GENERATIES VOOR ELKAAR

GENERATIES VOOR ELKAAR Hoe het begon

Hoe het begon • Ouderenbehoefteonderzoek 2011 (60+)

• OCMW en seniorenadviesraad in samenwerking met VUB (D. Verté en N. De Witte)

• Bevraging 5 thema’s:1) Woonsituatie en buurt

2) Gezondheid, zorg en hulpverlening

3) Welbevinden

4) Maatschappelijke participatie

5) Tevredenheid gemeentelijke dienstverlening

En verderging• Werkgroepen (leden seniorenadviesraad, onafhankelijke

ouderen, Rode Kruis, professionelen, schepenen)

• Elke werkgroep kwam 3 keer samen1) Uitdiepen resultaten onderzoek

2) Aandachtspunten / knelpunten formuleren

3) Actieplan

Werkgroep welbevinden

• 16,7% voelt zich ernstig eenzaam: hulp nodig!• Eenzaamheid: niet leeftijdsgebonden• Partnerschap: geen invloed op ernstige eenzaamheid• Kinderen: geen invloed op ernstige eenzaamheid• Eenzaamheid en zorgafhankelijkheid hangen samen• Eenzaamheid en onveilig gevoel hangen samen

Keuzes• Keuze in functie van kwetsbaarheid• Topje van de ijsberg• Wie zijn deze mensen?• Hoe bereiken we hen?• Wat hebben ze nodig?

Zinvol project!

Project• Enkele aandachtspunten:

• Schaamte en stigmatisering • Over generaties heen • Waarderende benadering: competenties• Participatie van ouderen zelf (bottom-up)• Dicht bij de mensen

Project• Partners: Vormingplus Kempen, Thomas More, Rode

Kruis Arendonk, Seniorenadviesraad

• Ondersteuning: Leader Markaante Kempen

• Stuurgroep

Stuurgroep• Project wordt gedragen door ouderen en professionelen

• OKRA, ziekenzorg Centrum, ziekenzorg Voorheide, Femma, Seniorenadviesraad, OCMW-raad, gezondheidsraad, maatschappelijk werk CM, landelijke thuiszorg, Familiehulp, thuiszorg De Voorzorg, Wit-Gele Kruis, onafhankelijke ouderen

Projectplanning• Project voorbereiden (onderzoeksfase) (oktober 2012 - juni 2013)

literatuurstudie

kritische succesfactoren project

focusgroepen

diepte-interviews

• Project opstarten (juli 2013 – juni 2014)

GENERATIES VOOR ELKAAROud en eenzaam? Kwetsbaarheid voor eenzaamheid op latere leeftijd, cijfers en inzichten

Eenzaamheid in maatschappelijke context

• Beeld van eenzaamheid in onze samenleving

• Meerderheid ouderen voelt zich niet eenzaam • ‘De’ eenzame oudere bestaat niet• Eenzaamheid is van alle leeftijden

Definitie eenzaamheid• Definitie eenzaamheid de Jong-Gierveld (1984)

• Het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties.

• Het gaat hierbij om een verschil tussen gerealiseerde contacten met andere mensen en de contacten zoals men die voor zichzelf zou wensen.

• Deze situatie wordt als des te erger ervaren naarmate de betrokkene zichzelf minder goed in staat acht alsnog bepaalde relaties binnen redelijke termijn te realiseren dan wel verstoorde relaties te verbeteren.

• Onderscheid types eenzaamheid: sociale en emotionele eenzaamheid

Definitie eenzaamheid• Sociale eenzaamheid

• Gemis in bredere kring van sociale relaties

• Emotionele eenzaamheid

• Gemis hechte band

Onderscheid sociale en emotionele eenzaamheid

• Waarom dit onderscheid toepassen?

