Эдийн физиологи

АУС-226 Д.Эрдэнэтуяа

Ерөнхий агуулгаСэрэмтгий эдүүд• Мэдрэлийн эд• Булчингийн эдХолбогч эд• Цусны эд

Мэдрэлийн эд

Мэдрэлийн эд нь• Төв мэдрэлийн системтархи, нугас• Захын мэдрэлийн системзахын ширхэгүүдийг бүрдүүлнэ.

АгуулгаМэдрэлийн эдийн эсүүд• Нейрон• НейроглийСинапс• Цахилгаан синапс• Химийн синапсМэдрэлийн ширхэг • Миелинтэй мэдрэлийн ширхэг• Миелингүй мэдрэлийн ширхэг

Мэдрэлийн эдийн эсүүдМэдрэлийн эд нь:• Нейрон (мэдрэлийн сэрэл хүлээн авах, дамжуулах)• Нейроглий (мэдрэлийн сэрэл дамжилтыг дэмжинэ, нейроныг

тэжээлээр хангах) эсүүдээс тогтоно.

Нейрон• Нейрон нь цахилгаан цочрох чадвартай эс• Мэдээллийг хүлээн авах, боловсруулах, дамжуулах үйл ажиллагаа

гүйцэтгэнэ• Бүтцийн хувьд: oИх бие (сома) – Мэдээллийг хүлээн авах, нэгтгэн дүгнэхoАксон – мэдээллийг бусад эс рүү дамжуулахoДендрит хэсгүүдтэй – Мэдээллийг хүлээн авах гол үүрэгтэй.

НейроглийНейроглий эсүүдийн үндсэн үүрэг• Нейронуудыг хүрээлж тогтвортой байрлалд байлгах• Нейронуудыг хүчилтөрөгч болон тэжээлээр хангах• Нэг нейроныг нөгөө нейроноос тусгаарлах• Патогеныг устгах, үхсэн нейроныг зайлуулах• Олон төрлийн нейроглий эсүүд байдаг бөгөөд эдгээрийн нэг нь

Шванны эс буюу нейронуудын аксонуудыг ороож миелин бүрхүүл үүсгэдэг эс юм.

Буцах

Синапс

Сэрэмтгий эсүүдийн хооронд мэдээлэл дамжуулдаг бүтцийг синапс гэнэ. Нейроны их бие, дендрит дээр бусад нейронуудын аксонууд маш олон тооны синапсууд үүсгэнэ.

Синапс

Цахилгаан

Химийн

Цахилгаан синапс• Энэ синапс нь хоёр эсүүдийн мембраны хооронд коннексон

уургуудаар gap junction/ сүвэн холбоосоор үүсгэгдэнэ.• Химийн медиаторын шаардлагагүй учраас энэ синапсаар мэдээлэл

илүү хурдан дамжина. • Төв мэдрэлийн системд бага хэмжээтэй, зүрхний булчин, гөлгөр

булчингуудад түгээмэл байна.• Нэг эсийн мембран дээр үүссэн үйлийн потенциал нөгөө эс рүү

сүвэн холбоосоор маш хурдан ордог.• Энэ синапсаар аль ч эс нь нөгөө эсээ сэрээж болох тул bidirectional

синапс гэнэ.

Химийн синапс• Цахилгаан синапсаас илүү нарийн зохион байгуулалттай.• Эсүүдийн мембранууд нь хоорондоо шууд харилцахгүй синапсын

завсар /20 нм/ үүсгэнэ.• Химийн бодис/ нейромедиаторын тусламжтай сэрэл дамжина.• Сэрэл дамжуулж байгаа аксоны төгсгөлийг синапсын өмнөх булцуу

түүний мембраныг синапсын өмнөх мембран гэнэ.• Сэрэл хүлээн авч байгаа хэсгийн мембраныг синапсын дараах

мембран гэнэ.• Синапсын өмнөх булцуунд медиатор агуулсан синапсын

цэврүүнүүд /39.5 нм/ байрлана.

