñýý óãøèë ñàéòàé áàéñàí. Ò¿¿í äýýð ç¿¿í òàëààñ óãøèë ñàéòàé àçàðãàí ¿ðýý, ã¿¿ òàâüñíààð ìàíàé ñóìûí àäóó èõ

õóðäòàé, óÿà ñîéëãî ñàéòàé áàéãàà. Ñàÿ Áàÿíòîîðîéí 20 æèëèéí îéãîîð î÷èæ, Ëõàãâàæàâûí èõ ìîðü ò¿ð¿¿ àâñàí áàéíà.

-Àëòàé ñóìààñ àéìãèéí íààäàì, òîìîîõîí á¿ñèéí íààäàìä îðîëöîæ àéðàã ò¿ð¿¿ àâ÷ áàéñàí ò¿¿õýýñ ñîíèðõóóëáàë?

-Àéìãèéí íààäàìä äýýõíý öàãò Õîîâîíãèéí õàð ìîðü àéðàãäàæ áàéñàí ãýäýã. Ò¿¿íèéã ìýääýã õ¿í öººõºí.Òýðíýýñ õîéø àéìàãò áàðàã îðîîã¿é áàéõ. Æèæèã íààäìóóäàä ñóìûí ìîðüäîîñ èõ îðæ áàéãàà.

-ªºðñäèéí ìîðèíû ãàðàë,

Àëòàé ñóìûí Áàÿí-Îâîî áàãèéí óÿà÷ Ä.Öýðýвñàìáóó:

ÌÀÍÀÉ ÑÓÌÛÍ ÀÄÓÓ ªÄªÐ ÒÓÒÌÛÍ ÓÍÀËÃÀ ÕÝÐÝÃËÝÝÍÄ ÈËYY ÇÎÕÈÖÑÎÍ ÁÀÉÄÀÃ

óãøèë ãýâýë? Íóòàã á¿ðèéí ãàçàð ç¿éí îíöëîã, öàã àãààðûí áàéäëààñ øàëòãààëæ àäóóíû ãàäíà áàéäàë, õóðä õ¿÷íèé ÿëãàà áàéäàã ø¿¿ äýý?

-Ìàíàé ñóì õàòóó øèð¿¿í óóð àìüñãàëòàé. ßìàð ÷ õóðäàí àäóó ìàíàé íóòàãò èðýýä õýäõýí æèëèéí äîòîð àðüñ íü çóçààð÷, õºëñ òàâèëò íü áàãà áîëäîã øèã áàéãàà þì. Áàéãàëü öàã óóðûí íºõöºë áàéäëààñ øàëòãààëæ óíàëãà, õýðýãëýýíä èë¿¿ çîõèöñîí. Õóðäíû ÷èãëýëýýð ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ç¿¿í òàëààñ àäóó àâ÷èð÷ ë áàéíà.

-Òàíä áàÿðëàëàà.

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 69

-Òà ººðèé㺺 ìàíàé óíøèã÷äàä òàíèëöóóëíà óó. Õýäýí îíîîñ õ¿ëãèéí òîîñîíä õèéìîðèî ñýðãýýæ áàéíà âý?

-1980 îíîîñ Áàÿí-Óóë ñóìûí Õ¿éñèéí ãîë áðèãàäàä òîî á¿ðòãýã÷ýýñ áàãèéí äàðãà õ¿ðòýë àëáà õàøèæ áàéëàà. 2004 îíîîñ Óëààíáààòàð õîòîä àìüäàð÷ áàéíà. 1967 îíîîñ õîéø 50 ãàðóé æèë ìîðèíû àæèë õèéæ áàéíà. Ýíý õóãàöààíä ìîðüä ìààíü ñàéõàí ë äàâõèæ áàéíà. Ñóìûíõàà 90 æèëèéí îéãîîð Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ ãýñýí ýðõýì öîëûã õ¿ðòñýí.

-Òàíûã óäàì äàìæñàí óÿà÷ ãýæ ñîíñëîî. ªâãºäèéíõºº òóõàé äóðñàõã¿é þó?

-Ìèíèé ààâ Äàøöýðýí ìîðü õàòãàäàã, õóðäàí ìîðü ñàéí óÿäàã, óÿñàí õ¿ëã¿¿ä íü ñàéõàí ÷ äàâõèäàã ñàéí óÿà÷ õ¿í áàéñàí.

-Àéìàã îðîíäîî àëäàðòàé ÿìàð õ¿ëã¿¿ä áàéíà âý òàíä?

-Õàëèóí ìîðü, áîð ìîðü, õ¿ðýí ìîðü áàéñàí. Îäîîãîîð íýã õýýð ìîðü ìààíü áàéíà.

-Ýíý õóãàöààíä àéìàã ñóìààñ õýäýí àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòýýä áàéíà âý?

-Àéìãèéí íààäìààñ íýã àéðàã õ¿ðòýæ, Õîâäûí äàíøèãò äîëîîä, Ãîâü-Àëòàéí äàíøèãò çóðãààëóóëñàí. Ñóìûí íààäìûí 10 ãàðóé ò¿ð¿¿ àéðàãòàé äàà.

-Àéìãèéí íààäàìä õýäýí îíä ÿìàð ìîðèî àéðàãäóóëñàí áý?

-2006 îíä õàëèóí èõ ìîðèî ãóðàâëóóëñàí. Òýð æèëäýý Áàÿí-Óóë ñóìàíäàà ò¿ð¿¿ëýýä, Àéìãèéí äàíøèãò çóðãààëæ, Õîâäûí Äàðâè, Áóëãàí ñóìäûí íààäàìä ò¿ð¿¿ëñýí. Äàâõàð óÿàòàé áàéñàí.

-Õàëèóí ìîðü õààíàõ óãøèëòàé àäóó áàéñàí áý. Òàíû äýýð äóðüäñàí áóÿíóóäûí óãøèë íü?

-Õàëèóí ìîðü Çàâõàí àéìãèéí ĺðâºëæèí ñóìûí àäóó. Áîð, õ¿ðýí ìîðüä ìààíü ìèíèé óíàãàí àäóóíóóä. Îäîî óÿæ áàéãàà õýýð ìîðü ìààíü Ñ¿õáààòàð àéìãèéí ̺íõõààí ñóìûí àäóó.

-Õàëèóí ìîðèíûõîî òàëààð äóðñàõã¿é þó?

-Õàëèóí ìîðèî Óóãàí ãýæ çàëóóãààñ àâ÷ áàéëàà. Ñóìàíäàà óÿà÷äûí áàÿðààð ãóðàâëóóëæ, ñóìûí íààдàìä ò¿ð¿¿ëãýæ, Àéìãèéí áàÿð íààäìààð ãóðàâëóóëñàí. 10 ãàð÷èõñàí á¿ä¿¿í ìîðü áàéñàí. Áè ººðºº áîë íóòàãò íü çîðüæ î÷èæ àâààã¿é, õ¿ì¿¿ñèéí ãàðààñ ë àâñàí. Íàä äýýð èðýýä òàâ îð÷èì æèë ñàéõàí äàâõèñàí äàà.

-Ýíý õýýð ìîðèíû òóõàéä?-Íóòãèéí çàëóóãààñ àâñàí.

Óëààíáààòàð õîòîä ̺íõхààíààñ àâ÷ðààä áàéõàä íü. Ñî¸îëîíä íü àâààä õàâ÷èãò íü óÿàä Á¿ñèéí óðàëäààíä 40 ãàðãàæ äàâõèàä, õîéòîí íü íèéëäýã æèëýý ñóìûí óÿà÷äûí áàÿðààð ò¿ð¿¿ëæ, íîäíèí Áàÿí-Óóë ñóìûí 90 æèëèéí îéä òàâëàñàí.

-ßìàð íàñíû àäóó óÿæ áàéíà. Òàíû ÿðèàã ÷àãíàõàä ãîëäóó èõ ìîðü áàéñàí øèã áàéíà?

-Çóðãààí íàñíû ìîðü óÿñàí. Á¿ãä ë ñàéõàí äýýã¿¿ð äàâõèæ áàéñàí äàà. Ìèíèé ààâûí óÿñàí áàãà íàñíû àäóó íü ñàéí äàâõèäàã áàéñàí. Ààâûí ìèíü õºãøèí õàëòàð ìîðü ñóìàíä ãóðàâ ò¿ð¿¿ëæ, äîëîî àéðàãäñàí. Õàëòàð ìîðèíû ä¿¿ áîð ìîðü ñóìàíäàà òàâàí æèë äàðààëàí àéðàãäàæ áàéñàí. Èõ áàãà íèéëñýí àðàâ ãàðóé ò¿ð¿¿ àéðàãòàé àäóó áàéñàí äàà. Äàí ë ìàíàé óíàãàí àäóóíóóä áàéñàí.

-Àäóóíûõàà óãøëûã õýðõýí ñàéæðóóëæ áàéíà. Îëíûõîî æèøãèéã äàãàæ ç¿¿í ç¿ãýýñ õóðä àâ÷ áàéíà óó?

-Çàëóó÷óóäòàéãàà õàìòðààä ãàäíà äîòíîîñ àçàðãàí ¿ðýý àâ÷, ¿¿ëäýð óãñààã íü ñàéæðóóëæ ë áàéíà. Ýõíýýñýý äààãà ë áîëæ áàéíà. Äîðíîä,

Ñ¿õáààòàðààñ èðñýí àçàðãàíû òºë¿¿ä ãàð÷ ë áàéíà.

-Áàÿí-Óóë ñóì àéìàãòàà äýýã¿¿ðò îðäîã øèã áàéíà?

-Äýýõíý ÷ òèéì ë áàéñàí. Çàëóó óÿà÷èä ÷ îëøèð÷ áàéíà. Òýãýõýýð ìàíàé ñóìûí àäóóíû àìæèëò õýñýãòýý àéìàãòàà ºíãºëºõ áàéõ àà. Òýð çàëóó óÿà÷äûí íýã òºëººëºë íü ìèíèé äóíä õ¿¿ Çàíäàíøàãàé. Õ¿¿ ìààíü ìîðü ñàéí òàíüäàã, Ñóìûí àëäàðò óÿà÷ õ¿í.

-Áàÿí-Óóë, Õºõìîðüò ñóìààñ õóðä èõ òºðäºã ãýëöýõ þì. Þóíààñ øàëòãààëäàã þì áîë îî?

-Óðãàìëûí îíöëîãîîñ øàëòãààëæ áàéãàà áîëîâ óó ãýæ áè áîääîã. Õºõìîðüò, Áàÿí-Óóëûí ºâñ иõ òýæýýëëýã áàéõ øèã áàéãàà þì. Ìèíèé àæèãëàñíààð ç¿¿í ç¿ãýýñ èðñýí àäóóíóóä ìàíàé ãîâèéí ºâñ óðãàìàëààð õîîëëîõîîð áèå íü ÷ òîìîð÷ áàéõ øèã áàéíà. Áàéãàëèéí ë îíöëîãîîñ ìºí øàëòãààëæ áàéíà äàà. Õºõìîðüò, Áàÿí-Óóë ñóìóóä õîîðîíäîî 70-ààä êì-èéí çàéòàé áàéõàä óðãàìàë íü õ¿ðòýë ººð áàéíà. Õºõìîðüòîä ñóëü, ñóëüõèð èõòýé. ªâºë人 öàñ èõòýé ¿åä ñóëüòàé ãàçàðò àäóóãàà îðóóëæ òàðãà õ¿÷èéã íü òîãòîîæ áîëäîã. Õ¿éñèéí ãîâü òàëäàà òààíà, õºì¿¿ë èõòýé.

-Öààøèä ÿìàð çîðèëãî ºâºðòºëæ áàéíà. Õààíà î÷èæ óðàëäàõ õ¿ñýë ñîíèðõîë áàéíà âý?

-Èðýõ æèëýýñ àäóóãàà õîòðóó äºõ¿¿ëäýã þì áèë¿¿. Íàñ ÷ àõèæ áàéíà, ººðèéí õèéñýí àæëàà Óëñûí áàÿð íààäàìäàà îðîëöîæ íýã øàëãóóëüÿ ãýñýí áîäîëòîé áàéíà.

-Òàíûã áóÿíò õ¿ëãèéí áîñîî öàãààí õèéìîðü ¿ðãýëæ èâýýõ áîëòóãàé.

Áàÿí-Óóë ñóìûí õàðüÿàò, Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Äàøöýðýí îâîãòîé Öýðýíлхагва:

ÌÈÍÈÉ ÀÀ ÄÀØÖÝÐÝÍ ÌÎÐÜ ÕÀÒÃÀÄÀÃ, ÑÀÉÍ ÓßÀ× ÁÀÉÑÀÍ

70 / 2015

-Õýäýí îíä Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷èéí áîëçîë õàíãàâ?

-2014 îíû 12-ð ñàðä Àéìãèéí àëäàðò õ¿ðòñýí. Àíõ 2011 îíä Àëòàéí øèãøìýë õóðä íààäìààñ ø¿äëýí õîíãîð ¿ðýýãýý ãóðâààð äàâõèóëæ àíõíû òîì àéðàãàà õ¿ðòýæ áàéëàà. Ò¿¿íýýñ õîéø îâîî õýäýí íààäìààñ àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí. Äàí ÿëàíãóÿà Àëòàéí õàâàð óðàëäààíä áè èõ îäòîé áàéäàã. Æèë á¿ð ë àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòäýã äýý. Àéìãèéí íààäàìä 2011 îíîîñ õîéø àéðàã ò¿ð¿¿ òàñðàëòã¿é õ¿ðòýæ áàéíà.

-Òàíû óÿàí äýýð áàéãàà õ¿ëã¿¿äýýñ àëü íü èë¿¿ àìæèëò ãàðãàæ áàéãàà âý. Óÿà÷ õ¿íèé ñýòãýëä èòãýë íàéäâàð òºð¿¿ëñýí õ¿ëýã ãýæ áàéäàã äàà?

