Modelowanie zębów stałych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Małgorzata Tarnowska-Janaszkiewicz

Modelowanie zębów stałych 322[09].Z1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007


1

Recenzenci: dr hab. n. med. Maria Gołębiewska dr n. med. Renata Wojtarowicz Opracowanie redakcyjne: mgr Małgorzata Tarnowska-Janaszkiewicz Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[09].Z1.01 „Modelowanie zębów stałych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik dentystyczny Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Analizowanie budowy zębów stałych 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 13 4.1.3. Ćwiczenia 14 4.1.4. Sprawdzian postępów 15

4.2. Rysowanie i modelowanie zębów stałych 16 4.2.1. Materiał nauczania 4.2.2. Pytania sprawdzające 4.2.3. Ćwiczenia 4.2.4. Sprawdzian postępów

16 27 28 31

5. Sprawdzian osiągnięć 32 6. Literatura 37


3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie pomocny Ci w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności z zakresu rysowania i modelowania zębów stałych. Wiadomości i umiejętności z tej dziedziny zostały określone w jednostce modułowej 322[09]. Z1.01 pt. „Modelowanie zębów stałych”. Jest to jednostka zawarta w module pt. „Modelarstwo dentystyczne” (schemat układu jednostek modułowych przedstawiony jest na stronie 4 tego poradnika).

Tak jak kaŜda jednostka modułowa, równieŜ i ta ma ściśle określone cele kształcenia, materiał nauczania oraz wskazania metodyczne do realizacji programu.

W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,

abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, − cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów kształcenia i opanowanie umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

− zestaw zadań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści, − ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne, − sprawdzian postępów, − sprawdzian osiągnięć, dwa praktyczne zestawy zadań. Zaliczenie treści potwierdzi

opanowanie materiału całej jednostki modułowej, − literaturę uzupełniającą.

Treść programu jednostki modułowej zawiera podstawowe zagadnienia związane z budową i funkcją poszczególnych zębów oraz pozwala ukształtować umiejętność modelowania i rysowania zębów stałych.

Jednostka modułowa pt. „Modelowanie zębów stałych” została podzielona na 2 rozdziały. KaŜdy z nich zawiera materiał nauczania niezbędny do ich wykonania. Materiał został podzielony na działy zgodnie z rzeczywistością istniejącą w protetyce stomatologicznej. Najwięcej miejsca zajmują najwaŜniejsze w technice dentystycznej zagadnienia związane z: − budową i funkcją zębów stałych, − rysowaniem i modelowaniem zębów stałych.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń odpowiedz na pytania sprawdzające, które są zamieszczone w kaŜdym rozdziale, po materiale nauczania. Udzielone odpowiedzi pozwolą Ci sprawdzić czy jesteś dobrze przygotowany do wykonywania zadań.

Po zakończeniu realizacji programu tej jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi Twoje wiadomości i umiejętności za pomocą testu pisemnego.


4

322[09].Z1

Modelarstwo dentystyczne

Schemat układu jednostek modułowych:

322[09].Z1.01 Modelowanie zębów stałych

322[09].Z1.02 Modelowanie łuków zębowych


5

2. WYMAGANIA WST ĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu anatomii i fizjologii zębów, − charakteryzować woski dentystyczne, − analizować i wyciągać wnioski, − współpracować w grupie i indywidualnie, − uczestniczyć w dyskusji, − przygotować prezentację, − korzystać z róŜnych źródeł informacji, − przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.


6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − scharakteryzować budowę i funkcje grup zębów, − określić części anatomiczne zębów oraz ich powierzchnie i krawędzie, − scharakteryzować tkanki budulcowe zęba oraz ich układ w zębie, − rozpoznać rodzaje zębów stałych, − określić cechy zębów metodą Mühlreitera, − rozpoznać naturalne zęby na podstawie opisu anatomicznego, − określić cechy łuków zębowych, − scharakteryzować podstawowe techniki rysunkowe, − wykonać rysunki zębów w rzutach oraz w określonej skali, − wykonać rysunki zębów w układzie łuku zębowego, − wyjaśnić rolę punktów stycznych, − scharakteryzować anatomię i fizjologię trójkątów międzyzębowych, − określić wpływ typu konstytucjonalnego człowieka na kształt zębów, − zaplanować realizację prac związanych z wykonywaniem modeli zębów stałych, − określić zasady modelowania zębów, − zorganizować stanowisko pracy do wykonywania prac modelarskich, zgodnie

z wymaganiami ergonomii, − dobrać metodę i materiał do modelowania zębów, − zaplanować przestrzeń do wymodelowania zębów, − posłuŜyć się sprzętem do modelowania zębów, − dobrać kształt i wykonać modele zębów dla osób o róŜnej budowie ciała, − wykonać modelowanie zębów stałych, − zachować proporcje wielkości poszczególnych zębów, − ocenić jakość wykonanej pracy, − określić koszty wykonania modeli zębów stałych, − udokumentować wykonaną pracę, − sporządzić ewidencję zuŜytych materiałów, − zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz

ochrony środowiska.


7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Analizowanie budowy zębów stałych 4.1.1 Materiał nauczania

KaŜdy ząb zbudowany jest z pięciu róŜnych tkanek: trzech twardych i dwóch miękkich. Szkliwo

− tkanka twarda, − najtwardsza tkanka organizmu ludzkiego, − bardzo odporna na działanie czynników chemicznych i mechanicznych, − przejrzysta, prześwieca przez nią kolor zębiny, − ustala kształt zęba, − w jej skład wchodzą związki nieorganiczne – 98% i organiczne – 2%, − chroni ząb przed wpływami termicznymi, chemicznymi, mechanicznymi i bakteryjnymi.