Үйлийн

потенциал

аксоны

төгсгөлд ирнэ

Синапсын

өмнөх мембраны Са2+

суваг идэвхж

инэ

Синапсын

булцуунд

Са2+ ионууд

орж ирнэ

Са2+ ион синапсы

н цэврүүни

й хасах цэнэгийг саармагжуулна

Синапсын цэврүү синапсын өмнөх

мембрантай

хүрэлцэнэ

Цэврүү доторх

медиаторууд экзоцитозын

замаар гадагшилж синапсын

завсар чөлөөлөгдөн

ө

Синапсын дараах

мембран дээрх

химийн зохицуулгата

й ионы суваг/рецепт

ортой үйлчлэлцэнэ

Ионы суваг

идэвхжиж катионууд мембран

аар дотогшоо нэвтэрнэ

Үйлийн

потенциал үүснэ

Буцах

Мэдрэлийн ширхэг

Нейроны урт сэртэн буюу аксон нь мэдрэлийн ширхэгийг бүрдүүлнэ.

Мэдрэлийн ширхэгМиелинтэй

Миелинтэй мэдрэлийн ширхэгээр сэрэл дамжих• Миелин бүрхүүл нь цахилгаан тусгаарлах шинжтэй. • Миелин бүрхэвчийн сегментүүдийн хооронд 0.5мкм хэмжээтэй

миелин бүрхүүлгүй хэсгийг Раньвегийн барим гэдэг. • Миелинээр хучигдсан хэсэгт натрийн ионы цахилгаан

зохицуулагатай суваг байдаггүй учраас энэ хэсэг сэрэх чадваргүй. • Иймээс сэрэл/ үйлийн потенциал Раньвегийн баримуудын

хооронд үсрэлт маягаар дамжина. • Миелинтэй ширхэгийн диаметр өргөн учраас сэрэлд үзүүлэх

эсэргүүцэл бага, сэрэл хурдан дамжина.

Миелингүй ширхэгээр сэрэл дамжих• Миелингүй мэдрэлийн ширхэгийн диаметр бага тул мембраны

эсэргүүцэл бага бөгөөд сэрэл дамжих хурд удаан байна. • Энэ ширхэгээр сэрэл дамжихдаа ширхэгийн сэрэлд орсон хэсэг нь

зэргэлдээх сэрэлд ороогүй хэсгийн мембраныг потенциалыг өөрчилж сэрэл дамжина.• Миелинтэй ширхэг шиг сэрэл дамжихдаа үсрэлт байдлаар биш

усны урсгал шиг жигд явагдана• Сэрэл дамжихад энерги их зарцуулна

Буцах

Булчингийн эд• Булчингийн эд сэрэмтгий эдийн нэг юм.• Энэ эд агшиж сунах үйл ажиллагаа явуулсанаар биемахбодын бүхий л

хөдөлгөөнийг хангана. Ж нь: -Мөчдийн хөдөлгөөн-Зүрхний агшилт-Амьсгалын үйл ажиллагаа-Нүдний хөдөлгөөн-Залгих-Зажлах, ярих, инээх-Гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөн гэх мэт.

Булчингийн эд

Хөндлөн судалт / араг ясны

Гөлгөр булчин

Зүрхний булчин

АгуулгаМиофибрилл• Саркомер• Нарийн филамент• Бүдүүн филаментХөндлөн судалт булчин• Т систем• Агшилтын механизм• Нэгчилсэн агшилт• Нийлмэл агшилт

Миофибрилл• Булчингийн эсийн/булчингийн ширхэгийн агшилтын нэгж нь

миофибрилл юм.• Нэг эсэд 1000 орчим миофибрилл байна.• Миофириллын хоёр Z ялтасын хоорондох хэсгийн саркомер гэх

бөгөөд энэ нь булчингийн агшилтын үндсэн нэгж юм.