-Ìèíèé îëîí ñàéõàí áóÿí óÿàí äýýð áàéíà. Øèãøìýë õóðäàä ãóðàâëàæ áàéñàí õîíãîð ìîðü ìààíü ýíý æèë äîëîîí íàñòàé. Õóë ìîðü, õàëòàð àçàðãà, ñàðòàé õàëòàð ìîðü, õýýð ø¿äлýí ¿ðýý áàéíà. Õýýð ø¿äëýí ìààíü

Òîíõèë ñóìûí óÿà÷ Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Ø.Áàÿðìàãíàé:

ÕÀÂÐÛÍ ÁYÑÈÉÍ ÍÀÀÄÌÀÀÐ ÈÕ ÍÀÑÀÍÄ ÀÕÛÍ ÌÎÐÜ ÃÓÐÂÀÀÐ,

ÌÈÍÈÉÕ ÒÀÂÀÀÐ ÄÀÂÕÈÑÀÍíîäíèí àéìãèéí íààäàìä òàâààð, Òîíõèë ñóìûí 90 æèëýýð ò¿ð¿¿ëæ, 5-ð ñóðãóóëèéí îéí íààäìààð òàâààð îðñîí ãýýä õóðäàí õ¿ëã¿¿ä áàéíà. Áèò¿¿ ìîðüä ÷ áèé.

-Òàíû óÿæ áóé õ¿ëã¿¿äèéí óãøèë õààíààñ ýõòýé áàéíà âý?

-Åð íü ãîëäóó Ñ¿õáààòàð ÷èãèéí àäóóòàé. Àõ áèä õî¸ðûí óíàãàí àäóó ÷ ãàéã¿é õàðàéæ áàéíà.

-Õàìãèéí àíõíû àéðàã ò¿ð¿¿ õààíààñ ÿìàð íààäìààñ õ¿ðòñýí áý?

-Áàãààñàà ë áóñäûí àäèë õóðäàí ìîðü óíàæ ºññºí. Ìîðèíîîñ õàñàãäààä ààâûãàà äàãàæ ìîðü óÿæ ýõýëñýí. Ìèíèé ààâ ÷ íóòàãòàà íýðòýé ìóíäàã óÿà÷ õ¿í áàéëàà. ßëàíãóÿà õàð ìîðü íü ñóìàíäàà îëîí àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí. Ñóìûí íààäìààñ íýëýýí äýýõíý àéðàã õ¿ðòýæ áàéñàí. 2006 îíä Áóãàò ñóìûí 60 æèëýýð àõûíõàà õàð ìîðèéã äºðºâë¿¿ëñýí þì.

-Àäóóíûõàà óäàì óãøëûã ñàéæðóóëàõàä õýðõýí àíõààð÷

áàéíà?-Àéìãèéíõàí ìààíü ç¿¿í ç¿ãýýñ

ãîëäóó àäóó àâ÷èð÷, óäàì óãøëûã íü ñàéæðóóëäàã áîëæ. Àõ áèä õî¸ð ÷ ç¿¿í ç¿ãýýñ õóðäàí óãøëûí ã¿¿ àâ÷èðñàí. Ñ¿¿ëèéí ¿åä ãîëäóó óíàãàí àäóóãààðàà ë óðàëäàæ áàéíà. Ç¿¿í ç¿ãýýñ ã¿¿ ÷, àçàðãà ÷ àâ÷èðñàí. Íóòãààñàà õîéä ñóìààñàà ÷ ãàéã¿é àçàðãà àâñàí.

-ßìàð íàñíû àäóó óÿõàä ýâ òààðààä áàéõ øèã áàéíà?

-Äýýä ãóðâàí íàñíû ìîðèîð ë ãàéã¿é ñàéõàí íààäàæ áàéíà äàà. Èõ íàñíû ìîðü ë õýä õýä àéðàãäóóëæ ò¿ð¿¿ëãýñýí. Áàãà àäóó ÷ õýä õýä îðóóëñàí ë äàà, áàñ õîîñîíã¿é.

-Õàìãèéí èõ áàÿðëàæ, áàõàäñàí íààäàì õýçýýíèéõ âý?

-ªíãºðñºí æèë Àëòàéí õàâðûí á¿ñèéí óðàëäààíä èõ íàñàíä àõûí ìîðü ãóðâààð, ìèíèé ìîðü òàâààð èðýõýä èõ áàÿðëàñàí.

-Áàÿðëàëàà. Ìîðü õóðäàí áàéõ áîëòóãàé.

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 71

-Ñàéí áàéíà óó, ñàéõàí çóñ÷ áàéíà óó. Ìîðü õóðäàí óó?

-Ñàéõàí çóñ÷ áàéíà. Òà á¿õíèé àæèë á¿òýìæòýé þó. Ìîðü õóðäàí áàéíà. Àõ íü 40-ººä æèë ìîðü óÿæ áàéíà äàà.

-Àéìãèéí àëäàðòûã õýäýí îíä õ¿ðòýâ?

-Àíõ 1980-ààä îíû ýõýýð àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòýæ áàéëàà. Àéìàã á¿ñýýñ õýä õýäýí àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòýæ, 2012 îíä Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ õ¿ðòñýí.

-պ人íèé õ¿¿õä¿¿äèéí íýãýí àäèë õóðäàí ìîðèíîîñ áèåýð õàñàãäààä ë õóðäàí ìîðèíû ñ¿¿ë øóóâ óó?

-Òýãñýí. Ìîðü óíàäàã áàéãààä ë òîìðîîä ìîðü óÿõ àæèëä øóóäàðñàí äàà.

-Òàíû ìàãíàéã òýíèéëãýæ, íàéäâàðûã òàíü õºñºðä¿¿ëýýã¿é ÿìàð ìîðü áàéíà âý?

-Õî¸ð öîîõîð àäóó áèé. Ýíý æèë õî¸óëàà õàâ÷èã ñî¸îëîí. Íýã íü àçàðãà, íºãºº íü ìîðü. Áàãààñàà ë óðàëäñàí íààäìóóääàà îðæ áàéãàà. Ñ¿õáààòàðààñ ãàðàëòàé íàñ ÷àöóó õî¸ð àäóó äàà. Ýíý õî¸ðîîñ ãàäíà äýýõíý ¿åä ìèíèé õóë ¿ðýý, áîð ñî¸îëîí àéìàãò ãàéã¿é ë äàâõèæ áàéñàí. Õàìãèéí îëîí àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí íü ýíý õî¸ð öîîõîð äîî.

-Àäóóãàà òà ººðºº ÿâæ àâäàã óó, õ¿íýýð àâ÷ðóóëæ áàéíà óó?

-ªºðºº ÿâæ àâäàã. Áèò¿¿ ãîëäóó, ýìíýã àäóó àâäàã.

Òàéøèð ñóìûí Äàëàí áàãèéí ìàë÷èí, Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Ä.Òîãòîõ:

ªªÐÈÉÍ ÓÍÀÃÀÍ ÀÄÓÓ ÓßÕ ÑÀÉÕÀÍ ØYY ÄÝÝ

-ªºðºº ÿâæ àâàõààð íýëýýä ñàéí øèíæäýã áàéëã¿é. ßìàð øèíæèéã íü ãîë÷èëäîã âý?

-Àäóóíû òîëãîé, õºë ãýýä á¿õ øèíæèéã íü ë õàðíà äàà. Áàãà àäóó, àçàðãà ÷ àâ÷èðñàí.

-Óíàãàí àäóóãààðàà õèð óðàëäàæ áàéíà. Óÿà÷èä óíàãàí àäóóãàà ãîë÷èëæ óÿõ ãýýä áàéäàã ø¿¿ äýý?

-Õýäýí àçàðãà àâ÷ðààä ¿ð òºë íü ýõíýýñýý ãàð÷ ë áàéíà. Îéðûí õýäýí æèëýýñ þì äóóëãàõ ë áàéõ ãýæ ãîðüäîõ þì. ªºðèéí óíàãàí àäóó óÿõ ñàéõàí ø¿¿ äýý.

-Óäàì äàìæñàí óÿà÷ óó?-Ìèíèé äýýä óäàìä ñàéí óÿà÷èä

áàéñàí. Õóðäààðàà ÷ òýð, æîðîîãîîðîî ÷ òýð àéìàãòàà äýýã¿¿ð îðäîã áàéñàí. Ìèíèé íýã ñàäàíãèéí ñàðòàé ìîðü àéìàãò çàâñàðòàé 10 ò¿ð¿¿ëñýí áàéäàã.

-ªâãºäèéí óÿæ õóðäëóóëæ áàéñàí àäóóíóóä àëü ç¿ãèéíõ áàéñàí áîë?

-Óíàãàí ãîëäóó àäóóãààðàà ë íààääàã áàéñàí áàéõ. Ãýõäýý Àðõàíãàéãààñ, áàñ öààíààñ ç¿¿í ç¿ãýýñ àäóó àâ÷èð÷ çàðäàã õ¿ì¿¿ñ ñîëèëöäîã áàéñàí þì áèëýý. Áè ÷ ººðºº Óâñûí Тýñýýñ õóðäàí àçàðãà àâ÷ ë áàéñàí. Äýýõíý ¿åä Àðõàíãàéãààñ õ¿í ç¿¿í àéìãààñ àäóó àâ÷ðààä, ìàíàéõàí ýíäýýñ Àðõàíãàéä î÷èæ àâàõ ìàÿãòàé ãàð äàìæóóëàí ºðòººëºí íàéìààëöäàã áàéñàí þì áèëýý. Ìàíàéõàí àéìàãòàà àâ÷ðààä àäóó ìàëààð ñîëèëöäîã áàéñàí

ãýäýã. Öóñûã íü ñàéæðóóëæ, ñàéí óãøèë ãàðãàæ àâäàã. Ìèíèé ºâºº ààâ Ãýíäýí ãýæ õ¿í Àðõàíãàéãààñ àäóó àâ÷èð÷, Õîâä àéìàã áîëîîä ººðèéí àéìãèéí îéð ñóìäóóäààð òàðààæ áàéñàí þì áèëýý.

-Òàéøèðààñ ÿìàð àëäàðòàé õóðäàí áóÿí òºðñºí áý?

-Âàí÷èãèéí øóâóóí öàãààí, ×иëõààñ¿ðýíãèéí õ¿ðýí, Æàìüÿíñ¿ðýíãèéí øàðãà ãýýä òîî÷îîä áàéâàë îëîí ñàéõàí õ¿ëã¿¿ä áèé. Àéìãèéí íààäìûí æàãñààëòûã õàðàõàä àéðãèéí òàâä îðñîí ìîðüäûí 50 õóâü íü Òàéøèð ñóìûíõ áàéäàã. ªäºð÷èéí ãàçðûã òîðîëã¿é òóóëäàã àäóóíóóä áàéñàí ë ãýëöäýã. ªäºðæèí òýìýýíèé ýðýëä óíàæ ÿâààä, îðîéäîî èðæ óÿæ õîíóóë÷èõààä õýäýí ºäºð òàâèëã¿é óíàõàä òîðîëã¿é ÿâäàã àäóó ìàíàé ñóìàíä çºí人 ë áàéñàí. Æèðèéí ýäýëãýýíä ë áàéñàí áîëîõîîñ óÿæ ñîéñîí áîë òàñàðõàé õóðäàí àäóóíóóä áàéñàí ãýæ áîääîã.

-Èíãýæ àìæèëò ãàðãàñíû ó÷èð þóíäàà áàéäàã þì áîë?

-Àéìàãòàé îéð, äýýð ¿åýñýý àäóóíûõàà óãøëûã ñàéæðóóëæ èðñýí ãýýä îëîí øàëòãààí áàéäàã áàéõ. Åð íü àëòàé íóòãèéí àäóóíóóä óóëàíä ÿâàõäàà òýâ÷ýýðòýé, õîë÷.

-Íóòãèéíõàà àäóóíû òóõàé ñàéõàí ò¿¿õ ÿðüñàíä áàÿðëàëàà. Ñàéõàí íààäààðàé.

72 / 2015

-Õîëáîîíûõîî òóõàé òîâ÷õîí òàíèëöóóëàõ óó?-Õîëáîî ìààíü õî¸ð æèëèéí ºìíº øèíý÷ëýãäýí áàéãóóëàãäàæ

¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà. Àéìàãòàà åð íü äèéëæ óðàëääàã. Õàëèóí ñóìûí óÿà÷èä ýíý æèëèéí àéìãèéí íààäìààð ñî¸îëîí, èõ íàñ àìàí õ¿ç¿¿ä¿¿ëæ, Óâñûí á¿ñèéí íààäàìä ø¿äëýíãèéí ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí. Ìàíàé ñóìààñ Òóâààíæàâûí Ãàíòºìºð õàâàð Ìîíãîë Óëñûí Ìàíëàé óÿà÷ áîëñîí. Ãýñýðâààíü ãýæ Òîä ìàíëàé óÿà÷ ìºí ìàíàé ñóìààñ òºðñºí. Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ 70-ààä, Ñóìûí àëäàðò óÿà÷ 40 ãàðàíòàé äàà.

-Õàëèóí ñóìààñ “Øèãøìýë õóðä-2”-ò õè÷íýýí óÿà÷ èðýâ?-Ìàíàé ñóìûí óÿà÷èä ºðãºí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé îðîëöîæ, á¿õ

íàñàíä ìîðèî ÿâóóëæ áàéíà. 50 ãàðóé óÿà÷ èðñýí.-Õàëèóí ñóìàíä áàéñàí äîìîãò õóðäàí õ¿ëã¿¿äèéí òóõàé

ÿðèõã¿é þó?-Äýýõíý ¿åä Öýöýíãèéí õàëèóí, Òóâààæàâûí õýýð ãýýä

õóðäàí õ¿ëã¿¿ä áàéëàà. 1966 îíû àéìãèéí íààäìûí òàâàí íàñíû ò¿ð¿¿ã íü ìàíàé ñóìûíõàí õ¿ðòýæ áàéñàí ò¿¿õòýé. Òýð ¿åä àçàðãà óðàëäóóëààã¿é þì áèëýý. Óëñûí íààäìààð àíõ óäààãàà ò¿ð¿¿ëñýí ìîðèíä ìåäàëü ºã÷ áàéõàä Ãýñýðâààíü ãóàéí õ¿ðýí àçàðãà óëñàä ò¿ð¿¿ëæ àëòàí ìåäàëü õ¿ðòýæ áàéñàí.