Zębina − tkanka twarda, − stanowi zasadnicze rusztowanie zęba, − otacza komorę zęba oraz kanał zęba, − podobna do tkanki kostnej, − w jej skład wchodzą związki nieorganiczne – 70-80% i związki organiczne – 20-30%, − przewodzi bodźce nerwowe, − pełni funkcję ostrzegania bólem.

Cement − tkanka twarda, − przykrywa korzeń zęba od brzegu korony do wierzchołka zęba, − pod względem budowy podobny do tkanki kostnej, − składa się z dwóch warstw: wewnętrznej bezkomórkowej leŜącej na zębinie i zewnętrznej

komórkowej, − warstwa zewnętrzna zawiera włókna Sharpeya, które przebiegając od cementu do kości

szczęki lub Ŝuchwy mocują ząb w kości, − jest częścią aparatu zawieszeniowego zęba.

Ozębna − tkanka miękka, − znajduje się pomiędzy cementem zęba i kością zębodołu, − składa się głownie z włókien tkanki łącznej zwanych włóknami Sharpeya, naczyń

krwionośnych i włókien nerwowych, − włókna Sharpeya przebiegają od zębodołu skośnie ku dołowi w kierunku wierzchołka

zęba i są nierozciągliwe, − wchodzi w skład aparatu zawieszeniowego zęba, − dzięki silnemu unerwieniu i unaczynieniu ostrzega bólem przy nadmiernym obciąŜeniu

zęba lub osiągnięciu granicy ruchomości zęba. Miazga

− galaretowata tkanka łączna z naczyniami krwionośnymi i włóknami nerwowymi, − wypełnia komorę zęba i kanał korzeniowy, − u ludzi młodych występuje w większej ilości, u ludzi starszych na skutek zmniejszania

się światła komory jest jej znacznie mniej, czasem powoli zanika,


8

− główne funkcje miazgi to: a) odŜywianie zębów, b) funkcja czuciowa i obronna, c) tworzenie zębiny.

Anatomiczne cechy zębów Ogólny kształt zębów – w kaŜdym zębie rozróŜnia się część widoczną, wystającą do

jamy ustnej – koronę zęba i część ukrytą w kości szczęki lub Ŝuchwy – korzeń zęba. Miejsce przejścia korony zęba w korzeń określa się jako szyjka zęba. Koronę stanowi ta

część, która w normalnych warunkach pokryta jest szkliwem – wówczas nazywa się ona koroną anatomiczną. Oprócz pojęcia korony anatomicznej istnieją pojęcia korony klinicznej i korony protetycznej.

Korona kliniczna to ta część zęba, która nie jest objęta tkankami przyzębia. W warunkach normalnych korona kliniczna jest nieco krótsza od korony anatomicznej, poniewaŜ część korony jest zakryta dziąsłem. W warunkach patologicznych lub starszym wieku rąbek dziąsła przemieszcza się w kierunku korzenia i odsłania szyjkę zęba. Z tego powodu korona kliniczna moŜe być znacznie dłuŜsza od korony anatomicznej.

Korona protetyczna jest to korona sztuczna wykonana w pracowni. Szyjka zęba to część zęba, w obrębie której szkliwo styka się z cementem. W okolicy

szyjki ząb zazwyczaj zwęŜa się. Korzeń zęba tkwi w zębodole i pokryty jest tkankami przyzębnymi. Ząb w zaleŜności od

grupy do jakiej naleŜy ma jeden lub więcej korzeni. RozróŜnia się takŜe korzeń anatomiczny i korzeń kliniczny . W zaleŜności od wieku pacjenta, to znaczy od połoŜenia rąbka dziąsłowego, korona kliniczna lub korzeń kliniczny mają róŜną długość.

Powierzchnie zębów Zęby przednie mają cztery powierzchnie i brzeg sieczny: Powierzchnia wargowa (licowa) – jest to powierzchnia zwrócona na zewnątrz łuku

zębowego w zębach przednich. Powierzchnia podniebienna (zęby górne) lub językowa (zęby dolne) – powierzchnia

zwrócona do wnętrza jamy ustnej w zębach przednich. Powierzchnie styczne – kaŜdy ząb przedni ma dwie takie powierzchnie. WyróŜniamy

powierzchnię styczną przyśrodkową (mezjalną) i boczną (dystalną). Zęby boczne mają pięć powierzchni: Powierzchnia policzkowa – powierzchnia zwrócona na zewnątrz łuku zębowego

w zębach bocznych. Powierzchnia podniebienna – (zęby górne) lub językowa (zęby dolne) – powierzchnia

zwrócona do wnętrza jamy ustnej w zębach bocznych. Powierzchnie styczne – kaŜdy ząb boczny ma dwie powierzchnie styczne z wyjątkiem

zębów ostatnich. WyróŜniamy powierzchnię styczną przednią (mezjalną) i powierzchnię styczną tylną (dystalną). Tworzą one punkty kontaktu z zębami sąsiednimi.