Саркомер• Саркомер нь агшаагүй үедээ 2.2-2.5мкм урттай• Нэг саркомерт микроскопт цайвар харагдах хоёр хагас I судал, нэг

бараан А судал агуулагдана. • Саркомер нарийн болон бүдүүн филаментийн уургуудаас тогтоно. • Бүдүүн филаментүүд нь А бараан хэсгийн гол дахь М ялтасанд

бэхлэгдэнэ.• Нарийн филаментүүд нь Z ялтас дээр бэхлэгдэнэ. (нэг талдаа 2000)

Нарийн филамент• Актин, тропонин, тропомиозин уургуудаас тогтоно• Актин уургийн мономер нь G бөмбөлөг уураг бөгөөд хоорондоо

шүрэн зүүлт шиг холбогдож гинж үүсгэн 2 ийм гинж хоорондоо эрчилдэж F актиныг (8нм диаметр) үүсгэнэ.

• F актин дээр 38-40нм зай тутамд тропонин уураг байрлана.Тропонин 3 дэд зохицуулгын уургаас тогтсон комплекс уураг бөгөөд -С хэсэг нь Са2+ ионтой холбогдох-Т хэсэг нь тропомиозин уурагтай холбогдох -I хэсэг нь булчин тайван үед актины филамент, тропомиозиныг тогтвортой барьсанаар нарийн филаментыг миозины толгойтой холбогдуулахгүй байх үүрэгтэй. • Тропомиозин уураг нь 41 нм орчим урттай Энэ уураг нь F актины ховилд байрладаг бөгөөд булчин тайван үед актины утаслагыг миозины толгойтой холбогдохыг саатуулж байдаг.

Бүдүүн филамент• Миозин агшилтын /мотор уургуудаас тогтоно. • Миозин уураг нь толгой, хүзүү, сүүл хэсэгтэй• Толгой нь бөмбөлөг хэлбэртэй уургаас тогтох ба актинд бэхлэгдэж

гулсах хөдөлгөөн хийнэ• Толгой нь 5-10 АТФ/ сек задлах чадвартай. • Миозины уураг хүзүүгээрээ нугарах чадвартай

Буцах

Хөндлөн судалт булчин

• Хөндлөн судалт булчингийн нэгж myofiber буюу ширхэг юм. Энэ нь хэдэн хэдэн миобластууд нийлж үүсгэсэн олон бөөмтэй өвөрмөц бүтэц юм.• Ширхэгийн дотор миофибриллүүд нь маш эмх цэгцтэй байрладаг

учраас микроскопд энэ булчин нь хөндлөн судлуудтай (А болон I судал) болж харагддаг. • Саркомерыг бүрдүүлэгч бүдүүн нарийн филаментүүд нь

хоорондоо зөрж гулсаж орох замаар булчин агшина

Т системХөндлөн судалт булчингийн ширхгийн мембран буюу сарколемма нь саркоплазм руу орсон хөндлөн хоолойг үүсгэдэг, үүнийг Т тубул гэнэ.

Үүний хоёр талаар саркоплазмын тор нь сарколемматай параллель дагуу хоолойнуудыг үүсгэдэг.

Агшилтийн механизм

Сарколемма дээр сэрэл үүснэ

Т тубулээр дамжин

сэрэл саркопл

азмд орно

Саркоплазмын

торноос Са2+

ионууд саркоплаз

мд чөлөөлөгд

өнө

Тропонин С Са2+ ионтой холбогд

оно, конформацийн өөрчлөлт болно

Тропонин I актин

ы утаслагаас сална

Тропомиозин

актины утаслаг

ын ховилы

н гүн лүү

орно

Актин дээрх

миозинтой

холбогддог хэсэг чөлөөлө

гдөнө

Миозины

толгой азтинд бэхлэгдэнэ

Миозин нарийн

филаментийн

дундуур гулсах

хөдөлгөөн хийж

булчин агшина

• Миозины толгой актинд нэг удаа бэхлэгдэн гулсаад дараа нь барьцаа тавьж дахин актины өөр хэсэгт холбогдоод гулсах хөдөлгөөн хийнэ.• Нэг удаа бэхлэгдэхэд саркомерын 1 хувьтай тэнцэх хэмжээгээр

агшдаг. Тиймээс булчин бүрэн агшихын тулд 100-200 удаа гулсах хөдөлгөөн хийнэ.• Са2+ конц ихэсэхэд саркоплазмын торын гуурсуудын шахуурга

уурга идэвхжэн ионуудыг саркоплазмын тор луу оруулдаг. Энэ үед булчин суларна.

