Dac diem ki sinh trung sot ret nguyen ngoc san

§Æc ®iÓm sinh häc

kÝ sinh trïng sèt rÐt

Ts nguyÔn ngäc san

Môc tiªu bµi häc

- Nhí ®îc 4 lo¹i KSTSR.

- N¾m ®îc vßng ®êi, sinh lÝ vµ sinh th¸i cña

KSTSR.

- Liªn hÖ sù hiÓu biÕt vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc KSTSR

®Õn chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ vµ phßng chèng SR.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Bé m«n Sèt rÐt - KST - CT, HVQY. KÝ sinh trïng Y häc. NXB

Qu©n ®éi nh©n d©n. Hµ Néi, 1994.

2. Bé m«n KÝ sinh trïng, §HYHN. KÝ sinh trïng Y häc. NXBYH.

Hµ Néi, 2001.

3. Bé m«n KÝ sinh trïng, §HYD TP.HCM. KÝ sinh trïng Y häc.

NXB §µ N½ng, 2002.

4. Bé Y tÕ - Dù ¸n Quèc gia PCSR. BÖnh sèt rÐt: bÖnh häc, l©m

sµng vµ ®iÒu trÞ. NXBYH. Hµ Néi, 2000.

5. Ph¹m Song. L©m sµng vµ ®iÒu trÞ bÖnh sèt rÐt. NXBYH. Hµ Néi,

1994.

KSTSR Muçi Con ngêi

Çc yÕu tè tù nhiªn

Çc yÕu tè kinh tÕ - x· héi - chÝnh trÞ

Qu¸ tr×nh ph¸t sinh bÖnh sèt rÐt

1. LÞch sö ph¸t hiÖn kÝ sinh trïng sèt rÐt

- 1880, Laveran ph¸t hiÖn Oscillaria malariae

- 1886, Golgi quan s¸t KST ph©n chia v« giíi

- 1890, Grassi & Feletti - P.vivax & P.malariae

- 1891, Romanovski t×m ra PP nhuém Giemsa

- 1895 - 1897, Ronald Ross chøng minh vector

- 1897, Welch - P.falciparum

- 1922, Stephens - P.ovale

1. LÞch sö ph¸t hiÖn kÝ sinh trïng sèt rÐt

KSTSR ( P.falciparum) kh¸ng thuèc

Quinin (1910) Proguanil (1949) Pyrimethamin

(1952) Chloroquin (1960) Amodiaquin (1961)

Fansidar (1968) Mefloquin (1982)

2. Ph©n lo¹i kÝ sinh trïng sèt rÐt

- Ngµnh Protozoa (®¬n bµo)

- Líp Sporozoa (trïng bµo tö)

- Líp phô Haemosporina

- Hä Plasmodiidae

- Chi (gièng) Plasmodium


4 loµi KSTSR:

+ Plasmodium falciparum ( P.falciparum)

+ Plasmodium vivax ( P.vivax ) (P.v)

+ Plasmodium malariae ( P.malariae )

+ Plasmodium ovale ( P.ovale )


Çc ph©n loµi (¸ chñng)

- P.vivax

+ Chñng Th¸i B×nh D¬ng (Chesson)

+ Chñng ph¬ng Nam (P.vivax vivax)+ Chñng ph¬ng B¾c (P.vivax hibernans)

- P.falciparum

+ Ên §é, Nigieria, ý…+ Chñng Malayan ( B¾c M· Lai)

+ Chñng Campuchia 1,2,3

+ Chñng miÒn Nam ViÖt Nam ( Cv, Sn)


C¬ cÊu 4 lo¹i KSTSR cã sù thay ®æi:

- Theo vïng

- Do ¸p dông çc biÖn ph¸p phßng chèng

TØ lÖ hiÖn nay: Giemsa PCR

+ P.f : 70 - 90% 72,2 - 82,3%

+ P.v : 10 - 30% 14,8 - 20,9%+ P.m : 1 - 3% 3,2 - 6,3%+ P.o : 1,3 - 2,8%

3. ®Æc ®iÓm sinh häc kÝ sinh trïng sèt rÐt

3.1. Vßng ®êi cña KSTSR

- Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi

- Giai ®o¹n sinh s¶n h÷u giíi

3.2. Sinh lÝ cña KSTSR

- ChuyÓn ho¸

- H« hÊp

- H¹n ®Þnh ®êi sèng

- Quan hÖ víi hång cÇu



- Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi trong c¬ thÓ ngêi

+ giai ®o¹n ph©n chia trong tÕ bµo gan

+ Giai ®o¹n ph©n chia trong hång cÇu

Merozoites

trong tÕ bµonhu m« gan

G§ trong muçi

Vßng ®êi cña KÝ sinh trïng sèt rÐt

G§ trong TB gan

G§ hång cÇu

Giai ®o¹n trong c¬ thÓ ngêi

Giai ®o¹n trong c¬ thÓ muçi

3.1. Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi trong c¬ thÓ ngêi

Giai ®o¹n ph©n chia trong tÕ bµo gan

Muçi Anopheles Sporozoit TÕ bµo gan

Merozoit

P. f t¹o ra 40.000 merozoit

P.v t¹o ra 10.000 merozoit

P.o t¹o ra 15.000 merozoit

P.m t¹o ra 2.000 merozoit

G§ trong muçi


G§ trong TB gan

G§ hång cÇu




Giai ®o¹n ph©n chia trong tÕ bµo gan

Thêi gian ph©n chia (thêi k× ñ bÖnh):

P. f cÇn 5 - 6 ngµy

P.v cÇn 7 - 8 ngµy

P.o cÇn 9 - 10 ngµy

P.m cÇn 11 - 13 ngµy

G§ trong muçi


G§ trong TB gan

G§ hång cÇu





- Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi trong c¬ thÓ ngêi

+ giai ®o¹n ph©n chia trong tÕ bµo gan

+ Giai ®o¹n ph©n chia trong hång cÇu

G§ trong muçi


G§ trong TB gan

G§ hång cÇu




Giai ®o¹n ph©n chia trong hång cÇu

Merozoit ( tõ gan vµo hång cÇu)

Trophozoit non

Trophozoit trëng thµnh

Trophozoit giµ

Schizont non

Schizont giµ

Merozoit ( microgametocyt &

macrogametocyt )



Sè lîng Merozoit t¹o ra sau mét G§ ph¸t triÓn:

P. f : 18 merozoit

P.v : 12 merozoit

P.o : 8 merozoit

P.m : 8 merozoit

3.1.Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi trong c¬ thÓ ngêi


Thêi gian hoµn thµnh mét G§ hång cÇu:

P. f : 48 giê

P.v : 48 giê

P.o : 48 giê

P.m : 72 giê



VÞ trÝ diÔn ra giai ®o¹n hång cÇu:

- M¸u ngo¹i vi: P. v, P.o & P.m

- M¸u mao m¹ch néi t¹ng: P.f

3.2. Giai ®o¹n sinh s¶n h÷u giíi

trong c¬ thÓ muçi

G§ trong muçi


G§ trong TB gan

G§ hång cÇu



3.2. Giai ®o¹n sinh s¶n h÷u giíi trong c¬ thÓ muçi

Muçi Anopheles hót m¸u ngêi cã giao bµo

(gametocyt ) cña KSTSR vµo d¹ dµy :

- Giao bµo çi giao tö çi (GT çi)

- Giao bµo ®ùc 8 giao tö ®ùc (GT ®ùc)

- GT ®ùc chui vµo GT çi Hîp tö ( zygot )

Trøng (ookinet ) Nang trøng ( oocyst ) Thoa

trïng ( Sporozoit )

G§ trong muçi


G§ trong TB gan

G§ hång cÇu




Thoa trïng ( Sporozoit ) :