Powierzchnia Ŝująca – występuje w zębach bocznych, jest pokryta guzkami, styka się z powierzchnią Ŝującą zębów przeciwstawnych i bierze udział w akcie Ŝucia. Zęby przednie nie posiadają powierzchni Ŝujących, lecz brzeg sieczny.

Kraw ędzie zębów Na koronie zęba rozróŜnia się kilka krawędzi. Korony zębów przednich mają cztery

krawędzie i brzeg sieczny (krawędź sieczną): − krawędź wargowo – przyśrodkowa, − krawędź wargowo – boczna, − krawędź językowo – przyśrodkowa, − krawędź językowo – boczna,


9

− brzeg sieczny lub krawędź sieczna. Korony zębów bocznych mają osiem krawędzi:

− krawędź policzkowo – przednia, − krawędź policzkowo – tylna, − krawędź językowo – przednia, − krawędź językowo – tylna, − krawędź Ŝująco – policzkowa, − krawędź Ŝująco – językowa, − krawędź Ŝująco – przednia, − krawędź Ŝująco – tylna.

Cechy Mühlreitera Zęby ludzkie posiadają wspólne cechy ich kształtów. Odkrył to i opisał Mühlreiter. Podał

on trzy cechy rozpoznawcze. Znajomość tych cech pozwala rozpoznać, z której strony dany ząb pochodzi – z prawej czy z lewej.

Cecha wypukłości korony polega na tym, Ŝe powierzchnie wargowe (zębów przednich) lub policzkowe (zębów tylnych) są bardziej wypukłe w części przyśrodkowej niŜ w dalszej (odśrodkowej). Właściwość ta określana jest teŜ jako cecha krzywizny. Cecha ta występuje w zębach przednich i bocznych górnych i dolnych.

Cecha kąta polega na tym, Ŝe brzeg sieczny tworzy z powierzchnia przyśrodkową kąt ostrzejszy niŜ z powierzchnia boczną. Dodatkowo wierzchołek kąta bocznego jest zaokrąglony. Cecha ta występuje w zębach przednich (siekaczach i kłach).

Cecha korzenia polega na odchyleniu korzenia względem korony w stronę boczną (dystalną) w zębach przednich, a w stronę tylną w zębach bocznych.

Zęby przedtrzonowe odróŜnia się według cech korony i korzenia. Ponadto powierzchnie styczne tylne zębów przedtrzonowych są mniejsze i bardziej wypukłe, a części przednie brzegów Ŝujących są krótsze od ich części tylnych

Mianownictwo zębów U człowieka wyrzyna się najpierw 20 zębów mlecznych (siekacze, kły, trzonowce), które

następnie wypadają, a w ich miejsce pojawia się uzębienie stałe w ilości 32 zębów. Szesnaście w szczęce i szesnaście w Ŝuchwie. Uzębienie mleczne określane jest jako uzębienie czasowe a stałe jako ostateczne.

Zęby stałe umieszczone są symetrycznie w wyrostkach zębodołowych po prawej i lewej stronie tworząc łuki zębowe. W uzębieniu ludzkim moŜna wyróŜnić cztery grupy zębów róŜniących się kształtem i funkcją. Są to: siekacze, kły, przedtrzonowce i trzonowce.

Siekacze – jest ich osiem. Cztery górne i cztery dolne znajdują się w przednim odcinku łuku zębowego przed kłami. Mają kształt łopat i słuŜą podczas jedzenia do odcinania kęsów pokarmowych.

Kły – są cztery. Dwa górne i dwa dolne. LeŜą na załamaniu łuku zębowego i znajdują się w pobliŜu kąta ust. SłuŜą do rozgryzania lub rozrywania najtwardszych kęsów.

Przedtrzonowce – występują w liczbie ośmiu tj. cztery górne i cztery dolne. SłuŜą do rozgryzania i rozcierania pokarmu.

Trzonowce – występują w liczbie dwunastu tj. sześciu górnych i sześciu dolnych. SłuŜą do rozgryzania i rozcierania pokarmu. Przedtrzonowce i trzonowce naleŜą do grupy zębów bocznych.

Zęby mleczne – składają się z 20 zębów – z 8 zębów siecznych, 4 kłów i 8 zębów trzonowych mlecznych. Zęby te odpowiadają kształtem zębom jednoimiennym w uzębieniu stałym, brak jest jednak zębów przedtrzonowych. Zęby mleczne, które znajdują się na miejscu zębów przedtrzonowych, przypominają bardziej zęby trzonowe uzębienia stałego i dlatego nazywane są zębami trzonowymi mlecznymi. Zęby mleczne są drobniejsze i mniejsze o 2 do 4mm od zębów stałych. Zabarwienie mają biało – niebieskie, poniewaŜ zawierają mniej wapnia. Charakteryzują się wzmocnionym przyjęzykowym brzegiem szkliwnym i obszerniejszą jamą miazgi. Korzenie zębów mlecznych są szeroko rozstawione, poniewaŜ pomiędzy nimi znajdują się zawiązki zębów stałych.