• De risicofactoren voor beide types eenzaamheid verschillen → aandacht diversiteit onder ouderen

• Beide types eenzaamheid vragen om verschillende aanpak

• Sociale eenzaamheid: verbeteren kwantiteit / kwaliteit bredere sociale relatiekring

• Emotionele eenzaamheid: nieuwe / verbeterde hechte affectieve band

Eenzaamheid in cijfers: ouderen • Eenzaamheidsgevoelens Belgische 65-plussers (2011)

Bron: Koning Boudewijnstichting (2011)

Eenzaamheid in cijfers: ouderen • Sociale en emotionele eenzaamheid, Belgische 65+

Bron: Koning Boudewijnstichting (2011)

Versus bijna 17% van 60-plussers in

Arendonk

Risicofactoren voor eenzaamheid

Sociale eenzaamheid

• Leeftijd – geen verschil• Mannen hoger risico

• Zwakke gezondheid • Bij mannen: zwakke gezondheid

partner• Verweduwde ouderen hoog;

nooit gehuwde ouderen laag (~ al dan niet kinderloos)

• Zwakke socio-economische status: hoog

Emotionele eenzaamheid

• Leeftijd: hoe ouder, hoe hoger• Vrouwen hoger risico o.w.v.

verweduwing, …, maar los daarvan mannen heel kwetsbaar

• Zwakke gezondheid • Bij mannen: zwakke gezondheid

partner• Verweduwde ouderen en

gescheiden ouderen (ook hertrouwde): hoog

• Zwakke socio-economische status: hoog

Eenzaamheid, over alle leeftijden • Figuur: sociale eenzaamheid naar leeftijd

18-29 jaar 30-39 jaar 40-49 jaar 50-59 jaar 60-69 jaar 70-79 jaar0.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

60.0%

70.0%

Niet Matig Eerder sterk Sterk

Eenzaamheid, over alle leeftijden• Figuur: emotionele eenzaamheid naar leeftijd

18-29 jaar 30-39 jaar 40-49 jaar 50-59 jaar 60-69 jaar 70-79 jaar0.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

60.0%

70.0%

80.0%

Niet Matig Eerder sterk Sterk

Samenvattend • Eenzaamheid = van alle leeftijden (~ generaties voor

elkaar)

• Eenzaamheid = complex fenomeen, niet te herleiden tot stereotypen• Meer dan de alleenstaande oudste oudere • Verschillende paden naar eenzaamheid: eenzaamheid kan

iedereen overkomen, op elk moment in zijn leven• Specifieke aandacht voor cumulatie risicofactoren (vb. zwakke

gezondheid, zwakke socio-economische situatie, verlies partner (verweduwing, maar ook scheiding,…))

Samenvattend • Aandacht voor deze complexiteit ook nodig in aanpak en

preventie van eenzaamheid bij ouderen • Meer dan meer contacten

• Specifieke situatie in Arendonk, hoog aandeel ouderen die zich ernstig eenzaam voelt

GENERATIES VOOR ELKAARAanpak en preventie van eenzaamheid bij ouderen: van theorie naar praktijk

Van theorie naar praktijk: do’s en don’ts

• DRAAGKRACHT BINNEN ORGANISATIE, GEMEENTE: NIET TOP- DOWN, MAAR BOTTOM- UP• Stuurgroep van lokale actoren • Focusgroepen: wat leeft er in Arendonk, wat bestaat er al, waar

worden er nog noden gezien, …? • Luisteren naar ouderen zelf

• AFWEGING EN AFSTEMMING BIJ SAMENWERKING• Iedereen kans geven om zijn deskundigheid en bijdrage te leveren• Regelmatige bijeenkomsten met ruimte voor feedback, bijsturing,

…

Van theorie naar praktijk: do’s en don’ts

• AANDACHT VOOR MOGELIJKE NEGATIEVE NEVENEFFECTEN• Stigma rond eenzaamheid: ouderen niet ‘labelen’ als eenzaam • Respectvolle houding

• EEN POSITIEVE WAARDERENDE BENADERING: OUDEREN, MAAR OOK ANDEREN, AANSPREKEN OP WAT MOGELIJK IS• Gesprekken met ouderen zelf• Maar ook tijdens bijeenkomsten stuurgroep: positieve en energieke

sfeer

Van theorie naar praktijk: do’s en don’ts

• VERFIJNEN DOELGROEP • De eenzame oudere bestaat niet, de aanpak ook niet • Welke ouderen worden met welke noden en behoeften

geconfronteerd?