Îäîî öàãò Òîâîðûí áóóðàë, Áààòàðíÿìûí áóóðàë ãýæ ÿã Õàëèóí ñóìûí óíàãàí àäóóíóóä áàéíà. Àéìàã, á¿ñèéí íààäìóóäàä áàéíãà îðäîã. ×óëóóíáààòàðûí àéìãèéí íààäàìä äîëîî ò¿ð¿¿ëñýí õàëòàð àçàðãà, Ò.Ãàíòºìºð Ìàíëàéãèéí àéìàãòàà çàâñàðã¿é ñàðò õýýð ìîðü, Äàâààöýðýíãèéí äàíøèã àëàã ãýæ ñî¸îëîí, Óëñûí íààäàìä 16-ààð èðñýí.

-“Øèãøìýë õóðä” óðàëäààíû òàëààð òà ÿìàð ñýòãýãäýëòýé ÿâäàã âý?

-Ìîðèíäîî ýëýãòýé, óÿà÷èääàà ò¿øèãòýé ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿðûí äºðâºí æèëä íýã óäàà çîõèîí áàéãóóëäàã ýíý íààäàìä óÿà÷ áèä òóí òàëàðõàëòàé áàéäàã. Ýíý áîë óÿà÷äûíõàà õºäºëìºðèéã ¿íýëæ, àëäàðøóóëæ áóé ñàéõàí àæèë. Õàëèóí ñóìàíä ìààíü õàëòàð ¿ðýý àâ÷ ºãñºí íü ºä㺺 Çàñàã õàëòàð íýðòýé àçàðãà áîëñîí. Òýð àçàðãàíû òºë¿¿ä ñàéõàí äàâõèæ áàéíà. Ñóìûí ÇÄÒÃ-ûí íýð äýýð áàéäàã áîëîõîîð èíãýæ íýðëýñýí.

-Áàÿðëàëàà. Ñàéõàí íààäààðàé.

Õàëèóí ñóìûí “Àæíàé Õàëèóí” ÌÑÓÕ-íû òýðã¿¿í Ч.Ýðäýìçàÿà:

1966 ÎÍÛ ÀÉÌÃÈÉÍ ÍÀÀÄÌÛÍ ÒÀÂÀÍ ÍÀÑÍÛ ÒYÐYYÃ ÕÀËÈÓÍ ÑÓÌÛÍÕÀÍ ÕYÐÒÝÆ ÁÀÉÑÀÍ

-Õýäýí æèë ìîðü óÿæ áàéíà. Òàíûã áàÿðëóóëæ áóé õóðäàí áóÿíóóäààñàà íýðëýý÷?

-Áè 40-ººä æèë ìîðü óÿæ áàéíà. Àéìãèéí íààäàìä ñóìààñàà ìîðèî õºòëºæ èðýýä ë óðàëääàã áàéëàà. Õàìãèéí àíõíû àéðàã ò¿ð¿¿ãýý ñóìààñàà ë àâ÷ áàéñàí. àéìàã, á¿ñ, ñóìûí íààäìóóäààñ 50-ààä àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòýýä áàéíà. Îäîî öàãò íàìàéã áàÿðëóóëæ áóé øàðãà àçàðãà áàéíà. Õîâä àéìãèéí 80 æèëä ñî¸îëîíäîî ò¿ð¿¿ëæ, Õîâäûí Õºøººòèéí óóðõàéí áàÿðò ò¿ð¿¿ëñýí. Øàðãà àçàðãà àéìàã, ñóìäààñ 12 àéðàã ò¿ð¿¿òýé. Äîðíîä àéìãèéí Öàãààí-Îâîî ñóìûí Õèëèéí öýðãèéí äàðãà Íýðã¿éáààòàð íàäàä áýëýãëýñýí þì. Áàñ

íàäàä Õýíòèé ãàðàëòàé õ¿ðýí õàëçàí ìîðü áèé. Õ¿ðýí àçàðãà ìààíü áàñ ñóìàíäàà ò¿ð¿¿ëñýí. Ç¿¿í ç¿ãýýñ õýäýí àäóó àâñàí ìààíü òýð.

-Àäóóíûõàà öóñûã ñýëáýõýä õýðõýí àíõààð÷ àæèëëàæ áàéíà âý?

-Àäóóíûõàà öóñûã ñàéæðóóëàõààð ãîëäóó àçàðãà àâ÷ áàéíà. Óíàãàí õóðä ãàðãàõ ñàíààòàé.

-Ñóìûíõàà íýðèéã ãàðãàñàí àëäàðòàé ÿìàð õóðäàí áóÿí áàéíà. Íóòãèéí àäóóíû îíöëîã þó âý?

-Äàíøèã àëàã ãýæ èõ ìîðü áèé. Çàâõàíû îéí íààäìààð ñî¸îëîíäîî àìàí õ¿ç¿¿äýæ, íîäíèí Õîâäûí äàíøèãò àéðàãäàæ, Òîíõèëä áîëñîí á¿ñèéí íààäàìä ò¿ð¿¿ëñýí. Ñîäíîìäýíäýâèéí øàðãà ãýæ õóðäàí õ¿ëýã íàìàéã áàãàä áàéñàí. Äàðâèéí óíàãàí àäóóíû îíöëîã áèé. Ãîâü õàíãàé õîñîëñîí ãàçàð íóòãèéí îíöëîãòîé ë äîî. Ãîâüä òºðñºí óíàãà àðàé õóðäòàé áàéäàã øèã ñàíàãääàã.

-Óëñûí íààäàìä òîîñîî ºðãºæ, îëîíäîî íýðä ãàðñàí õ¿ëã¿¿äýýñ ãàäíà øèíæèéã íü õàðàõàä òºãñ õýëáýð, ãàëáèðòàé ÿìàð àäóó áàéíà?

-Ñî¸ìáî õ¿ðýí, Ýðäýíý÷óëóóíû Àæíàé øàðãà, Áóÿíäýëãýðèéí õýýð áàéíà. Åð íü òýãýýä ìóó àäóó ãýæ áàéäàãã¿é, ìóó óÿà÷ ë ãýæ áàéäàã ãýæ áè áîääîã. Àäóó á¿ð ººð ººðèéí îíöëîãòîé. Áè ººðºº àçàðãà, ñî¸îëîí ìîðü ñîíèðõäîã.

-“Øèãøìýë õóðä-1” óðàëäààíä èðæ îðîëöñîí óó?-Îäîîãèéí øàðãà àçàðãàà ¿ðýý áàéõàä íü àâ÷èð÷ óðàëäóóëæ

áàéñàí. Õýñýã ñàéõàí ºíãºëñºí ë 人. Òýãæ ÿâààä ñóóãààä 20 ãàðãàæ èðñýí. ªìíºõºí íü Õîâäûí äàíøèãò ò¿ð¿¿ëæ íàäàä ìàøèí àâ÷ ºã÷ áàéñàí. Óÿà÷èéí àæèë æààõàí äóòààä òýãñýí áàéõ ãýæ áîääîã.

-Áàÿðëàëàà.

Äàðâè ñóìûí õàðüÿàò, Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Н.Áóÿíäýëãýð:

ÌÈÍÈÉ ØÀÐÃÀ ÀÇÀÐÃÀ ÕÎÂÄÛÍ ÄÀÍØÈÃÀÀÑ ÍÀÄÀÄ ÌÀØÈÍ ÀÂ× ªÃѪÍ

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 73

-Òà ººðèé㺺 òîâ÷õîí òàíèëöóóëíà óó. Òîíõèë ñóìààñ õè÷íýýí ãàë èðýâ?

-Би Òîíõèë ñóìûí ÌÑÓÕ-íû òýðã¿¿íýýð çóðãàà äàõü æèëäýý àæèëëàæ áàéíà. Ìàíàé ñóìûí óÿà÷èä ãàë áîëæ ìîðèî óÿäàã. Òîíõèë ñóì îäîîãîîð íàéìàí ãàëòàé. Ãàëóóäààñàà äóðüäâàë, “Èõ õýýð”, “Àæíàé áóóðàë”, “Àðàâãàð õýýð”, “Õèéìîðü”, “Áîãäûí õ¿ëýã”, “Áóãàí õàëèóí”, “Õóëäûí õóðä”, “¯¿ëýí áîð” ãýñýí ãàëóóä áàéíà. Ìàíàé óÿà÷èä á¿õ ãàëààðàà ýíý óäààãèéí Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí “Øèãøìýë õóðä-2” óðàëäààíä îðîëöîæ áàéíà. Óðàëäààí ñàéõàí áîëíî ãýäýãò èòãýæ áàéíà.

-Õàâðûí á¿ñèéí óðàëäààí çîõèîí áàéãóóëñàí ãýæ ñîíñëîî?

-Ýíý õàâàð Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí áàðóóí á¿ñèéí õàâðûí óðàëäààíûã àìæèëòòàé çîõèîñîí.

-Ñóì íóòàã á¿ðò ººð ººðèéí áàõàðõàë áîëñîí õóðäàí áóÿí îëîí áàéäàã äàà?

-Òîíõèë ñóìàíä õóðäàí õ¿ëýã îëîí áàéäàã. Òýäãýýðýýñ ýíä õýëýõýä, Èõ õýýð ìîðü áàéëàà. Ñóìàíäàà 11 ò¿ð¿¿, 7 àéðàãдсан. Гàäíû óÿà÷äàä ñóìûíõàà íààäìûí ò¿ð¿¿ã àëäàæ ¿çýýã¿é õóðäàí áóÿí áàéñàí. Ñóìûí 90 æèëèéí îéãîîð ñóìàíäàà õºøººã íü áîñãîñîí. Áóãàí õàëèóí ãýæ õóðäàí áóÿíû õºøººã ìºí ýíý æèë áîñãîëîî. Õóðäàí ìîðèíäîî èõýýõýí àíõààðàë õàíäóóëæ áàéíà. Ìàíàé ñóìààñ Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷èä îëîí òºðñºí. Ëóí÷àà ãóàé áàéñàí. Ò¿¿íèé õ¿¿ ªëçèéá¿ðýí ãýæ ñàéí óÿà÷ îäîî áàéíà. Äàâàà, Öýðýí, Áàäàð÷, Áóçàíêîâ, Ø.Áàòáààòàð íàðûí 30-ààä Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷èä áàéíà. Ñóìûí àëäàðò ÷ áàñ îëîí.

-Íóòãèéí îëíûõîî õèéìîðèéã ñýðãýýæ, íýðèéã íü äóóðñãàæ, íýð õ¿íäèéã íü àâ÷ ãàðñàí áóÿíò àæíàéíõàà òóõàé äýëãýð¿¿ëæ ÿðèâàë?

-Áóãàí õàëèóí ãýæ õàëèóí õàëòàð ìîðü 1970-ààä îíä àìüäàð÷ áàéñàí þì áèëýý. Áèäíèé ¿åèéíõýí ¿¿õ ò¿¿õèéã íü òèéì ÷ ñàéí ìýäýõã¿é. Áóóðëóóäûí ÿðèàãààð õàâü îéðûíõîî ñóìäûí íààäìóóäàä áîñîî áàéñàí ãýëöäýã. Òóõàéí ¿åä ñóì á¿ðò íààäàì áîëæ áàéãààã¿é þì áèëýý. Èõ õýýð íü 1980-1990 îíû äóíä ¿å õ¿ðòýë àìüäàð÷ áàéñàí, òóõàéí ¿åäýý îëîí íààäàìä ò¿ð¿¿ëæ, àéðàãäñàí õ¿ëýã áàéñàí. Ñ¿¿ëä

18 íàñòàéäàà ÷ ñóìûíõàà íààäàìä ò¿ð¿¿ëæ áàéñàí ãýäýã. Ëóí÷àà ãóàéí õýýð ãýæ àëäàðòàé õ¿ëýã áàéíà. Õ¿¿ ªëçèéá¿ðýí íü äàðõàí õýýð ìîðüòîé. Áóãàí õàëèóíû ýçýí íü Ãîìáîñ¿ðýí àæàà ãýæ õ¿í áàéñàí. Ò¿¿íýýñ õîéø Òîíõèë ñóìàíä òàâàí àëäàðòàé õýýð ìîðü òºðæ ãàðñàí þì. Øàðâàà õýýð, Èõ õýýð, Ñàðò õýýð, Ñîãîî õýýð, Æààõàí õýýð ãýýä òàâàí õ¿ëýã áàéëàà.

-Îäîî öàã ¿åä íýðýý äóóðñãàæ áàéãàà ÿìàð õóðäàí áóÿí áàéíà?

-Ãîìáîñ¿ðýí àæààãèéí õ¿¿ ̈ îãîî, Öîëîî íàðûí õ¿ëã¿¿ä áàñ ñàéí áàéíà. Áàò-Î÷èðûí õ¿ðýí õàëçàí, ¨îãîîãèéí àëàã ãýýä Áàðóóí á¿ñýä íýã îðñîí àäóó áàéíà. Áàðóóí á¿ñèéí õàâðûí óðàëäààíä Áàÿðñàéõàíû ñààðàë àçàðãà, Áàòòºðèéí õóë, Îîãîîãèéí õýýð çýðýã õ¿ëã¿¿ä àéðàãäñàí.

-Óâñ àéìàãò áîëñîí Áàðóóí á¿ñèéí íààäàìä òàíàéõààñ îðîëöîâ óó?

Òîíõèë ñóìûí õàðüÿàò, Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ ¨.Àìàðñàíàà:

ÌÀÍÀÉ ÑÓÌÀÍÄ ÍÝÃÝÍ YÅ ÒÀÂÀÍ ÕÝÝÐ ÌÎÐÜ ÒÀÑÀÐÕÀÉ ÁÀÉËÀÀ

-Ìàíàéõààñ õî¸ð óÿà÷ îðîëöîæ, ìîðüä íü 20 ãàðãààä èðñýí áàéíà áèëýý. Óâñ àéìãèéí ×àíäìàíü ñóìûí íààäàìä Áàòòºðèéí äààãà çóðãààãààð äàâõèñàí ãýñýí. Ýíý óðàëäààíä ìàíàéõààñ îëîí ñàéõàí áóÿí èðñýí áàéíà.