- Cã h×nh thoi

- Sè lîng 100.000

- §i kh¾p c¬ thÓ

- Sau ®ã tËp trung ë tuyÕn níc bät

- Cã thÓ sèng trong c¬ thÓ muçi: 1,5 - 2 th¸ng


§iÒu kiÖn KSTSR ph¸t triÓn trong muçi :

- Muçi Anopheles

- Muçi sèng ®ñ l©u ®Ó oocyst sporozoit

- Ph¶i cã T0 thÝch hîp cho mçi lo¹i KSTSR

P.f & P.m cÇn T0 tèi thiÓu > 160 C

P.v cÇn T0 tèi thiÓu > 14,50 C

(1) Nang trøng

(Oocyst)

(2) Thoa trïng

(Sporozoit)

G§ trong muçi


G§ trong TB gan

G§ hång cÇu



Tãm t¾t

3.2. Sinh lÝ kÝ sinh trïng sèt rÐt

3.2.1. Dinh dìng vµ chuyÓn ho¸

3.2.2. H« hÊp cña KSTSR

3.2.3. H¹n ®Þnh ®êi sèng cña KSTSR

3.2.4. Quan hÖ gi÷a KSTSR víi hång cÇu

3.2.5. ThÝch nghi vµ biÕn dÞ cña KSTSR.

3.2.1. Sinh lÝ chuyÓn ho¸ kÝ sinh trïng sèt rÐt

- ChuyÓn ho¸ carbonhydrat

- ChuyÓn ho¸ lipit

- ChuyÓn ho¸ protit

- ChuyÓn ho¸ axit nh©n

- ChuyÓn ho¸ vitamin,

chÊt kho¸ng vµ çc chÊt kh¸c

ChuyÓn ho¸ carbonhydrat

• Glucose rÊt cÇn cho sù sèng vµ ph¸t triÓn cña

KSTSR, chóng kh«ng cã hoÆc Ýt cã kh¶ n¨ng dù tr÷

carbonhydrat

• KSTSR chuyÓn ho¸ glucose axit lactic

• Khi chuyÓn ho¸ KSTSR cÇn çc men: Hexokinaza,

lactatdehydrogenaza, glucosephosphatisomeraza.

Sinh lÝ chuyÓn ho¸ cña kÝ sinh trïng sèt rÐt

ChuyÓn ho¸ lipit

• KSTSR kh«ng tæng hîp ®îc axit bÐo, nhng t¹o ra ®îc

tõ axit bÐo vµ alcol cña vËt chñ

• KSTSR chiÕm lipit trong trao ®æi chÊt cña HC

• KSTSR hîp nhÊt 2 axit bÐo oleic vµ cisvaccenic nªn nång

®é t¨ng cao ë HC nhiÔm vµ huyÕt t¬ng thay ®æi tÝnh

thÊm mµng HC mµng HC dÔ vì


ChuyÓn ho¸ protit

• KSTSR tæng hîp axit amin h¹n chÕ

• Nguån axit amin trong huyÕt t¬ng kh«ng ®ñ

• KSTSR ph©n huû hemoglobin ®Ó lÊy axit amin vµ

gi¶i phãng ra s¾c tè (haemozoin)

• S¾c tè lµm cho da vµ niªm m¹c bÞ s¹m ®en


HemoglobinCathepsinAmino peptidase

Feriprotoporphyrin IX (Hematin)(Do gi¸ng ho¸ Hemoglobin v× KST)

Protein g¾n Hematin + Chloroquindo KST sinh ra

Phøc hîp FP-Protein Phøc hîp Chloroquin + FP

Ngng ®äng Tiªu huû nguyªn sinh chÊt KSTHaemozoin do lµm thay ®æi thÈm thÊu vµ

(S¾c tè sèt rÐt) ®Èy K+ ra ngoµi

S¬ ®å Fitch

ChuyÓn ho¸ axit nh©n

• KSTSR tæng hîp ADN chñ yÕu ë G®o¹n thÓ

trophozoit non ®Õn trophozoit giµ

• KSTSR chiÕm PABA ®Ó t¹o ra purin & pyrimidin

råi axit nh©n


PABA

+

dihydropteridin + acid glutamic

dihydropteroat synthetase (DHPS)