• ANALYSE VAN MOGELIJKHEDEN EN MOTIVATIE DEELNEMERS

• Diepte-interviews met kwetsbare ouderen in Arendonk

Van theorie naar praktijk: diepte-interviews

• Interviews• Met kwetsbare ouderen (≠ eenzame ouderen!)

• Ouderen die minder betrokken zijn in het sociale leven van Arendonk• Ouderen die mogelijk kwetsbaar zijn omwille van gezondheid, socio-

economische status, levensloop (verweduwing, scheiding) (~ op basis van literatuur)

• Gesprekken met 14 ouderen:• Van 63 tot 95 jaar, vrouwen en mannen, verweduwd, gehuwd, niet tot zwaar

zorgbehoevend, …

• Aangesproken via lokale netwerk

Van theorie naar praktijk: diepte-interviews

• Onderzoeksvragen• Hoe ziet hun sociale leven eruit?• Wat zijn hun wensen en verwachtingen naar sociale contacten?• Welke drempels ervaren ze? Maar ook, wat kan hen motiveren?

• Doelstelling• In kaart brengen wat de noden en behoeften zijn van meer

kwetsbare ouderen in Arendonk op vlak van ‘erbij horen’

• Gevoelens van sociale en emotionele eenzaamheid

• “Ik heb graag iemand om mee te babbelen, niet iedereen moet over dezelfde kam geschoren worden. Maar hier komt niemand meer binnen.”

• “Als ik altijd iemand had om mee te gaan fietsen, had ik er al lang één gekocht, maar dat is niet… Die anderen hebben nog een man, die gaan met hun man weg.”

• “Ik moet mijn last dragen van de jaren. Het alleen zijn. Want ik had zo’n goede vrouw.”

• “In april is hij 13 jaar dood. Dat valt nog altijd niet mee. Je weet dat wel op voorhand e.”

Van theorie naar praktijk: diepte-interviews

Van theorie naar praktijk: diepte-interviews

• Sociale leven• Vooral nog contacten met familie, vrienden en kennissen

• “Ja, ze komen wel eens langs, elk over toer. De één komt al eens wat meer dan de ander, maar met Nieuwjaar komen ze ook. Ik heb wel gezegd dat ze mogen komen, maar ieder om beurt. De ene die komt en de andere vertrekt, anders is het hier te druk. Diegenen die niet kunnen, ja die komen dan op een andere dag e. Want ja, de één moet hier naartoe, de andere moet daar naartoe… Ze komen wel wanneer ze kunnen.”

• “In Oud-Turnhout komen wij samen. We doen dit nu al 6 of 7 jaar. Dat is wel heel plezant. En dan zie je elkaar oud worden he! En er vallen er nu ook al wel veel tussenuit… Er zijn er ook al een aantal die hun man verloren hebben.”

• Slechts beperkte deelname aan verenigingsleven, georganiseerde activiteiten, …

• Sociale leven

• Dagdagelijkse activiteiten: vooral fietsen, lezen en huishoudelijk werk

• “Als het goed weer is, ga ik samen met mijn buurvrouw gaan fietsen, ze is al boven de 80 jaar.”

• “Knutselen in mijn kot, dat doe ik wel. Of in mijn boek lezen van tuinen, van bloemen. En dan wat hovenieren e, want nu ben ik daarachter ook bezig e. En hiernaast, die bak daar in de hof heb ik ook zelf gemaakt.”

Van theorie naar praktijk: diepte-interviews

• Risicofactoren en drempels• Grootste drempel en risicofactor: gezondheid

• “Ik zou dat graag willen doen, maar dat gaat gewoon niet meer.”

• Mobiliteit (~ gezondheid)• “Ja, maar auto rijden kan ik niet. Mijn man kon auto rijden. Die heeft mij

dat ooit wel eens geprobeerd te leren, maar dat was geen voordeel hoor.”

• “Maar deze winter heb ik niet veel weg kunnen gaan ze, want ik heb een ontstoken knie gekregen en ik heb er heel veel problemen mee gehad. Ik heb momenten gehad dat ik niet meer kon gaan. Maar nu… Maar als ik op straat ga, ga ik altijd met mijn stok. Omdat, je bent er niet meer gerust in e.”