-“Øèãøìýë õóðä-2” íààäàìä Òîíõèëîîñ õýíèé ÿìàð õóðäàí áóÿíóóä òîîñîî ºðãºõººð èðýâ?

-ªìíºõ “Øèãøìýë õóðä” óðàëäààíä àéðàãäàæ áàéñàí Ø.Ýðäýíýáàòûí õîíãîð, Áàÿðìàãíàé Àéìãèéí àëäàðòûí ä¿¿ èðñýí áàéíà. Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Áàäàð÷, ñóìûí àëäàðò óÿà÷ Íÿìàà, Áàÿñãàëàí, Áàòçîðèã, Ëõàãâàäîðæ íàðûí óÿà÷èä èðñýí.

-Çà òà á¿õýíä àìæèëò õ¿ñüå. Ìîðü õóðäàí áàéã.

-Òà íºõäºä áàÿðëàëàà.

74 / 2015

-Ýðäýíý ñóìûí ÌÑÓÕîëáîî õýäýí îíä áàéãóóëàãäàâ. ßìàð øèíý àæèë ñàíàà÷èëæ õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà âý?

-Ìàíàé õîëáîî 2005 îíä áàéãóóëàãäñàí. Ìîðèí ñïîðòûã õºãæ¿¿ëýõ, àäóóíûõàà óãøëûã ñàéæðóóëàõààð àæèëëàæ, 220 ãàðóé õóðäàí óäìûí ã¿¿, àçàðãà ñ¿ðýãòýý òàâüñàí. Ñ¿¿ëèéí ãóðâàí æèëä ýíý ÷èãëýëýýð àæèë øóóðõàé õýðýãæ¿¿ëëýý. Çàëóó óÿà÷èä îëøèð÷, óëñ, á¿ñ, àéìãèéí óðàëäààíä îðîëöîõ õ¿ì¿¿ñèéí òîî èõýññýí. Óÿà÷äûíõàà ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýõ, ìîðèí ñïîðòûã õºãæ¿¿ëýõ, àð÷èëãàà òîðäëîãî õèéõ, ýëäýëãýý óíàëãûã íü çîõèöóóëàõ òàë äýýð çàëóóñ ìààíü ñàéí àæèëëàæ áàéíà. Ìàíàé ñóì Óëñûí àëäàðò óÿà÷ õî¸ð, Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ äîëîîòîé. ×àäâàðëàã óÿà÷èä îëîí áèé. Àéìàã, á¿ñèéí óðàëäààíóóäàä èäýâõòýé îðîëöîæ, õî¸ð æèëèéí õóãàöààíä ýäãýýð íààäìóóäààñ çóðãààí àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòëýý. Ýíý íààäàìä “Íàðíû õ¿ëýã” ãàë èðñýí. Õî¸ð ãàë íü Áàÿíòîîðîéí íààäàìä ÿâñàí. Ãóðâàí íàñíû ìîðüä òýíä óðàëäàæ áàéíà. Ýäãýýð ãóðâàí íàñíû ò¿ð¿¿ã ìàíàé ñóìûíõàí õ¿ðòñýí ìýäýý èðñýí. “Øèãøìýë õóðä-2” óðàëäààíä ÷ ÷àìã¿é ñàéõàí óðàëäëàà.

-Ýðäýíý ñóìûí àäóóíû îíöëîã þó âý?

-Ìàíàé íóòàã óóëàðõàã ìºðò뺺 ãîâèéí á¿ñòýé. Ìîíãîë óëñàä ãàçàð íóòãèéí õýìæýýãýýðýý õî¸ðò æàãñäàã. Íóòãèéí óóãóóë àäóó òàìèð òýíõýý ñàéòàé, ÷àö áîãèíîòîé. Õîë çàìä èë¿¿

Ýðäýíý ñóìûí ÌÑÓÕ-íû òýðã¿¿í, Ìîíãîë Óëñûí ãàâüÿàò ìàë÷èí Б.Àâèðìýä:

ÝÐÄÝÍÝ ÑÓÌÛÍ ÀÄÓÓ ÒÀÌÈÐ ÒÝÍÕÝÝ ÑÀÉÒÀÉ, ×ÀÖ ÁÎÃÈÍÎÒÎÉ

ñàéí äàâõèäàã. Ç¿¿í òàëûí áîãèíî õóãàöààíä õóðäàëæ ÷àääàã, õºíãºí àäóóòàé íèéë¿¿ëáýë èðýýä¿éä ¿ð òºë íü óëàì ë ñàéí áîëæ òºðºõ áàéõ ãýæ íàéäàæ áàéíà.

-Ñóìààñàà àéìàã óëñàä óðàëäàæ áàéñàí ò¿¿õýí õ¿ëã¿¿ä áèé þó?

-Ìàíàé ñóìûí Øèìãàéí öàãààí øèéðò ãýæ æîðîî ìîðü Àéìãèéí íààäàìä óðàëäàæ, æîðîî ìîðèîðîî Óëñûí àëäàðò óÿà÷ áîëæ áàéñàí. Ëóâñàíöýðýí, Áàäàìæàíöàí ãýýä îëîí óÿà÷èéí ìîðü àéìàã á¿ñèéí íààäàìä îðæ áàéñàí. Ìàíàé ñóìààñ ãàðàëòàé çàëóó óÿà÷èä íèéñëýëä áèé. Àëñ õîëûí ñóì áîëîõîîð òýð á¿ð ÿâæ ÷àääàãã¿é.

-Áàÿðëàëàà.

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

2015 / 75

-Õýäýí îíîîñ õóðäàí ìîðü óÿæ ýõëýâ. Óÿà÷èéí ýðäìèéã õýíýýñ ñóðàëöñàí áý?

-1975 îíä àíõëàí ñóìàíäàà äààãà óðàëäóóëæ áàéëàà. Ìèíèé õ¿ðãýí àõ Òàâõíàã ãýæ àéìàãò îëîí àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ õ¿íýýñ ñóðàëöñàí.

-Õè÷íýýí àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòýýä áàéíà?

-Àéìàã ñóìûí 30-ààä àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòýýä áàéíà. Àéìãèéí 60 æèëèéí îéãîîð ìèíèé õýýð ìîðü ò¿ð¿¿ëñýí. Çýýãèéíõýý íýð äýýð óðàëäóóëäàã. Òýð õýýð ìîðü ìààíü àéìàãò áàñ àìàí õ¿ç¿¿äñýí. Ìèíèé ººðèéí óíàãàí õýýð àçàðãà áèé. ĺðºâ ò¿ð¿¿ëæ, 9 àìàí õ¿ç¿¿äýæ, 10 àéðàãäñàí. Ýíý õýäýí ñóìäûã ìîðèîð ë òîéð÷, óðàëäóóëñàí õ¿í äýý. Ñóìäûí òîì íààäìóóäàä á¿ãäýä íü ìîðü óÿñàí. ×àíäìàíüä õî¸ð àçàðãà àìàí õ¿ç¿¿ä¿¿ëæ, íýã èõ ìîðü ò¿ð¿¿ëãýæ áàéâ.

-Õàìãèéí äýýä àìæèëò õýäýí îíû íààäàì áàéâ?

-2002 îíä ñóìàíäàà àçàðãà àéðàãäóóëààä, ×àíäìàíü ñóìàíä Óëñûí çààí Äàâààíÿì, òºð íèéãìèéí ç¿òãýëòýí Ëîîõóóç ãóàé íàðûí íýðýìæèò íààäìààð ãóðâàí àäóóòàé î÷èæ, õî¸ð àìàí õ¿ç¿¿, íýã àéðàã õ¿ðòýæ áàéëàà. Ìèíèé íýã õýýð àçàðãà áàéñàí. Íóòãèéíõàí ÷ àíäàõã¿é äýý. ¯ð òºë íü ºíºº ñàéõàí äàâõèæ áàéíà. Ò¿¿íäýý ç¿¿í ç¿ãèéí ã¿¿ õóðààëãàæ, ç¿¿í ç¿ãýýñ àâ÷èðñàí àçàðãàíäàà ººðèéí óíàãàí ã¿¿í¿¿äýý òàâüñàí.

-Àäóóíûõàà óãøëûã ñàéæðóóëàõàä àëòàé÷óóä èõ àíõààðäàã áîëæ?

-Òèéì ýý, ìàíàé àéìãèéí àäóóíû öóñ ñàéæèð÷ áàéãàà. Áè ÷ ç¿¿íýýñ àäóó õýä õýäèéã àâñàí. Óãøëûã íü öààãóóðàà ñóäëàæ áàéæ àâäàã. Õ¿íýýð 纺ëãºæ àâ÷ðóóëàõàä ñàéí ñóäëàõ ë õýðýãòýé þì øèã áàéãàà þì. ªºðºº î÷èæ ¿çýæ õàðæ àâáàë ººð õýðýã.

-Õóðäàí ìîðü óÿõûã çàðèì óÿà÷èä òºðèéí àæèë ãýæ ÿðüäàã. Ìîðü óÿõûí ñàéõàí íü, áàñ çîâëîí áýðõøýýëòýé íü þó âý?

-Òýãýëã¿é ÿàõàâ áè ÷ õóðäàí ìîðü óÿæ óðàëäóóëæ áàéãààãàà òºðèéí àæèë ãýæ áîääîã. Ìîðèíû àæèë õ¿íä õýö¿¿ íü ¿íýí ÷ áè ë õóâüäàà ò¿¿íèéã

æàðãàëä òîîöäîã. Ìîðü óÿõ øèã ñàéõàí ç¿éë õààíà áàéõ âý. Öýâýð àãààðò, öýýæ ä¿¿ðýí àìüñãàëààä ë, àäóóãàà õàðààä ë ñóóæ áàéõàä ñàéõàí äàà. Ìîðèíû àæèë õèéæ ÿâàõàä àð ãýðýý îðõèíî. Òýð á¿ãäèéã çîõèöóóëäàã ñàéí õàíèéí ò¿øèã èõ õýðýãòýé. Ìèíèé õàíü ÷ ººðºº ìîðèíä õîðõîéòîé õ¿í äýý.

-Ìîðèíû óÿà ñîéëãî òààðàõ òààðàõã¿é ç¿éë îëîí ë áàéäàã áàéõ äàà. Àäóó ÿìàð ¿åä óÿà íü òààðàõã¿é áàéäàã âý?

-Ìèíèé òóðøëàãààñ õàðàõàä ìîðèíû óÿà èä æèãäðýýä áàéõàä íü íààäàì õîéøëîõîä àäóóíû äàâõèëä íºëººëäºã. Ìîðèíû àæèë èõ íàðèéí. Íààäàì áîëîõ õóãàöààãààð àäóóíûõàà äàâõèõ ºäðèéã íü òîîöîîëäîã þì. Ãýòýë òîâëîñîí ºä𺺠áîëîõã¿é õîéøèë÷èõîîð àäóóíû äàâõèëä íºëººëäºã. Áîðîî áàñ íºëººëäºã. Áîðîî îðîõîîð àäóóíäàà èõ õàëòàé. Чýýæ íü ÷èéã àâ÷èõëààð, ýðãýýä ýäãýýõýä öàã èõ îðíî. ×èéã àâíà ãýäýã íü õàòãààðõóó ë þì äàà, óóøèãò ºâ÷èëæ, äàâõèëä íü íºëººëäºã øèã áàéãàà þì.

Áèãýð ñóìûí Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Ë.Äîðæñ¿ðýí:

ÁÈ ÀÉÌÃÈÉÍÕÀÀ ÁYÕ ÑÓÌÄÀÀÐ Ë ÒÎÉÐ× ÓÐÀËÄÑÀÍ

-Óëñûíõàà áàÿð íààäìààð õ¿ëãèéí òîîñîî ºðãºõ þìñàí ãýñýí áîäîë òýýíý áèç?

-Óÿà÷ õ¿í á¿ðèéí ë ìºðººäºë ø¿¿ äýý. Äýëãýðñàéõàí ãýæ ä¿¿òýéãýý õàìò íèéñëýëä óëñûí íààäàìä î÷èæ óðàëäàõ áîäîë áèé. ªíºº æèë õàâ÷èã àëàã ìîðèî íàñ íýìýýä èä áÿð íü æàãñààä èðýõýýð íýã ¿çýõ ñàíàà áàéíà. Áàãà øèã àäóóíóóä ÷ áèé.

-Áèãýð ñóìàíäàà äîìîã áîëñîí ÿìàð õóðäàí áóÿí áàéíà âý?

-ªìíºõ ¿åèéíõíýýñýý ñàéí ìýäýõã¿é ë äýý. 1950-60 îíû ¿åä Áàòñóóðèéí õàð, Öàãààíû õàð ãýæ õî¸ð õàð ìîðü áàéñàí. 1970-ààä îíä Íàìñðàéí õ¿ðýí, Æàâäàéí õ¿ðýí, Ñàíäóéæàâûí õ¿ðýí, Èøèãõ¿¿ãèéí õ¿ðýí ãýýä òàâàí õ¿ðýí àçàðãà áàéëàà. Äàí íóòãèéí óíàãàí àäóóíóóä áàéëàà. Ñ¿¿ëèéí ¿åä Ï¿¿æèéí õ¿ðýí ìîðü, ìèíèé õýýð àçàðãà ÷ áàñ ñàéí áàéñàí. Îäîî öàãò ç¿¿í ç¿ãèéí àäóóíóóä íî¸ëæ áàéíà äàà.

-Òàíä áàÿðëàëàà.

76 / 2015

-Óÿà÷èéí àæèëä ñýòãýëýý çîðèóëààä õýäýí æèë áîëæ áàéíà âý. Îëîí ÷ àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí áàéõ äàà?

-40-ººä æèë ìîðü óÿàä 70 ãàðóé àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòýýä áàéíà. Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ öîëûã ýíý æèë õ¿ðòñýí. 2008 îíä “Àëòàéí áàõàðõàë” íààäìààð õÿçààëàí ìîðü îðóóëñàí.