• video

Нэгчилсэн агшилт•Нэг удаагийн сэрлийн үйлчлэлээр Са2+ ихсээд

буцаж багасах буюу булчин нэг удаа агшаад, нэг удаа сулархыг хэлнэ. • Зөвхөн лабораторын нөхцөлд л араг ясны

булчингийн нэгчилсэн агшилтыг хийдэг.

Нийлмэл агшилт (тетанус)• Цочруулын давтамж олон байх үед (20гц) • Эхний сэрэлийн дараа булчин суларч амжаагүй байхад шинэ

сэрэл үйлчилснээс болж үүснэ. • Сэрэл болгоноор саркоплазмд Са2+ ионы концентраци ихсэнэ.

Түүнийг саркоплазмын тор луу оруулж амждаггүй. • Тиймээс Тропонин С Са2+ ионы бүрдэл салхгүй байж, миозины

толгой актинтай удаан хугацаагаар бэхлэгддэг.

Буцах

Цусны эдЦус гэдэг нь биемахбодод

тэжээлийн бодис, хийн солилцоо явахуулахаас гадна дархлааны, гомеостазын гээд олон чухал үүрэг гүйцэтгэдэг биологийн шингэн юм.

Цус нь хүний биеийн жингийн кг тутамд ойролцоогоор 77мл агуулагдана.Энэ нь насанд хүрсэн хүнд 4-6 л агуулагдана гэсэн үг юм.

Агуулга• Цусны үүрэг• Цусны хэмжээ ба найрлага• Цусны физик химийн шинж чанар• Цусны дүрст элементүүд

Цусны үүрэг

Цус нь бие махбодод:• Тээврийн• Хамгаалах- гадны патогенээс, гемостаз• Гомеостазын-бие маходын констант үзүүлэлтүүдийг хэвийн барих• Хүчил шүлтийн зохицуулга• Креаторын холбооны үүрэг-мэдээллийн макромолекуулуудыг

зөөж эсийн генийн идэвхжилд оролцох• Дотоод шүүрлийн- цусны дүрст элементүүд биологийн идэвхт

бодис ялгаруулна.

Тээврийн үүрэг

Цусны дүрст элемент + сийвэн

Амьсгалын үүрэг – O2, СО2 тээвэрлэх

Тэжээлийн бодисыг зөөвөрлөх

Эсүүдэд үүссэн ялгарлын бүтээгдэхүүнийг

зөөвөрлөх

Шингэний зохицуулга-биологийн идэвхт

бодисуудыг зөөврөлөхБуцах

Цусны хэмжээ ба найрлага

Судсанд54%

Элгэнд 20%

Дэлүүнд16%

Арьсны судсанд10%

Хүний бие дэх цус

СудсандЭлгэнд ДэлүүндАрьсны судсанд

55%

45%

Цусны найрлага

Сийвэн Дүрст элементүүд: улаан эс, цагаан эс, ялтас

Буцах

Цусны физик химийн шинж чанар

• Цусны өнгө• Цусны температур• Цусны хувийн жин• Цусны осмос даралт• Цусны онкотик даралт• Цусны суспенз чанар• Цусны зуурамтгай чанар

Цусны өнгө

Цусны улаан өнгө нь улаан эсийн доторх гемоглобин-хромопротейнээс шалтгаална

Артерийн цусанд оксигемоглобин О2-оор ханасан гемоглобин агуулагдах тул тод улаан өнгөтэй байна

Венийн цусанд ангижирсан гемоглобин агуулагддаг тул хүрэн улаан өнгөтэй байна

Цусны осмос даралт• Осмос даралт гэдэг нь уусгагч бодис буюу усыгУусгагчын концентраци их → багаУуссан бодисын концентраци бага →их тал руу шилжүүлэх хүчийг хэлнэ.• Цусны осмос даралтын 96%-ийг эрдэс бодисууд бүрдүүлнэ. Үүний

60% -ийг Na+, Cl- ионууд бүрдүүлнэ.• Цусны осмос даралттай ижил даралттай уусмалыг изотоник

уусмал/ физиологийн уусмал гэнэ. Үүнд 0.89% NaCl уусмал,5% глюкозын уусмал орно.