10

Oznaczanie zębów Wszystkie zęby ludzkie posiadają swoją nazwę, która jest jednak dość długa. Aby ułatwić

porozumiewanie się przy wykonywaniu czynności zawodowych i wypełnianiu dokumentacji chorobowej, wprowadzono system oznaczania zębów mlecznych i stałych w postaci prostych symboli. Ścisła współpraca pomiędzy lekarzem dentystą i technikiem dentystycznym wymaga stosowania dokładnego nazewnictwa poszczególnych zębów. Określenie „prawy górny ząb przedtrzonowy” jest właściwe i jednoznaczne, jednak o wiele za długie. Stosuje się więc schemat uzębienia, słuŜący do jednoznacznego określania pojedyńczego zęba. Wszystkie schematy zębowe są tak przedstawione, jakby badający patrzył na twarz pacjenta od strony przedniej. Oznacza to Ŝe badane zęby z prawej górnej ćwiartki (kwadratu) pacjenta na schemacie umieszczone są na górze po stronie lewej.

Schemat uzębienia według Zsigmondy’ego Zęby stałe

prawa strona – góra 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 strona lewa – góra prawa strona – dół 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 strona lewa – dół

Według tego sposobu cyfry umieszczone nad linią poziomą oznaczają zęby górne, pod

linią zęby dolne, natomiast linia pionowa oddziela zęby prawe od lewych.

Zęby mleczne

prawa strona – góra V IV III II I

I II III IV V lewa strona – góra

prawa strona – dół V IV III II I

I II III IV V lewa strona – dół

Systemem tym moŜna oznaczać poszczególne zęby stałe i mleczne przez umieszczenie

odpowiedniej cyfry arabskiej lub rzymskiej w kącie prostym, np.: Przedtrzonowiec górny pierwszy prawy Trzonowiec górny pierwszy lewy Siekacz dolny boczny prawy Trzonowiec dolny pierwszy lewy Kieł górny prawy mleczny Trzonowiec górny pierwszy lewy mleczny Siekacz dolny boczny prawy mleczny Kieł dolny lewy mleczny

4

6

2

6

ΙΙΙ

ΙV

ΙΙ

ΙΙΙ


11

Schemat uzębienia według Haderupa z poprawką Allerhanda dla zębów mlecznych

Zęby stałe

8+ 7+ 6+ 5+ 4+ 3+ 2+ 1+ +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 lewa strona 8- 7- 6- 5- 4- 3- 2- 1- -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8

prawa strona

Zęby mleczne

V+ IV+ III+ II+ I+ +I +II +III +IV +V prawa

strona

V- IV- III- II- I- -I -II -III -IV -V

lewa strona

W systemie tym dla określenia danego zęba uŜywa się znaku + lub -. Plusem z prawej

strony oznacza się zęby górne prawe a z lewej strony zęby górne lewe. Minusem z prawej strony oznacza się zęby dolne prawe, z lewej strony zęby dolne lewe, np.: Siekacz górny przyśrodkowy prawy 1+ Kieł górny lewy +3 Siekacz dolny boczny prawy 2- Przedtrzonowiec dolny pierwszy lewy -4 Siekacz górny przyśrodkowy prawy mleczny I+ Trzonowiec górny pierwszy lewy mleczny +IV Siekacz boczny dolny prawy mleczny II- Kieł dolny lewy mleczny -III

System międzynarodowy (wg Viola) W tym systemie zamiast znaków są cyfry arabskie od 1 do 4 dla zębów stałych i od 5 do

8 dla zębów mlecznych. Występuje tutaj zapis dwucyfrowy gdzie, pierwsza cyfra oznacza kwadrant a druga ząb.


12

Zęby stałe

Szereg zębowy górny 1 kwadrant 18 17 16 15 14 13 12 11

2 kwadrant 21 22 23 24 25 26 27 28

prawa strona 48 47 46 45 44 43 42 41

4 kwadrant

31 32 33 34 35 36 37 38 3 kwadrant

lewa strona

Szereg zębowy dolny

Np: Siekacz górny przyśrodkowy lewy - 21 Kieł dolny prawy - 43

Zęby mleczne

Szereg zębowy górny

1 kwadrant 55 54 53 52 51

2 kwadrant 61 62 63 64 65

prawa strona 85 84 83 82 81

4 kwadrant

71 72 73 74 75 3 kwadrant

lewa strona

Szereg zębowy dolny System Viola przyjęty jest obecnie w wielu krajach. W Polsce od wielu lat egzekwuje się

go od studentów stomatologii. Jednak lekarze starszego pokolenia nadal najczęściej stosują system Haderupa z poprawką Allerhanda.

System amerykański oznaczania zębów

Zęby stałe

1 2 3 4 5 6 7 8

9 10 11 12 13 14 15 16

prawa strona 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17

lewa strona

Zęby mleczne

A B C D E

F G H I J

prawa strona T R S Q P O N M L K

lewa strona


13

Typ konstytucjonalny człowieka a kształt zębów DuŜy wpływ na kształt i wielkość zębów u poszczególnych osób ma typ

konstytucjonalny danego człowieka. Typ asteniczno – leptosomiczny – wąska klatka piersiowa, wąskie i spadziste ramiona,

drobnokościste ręce, słabe umięśnienie, mały obwód głowy o jajowatej formie i kątowym profilu. Charakterystyczne dla tego typu są zęby przednie podłuŜnie prostokątne, rzadziej podłuŜnie trójkątne. Zęby boczne sieczne skręcone są zwykle wokół długich osi. Zęby przednie są stłoczone a diastema (szczelina między siekaczami centralnymi) naleŜy do wielkiej rzadkości. Zęby boczne mają dość wysokie guzki, ostre krawędzie i głębokie bruzdy.