-Óíàãàí àäóóãààðàà íààäàõ ÷ ñàéõàí ãýõ þì?

-Óíàãàí àäóó ÷ áèé. Àâìàë àäóó ÷ áàéíà. Çàðèì íü ñàéõàí ë äàâõèæ

ÝÍÝ ÓÐÀËÄÀÀÍÄ ÎÐÑÍÎÎÐ ÓßÀ×ÈÄ ÌÎÐÈÍÛÕÎÎ ×ÀÍÑÀÀà ÌÝÄÝÐÄÝÃ

×àíäìàíü ñóìûí ìàë÷èí, Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Æ.Äîðæïàëàì:

Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààí

áàéíà. Åð íü ë ç¿¿í ç¿ãèéí àäóóíóóä ìàíàé àéìãààð îëîí áîëæ, òàðñàí ø¿¿. Àçàðãà, ñî¸îëîí ãýýä õýä õýä áèé. Òîéðóóëãûí õÿçààëàí ¿ðýý ÷ áèé.

-Òàíû áàõàðõàë áîëñîí ÿìàð õóðäàí áóÿíóóä áàéíà âý?

-Ìèíèé áîð ìîðü ñóìàíäàà 10 ãàðóé óäàà àìàí õ¿ç¿¿äýæ áàéñàí áîë õàëòàð ìîðü ìààíü áàñ 10 ãàðóé óäàà àéðàãäñàí.

-×àíäìàíèéí àäóóíóóä õèð õóðäàí áàéíà âý?

-Ãàäàãø ãàð÷ óðàëäàõäàà åð íü ë

äèéëäýã ø¿¿.-“Øèãøìýë õóðä-1”-ò îðîëöîæ

áàéâ óó. Ýíý óðàëäààíûã çîõèîí áàéãóóëàõ íü óÿà÷äàä ÿàæ íºëººëæ áàéíà?

-ªìíºõ íààäàìä íü èðæ èõ ìîðü äîëîîëóóëæ áàéñàí. Ìîðèíûõîî õýìæýýã ìýäíý, óÿà÷èä õîîðîíäîî óóëçàæ óчðààä ñàéõàí ë áàéíà. ¯ð ºãººæ èõòýé ë íààäàì.

-Òàíä áàÿðëàëàà. Õ¿ëýã òàíü õóðäàí áàéã.

-Àçàðãà àìàí õ¿ç¿¿äñýíä áàÿð õ¿ðãýå. Õýäýí æèë ìîðü óÿæ áàéíà âý?

-Áàÿðëàëàà. Çóðãààí íàñòàéãààñàà ìîðü óíàæ, ìîðèíû õ¿¿õäýýñ õàñàãäààä ë ààâûãàà äàãàæ õóðäàí ìîðü ñîéæ ýõýëñýí. 2010 îíä Àþóø àõ äýýð î÷èæ ñóðàëöñàí. Õóðäàí ìîðü óÿñàíààñ õîéø áàãà òîì íààäìààñ íèéò 30-ààä àéðàã ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí.

-Àìæèëòòàé ñàéõàí îðîëöñîí õàìãèéí òîì óðàëäààí õýçýý õààíà áîëñîí íààäàì áý?

-Àéìãèéí á¿ñèéí íààäàìä íýã îðñîí. Ýíý æèë àéìàãòàà ò¿ð¿¿ëñýí.

Àéìàãò ñî¸îëîíгèéн 2 ò¿ð¿¿ õ¿ðòñýí.-Ýíý íààäàìä õè÷íýýí íàñíû

ìîðüäòîé èðýâ?-Ø¿äëýí, àçàðãà õî¸ðòîé ë

èðëýý. Ø¿äëýí äóíäóóð äàâõèæ, àçàðãà àìàí õ¿ç¿¿äëýý.

-Õ¿ðýí õàëçàí аçàðãà õààíàõ óãøèëòàé âý. ªíºº æèë õýä óðàëäàâ?

-Õýíòèéí Áàÿí-Àäàðãà ãàðàëòàé. Öàãààíöîîæ ãýæ õ¿íèé óíàãàí àäóó. Òàâ óðàëäàæ 2 ò¿ð¿¿ëæ, 2 àìàí õ¿ç¿¿äëýý.

-Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷èéã õýäýí îíä õ¿ðòýâ?

-Íîäíèí ñóìûíõàà îéãîîð àâñàí.-Áàÿðëàëàà.

Øàðãà ñóìûí õàðüÿàò, Àéìãèéí àëäàðò óÿà÷ Ãýíäýíãèéí Àëòàíãýðýë:

ÀÇÀÐÃÀ ÌÀÀÍÜ ªÍªª ÆÈË ÒÀ ÓÐÀËÄÀÆ 2 ÒYÐYY,2 ÀÉÐÀà ÕYÐÒËÝÝ

2015 / 77

Yíäýñíèé ñóðûí õàðâàà

“Àëòàéí øèãøìýë õóðä-2” íààäìûí ¿íäýñíèé ñóðûí õàðâàà ¿çýã÷äèéí àíõààðàë òàòñàí, îëîí õàðâàà÷èä îðîëöñîí ñîíèðõîëòîé ñàéõàí òýìöýýí áîëæ ºíãºð뺺. ¯íäýñíèé ñóðûí õàðâààíä Ãîâü-Àëòàé, Áàÿíõîíãîð, ªìíºãîâü àéìãèéí õàðâàà÷èä õ¿ðýëöýí èðæ îðîëöñîí íü íààäìûã óëàì ñîíèðõîëòîé, ÷àíñààòàé áîëãîæ ºãñºí þì. Àéìãèéí ñóðûí õàðâààíä òýð á¿ð ãàäíû àéìãèéí òàìèð÷èä èðæ îðîëöäîãã¿é áàéñàí áºãººä ýíý óäàà 3 àéìãèéí õàðâàà÷èä îðîëöñîí íü õàðâàà÷èä

ìààíü õàðèëöàí òóðøëàãà ñóäëàõ, óð ÷àäâàðàà íýìýãä¿¿ëýõýä èõýýõýí ò¿ëõýö áîëæ ºãñºíººðºº îíöëîã áàéñàí þì.

Ñóðûí õàðâààíä íèéò 40 ñóì òàâüñíààñ: Ýðýãòýé õàðâàà÷äààñ Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìûí õàðúÿàò, ¯íäýñíèé ñóðûí ñïîðòûí ìàñòåð, àéìãèéí ãàðàìãàé ìýðãýí Á.Áèëýãäýìáýðýë ò¿ð¿¿ëæ, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìûí õàðúÿàò, ¯íäýñíèé ñóðûí ñïîðòûí ìàñòåð, àéìãèéí õîøîé ìýðãýí Ã.Áàÿðñàéõàí, Ãîâü-

Àëòàé àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìûí õàðúÿàò, àéìãèéí ìýðãýí Á.Ãàíáîëä íàð 2, 3-ð áàéðò øàëãàðëàà. Ýìýãòýé õàðâàà÷äààñ ªìíºãîâü àéìãèéí õàðúÿàò, ¯íäýñíèé ñóðûí ñïîðòûí ìàñòåð, àéìãèéí ìýðãýí Ö.Öýöýãìàà 1-ð áàéðò, Ãîâü-àëòàé àéìãèéí Ýðäýíý ñóìûí õàðúÿàò, ¯íäýñíèé ñóðûí ñïîðòûí äýä ìàñòåð Ì.Ñîëîíãî 2-ð áàéð, Áàÿíõîíãîð àéìãèéí õàðúÿàò, ¯íäýñíèé ñóðûí ñïîðòûí ìàñòåð, àéìãèéí äàðõàí ìýðãýí Í.Íàðàíæàðãàë 3-ð áàéðò òóñ òóñ øàëãàðëàà.

ÃÀÄÍÛ ÒÀÌÈÐЧÈÄ ИРЖ ÎÐÎËÖÑÎÍ ÍÜÕÀÐÈËÖÀÍ ÒÓÐØËÀÃÀ ÑÓÄËÀÕ, ÓÐ

ЧÀÄÂÀÐÀÀ ÍÝÌÝÃÄYYËÝÕÝÄ ÈÕ ÒYËÕÝÖ ÁÎËСОН

78 / 2015

Õ¿÷èò áºõèéí áàðèëäààí

“Àëòàéí øèãøìýë õóðä-2” íààäìûí ¿åýð Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí õàðüÿàò óëñ, àéìàã, ñóìûí öîëòîé áîëîí çàëóó áºõ÷¿¿äýýñ á¿ðäñýí 128 áºõèéí áàðèëäààí áîëîâ. Ýíý íü àéìãèéí íààäìààð áàðèëääàã áºõ÷¿¿äèéí òîîòîé ä¿éæ áàéãàà þì. ìºí ýíý ¿åýð ºñâºðèéí áºõ÷¿¿ä áÿð òýíõýý, óðàí ìýõýý ñîðüæ áàðèëäàâ.

Õ¿÷èò 128 áºõèéí áàðèëäààíä Óëñûí ãàðüä Í.Ãàíáààòàð, Óëñûí ãàðüä Æ.Áàò-Ýðäýíý, Óëñûí íà÷èí Ñ.Áàãàõ¿¿ òýðã¿¿òýé óëñûí öîëòíóóäààñ ãàäíà óëñûí öîëîíä õàìãèéí îéð, áºõ ñîíèðõîã÷äûíõîî òààâàðò ¿ðãýëæ íýð íü áè÷èãääýã

Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí øèëäýã àðñëàíãóóä ¿íýí õ¿÷èéã ¿çýí áàðèëäàâ. Áàðèëäààíû èõ øºâºãò Óëñûí ãàðüä Í.Ãàíáààòàð, Óëñûí ãàðüä Æ.Áàò-Ýðäýíý, óëñûí íà÷èí Ñ.Áàãàõ¿¿ àéìãèéí àðñëàí Á.Õèøèãáààòàð íàð ¿ëäýæ, үзүүр ò¿ð¿¿íä Óëñûí ãàðüä Í.Ãàíáààòàð, Æ.Áàò-Ýðäýíý íàð шалгар÷, Í.Ãàíáààòàð ºðñºëäºã÷ºº äàâñíààð “Àëòàéí øèãøìýë õóðä-2” íààäìûí òýðã¿¿í áºõººð тодров. ̺í ýíý íààäàìä ßïîíû ìýðãýæëèéí ñ¿ìîãèéí 70 äàõ Èõ àâàðãà Õàð¿ìàô¿æè õ¿íäýò çî÷íû õóâèàð îðîëöîæ, íóòãèéí çîí îëîíòîéãîî íààäàì ¿çýæ çóðãàà äàðóóëñàí.

ªñâºðèéí áºõ÷¿¿äèéí áàðèëäààíä ÷ ìºí ñóì ñóìûí øèëäýã áàãà÷óóä óðàí ìýõèéã ¿ç¿¿ëýí áàðèëäàæ, õóðñàí îëîí íààäàì÷äûã áàÿðëóóëàí äîãäëóóëæ, íóòàã óñíûõàà íýðèéã ãàðãàí, àëòàí ñî¸ìáîò äàëáààãàà õýäýíòýý òîéðîí äýâñýí þì.

ªñâºðèéí áºõèéí áàðèëäààíä áàãà íàñíû àíãèëàëä Áóä-Î÷èð ò¿ð¿¿ëæ, Àçæàðãàë ¿ç¿¿ðëýñýí áîë øºâãèéí 4-ò Áÿìáàäîðæ, Áºõñóìüÿàáàçàð íàð ¿ëäæýý

ªñâºðèéí áºõèéí áàðèëäààíû àõëàõ íàñàíä ò¿ð¿¿ Á.Çîëáàÿð, ¿ç¿¿ð Ã.Ýíõäàâàà, 4-ò Ä.Àçæàðãàë, Ñîðîíçîíáîëä íàð øàëãàðëàà.

ÕΨРÃÀÐÜÄ ÄÝÂÑÝÍ ÍÀÀÄÀÌÕÀÍÒÀÉØÈÐÛÍ ÕÎÐÌÎÉÄ

“Àëòàéí øèãøìýë õóðä-2” íààäàìä ò¿ð¿¿ëæ, ¿ç¿¿ðýëñýí áºõ÷¿¿ä

2015 / 79

Þóí ò¿ð¿¿íä “Àëòàéí øèãøìýë õóðä-2” íààäàìä àìæèëòòàé ñàéõàí áàðèëäàæ, ¿ç¿¿ðëýñýí òàíä áàÿð õ¿ðãýå.

-Áàÿðëàëàà. Íóòãèéíõàà ãàçàð øîðîîí äýýð ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿðûí ñàíàà÷ëàí çîõèîí áàéãóóëæ áóé ýíýõ¿¿ íààäàìä Í.Ãàíáààòàð ãàðüäòàé ¿ç¿¿ð ò¿ð¿¿íä ¿ëäýæ ¿ç¿¿ðëýñýíäýý áàÿðòàé áàéíà. Íóòàãòàà èéì ñàéõàí íààäìûã õî¸ðäàõèà çîõèîí áàéãóóëñàí ýíý íààäìûí çîõèîí áàéãóóëàã÷, õàìòðàí ç¿òãýñýí õ¿ì¿¿ñò áàÿð õ¿ðãýå.

-ªíºº æèë Ãîâü-Àëòàéä ñàéõàí çóíøëàãà áîëæ áàéíà. Íààäàì÷èí îëîí ÷ ñýòãýë õàíãàëóóí áàéõ øèã áàéíà?

-Îéðûí õýäýí æèëäýý áîëîîã¿é äýëãýð çóí áîëæ áàéíà. Ýíý íààäàì ìàíàé àéìãèéíõíû õ¿ñýí õ¿ëýýäýã íààäàì áîë÷èõîæ. Öóãëàñàí îëîí, óÿñàí õ¿ëã¿¿äèéã õàðàõàä àëòàé÷óóäûí ìààíü íóðóó òýíýãýð, àðãàìàã õ¿ëã¿¿ä íü õóðäòàé ÷ áîëæ.