Цусны онкотик даралт• Цусны сийвэнгийн уургаас (80% альбумин) хамаарах даралтыг

коллойд осмос буюу онкотик даралт гэнэ. • Судсаар уураг нэвчих нь муу тул цусанд агуулагдах уураг эс

завсрын шингэнийхээс их байна.• Уураг нь усыг өөртөө татдаг тул судасны дотор усыг барьж байхад

гол үүрэг гүйцэтгэнэ. • Сийвэнгийн онкотик даралт 25-30 мм.м.у.б / эдийн шингэн 4-5

мм.м.у.б

Буцах

Цусны дүрст элементүүд

• Улаан эс• Цагаан эсүүдoНейтрофилoБазофил oЭозинофилoМоноцитoЛимфоцит• Ялтас

Улаан эс

71%

21%

5%3%

Улаан эсийн химийн найрлага

УсГемоглобинЛипидГлюкозБусад

• Улаан эс хүний биед 4-6 сая/мкл• Улаан эс нь хоёр талаараа хүнхийж орсон диск хэлбэртэй. 7-8мкм

диаметр, 2мкм зузаан• Улаан эс нь митохондргүй тул цитоплазмдаа гликолизоор АТФ

үйлдвэрлэж энергээ хангана. Иймээс О2 бага хэрэглэнэ. • Улаан эсийн хий тээвэрлэх үүргийг гемоглобин гүйцэтгэнэ. Hb эрүүл эрэгтэйд 145 г/л, эмэгтэйд 130-160 г/л байна.Hb нь 4 полипептилийн гинжээс тогтоно. 2α , 2β гинжээс тогтсон А Hb насанд хүрсэн хүнд байна.1г Hb нь 1.34 мл О2-той нэгдэх чадвартай. О2-той нэгдсэн оксигемоглобин, О2-оосоо салсан ангижирсан Hb (HHb), СО2-той нэгдсэн карбогемоглобин.

Цагаан эсүүд

Лейкоцит• 4800-10800 /мкл• Сфер хэлбэртэй, бөөмтэй эсүүд

Нейтрофил• Полиморф гранулоцит, 10-12мкм голчтой• 3000-7000/мкл• 6 хоног амьдрана хөгжих хугацаа 14 хоног• Бактерыг фагоцитозд оруулна

Эозинофил• Бөөм хоёр хэсэгтэй болж харагддаг. Цитоплазм эозиноор тод ягаан будагдана. 10-14 мкм диаметр• 100-400/мкл• Хөгжих хугацаа 14 хоног. Амьдрах хугацаа 5 хоног • Паразитыг устгана. Харшлын урвалд чухал оролцоотой

Базофил • Цитоплазмдаа том хэмжээтэй хөх өнгөөр будагдах олон мөхлөгүүдтэй. 10-14мкм диаметртай• 20-50/мкл• Амьдрах хугацаа хэдэн цагаас хэдэн өдөр үргэлжлэнэ. Төлжих хугацаа 1-7 хоног• Гистамин болон бусад үрэвслийн медиатор ялгаруулна. • Гепарин болон бусад антикоагулянт агуулна

Лимфоцит • 1500-3000/мкл• Эсийн ихэнхи хэсгийг эзэлсэн том бөөмтэй, агранулоцит эс. 5-17мкм• Тлжих хугацаа хэдэн өдрөөс хэдэн долоо хоног. Амьдрах хугацаа хэдэн цагаас хэдэн жил• Эсрэгбие үйлдвэрлэж эсвэл эсэд шууд үйлчилж дархлалын урвалд оролцоно

Моноцит• U үсэг шиг хэлбэртэй бөөмтэй агранулоцит. Саарал хөх цитоплазмтай• 14-24 мкм диаметр• 100-700/мкл• 2-3 өдөрт төлжино. Хэдэн сар амьдарна. • Эдэд макрофаг болж фагоцитоз хийнэ