Upload
donjet-bislimi
View
89
Download
16
Embed Size (px)
Citation preview
Historia mjeksore ne
mesejete
Medicina ne erresiren e shekullit te mesem
Te mberthyer nga varferia dhe kushtet e renda per jetes njerzit kerkuan nje shlirim shpirtror te cilin e gjeten ne fene e krishter e cila po perhapej shume shpejt ne Europe.
Ne ate kohe kjo fe ishte mbizotruese andaj nderhyrjet e saj ne mjeksi ishin shume dominuese dhe shkatrruese per gjithe ata qe shfaqnin nje mendim te ndryshem nga predikuesit e asaj kohe.
Ata qe nuk u pajtuan me kete gjendje shkuan ne vendet e Azise duke marre me vete veprat qe kishin mbetur nga qyteterimi grek, si veprat e Aristotelit, Hipokratit, Galenit etj.
Ata u vendosen ne vendet islamike dhe filluan ti perkthejne ato vepra ne gjuhen e vendase.
Perveq te keqijave ne kete periudhe pati edhe shume te arritura ne mjeksi sepse u bene: sekscionet e para, lulezoi anatomia, kirurgjia etj.
Mesjeta perfshine medicinen bizante, arabe, medicinen e Manastireve, shkollen Salerno dhe medicinen Skolastike.
Medicina bizantine
Duke u bazuar gjithmone ne mesimet e fese dhe ne parimet e saj themelore:ndihme dhe afrim, ne kete periudhe merren hapat konkrete drejt hapjes se vendeve ku mund te ndihmoheshin njerzit e semure dhe te vobekte, keto vende u quajten HOSPICIE(Spitalet)
Puna e mjekeve te shkolluar te Bizantit qendronte ne mbledhjen e veprave te medicines se Hipokratit dhe Galenit, perkthimit dhe imitimit te veprave te autoreve greko-romak.
Ne Bizant egziston nje numer I vogel I mjekeve te shkolluar, ata pak mjek nuk lane vepra te medha dhe me vlere.
Nder mjeket me te rendesishem ishin:Oribazi- I cili e shkruajti enciklopedine e gjithaneshme
“Iatrikai”.Aetius Amidenus- I cili shkruajti enciklopedine
medicinale “Bibla istrike”.Aleksander Trallianus- shkruajti “Practica” dhe studioj
semundjet e zorreve.Paulos Aegineta- ishte mjeku I fundit bizantin, shkroj
enciklopedine “Hypomnema” dhe promovoj nje sere nderhyrjesh te reja kirurgjike.
Medicina arabe
Medicina arabe konsiderohet si ure ndermjet medicines klasike greko-romake dhe medicines moderne.
Popujte arabe pervetsuan veprat e grekeve dhe zhvilluan e me tej shkencat si mjeksine, kimine, matematiken, astronomine etj, duke I dhene botes vepra me vlera te pamohueshme.Keto fryte I perpunuan dhe ja kthyen perendimit I cili I kishte humbur qe me pare.
Mjeket musliman ishin mjaft te talentuar, dhe lane vepra te medha mbas vetes.Do ti permendim disa….
• Abu Bekri Muhamed ibn Zakaria al-Rasi• (RAZES)• Themeluesi I pare I spitalit te madh te • Bagdatit. Mjek me influence shume te • madhe dhe te gjate, aq sa mjeket e • shekullit te mesem e quajten GALENI
ARAB. Eshte autor I me shume se 200 veprave mjeksore duke perfshire: enciklopedin mjeksore”Al Havi”, pastaj “Kitab Al Mansuri”, “Almadori” , libri I pergjithshem I mjeksise, “De variolis et morbilis” etj..
• “Nje mjek nuk mund ti mjekoje te gjitha semundjet”
• Ibn-al Hajtan (Alhazien)• Matematikan, fizikan… Luajti rol te • madh ne zhvillimin e oftamologjise, • autor I librit “Optika” ku bene • pershkrimin e rrugeve te drites
neper thjerreza, pershkrimin e pare anatomik te syrit, shpjegon perthyerjen e drites dhe te perceptimit optik duke mbrojtur tezen se drita perhapet nga objekti ne sy.Ideator I pare mbi perdorimin e syzeve optike, per mikroskopin dhe teleskopin etj…
Abu Ali al Husain ibn Abdulah Ibn Sina (Avicena)Mjeku dhe shkencetari me I madharab. Veprat kryesore ishin:“Canon medicinae”,“Ligji medicinal”enciklopedi e madhe ku ka kodifikutere diturine medicinale greko-romake dhe
arabe.Ndermjet tjerash ai permend edhe perverzionet seksuale. Permend rreth 760 lloj barnash. Vdes nga bari qe gabimisht e beri per nje semundje te barkut.
• Abul- Kasim• Eshte kirurgu me I madh I arab I • asaj kohe.• Autore I enciklopedise “Al Tasrif” • ku ne pjesen e pare eshte perpunumedicina ne pergjethsi kurse ne te dyten
kirurgjia ne veqanti. Ne baze te ketyre veprave shihet se ai ka perdorur hekurin e skuqur e jo thiken dhe gjithashtu ka bere lidhjen e eneve te gjakut.
• Avenzoar• Vepra kryesore e tij eshte “Al Taisir”• doracak per terapi.• Eshte I pari arab qe kritikon Galenin.
AveroesIshte filozof dhe mjek, vepra e tijkryesore ishte “Kitab al Kuliat” ne te cilen ka rezymuar sistemin e terapise.
Medicina e manastireve
Medicina e manastireve eshte faza me e erret ne historine e medicines.Kjo u zhvillua prej shek.VI-te deri ne shek. e XI-te.Ne kete kohe mjeksia ishte ne duar te prifterinjve dhe benedikteve.
Merite me te madhe ne kete periudhe ka Flavius Aurelius Casiodorus kancelar I mbretit gotik Teodorikes,I cili perkthej veprat greko-romake ne gjuhen latine dhe themeloi Akademine e Shkencave ne Manastirin Vivarium.Ne fund te kesaj periudhe filluan te happen shkollat e para laike mjeksore si ajo e Salernos, Padoves, Bolonjes, Parisit etj.
Shkolla Salerno
Ne Salerno u hap shkolla e pare medicinale, oaze e vetme e mesjetes dhe paraardhese e fakulteteve te mjeksise.Ne kete shkolle kishin ndikim te madh kulturat greke,romake,hebraike dhe arabe.Ne kete shkolle studenti detyrohej te mesonte 3 vjet logjiken ndersa 5 vjet medicinen,gjithashtu ishte I detyruar te mbaje praktike dhe diploma vertetohej nga shteti.
Ne Salerno lulezoi anatomia, gjithashtu kirurgjia, gjinekologjia dhe okulistika.
Epidemite me te medha
Murtaja Justinjan - ku vdesin gjysma e mbreterise bizantine…!!!
Murtaja bubonike ose “Vdekja e zeze” – Azi vdesin 24 milion njerez, ne Evrope 25 milion…!!!
Lebroza – disa mijera ne France dhe disa qindra te vdekur ne Angli…!!!
“ Zjarri I shejte” – shkaktohej nga kerpudha e thekrit, pasojat ishin humbja e gishtrinjeve…vdekja !!!
Semundjet psiqike si: Likantropia (besimi se eshte lugat), vetdenimi, saltomania (mani vallezimi) etj…
Ju faleminderit…
punoi:
Donjet BISLIMI