-“Õàíòàéøèð” áºõèéí äýâæýýã àíõëàí áàéãóóëàãäàõàä ë ýíä áýëòãýë ñóðãóóëèëò õèéñýí áºõ÷¿¿äèéí íýã íü òà. Äýâæýýíèéõýý ¿¿õ ò¿¿õèéí òàëààð ÿðèõã¿é þó?

-Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé áºõèéí õàìãèéí àíõíû äýâæýý “Õàíòàéøèð”. Ìîíãîë äàÿàð ìýääýã áîëòîë ºðãºæèæ ¿éë àæèëëàãàà íü òîãòìîëæîîä

ÀËÒÀÉ ÍÓÒÃÈÉÍ ÁªÕÈÉÍ ÕªÃÆÈËÄ ÓÈÕ-ÛÍ ÃÈØYYÍ

Æ.ÝÍÕÁÀßÐÛÍ ÎÐÓÓËÑÀÍ ÕÓÂÜ

ÍÝÌÝÐ ÈÕ

Ìîíãîë Óëñûí ãàðüä Æ.Áàò-Ýðäýíý:

áàéíà. Àíõëàí Óëñûí çààí Äàâààíÿì, Ï¿ðýâ íà÷èí, Çîðèãò íàð ìààíü ñàíàà÷ëàí “Õàíòàéøèð” äýâæýýã ¿¿ñãýí áàéãóóëàõàä íü ë ìèíèé áèå áýëòãýë ñóðãóóëèëòàà õèéæ ýõýëñýí. Èõ äýëã¿¿ðèéí õîéíî áàéðíû äîîä äàâõàðò áýëòãýë õèéäýã áàéëàà. 10 ãàðóé æèë áîëîîä áàéíà. Æèë á¿ðèéí Óëñûí áàÿð íààäìààð øèíý öîëòîí òºðæ, áºõ÷¿¿ä ìààíü òîãòìîë öîëîî àõèóëæ áàéíà.

-Äýâæýýíèé óäèðäëàãóóä ýíý õóãàöààíä ñîëèãäëîî. Ñàÿõàí Æ.Ýíõáàÿð ãèø¿¿í äýâæýýíèé óäèðäàõ ýðõýý “Àëòàé êîíñòðàêøн”-èéí Õ.Áàò-Ýðäýíýä õ¿ëýýëãýí ºã뺺?

-2008 îíä ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿð “Õàíòàéøèð” äýâæýýíèé òýðã¿¿íýýð ñîíãîãäñîí. ªìíºõ òýðã¿¿í íü “Ìîáèêîì” êîìïàíèéí çàõèðàë Áàòìýíä ãóàé áàéñàí. 2008 îíîîñ øèíý òýðã¿¿íèéõýý äîîð äýâæýý ìààíü øèíý÷èëñýí çîõèîí áàéãóóëàëòàíä îðñîí. Áºõ÷¿¿äèéí äóíäàõ óóð àìüñãàë õàëóóí äóëààí áîëæ, áºõ÷¿¿ääýý òàâèõ àíõààðàë, õàíãàìæ õºðºí㺠ìºí㺠÷ ñàéæèðñàí. Èíãýõýýð ÷èíü áºõ÷¿¿ä àæ àìüäðàëäàà ñàíàà çîâîëã¿é çºâõºí áýëòãýëäýý ë öàã çàðöóóëäàã þì áàéíà. Áèäýíòýé îéð äîòíî áàéñàí. 2008 îíûõîî óëñûí áàÿð íààäìààð Í.Ãàíáààòàð ãàðüä, Á.Ñîðîíçîíáîëä çààí, Òîãòîõáàÿð ìààíü íà÷èí

áîëñîí. Òýð öàãààñ õîéø îëîí ÷ øèíý óëñûí öîëòîí òºðººä áàéíà. Ìàíàé äýâæýýíèé 10 ãàðóé æèëèéí ò¿¿õýí äýõ îðãèë ¿å íü Æ.Ýíõáàÿð ãèø¿¿íèéã òýðã¿¿íýýð àæèëëàæ áàéñàí òýð îí æèë¿¿ä þì. ¯¿íä íü áèä ìàø èõ áàÿðëàæ òàëàðõàæ ÿâäàã.

-Ãîâü-Àëòàéí áºõ÷¿¿ä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ¿íýõýýð òîãòìîë àìæèëòòàé áàéãàà ø¿¿?

-Æ.Ýíõáàÿð ãèø¿¿í äýâæýýíèé òýðã¿¿í áîëîîä àéìãèéí áºõèéí ò¿¿õýíä ìàø òîäîîð áè÷èãäýõ ãàâüÿàã áàéãóóëñàí õ¿í. Òýð ãàâüÿàíûõ íü íýãýýõýí õýñýã íü ìàíàéõààñ îëîí óëñûí öîëòîí òºðæ áóé ÿâäàë. Ýíý äàëèìä Æ.Ýíõáàÿð ãèø¿¿íäýý àæëûí àìæèëò õ¿ñýí åðººå. Àëòàé íóòãèéí áºõèéí õºãæèëä òàíû îðóóëñàí õóâü íýìýð èõ ø¿¿.

-“Õàíòàéøèð” äýâæýýíèé îíöëîãèéã ººðèéíõººðºº òîäîðõîéëîõ óó?

-¯íäýñíèé áºõèéí çàðèì äýâæýýòýé õàðüöóóëàõàä ýâ íàéðòàé, íýãýí çîðèëãîòîé áàéäãààðàà îíöëîãòîé. Àõìàä áºõ÷¿¿äýý çàëóóñ íü õ¿íäëýõ, àõ íàð íü ä¿¿ íàðàà àñðàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ áàéäëààð áýëòãýë ñóðãóóëèëòàà õèéäýã.

-Áýëòãýë ñóðãóóëèëòàíä íü àìæèëò õ¿ñýå.

80 / 2015

Õàíòàéøèð áºõèéí äýâæýý íü àíõ 2001 îíä Óëñûí çààí Ð.Äàâààíÿì, óëñûí íà÷èí Ó.Ï¿ðýâ íàðûí ñàíàà÷èëãààð àíõ áàéãóóëàãäàæ àíõíû òýðã¿¿íýýð Ìîáèêîì êîìïàíèé çàõèðàë Áàòìýíä àæèëëàæ áàéñàí áàéíà. Óëìààð 2008 îíä óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëòûã øèíý÷èëæ õîëáîîíû òýðã¿¿íýýð ÌÕÅÃ-ûí äýä äàðãà Æ.Ýíõáàÿð, äýâæýýíèé äàñãàëæóóëàã÷ààð óëñûí íà÷èí Ä.Áàäðàõ íàð ñîíãîãäîí äýâæýýíèé ¿éë àæèëëàãààã òîãòìîëæóóëàõ, áºõ÷¿¿äèéí àìæèëòûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð áýëòãýë ñóðãóóëèëàëòûã ÷àíàðæóóóëæ, íýãäñýí ñèñòåìä îðóóëñàí áàéíà.

Èíãýñíýýð äýâæýýíèé áºõ÷¿¿äèéí àìæèëò ýðñ ñàéæèð÷ 2008 îíû Óëñûí íààäìààð óëñûí íà÷èí Í.Ãàíáààòàð ¿ç¿¿ðëýæ óëñûí

ãàðüä öîë, àéìãèéí õóðö àðñëàí Á.Ñîðîíçîíáîëä 7 äàâæ, øºâãºðºí óëñûí çààí öîë, àéìãèéí àðñëàí Ø.Òîãòîõáàÿð 5 äàâæ óëñûí íà÷èí öîë õ¿ðòñýí íü óðüä ºìíº Àëòàé íóòãèéí áºõ÷¿¿äýýñ íýã æèëèéí íààäàìä ãàðãàæ áàéãààã¿é ìàø òîì àìæèëò áîëñîí þì. ¯¿íýýñ õîéø Õàíòàéøèð áºõèéí äýâæýýíèé áºõ÷¿¿äèéí àìæèëò óëàì ñàéæèð÷, õè÷ýýëëýõ áºõ÷¿¿äèéí òîî ÷ íýìýãäñýí þì. 2011 îíä óëñûí íà÷èí Æ.Áàò-Ýðäýíý 8 äàâàí øºâãºð÷ Óëñûí ãàðüä öîë, àéìãèéí àðñëàí Ñ.Áàãàõ¿¿ 5 äàâæ óëñûí íà÷èí öîë, 2012 îíä àéìãèéí àðñëàí Æ.Àìàðò¿âøèí 6 äàâæ óëñûí õàðöàãà öîë, 2013 îíä àéìãèéí àðñëàí Ë.Öýðýíòîãòîõ óëñûí íà÷èí öîë, 2014 îíä àéìãèéí àðñëàí Á.Ñóìàí÷óëóóí óëñûí íà÷èí öîë, 2015 îíä àéìãèéí õóðö àðñëàí Ø.Øèíýáàÿð óëñûí íà÷èí

öîë õ¿ðòñýí áàõäàì àìæèëòóóäûã ãàðãàñàí áàéíà.

Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé áºõèéí õîëáîîíîîñ 2 æèëä íýã óäàà çîõèîí áàéãóóëäàã “Íóòãàà äóóðñãàíà” øèëäýã äýâæýý øàëãàðóóëàõ áàðèëäààíûã 2010 îíîîñ ýõëýí çîõèîí áàéãóóëæ èðñýí áºãººä óã íààäàì 3 óäàà çîõèîãäîõîä “Õàíòàéøèð” áºõèéí äýâæýý 2010, 2014 îíóóäàä òýðã¿¿í áàéð ýçëýæ õîøîé àâàðãà äýâæýý áîëñîí íü òóñ äýâæýý Ìîíãîë óëñûí õýìæýýíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà áóñàä àéìãóóäûí äýâæýýíýýñ ¿éë àæèëëàãààãààðàà òýðã¿¿ëæ áàéäãèéí íýã òîìîîõîí æèøýý þì.

¯¿íèé çýðýãöýý òóñ äýâæýýíèé áºõ÷¿¿ä àéìàã, ñóìûí íààäàì, íýðýìæèò áàðèëäààíóóäàä òîãòìîë ºíäºð àìæèëò ¿ç¿¿ëæ èðñýí áºãººä îäîîãèéí áàéäëààð 70 ãàðóé àéìãèéí

Àëòàé íóòãèéí íýðèéí õóóäàñ

ÕÀÍÒÀÉØÈÐ ÁӨÕÈÉÍ ÄÝÂÆÝÝ

ХАНТАЙШИР БӨХИЙН ДЭВЖЭЭ

“Õàíòàéøèð” áºõèéí äýâæýýíèé òàìãà õ¿ëýýëöýõ ¸ñëîë /2015 îí/

2015 / 81

öîëòîí, 200 ãàðóé ñóìûí öîëòîí òºðæ ãàðààä áàéãàà áºãººä ýäãýýð óëñ, àéìàã, ñóìûí öîëòîé áºõ÷¿¿äèéíõýý àìæèëòààð óëñ äàÿàðàà íýðëýãäýæ Õàíòàéøèð áºõèéí äýâæýý íü íýã ¸ñíû Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí íýðèéí õóóäàñ áîëîîä áàéãàà íü áàõàðõóóøòàé þì.

Äýýðõ àìæèëòóóäûã ãàðãàõàä äýâæýýíèé òýðã¿¿í ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿð óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëò, õºðºí㺠ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäëûã á¿ðýí õàðèóöàæ èðñýíýýñ ãàäíà íóòãèéí áèçíåñèéí òºëººëºë, äýâæýýíèé òýðã¿¿ëýã÷èä áîëîõ Ìàêñ ãðóïïûí çàõèðàë Ä.Ãàíáààòàð, Д.Öýðýíæèãìýä Òóóøèí êîìïàíèé çàõèðàë Í.Çîðèãò, Í.Ä¿ãýðñ¿ðýí, Òàéãàì-Àëòàé êîìïàíèé çàõèðàë Ö.Ñîäíîìöýðýí, Çàã êîìïàíèé çàõèðàë Íýìýõáààòàð, Àëòàé êîíñòðàêøí êîìïàíèé çàõèðàë Õ.Áàò-Ýðäýíý íàðûí îëîí õ¿í äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëæ èðñíèéã äóðäàõ íü ç¿éòýé þì.

2015 îíä õóðàëäñàí Õàíòàéøèð áºõèéí äýâæýýíèé ýýëæèò õóðëààð áºõèéí äýâæýýíèé òýðã¿¿íýýð Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Øàðãà ñóìûí õàðúÿàò Àëòàé êîíñòðàêøèí êîìïàíèé çàõèðàë, Ìîíãîë óëñûí Тîä ìàíëàé óÿà÷ Õ.Áàò-Ýðäýíý ñîíãîãäñîí áºãººä ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ýíõáàÿð äýâæýýíèé õ¿íäýò Òýðã¿¿íýýð ºðãºìæëºãäñºí þì.

“Õàíòàéøèð” áºõèéí äýâæýýíèé õàìò îëîíòîéãîî /2015 îí/

“Õàíòàéøèð” áºõèéí äýâæýýíèé áºõ÷¿¿ä Óëñûí íààäìûí áýëòãýëèéí ¿åýð

82 / 2015

-Òà õýäýí îíîîñ Õàíòàéøèð áºõèéí äýâæýýíèé áàãøààð àæèëëàæ áàéíà. Ýíý õóãàöààíä òàíàé äýâæýýíä ÿìàð äýâøèë õºãæèë ãàðñàí áý?