Typ leptosomiczno – atletyczny – budowa scięgnisto – smukła, o skłonnościach do wyczynów sportowych. Twarz podłuŜna o stromej formie jajowatej. W tym typie mieszczą się piękne, harmonijne twarze kobiece o wysokiej formie owalnej. Kształt zębów prostokątny. Siekacze przyśrodkowe duŜe, pięknie wykształcone, ustawione nieco niŜej niŜ kły. Kły dość ostre i mniejsze od siekaczy centralnych. Zęby ustawione są w dość regularne łuki. Boczne zęby mają wyraźnie, o regularnych stokach, wykształcone guzki i dość głębokie bruzdy.

Typ atletyczny – dobrze rozwinięty kościec i mięśnie przy szerokich barkach i wąskich biodrach. Twarz jest wysoka o wydłuŜonej części środkowej. Wydatnie zaznaczone kości policzkowe. Zęby przednie są kwadratowe, krótsze niŜ w typach poprzednich. Kły dominują w uzębieniu, poniewaŜ są mocno zbudowane i wyraźnie stoją na załamaniu łuków zębowych. Zęby sieczne znajdują się na jednym poziomie z kłami. Zęby boczne mają dobrze wykształcone, lecz niezbyt wysokie guzki, oddzielone płytkimi bruzdami.

Typ pikniczny – twarz gruba o miękkich rysach, szyja krótka i delikatne kończyny. Zęby są krótkie, kanciaste, trójkątne, niejednokrotnie zaokrąglone. Siekacze ustawione są często z diastemą i szparami. Zęby boczne są duŜe o niskich guzkach i płytkich bruzdach.

Typ atletyczno – pikniczny – Szczególnie często spotykany wśród Europejczyków. Łączy silną budowę, szerokie ramiona z cechami piknicznymi. Zęby w przeciwieństwie do typu atletycznego, są bardziej zaokrąglone, owalne, nieco węŜsze, ale nie dłuŜsze.

Typ asteniczno – pikniczny – długa, wąska klatka piersiowa, mały okrągły brzuch. Kończyny w przeciwieństwie do piknika, długie, czaszka lekko wieŜowata, twarz mniej pulchna niŜ u piknika. Zęby zwęŜone, trójkątne o ustawieniu podobnym do piknika.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń. 1. Jakie funkcje spełniają poszczególne tkanki budulcowe zęba? 2. Jakie znasz części anatomiczne zęba? 3. Jaka jest róŜnica pomiędzy koroną kliniczną i anatomiczną? 4. Jakie znasz powierzchnie i krawędzie zębów przednich i bocznych? 5. Do czego słuŜy znajomość cech Mühlreitera? 6. Jakie znasz cechy Mühlreitera? 7. Jakie są funkcje poszczególnych grup zębów? 8. Jakie znasz sposoby oznaczania zębów? 9. Jaka jest zaleŜność między kształtem zębów a typem konstytucjonalnym człowieka?


14

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Rozpoznaj stronę z której pochodzą zęby stałe na podstawie cech Mühlreitera. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie obejrzeć dostarczone modele gipsowe zębów stałych, 2) pogrupować wstępnie zęby na przednie i boczne, 3) oddzielić zęby górne przednie i boczne od dolnych, 4) obejrzeć dokładnie kaŜdy ząb pod względem cech Mühlreitera, 5) ustawić zęby prawe po stronie prawej, zęby lewe po lewej, 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − gipsowe fantomy wszystkich zębów stałych, − gipsowe modele pełnych łuków zębowych górnych i dolnych, − plansza przedstawiająca cechy Mühlreitera, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika. Ćwiczenie 2

Oznacz zęby stałe róŜnymi systemami.

Pełna nazwa zęba

Schemat wg Zsigmondy’ego

Schemat wg. Haderupa

Schemat wg. Viohla

System amerykański

Nauczyciel powinien równieŜ omówić zakres i technikę wykonania ćwiczenia

z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie obejrzeć dostarczone gipsowe fantomy zębów stałych, 2) naszkicować na kartce papieru schemat uzębienia z zaznaczeniem strony prawej i lewej

zgodnie z róŜnymi systemami oznaczania zębów, 3) kaŜdy ząb znajdujący się na stanowisku pracy zapisać pełną nazwą i symbolem zgodnie

z róŜnymi systemami oznaczeń zębów do gotowej tabelki dostarczonej przez nauczyciela, 4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − gipsowe fantomy zębów stałych, − gipsowe modele pełnych łuków zębowych górnych i dolnych, − plansze przedstawiające róŜne systemy oznaczania zębów, − kilka kartek papieru, − gotowa tabela, do której naleŜy prawidłowo wpisać wybrane przez nauczyciela zęby, − ołowek,


15

− długopis, − gumka, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika. Ćwiczenie 3

Rozpoznaj powierzchnie i krawędzie zębów stałych.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie zapoznać się z dostarczonymi przez nauczyciela gipsowymi fantomami zębów stałych,

2) odnaleźć na poszczególnych zębach wszystkie powierzchnie i krawędzie, 3) napisać na kartce prawidłową nazwę danego zęba oraz wszystkie jego powierzchnie

i krawędzie, 4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − gipsowe fantomy zębów stałych, − gipsowe modele całych łuków zębowych górnych i dolnych, − plansza przedstawiająca powierzchnie i krawędzie wszystkich zębów stałych, − kilka kartek papieru, − długopis, − ołówek, − gumka, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) scharakteryzować budowę anatomiczną i funkcje poszczególnych grup

zębowych? � � 2) odróŜnić zęby górne od dolnych? � � 3) odróŜnić zęby prawe od lewych na podstawie cech Mühlreitera? � � 4) wyróŜnić wszystkie powierzchnie i krawędzie? � � 5) zapisać wszystkie zęby zgodnie z róŜnymi systemami oznaczeń zębów? � �


16

4.2. Rysowanie i modelowanie zębów stałych 4.2.1. Materiał nauczania

Rysunek – to obrazowe przedstawienie rzeczy na płaszczyźnie bez względu na to, jakimi środkami został wykonany. W zaleŜności od techniki wykonania rozróŜniamy rysunek odręczny, kreślarski, mechaniczny i fotograficzny. Ze względu na przeznaczenie moŜemy podzielić rysunek na artystyczny, ilustracyjny i zawodowy.

Rysunek artystyczny – oddziaływuje na człowieka w sposób emocjonalny, jest wyrazem przeŜyć twórcy i ujęty w formę, która wywołuje u patrzącego wraŜenia natury estetycznej.

Rysunek ilustracyjny – uzupełnia lub zastępuje opis słowny w przedstawianiu rzeczy lub zjawisk. Jest częścią składową prasy, literatury naukowej i pięknej. PoniewaŜ ma charakter informacyjny musi być wyrazisty i dokładny. Rysunki ilustracyjne wykonywane są wszystkimi znanymi technikami.

Rysunek zawodowy – stosuje się go w procesach produkcyjnych. Ułatwia on wykonywanie róŜnych zawodów. Jego głównym celem jest ustalenie projektu zamierzonego produktu. Rysunek ten cechuje dokładność przedstawianych przedmiotów. MoŜe być wykonany jako rysunek odręczny, kreślarski, mechaniczny lub komputerowy.

W technice dentystycznej dla porozumiewania się lekarza z technikiem dentystycznym stosuje się rysunek zawodowy odręczny liniowy, przedstawiający przedmiot w jednym lub kilku rzutach, wykonywany odręcznie. Rysunek ten przedstawia na płaszczyźnie zarys, kontur lub sylwetkę przedmiotu bez uwzględnienia jego głębi. Przedmiot przedstawiony w rzucie, moŜe być wzbogacony dodatkowymi liniami uwidaczniającymi zarys róŜnych szczegółów ukształtowania eksponowanej strony, np.: wklęśnięcia, bruzdy czy uwypuklenia. Szczegóły te rysuje się cieńszą lub przerywana linią. Niekiedy wystarcza przedstawienie przedmiotu mniej niŜ pięcioma rzutami. UzaleŜnione jest to od złoŜoności kształtu przedstawianego obiektu. Technik dentystyczny często z jednego rzutu potrafi odtworzyć z wyobraźni cały przedmiot.

Rys. 1. Rysunek odręczny liniowy zęba [3, s. 26]

Etapy rysowania rzutów zęba Aby narysować prawidłowo rzuty zęba naleŜy najpierw szczegółowo przeanalizować

model zęba gipsowego w skali 3:1. Dokładnie zapoznać się z jego powierzchniami i krawędziami. Przed przystąpieniem do rysowania model zęba ustawia się równolegle do powierzchni czołowej na wysokości oczu, w odległości zasięgu ręki. Za modelem zęba powinien znajdować się czarny papier, który stanowi kontrastowe tło. Oświetlenie pomieszczenia powinno być mocne i rozproszone.

Rysunek sporządza się na białym papierze, tzw. brystolu, przy uŜyciu ołówka średniej twardości. Ołówek powinien być ostro zatemperowany. NaleŜy zaopatrzyć się równieŜ w miękką gumkę. Przystępując do rysowania ołówek naleŜy trzymać trzema palcami:


17

kciukiem, wskazującym i środkowym. Dłoń powinna lekko dotykać płaszczyzny rysunku. Ręka w nadgarstku musi poruszać się swobodnie. Rysunek powinien być wykonany w tej samej skali co model zęba. NaleŜy przygotować sobie wymiary zęba w skali 3:1. (długość, szerokość i głębokość korony, szerokość i głębokość na szyjce i inne).

Rysunek składa się z pięciu rzutów, przedstawiających zarys modelu widzianego z pięciu stron. W tym celu arkusz papieru naleŜy podzielić na pięć części.

Przed przystąpieniem do rysowania poszczególnych konturów sylwet trzeba nanieść na papier prostokąty o długości i szerokości równej wymiarom zęba. Kolejno zaznacza się oś długości pola tej figury i linię poprzeczną, dzielącą ją na części przeznaczone dla rysunku korony i korzenia. Dodatkowymi punktami czy liniami naleŜy rozplanować umiejscowienie punktów stycznych szczytów guzków zęba itd. Dla ułatwienia moŜna dodatkowo w narysowany prostokąt wpisać figurę geometryczną, która w uproszczony sposób charakteryzuje zarys sylwety zęba, np.: trójkąt, trapez, koło, owal. Dopiero po tych czynnościach moŜna przystąpić do szkicowania cienką linią konturu zęba.