DHFA ( acid dihydrofolic )

dihydrofolat reductase (DHFR)

THFA ( acid tetrahydrofolic )

Tæng hîp çc base puric vµ pyrimidic

ChuyÓn ho¸ vitamin, chÊt kho¸ng vµ çc chÊt

- KSTSR cÇn çc lo¹i vitamin: vitamin C, B..

- Nång ®é Kali, calci, phospho vµ natri cao h¬n tronghång cÇu bÞ KSTSR kÝ sinh

- Ngoµi ra KSTSR cßn cÇn çc chÊt kh¸c: pyruvat,coenzym A, insulin ....


3.2.2. H« hÊp cña kÝ sinh trïng sèt rÐt

- KSTSR h« hÊp cÇn mét lîng lín glucose vµ

oxy - hemoglobin

- BÞ øc chÕ bëi carbonmonoxit, xyanit vµ mét

sè thuèc sèt rÐt

- KSTSR thÝch kÝ sinh ë vÞ trÝ cã nhiÒu

glucose, lactat, glycerol & axit amin

3.2.3. H¹n ®Þnh ®êi sèng cña kÝ sinh trïng sèt rÐt

- Kh«ng ®iÒu trÞ thÓ v« tÝnh KSTSR trongHC sau mét thêi gian sÏ chÕt

- H¹n ®Þnh ®êi sèng KSTSR:

+ P.f : 6 - 20 th¸ng+ P.v : 1,5 - 2 n¨m ( 3 n¨m)+ P.o : 2 - 3 n¨m (4 n¨m 4 th¸ng)+ P.m : 4 - 5 n¨m (10 - 52 n¨m)

3.2.4. Quan hÖ gi÷a kÝ sinh trïng sèt rÐtvíi hång cÇu

- HC bÞ KSTSR kÝ sinh:

+ Thay ®æi h×nh thÓ+ XuÊt hiÖn çc vËt thÓ l¹+ Lµm thay ®æi tÝnh thÊm cña mµng+ Rèi lo¹n chuyÓn ho¸

- HËu qu¶ c¬ häc:+ T¹o thµnh çc thÓ kÕt tô HC+ G©y t¾c çc mao m¹ch m¸u néi t¹ng

M¹ch m

¸u n·obÞt¾c

bëisùph¸t

triÓn

cñaP

.falciparum

3.2.5. ThÝch nghi vµ biÕn dÞ

cña kÝ sinh trïng sèt rÐt

- §Ó tån t¹i KSTSR ph¶i thay ®æi ®Ó phï hîp:

+ CÊu tróc gen

+ Çc ®Æc tÝnh lÝ, ho¸, chuyÓn ho¸...

- HËu qu¶ cña sù thay ®æi:

+ T¹o ra nhiÒu chñng KSTSR+ T¹o ra chñng kh¸ng thuèc

C©u hái «n tËp

1. Tr×nh bµy çc mèc thêi gian vµ t¸c gi¶ ph¸t hiÖn

theo thø tù 4 loµi kÝ sinh trïng sèt rÐt g©y bÖnh cho

ngêi ?

2. Tr×nh bµy giai ®o¹n ph¸t triÓn kÝ sinh trïng sèt rÐt

trong c¬ thÓ muçi vµ trong c¬ thÓ ngêi ?

3. Tr×nh bµy çc ®Æc ®iÓm sinh lÝ chuyÓn ho¸ cña kÝ

sinh trïng sèt rÐt g©y bÖnh cho ngêi ?

Health & Medicine

Dac diem ki sinh trung sot ret nguyen ngoc san