-Ìèíèé áèå àíõ 2008 îíû ãóðàâäóãààð ñàðààñ Õàíòàéøèð äýâæýýíèéõýý áàãøààð òîìèëîãäñîí. Äýâæýýíèé åðºíõèé èâýýí òýòãýã÷ýýð ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æàäàìáààãèéí Ýíõáàÿð ìºí ñîíãîãäîîä èðñýí áàéñàí. ªäèéã õ¿ðòýë ãàð ñýòãýë íèéëæ íýã áàã áîëîí ñàéõàí àæèëëàëàà. Ýíý õóãàöààíä ìàíàé äýâæýý èõ ººð÷ëºãäñºí. Õî¸ð ÷ óäàà îíû òýðã¿¿í äýâæýý áîëëîî. Õî¸ð æèëä íýã óäàà çîõèîí áàéãóóëàãääàã òýðã¿¿í äýâæýý øàëãàðóóëàõ áàðèëäààíä ìàíàé äýâæýý õî¸ð óäàà ò¿ð¿¿ëñýí. Óëñûí öîëòîé îëîí áºõ÷¿¿ä áýëòãýë ñóðãóóëèëòàà áàçààæ áàéíà. Íèéòäýý 130-150 áºõ Õàíòàéøèð äýâæýýíä

ÓÈÕ-ÛÍ ÃÈØYYÍ Æ.ÝÍÕÁÀßÐÛà “ÕÀÍÒÀÉØÈД ÄÝÂÆÝÝÍÈÉ ÒÝÐÃYYÍ ÁÎËÑÎÍÎÎÐ ÌÀÍÀÉ

ÁªÕ×YYÄÈÉÍ ÀÌÆÈËÒ ÓËÀÌ ÑÀÉÆÈÐÑÀÍ ÞÌ

Ñàìáî, æ¿äî áºõèéí Îëîí óëñûí õýìæýýíèé ìàñòåð, Õàíòàéøèð áºõèéí äýâæýýíèé áàãø,

äàñãàëæóóëàã÷, Óëñûí íà÷èí Ä.Áàäðàõ:

áýëòãýë õèéäýã. Áºõ÷¿¿äèéí ìààíü íýã õýñýã íü îþóòàí, àæèë õèéäýã õ¿ì¿¿ñ áîëîõîîð òýð á¿ð áýëòãýë áîëãîíä èðýýä áàéæ ÷àääàãã¿é. Áàéíãûí áýëòãýë õèéäýã íü óëñ, àéìãèéí öîëòîé áºõ÷¿¿ä ë äýý.

-Òàíàéõ ¿íäýñíèé áºõèéí áóñàä äýâæýýíýýñ þóãààðàà îíöëîãòîé þì áý?

-Áèä çîõèîí áàéãóóëàëòòàé áàéæ ÷àääàã. Çàðèì äýâæýýí¿¿ä ìàíàéõààñ ¿ëãýð æèøýý àâäàã. Õýä õýäýýðýý ãàë áîëæ, õýäýí õýñýã áîëæ õóâààãääàãã¿é. Åð íü ë ¿ëãýð æèøýý äýâæýý áîëæ ÷àäñàí. 2008-2015 îíû õîîðîíä ìàíàé äýâæýýíèé áºõ÷¿¿ä óëñûí íààäàìä íèéò 19 óäàà øºâãºðñíººñ Í.Ãàíáààòàð ãàðüä íàéìä íü øºâãºðñºí áàéäàã. 2008 îíäîî Óëñûí íààäìààð ìàíàé àéìãèéí õî¸ð áºõ øºâãèéí äºðºâò ¿ëäñýí. Í.Ãàíáààòàð òýð æèëäýý íàéì äàâæ ãàðüä, Á.Ñîðîíçîíáîëä äîëîî äàâæ çààí áîëîîä, Òîãòîõáàÿð ìààíü Óëñûí íà÷èí öîë õ¿ðòýæ áàéëàà. Ýíý

õóãàöààíä ìàíàé äýâæýýíèé áºõ÷¿¿ä òîãòìîë ñàéõàí àìæèëòòàé ë áàðèëäàæ áàéíà. Ýíä äýâæýýíèé ìààíü òýðã¿¿íýýð àæèëëàæ áàéñàí ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æàäàìáààãèéí Ýíõáàÿðûí òóñ äýì, ñýòãýë ç¿ðõ èõ íýìýð áîëñîí. ̺í ìàíàé àéìãààñ òºðºí ãàðñàí áèçíåñìýí, îðîí íóòãèéí óäèðäëàãóóä ÷ òóñàëæ äýìæñýí. Ýíý îëîí õ¿íèé áóÿíààð Õàíòàéøèð áºõèéí äýâæýý ìààíü óëñäàà áàñ íýðòýé òºðòýé ë áàéíà.

-Äýâæýýíèé òýðã¿¿íýýð õýí ñîíãîãäîõ íü áºõ÷¿¿äèéí àìæèëòàíä íºëººëäºã õýðýã ¿¿?

-Òîäîðõîé õýìæýýãýýð íºëººëíº ø¿¿ äýý. Õàíãàìæ, áýëòãýëèéí çààë áàéð áýëòãýõ çýðýãò ìºí㺠ñàíõ¿¿ èõ õýðýã áîëíî. Òýð á¿ðò ñýòãýë òàâüæ, õºðºí㺠ìºí㺠ãàðãàæ ÷àäàæ áàéãàà þì. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä ýíý õóãàöààíä ìàíàé äýâæýýíèé áºõ÷¿¿äèéí ãàðãàñàí àìæèëò ºñºõ ìàÿãòàé ÿâæ áàéíà.

-Òàíä áàÿðëàëàà.

Õ¿÷èò áºõèéí áàðèëäààí

2015 / 83

-¯íäýñíèé áºõººðºº ÿìàð àìæèëò ãàðãàæ áàéíà âý?

-2011 îíä àéìãèéí íà÷èí, 2014 îíä àéìãèéí õàðöàãà, 2015 îíä Ãîâü-Àëòàé àéìãèéíõàà íààäàìä ò¿ð¿¿ëæ, Àéìãèéí àðñëàí öîë õ¿ðòñýí.

-Àëü ñóìûí õ¿í áý?-Äýëãýð ñóìûí õàðüÿàò. Àéìãèéí òºâä òºðæ ºññºí. Ààâ

ìààíü Äýëãýðèéíõ, ýýæ Æàðãàëàíãèéíõ. Ààâûíõàà íóòãààð îâîãëîæ áàðèëääàã.

-Àíõ õýäýí îíîîñ áºõººð õè÷ýýëëýâ. “Õàíòàéøèð” äýâæýýíä õýçýýíýýñ áàãòàâ?

-2010 îíîîñ õè÷ýýëëýýä, øóóä ýíý äýâæýýíäýý èðñýí. “Õàíòàéøèð” áºõèéí äýâæýýíä áýëòãýë õèéæ áàéíà. Ìàíàé äýâæýýí äýýð Ãàðüä Í.Ãàíáààòàð, Ж.Áàò-Ýðäýíý íàðààð àõëóóëñàí îëîí çàëóó áºõ÷¿¿ä áýëòãýë õèéäýã. Áýëòãýë ñóðãóóëèëò òîãòìîëæîîä ñàéí áàéíà. Íàìðààñ õîéøõè á¿õèé ë áàðèëäààíä àëãàñàëã¿é áàðèëäàæ áàéíà.

-Äýâæýýíèé îíöëîã, çîõèîí áàéãóóëàëòûí òàëààð ÿìàð ñýòãýãäýëòýé áàéäàã âý?

-Ìàíàé äýâæýýíèé äîòîîä çîõèîí áàéãóóëàëò ñàéí. Õóâü õ¿ì¿¿ñ, íýð òºðòýé õ¿ì¿¿ñèéíõýý òóñ äýìýýð äýâæýýíèé ¿éë àæèëëàãàà ¿ðãýëæèëñýýð ë áàéíà. Áºõ÷¿¿äèéí ìààíü ãàðãàæ áàéãàà àìæèëò ñàéí. Ãîëäóó çàëóó÷óóäòàé. Àõìàä íü Äó.Áàòáàÿð àõ ë áàéõ øèã áàéíà. Æ.Ýíõáàÿð ãèø¿¿í ìààíü íýãýí ¿å äýâæýýã ìààíü óäèðäàæ àâ÷ ÿâñàí. Ýíý õîîðîíä

ÍÀÌÐÀÀÑ ÕÎÉØÕÈ ÁYÕ Ë ÁÀÐÈËÄÀÀÍÄ

ÀËÃÀÑÀËÃYÉ ÁÀÐÈËÄÀÆ ÁÀÉÍÀ

Àéìãèéí àðñëàí Ò.Ñàéханæàðãàë:

ìàíàé äýâæýýíèé íýð õ¿íä, àìæèëò ¿ëýìæ õýìæýýãýýð äýýøèëñýí. Çààâàë õºðºí㺠ìºí㺠ãýõýýñ èë¿¿òýé áýëòãýë õèéõ çààëòàé ë áàéëãààä áàéõàä áèä ÷èíü óëàì ë ñàéí àìæèëò ãàðãàíà ø¿¿ äýý.

-Áàÿðëàëàà, àìæèëò õ¿ñüå.

Àðäûí õóâüñãàëûí 94 æèëèéí îé, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí áàÿð íààäàìä ò¿ð¿¿ëæ, ¿ç¿¿ðýëñýí áºõ÷¿¿ä /2015 îí/

84 / 2015

1000 çàëóó÷óóäûí ÷óóëãà óóëçàëò

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í, Àþóëã¿é áàéäàë ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû äàðãà “Àëòàéí Ýðèí” ñàíãèéí òýðã¿¿í Æ.Ýíõáàÿðûí ñàíàà÷èëãà, äýìæëýãýýð Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí “Àëòàé òàíäàà ç¿òãýå” óðèàí äîð Ìÿíãàí çàëóóñûí ÷óóëãà óóëçàëòûã 2015 îíû åñä¿ãýýð ñàðûí 11-13 ºäð¿¿äýä Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí òîìîîõîí á¿ñ áîëîõ áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò Óëààíáîîìûí óñàí öàõèëãààí ñòàíöûí äýðãýäýõ Ãýãýýí íóóðíàà çîõèîí áàéãóóëëàà. Òóñ ÷óóëãà óóëçàëòûã 2007 îíîîñ óëàìæëàë áîëîí çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà þì. Ò¿¿ãýýð ÷ áàðàõã¿é ÍÀÌÇÕ ýíý àæëûí à÷ õîëáîãäëûã ¿íýëæ, áèäíèé òóðøëàãààð Ìÿíãàí çàëóóñûí ÷óóëãà óóëçàëòûã Ìîíãîë Óëñûí á¿õ àéìãóóäàä çîõèîí áàéãóóëñàí áèëýý.

Ýíý óäààãèéí ÷óóëãà óóëçàëòàä àéìãèéí 18 ñóìäûí 87 áàãèéí çàëóóñûí òºëººëºë øèëäýã

òýðã¿¿íèé 1150 ãàðóé çàëóóñ îðîëöîí, ýðäýìòýí áàãø íàðààñ “íîìûí äóó” ñîíñîæ, ñïîðò óðëàãèéí îëîí òºðëèéí óðàëäààí íààäìààð ºðñºëäºæ, ººðñäèéí ¿çýë áîäîë òóðøëàãàà õóâààëöñàí, çàëóóñûã íýãòãýñýí, õºãæ¿¿ëñýí, èäýâõèéã ñýðãýýñýí ñàéõàí àðãà õýìæýý áîëëîî.

Àéìãèéí ÌÀÍ-ûí õîðîîíû äàðãà, òýðã¿¿ëýã÷èä, ÍÀÌÇÕ-íû åðºíõèéëºã÷ Ã.Òýì¿¿ëýí, Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Ñ.̺íãºí÷èìýã áîëîí ÍÀÌÇÕ-íû óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿ä óðèëãààð îðîëöñîí óã àðãà õýìæýýíèé ¿åýð çàëóóñûí òàëàðõëûã õ¿ëýýñýí, îëíû àíõààðëûã òàòñàí íü àíõ óäàà õºäºº õýýð óòàñã¿é èíòåðíýò îð÷èíã á¿ðä¿¿ëæ, îðîëöîã÷äûã ãàð óòàñíààñàà äýëõèé åðºíöòýé øóóä õîëáîãäîí ìýäýýëëýý äàìæóóëàõ áîëîìæ îëãîñîí ÿâäàë áàéëàà.

×óóëãàíû ¿åýð facebook page /õóóäàñ/, facebook group-ûã õýðõýí õºòëºõ òóõàé ñóðãàëò ÿâóóëæ, ñóìäûí äóíä íýã ºäðèéí äîòîð õàìãèéí îëîí like öóãëóóëàõ, õàìãèéí îëîí

ãèø¿¿íòýé ãðóïï ¿¿ñãýõ óðàëäààí çàðëàñàí áºãººä òýð á¿ð èíòåðíýò îð÷èíä àæèëëàõ áîëîìæã¿é õºäºº îðîí íóòãèéí çàëóóñòàà îð÷èí ¿åèéí ìýäýýëýë òåõíîëîãèéí äýâøèëòýé õºë íèéë¿¿ëýí õºãæèõ, áèå áèåýñýý ñóðàëöàõ, õàðèëöàà õîëáîîãîî ºðãºæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã îëãîñîíä çàëóóñ ìààíü èõýä òàëàðõàëòàé, èäýâõòýé îðîëöñîí áèëýý. ×óóëãàíû òºãñãºëä óðàëäààíàà ä¿ãíýæ facebook õóóäñàíä õàìãèéí îëîí ãèø¿¿íòýé, õàìãèéí îëîí õ¿í çî÷èëñîí, õàìãèéí îëîí õ¿íä òààëàãäñàí, õàìãèéí îëîí õ¿íä èëãýýñýí ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð øèëäãýýð Äàðâè, Òàéøèð, Áóãàò ñóìä, òóñãàé áàéðò Àëòàé, Æàðãàëàí ñóì, Ãóóëèí òîñãîí òóñ òóñ øàëãàðñàí. Ýíý àæëûí ¿ð ä¿íä àéìàã, ñóìûí çàëóó÷óóäûã íýãòãýñýí 1000 ãàðóé ãèø¿¿íòýé ãðóïï òîãòìîë àæèëëàãààòàé áîëæ ºíººäðèéã õ¿ðòýë îðîí çàéí õàìààðàëã¿éãýýð ìýäýýëýë, òóðøëàãàà ñîëèëöîæ, õàðèëöàà õîëáîîãîî çóçààòãàæ, íýã íýãíýý òåõíîëîãèéí áîëîîä íèéãìèéí õºãæèëä õºòëºõ

АЛТАЙН ÇÀËÓÓÑÛÍ ТУРШЛАГААР МОНГОЛЫН БYХ АЙМАГТ

2015 / 85

áîëîìæèéã ºã÷ ÷àäàæ áàéíà. ̺í ýíý ¿åýð ñóìäûí

çàëóó÷óóäûí á¿òýýëèéí ¿çýñãýëýí õóäàëäàà çîõèîí áàéãóóëàãäñàí áºãººä ñóì ñóìûí õºäºëìºð÷, óðàí ãàðòàé çàëóóñ ìààíü á¿òýýëýý äýëãýí òàíèëöóóëñíû äîòîð ¿íäýñíèé äýýë õóâöàñ, àðüñàí ýäëýë, íîãò, ÷ºäºð, áóãóéë, ñ¿ëæìýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í, óðàí ñèéëáýð, óðàí äàðõàíû á¿òýýë¿¿ä, áàðèëãûí ìàòåðèàëóóä ãýýä õ¿íèé õýðýãöýýíä íèéöñýí ç¿éëñ áàéñàí íü ¿çýñãýëýíã õýí á¿õýíä ºãººæòýé áîëãîñîí þì.