Po wstępnym wykonaniu rysunku naleŜy opracować jego szczegóły, przypatrując się uwaŜnie krawędziom modelu i porównując go z wykonanym szkicem. Wykryte błędy trzeba zetrzeć miękką gumką i poprawić cienką linią. Korekty nanosi się tak długo, aŜ rysunek będzie jednoznaczny z widokiem sylwety zęba. Kiedy szkic zęba jest juŜ dobrze wykonany, pogrubia się jego linie miękkim ołówkiem. Następnie rysunek trzeba uzupełnić, zaznaczając cienkimi lub przerywanymi liniami szczegóły ukształtowania widoczne w sylwecie zęba, np.: guzki, bruzdy, dołki. Po zmianie połoŜenia modelu moŜna przystąpić do wykonania rysunku w rzucie jego następnej strony.

Rys. 2. Zmiana połoŜenia modelu zęba [3, s. 26]

Metody modelowania Istnieją trzy metody modelowania: metoda odejmowania materiału, metoda dodawania

materiału oraz metoda odejmowania i dodawania (metoda mieszana). Metodą odejmowania posługujemy się w materiałach twardych takich jak: gips, masy

akrylowe, drewno.


18

Metodę dodawania wykorzystuje się przy modelowaniu w materiałach plastycznych, takich jak: plastelina, woski miękkie, glina.

Metoda dodawania i odejmowania jest najczęściej stosowana w praktyce dentystycznej. Metodę tę moŜna stosować przy modelowaniu w wosku i masach plastycznych.

W technice dentystycznej wosk zajmuje naczelne miejsce jako materiał modelowy. Powinien on równieŜ stanowić podstawowy materiał w modelarstwie na ćwiczeniach. Modelując zęby w powiększeniu (w skali 3:1) w metodzie mieszanej przewaŜa metoda odejmowania. Podczas modelowania koron zębów w łukach w skali 1:1 przewaŜa metoda dodawania.

Aby wykonać określoną pracę z zakresu modelarstwa, nie wystarczą zdolności manualne oraz wiedza teoretyczna. NaleŜy mieć równieŜ do dyspozycji odpowiedni zestaw przyrządów. Do modelowania w wosku potrzebne będą: suwmiarka, cyrkiel, nóŜ do gipsu, skalpel, nóŜ do wosku, palnik gazowy lub noŜyk elektryczny, szczoteczka do zębów oraz inley.

Etapy modelowania Przystępując do modelowania zębów, naleŜy zaznajomić się dokładnie z ich budową

anatomiczną oraz wymiarami i proporcjami. Następnie wykonuje się rysunki tych zębów w rzutach, analizując jednocześnie ich kształty. Mając juŜ pewne wyobraŜenie o kształtach koron, moŜna przystąpić do modelowania. NaleŜy przygotować blok wosku w kształcie prostopadłościanu o wymiarach odpowiadających powiększonym wymiarom zęba. PoniewaŜ wzorcowy model i rysunek jest w skali 3:1, nasz przyszły ząb ma być równieŜ w tej samej skali. Na odpowiednim boku sporządzonej bryły rysuje się ostrym narzędziem zarys strony licowej zęba, uwzględniając jego część koronową i ½ długości korzenia. Następnie kilkoma cięciami noŜa do gipsu lub duŜego skalpela odejmuje się nadmiar materiału do linii zarysu sylwety zęba. Kolejno na krzywiznach bocznej ściany bloku woskowego rysuje się styczny rzut zęba i ponawia cięcia. Później odcina się ostre krawędzie nadając powoli modelowanemu zębowi cechy i kształty zgodne z wzorcowym modelem. W poszczególnych etapach pracy porównuje się kształtowaną bryłę z modelem wzorcowym bądź rysunkiem liniowym, przedstawiającym wykonywany ząb w rzutach.

Podczas modelowania naleŜy sprawdzać wymiary: długość, szerokość, głębokość i inne za pomocą cyrkla lub suwmiarki. Długość korony mierzy się wzdłuŜ długiej osi korony: na zębach przednich od brzegu siecznego, a na zębach bocznych od szczytu najwyŜszego guzka do linii łączącej szyjkę w miejscach najdalej wysuniętych w kierunku korzenia po stronie licowej oraz po stronie językowej. Szerokość i głębokość mierzy się w punktach najbardziej wysuniętych na zewnątrz.

Ząb podczas modelowania naleŜy oglądać ze wszystkich stron i sprawdzać wymiary, aby nie utracić proporcji oraz właściwych kształtów. JeŜeli zdarzy się, Ŝe zbierzemy za duŜo wosku, wówczas naleŜy dolać płynny wosk kropelkami do obiektu modelowanego za pomocą noŜyka do wosku i palnika gazowego lub za pomocą noŜyka elektrycznego.


19

Rys. 3. Etapy modelowania zęba [3, s.40]

Podczas modelowania pojedynczych zębów w powiększeniu zwracamy głównie uwagę

na cechy anatomiczne danego zęba i jego wymiary. DuŜo trudniejsze jest modelowanie koron brakujących zębów w łukach zębowych modeli gipsowych w skali 1:1. Trudność tej pracy polega na konieczności uwzględnienia stosunku zębów przeciwstawnych w zwarciu centralnym. Przystępując do modelowania brakującej korony zęba naleŜy zacząć od bloczku włoŜonego w momencie jego plastyczności w lukę międzyzębową. Następnie metodą odejmowania i dodawania modelujemy koronę brakującego zęba zwracając uwagę na kształt zębów zachowanych, które dają nam wskazówki, jak modelować brakujące. Podczas modelowania staramy się równieŜ odtworzyć punkty styczne i prawidłowy stosunek z zębami przeciwstawnymi.