Van theorie naar praktijk: diepte-interviews

• Risicofactoren en drempels• Slecht weer

• “In de winter, dan sterf ik…. Dat is het ergste, maar als ik buiten ben…”

• ‘s Avonds en in het weekend • “Ja het is vooral ’s avonds dat ik alleen thuis zit en me alleen voel, overdag ben

ik meestal weg met de fiets, dan heb ik daar niet zo veel last van e”• “Ge kunt eigenlijk zoveel organiseren als ge wilt maar voor ons is het

belangrijkste het oud zijn en het eenzaam zijn in de weekends”.

• Niet durven • “En dat kan ik niet, zo maar bij mensen gaan die ik vaag ken. Ze zeggen dikwijls

van je moet eens afkomen, maar dat doe ik niet snel, dat is niet zo mijn ding. Ik moet mensen echt eerst goed kennen”.

Van theorie naar praktijk: diepte-interviews

• Wat kan motiverend werken? • Goed weer

• “Nee dat het maar gauw terug goed weer wordt, dat ik kan gaan wandelen. Ik zou zo graag nog eens gaan wandelen”.

• Vervoer • “Nu heb ik zo’n elektrische fiets gekocht. Dat gaat goed ze.”

• Het moet klikken • “En dat moet toch klikken e, want als het niet klikt dan blijft dat toch niet duren e”

• Op ‘t gemak, niet te lang • “Ja, zo is, alle ik doen alles graag, als het maar niet te zwaar is, op het gemak”.• “Ik ga liever fietsen met een man of 3. Als ik zo’n groepje fietsers tegenkom, is

dat levensgevaarlijk vind ik. De fietspad ligt dan helemaal overhoop, ik kan daar niet tegen. Dat is niets voor mij, daar houd ik niet van”.

Van theorie naar praktijk: diepte-interviews

Van theorie naar praktijk: diepte-interviews

• Wensen en noden• Eens buurten, eens babbelen

• “Ja, voor wat te buurten ofzo, da wil ik wel”• “Als ik mijn babbel heb, dat is voor mij genoeg, meer moet dat niet zijn. Dat je zo eens bij

mekaar kan komen en eens kunnen babbelen of eens gaan fietsen ofzo dat is voor mij al genoeg. Meer moet dat eigenlijk niet zijn want de meeste dingen zijn te vermoeiend”.

• Andere activiteiten• Fietsen, handwerk, cursus, reizen, uitstapje maken, toneel, samen gaan

winkelen, ….

• Vooral nood aan iemand om samen iets te doen • “En ik zou graag ene hebben om mee gaan te fietsen” • “Ja, eigenlijk wel. Gewoon eens weggaan met iemand, eens iets gaan drinken. Er bestaat

ook een cinema voor ouderen, als ik nu iemand had kon ik daar samen naartoe gaan”

36

Van theorie naar praktijk: focusgroepen

• Focusgroepen• Groepsgesprekken met personen actief in Arendonk in

verenigingsleven, vrijwilligerswerk, professionele zorg, … .

• Doelstelling • In kaart brengen wat er leeft in Arendonk, waar er

mogelijkheden zijn, ... naar bevorderen sociale inclusie van kwetsbare ouderen

Van theorie naar praktijk: focusgroepen

• Resultaten: • Sterke erkenning van mogelijke drempels die kunnen spelen

• Gezondheid en mobiliteit • “Vroeger was die vrouw heel actief en nu kan ze niet meer, ze wil wel en

ze brengen ze mee in de rolstoel maar daar heeft ze het heel zwaar mee dat ze daar afstand van moet doen”

• Niet durven, stap niet durven zetten • “In grote groep dat is soms moeilijk voor mensen om daar bij te zijn, als je

in groep zit en je kent daar eigenlijk niemand”

• Andere wensen • “Bijvoorbeeld al wat verder af wil gaan naar Brussel of zo. Maar dan is

het de vraag van hoe geraak je daar; soms echt leuke en mooie dingen maar hoe geraak je daar dan”,