×óóëãàíû öàð õ¿ðýýã èëòãýõ áàñ íýã ç¿éë áîë çàëóóñûí ñîíèðõëûã òàòäàã îõèäûí “Anemone”, “Outlaw” çàëóó õàìòëàãóóä, Ýðäýíý ñóìûí õàðúÿàò ÌÓÑÒÀ äóó÷èí À.Îðîñîî, Æàðãàëàí ñóìûí õàðúÿàò çàëóó äóó÷èí Õ.̺íãºíöýöýã íàð óðèëãààð îðîëöîí àÿ äóóãàà ºðãºñºí íü òýð á¿ð óðëàã ñî¸ëûí òîãëîëò ¿çýýä áàéõ áîëîìæã¿é õºäºº îðîí íóòãèéí ìàë÷èí çàëóóñûí ìààíü öàíãààã òàéëæ óðàí á¿òýýë÷èäòýé òàíèëöàæ

íýã ¿äøèéã õàìòäàà äóóëæ á¿æèãëýí ºíãºð¿¿ëýõ áîëîìæèéã îëãîñíû äýýð ñóìäûí çàëóóñ ìààíü ÷ áàñ áýëòãýæ èðñýí óðëàãèéí ìýíä÷èëãýýãýý õàðèëöàí ñîíèðõóóëñàí þì. Òýð îðîéí òîãëîëòûí íýãýí ãýíýòèéí áýëýã áîë ìîíãîë õ¿í á¿ðèéí ñýòãýëä õîíîãøñîí “Ýðýýí íóóð” äóóã çàëóó äóó÷èí Õ.̺íãºíöýöýã äóóëæ àíõ óäàà ýìýãòýé õîîëîéãîîð àìèëóóëñàí ÿâäàë áàéâ.

×óóëãà óóëçàëòûí íýãýýõýí õýñýã íü 128 áºõèéí áàðèëäààí, çàëóóñûí äóíä çîõèîñîí îëñ òàòàëò, ãàð áàðèëäààí, áóóõèà òýìöýýí, 1500 ìåòðèéí ã¿éëò çýðýã óðëàã, ñïîðòûí óðàëäààí òýìöýýí áàéñàí þì. ¯íäýñíèé áºõèéí áàðèëäààíû èõ øºâºãò 16 ñóìûí çààí öîëòîé áºõ øàëãàðàí ¿ëäñýí áºãººä íýã ¿åèéí öîë òýíö¿¿ áºõ÷¿¿ä ìààíü æèíõýíý óðàí ìýõèéã óðàëäóóëàí, ýð áÿð, àâõààëæ ñàìáàà, õóðä õ¿÷ýý ñîðèí áàðèëäñàíààñ Õàëèóí ñóìûí õàðüÿàò ñóìûí çààí Ã.Äóíàé ò¿ð¿¿ëæ, Øàðãà ñóìûí õàðúÿàò ñóìûí çààí Ò.̺íãºíòóëãà ¿ç¿¿ðëýñýí. Ýíý

áàðèëäààíûã àéìãèéí áàÿð íààäìààñ äóòàõààðã¿é ñîíèðõîëòîé ñàéõàí áàðèëäààí áîëñîí òóõàé çàëóóñ ìààíü ººð õîîðîíäîî õóó÷èëæ áàéñàí þì.

Áàãèéí ã¿éëòèéí òýìöýýíä ñóì á¿ðýýñ 10, 10 òàìèð÷èí îðîëöîæ, 1500 ìåòð çàéã õàìãèéí áîãèíî õóãàöààíä òóóëñíààð íü àâàðãûã øàëãàðóóëñàí. Ýíý òýìöýýí íü óãòàà áàãààðàà ñîðèëòûã õýðõýí äàâàí òóóëàõûã øàëãàñàí óòãàòàé áàéñàí òóë íýãíýý îðõèëã¿é æèãä õóðäàëæ ÷àäñàí áàãûã øàëãàðóóëñàí áèëýý. Òóñ òýìöýýíèéã ÌÀÍ-ûí áàãà õóðëûí ãèø¿¿í, àéìãèéí ÌÀÍ-ûí õîðîîíû òýðã¿¿ëýã÷ Ò.Ãàíçîðèã èâýýí òýòãýñýí áèëýý. Òýìöýýíèé 1-ð áàéðò Áóãàò, 2-ð áàéðò Öýýë, 3-ð áàéðò ×àíäìàíà ñóìûí çàëóóñ øàëãàðñàí þì. Õàðèí îëñ òàòàëòûí òýìöýýíèé àâàðãóóäàä Òàéøèð, Áàÿí-Óóë, ×àíäìàíà ñóìûí òàìèð÷èä òýðã¿¿ëñýí áèëýý.

ÇÀËÓÓÑÛÍ ЧÓÓËÃÀ ÓÓËÇÀËÒÛÃ ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀÂ1000

86 / 2015

1000 çàëóó÷óóäûí ÷óóëãà óóëçàëò

Îëñ òàòàëòûí òýìöýýíä: 1-ð áàéð Òàéøèð 2-ð áàéð Áàÿí-Óóë3-ð áàéð ×àíäìàíàÁàãèéí ã¿éëòèéí òýìöýýíä: 1-ð áàéð Áóãàò 2-ð áàéð Öýýë 3-ð áàéð ×àíäìàíàÈíòåðíåò îð÷èíä øèëäýã ñóì: 1-ð áàéð Äàðâè ñóì2-ð áàéð Òàéøèð ñóì3-ð áàéð Áóãàò ñóìÒóñãàé áàéð Àëòàé ñóì, Æàðãàëàí ñóì, Ãóóëèí òîñãîí

Õ¿÷èò áºõèéí áàðèëäààíÒ¿ð¿¿: Õàëèóí ñóìûí õàðüÿàò ñóìûí çààí Ã.Äóíàé ¯ç¿¿ð: Øàðãà ñóìûí õàðüÿàò ñóìûí çààí Ò.̺íãºíòóëãà

Àéìãèéí ÍÀÌÇÕ-íû òýðã¿¿í Ì.Óóãàí-Ýðäýíý, ÍÀÌÇÕ-íû Åðºíõèéëºã÷ Ã.Òýì¿¿ëýí, ÍÀÌÇÕ-íû Åðºíõèé íàðèéí ºè÷ãèéí äàðãà Ñ.̺íãºí÷èìýã, Àéìãèéí íàìûí õîðîîíû òýðã¿¿ëýã÷ Ò.Ãàíçîðèã, ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿íèé çºâëºõ Ñ.Áàò-Ýðäýíý, ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿íèé áèå òºëººëºã÷-òóñëàõ Ø.Äàãâà /ç¿¿í ãàð òàëààñ /

Çàëóóñ ñóðãàëòûí ¿åýð

Àâüÿàñëàã ñóì: 1-ð áàéð Øàðãà ñóì2-ð áàéð Áàÿí-Óóë ñóì3-ð áàéð ×àíäìàíü ñóìÒóñãàé áàéð Öîãò ñóì Ñïîðòëîã ñóì: 1-ð áàéð Öýýë ñóì2-ð áàéð Òºãðºã ñóì3-ð áàéð Õàëèóí ñóìÒóñãàé áàéð Áèãýð ñóìØèëäýã çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ñóì:1-ð áàéð Ýðäýíý ñóì2-ð áàéð Äýëãýð ñóì3-ð áàéð Òîíõèë ñóìòóñ òóñ øàëãàð÷ ºðãºìæëºë, ìåäàëü, ìºíãºí øàãíàëààð øàãíàãäëàà.

2015 / 87

¯íäýñíèé áºõèéí áàðèëäààí ׺뺺ò öàã

Çàëóóñûí ìààíü á¿òýýëèéí ¿çýñãýëýí ñîíèí ñîäîí á¿òýýëýýð ä¿¿ðýí áàéëàà

88 / 2015

“Àëòàé òàíäàà ç¿òãýå -1000”

“Outlaw” õàìòëàãÃîâü-Àëòàé àéìãèéí Æàðãàëàí ñóìûí õàðúÿàò, Çàëóó äóó÷èí Õ.̺íãºíöýöýã

“Anymone” õàìòëàã

1000 çàëóóñûí ÷óóëãà óóëçàëòûí Íýýëòèéí àðãà õýìæýý

Ãàëûí íààäàìÑóìóóäûí çàëóóñ ìààíü ìýíä÷èëãýý äýâø¿¿ëëýý

2015 / 89

“Èíòåðíýò îð÷èíä àæèëëàñàí øèëäýã ñóì” øàëãàðóóëàëòûí 1-ð áàéðûí øàãíàëò Äàðâè ñóìûí çàëóó÷óóä

“Øèëäýã çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ñóì” øàëãàðóóëàëòûí 3-ð áàéðûí øàãíàëò Òîíõèë ñóìûí çàëóó÷óóä

“Àâüÿàñëàã ñóì” øàëãàðóóëàëòûí Òóñãàé áàéðûí øàãíàëò Öîãò ñóìûí çàëóó÷óóä

90 / 2015

“Øèëäýã çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ñóì” øàëãàðóóëàëòûí 2-ð áàéðûí øàãíàëò Äýëãýð ñóìûí çàëóó÷óóä

Îëñ òàòàëòûí òýìöýýíèé Àëòàí ìåäàëèéí ýçýí, “Èíòåðíýò îð÷èíä àæèëëàñàí øèëäýã ñóì” øàëãàðóóëàëòûí 2-ð áàéðûí øàãíàëò Òàéøèð ñóìûí çàëóó÷óóä

“Èíòåðíýò îð÷èíä àæèëëàñàí øèëäýã ñóì” øàëãàðóóëàëòûí Òóñãàé áàéðûí øàãíàëò Ãóóëèí òîñãîíû çàëóó÷óóä

1000 çàëóó÷óóäûí ÷óóëãà óóëçàëò

2015 / 91

“Èíòåðíýò îð÷èíä àæèëëàñàí øèëäýã ñóì” øàëãàðóóëàëòûí Òóñãàé áàéðûí øàãíàëò Æàðãàëàí ñóìûí çàëóó÷óóä

“Øèëäýã çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ñóì” øàëãàðóóëàëòûí Òýðã¿¿í áàéðûí øàãíàëò Ýðäýíý ñóìûí çàëóó÷óóä

“Àâúÿàñëàã ñóì” øàëãàðóóëàëòûí 2-ð áàéðûí øàãíàëò, Îëñ òàòàëòûí òýìöýýíèé ìºíãºí ìåäàëèéí ýçýí Áàÿí-Óóë ñóìûí çàëóó÷óóä

92 / 2015

Áàãèéí ã¿éëòèéí òýìöýýíèé 1-ð áàéðûí ýçýí, “Èíòåðíýò îð÷èíä àæèëëàñàí øèëäýã ñóì” øàëãàðóóëàëòûí 3-ð áàéðûí øàãíàëò Áóãàò ñóìûí çàëóó÷óóä

“Ñïîðòëîã ñóì” øàëãàðóóëàëòûí 2-ð áàéðûí øàãíàëò Òºãðºã ñóìûí çàëóó÷óóä

“Øèëäýã çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ñóì” øàëãàðóóëàëòûí Òóñãàé áàéðûí øàãíàëò Õºõìîðüò ñóìûí çàëóó÷óóä

1000 çàëóó÷óóäûí ÷óóëãà óóëçàëò

2015 / 93

“Ñïîðòëîã ñóì” øàëãàðóóëàëòûí 3-ð áàéðûí øàãíàëò Õàëèóí ñóìûí çàëóó÷óóä

“Ñïîðòëîã ñóì” øàëãàðóóëàëòûí 1-ð áàéðûí øàãíàëò, Áàãèéí ã¿éëòèéí òýìöýýíèé 2-ð áàéðûí ýçýí Öýýë ñóìûí çàëóó÷óóä

“Àâüÿàñëàã ñóì” øàëãàðóóëàëòûí 1-ð áàéðûí øàãíàëò Øàðãà ñóìûí çàëóó÷óóä

94 / 2015

“Øèëäýã çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ñóì” øàëãàðóóëàëòûí Òóñãàé áàéðûí øàãíàëò Åñºíáóëàã ñóìûí çàëóó÷óóä

1000 çàëóó÷óóäûí ÷óóëãà óóëçàëò

2015 / 95

“Ñïîðòëîã ñóì” øàëãàðóóëàëòûí Òóñãàé áàéðûí øàãíàëò Áèãýð ñóìûí çàëóó÷óóä

“Àâüÿàñëàã ñóì” øàëãàðóóëàëòûí 3-ð áàéðûí øàãíàëò, Îëñ òàòàëòûí òýìöýýíèé Õ¿ðýë ìåäàëèéí ýçýí, Áàãèéí ã¿éëòèéí òýìöýýíèé 3-ð áàéðûí øàãíàëò ×àíäìàíь ñóìûí çàëóó÷óóä

96 / 2015