Van theorie naar praktijk: focusgroepen

• Resultaten: • … en van mogelijke motiverende factoren

• Op het gemak, niet te lang: • “Het moet laagdrempelig zijn, ze mogen er niet tegenop zien om mee te doen,

iets eenvoudig”

• Op basis van individuele noden en behoeften: • “Ik zou niet allemaal hetzelfde doen want een bezoekje is ferm maar ik zou de

passies of interesses van mensen in de aandacht brengen, als je dat kan warm maken dat is ferm,”

Van theorie naar praktijk: focusgroepen

• Resultaten: • Belang van ‘erbij blijven horen’ wordt onderschreven

• Specifiek voor Arendonk, belang lokale context bij uitwerken project:

• “Ik ben oorspronkelijk niet van Arendonk, en dan val je in een gat, je bent alleen, je kent niemand niet. Je probeert dan aan te sluiten bij verenigingen en dat is niet zo evident want Arendonk dat is toch ook een beetje een gesloten kring”

• “En de Arendonkse mentaliteit is nogal teruggetrokken te zijn. Gesloten ja dat is nogal de norm. Op zijn eigen eigenlijk zo”.

Van theorie naar praktijk: terugkoppeling

• Terugkoppeling met stuurgroep

• Feedback op resultaten interviews en focusgroepen • Dromen van de toekomst!

Van theorie naar praktijk: concluderend

• Belangrijkste aandachtpunten:

• Wederkerige aspect: “het moet klikken”• Op maat, met aandacht voor individuele noden en

behoeften • Niet zozeer toeleiden tot, maar “eens buurten, eens

babbelen, iets samen doen”

• Volgende uitdaging: vertalen naar een duurzame praktijk!

GENERATIES VOOR ELKAAR Enkele getuigenissen

Enkele getuigenissen

Aan het woord

• Karine Soenen, ouderenbeleid OCMW Arendonk• Bertha De Vocht, voorzitster seniorenraad Arendonk

• Christel Claessen, Simonne Van Camfort, OCMW-raadsleden

• Marcel Geenen, lid seniorenraad

• Els Michiels, regioverantwoordelijke Landelijke Thuiszorg

• François en Corneel, geïnterviewden

GENERATIES VOOR ELKAAR Een blik op de toekomst

Het eigenlijke project

• De richting begint zich af te tekenen:

• Inzetten op preventie: er snel bij zijn! Vooraleer isolement zich installeert

• Versterken van het netwerk dichtbij de persoon• Regie over eigen leven behouden• Leeftijd speelt geen rol• Wederkerigheid: ‘Iedereen heeft wel iets te bieden of te

vragen’

Het eigenlijke project• Wederkerigheid

uitermate belangrijk in situaties van afhankelijkheid en aftakeling

twee belangrijke vragen: wat heb je nodig én wat kan je aan anderen bieden?

géén ruil, wel eigen weerbaarheid onderhouden

Het eigenlijke project

Functies:

1. Verbinding tussen buurtbewoners: in kaart brengen van vraag en aanbod, elkaar vinden via buurtbalie, …

2. Vangnet van professionele zorg: komt pas in tweede instantie in werking. Toeleiding, doorverwijzing…

Ik zoek iemand die elke dag met mijn hondje wil gaan wandelen omdat ik nog moeilijk kan stappen

Maria

Ik zoek iemand die mij leert koken omdat mijn vrouw het niet meer kan

Jos

Ik kan heel lekkere wafels bakken.

Martha

Ik wandel heel graag met honden

Olivier

Wie kan mij leren om een sjaal te breien?

Loes

Is er iemand die mij op weg kan helpen met facebook?

Josée

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=images&cd=&cad=rja&docid=LbWbD11iLTPH6M&tbnid=ri2zT_43reJPtM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.verduin.nl/crm-kennisbank/wiki/&ei=BQ63Uc_DE8jlOpudgdAN&bvm=bv.47534661,d.ZWU&psig=AFQjCNHL5RHjenQLFavmRtMinkfbz1UPyA&ust=1371037209113873

GENERATIES VOOR ELKAAR

www.generatiesvoorelkaar.be