Ogólne cechy anatomiczne poszczególnych zębów stałych Ząb sieczny górny przyśrodkowy Jest to największy ząb sieczny. Jego przeciętne wymiary to: szerokość korony – 8,5mm,

długość korony – 10,5mm, głębokość korony – 7,3mm, szerokość na szyjce – 6,2mm, głębokość na szyjce – 6,7mm, długość zęba – 23,7mm. Korona w kształcie łopatowatym, powierzchnia Ŝująca zredukowana do brzegu siecznego, a powierzchnia styczna w kształcie trójkąta. Korona i korzeń tworzą jedną oś.

Powierzchnia wargowa – ma kształt prostokątny zwęŜający się w kierunku szyjki zęba, wyraźnie zaznaczona cecha wypukłości korony: − wypukłość pozioma większa od strony przyśrodkowej niŜ bocznej − wypukłość pionowa zwiększa się w kierunku szyjki zęba i cecha kąta: − brzeg sieczny z krawędzią styczną przyśrodkową tworzy kąt ostry, a z boczną

zaokrąglony, na powierzchni wargowej przy szyjce lekko zaznaczone są bruzdy poprzeczne. Powierzchnia podniebienna – przypomina powierzchnię wargową, ale jest mniejsza

i węŜsza, odpowiednio do kształtu łuku zębowego. Ograniczenie powierzchni stanowią listwy brzeŜne, które przechodzą w guzek zęba. Kształt powierzchni przypomina łopatę, a listwa środkowa moŜe być bardzo róŜnorodnie uformowana.

Powierzchnie styczne – są trójkątne, przy czym wierzchołek trójkąta wskazuje brzeg sieczny. Linia szyjki przebiega łukowato, z wypukłością skierowaną do brzegu siecznego.


20

Widoczny jest kształt czynnościowy, umoŜliwiający odsuwanie pokarmów. Na powierzchni stycznej po stronie wargowej największa wypukłość jest przyszyjkowo, a od strony podniebiennej na guzku. Powierzchnia styczna przyśrodkowa jest, tak jak we wszystkich zębach, większa niŜ boczna. Przejścia od powierzchni stycznych do powierzchni wargowej lub podniebiennej nie mają ostrych granic.

Rzut od strony brzegu siecznego – patrząc na ząb od strony brzegu siecznego widoczna jest cecha wypukłości korony – od strony mezjalnej większa wypukłość, a dystalnie płaskie przejście. Powierzchnia wargowa widocznie większa od podniebiennej. Brzeg sieczny przebiega zgodnie z cechą wypukłości korony.

Ząb sieczny górny boczny – ząb ten ma taki sam kształt podstawowy, jak ząb sieczny przyśrodkowy, jest jednak mniejszy. Jego przeciętne wymiary to: szerokość korony – 6,5mm, długość korony – 9,0mm, głębokość korony – 6,5mm, szerokość na szyjce – 5,2mm, głębokość na szyjce – 5,5mm, długość zęba – 22,0mm. W zębie tym stwierdza się odchylenia od kształtu i wielkości. NaleŜy on do zębów, które ulegają redukcji w uzębieniu człowieka. Morze mieć cechy zęba mlecznego, moŜe mieć teŜ kształt czopowy, stoŜkowy lub sztyftowy.

Powierzchnia wargowa – podstawowy kształt odpowiada powierzchni wargowej zęba siecznego przyśrodkowego, ale ząb sieczny boczny jest mniejszy, delikatniejszy i ma wyraźniej zaokrąglone krawędzie. Ma równieŜ bardziej wydatne krzywizny, to znaczy cecha wypukłości korony i cecha kąta są silniej zaznaczone. Na wypukłej powierzchni wargowej są zaznaczone tylko ślady podłuŜnych bruzd, które wyraźniej występują w zębie pierwszym.

Powierzchnia podniebienna – odpowiada ona kształtem powierzchni podniebiennej zęba siecznego przyśrodkowego, ale ma bardzo wyraźnie zaznaczone listwy brzeŜne i wydatny guzek zęba. Powierzchnia ta jest wyraźnie wklęsła.

Powierzchnie styczne – mogą być silnie zbieŜne poniŜej punktów stycznych, co powoduje, Ŝe powierzchnia wargowa wydaje się trójkątna. W tym rzucie odchylenia od normy kształtu zęba siecznego bocznego są szczególnie widoczne.

Brzeg sieczny – jest wyraźnie zaokrąglony, krzywizny na wszystkich powierzchniach od strony brzegu siecznego są bardzo dobrze widoczne, podobnie jak wydatny guzek zęba.

Kieł górny – jest najsilniejszym zębem jednokorzeniowym o charakterystycznym kształcie. Jego przeciętne wymiary to: szerokość korony –7,6mm, długość korony – 10,0mm, głębokość korony – 8,5mm, szerokość na szyjce 5,8mm, głębokość na szyjce – 7,5mm, długość zęba – 26,3mm.

Powierzchnia wargowa – brzeg sieczny kła jest charakterystycznie załamany, to znaczy, Ŝe składa się z dwóch nachylonych względem siebie odcinków o róŜnej długości. Odcinek przyśrodkowy jest krótszy i przebiega bardziej poziomo niŜ dłuŜszy odcinek boczny przebiegający skośnie. Dobrze wykształcona listwa środkowa dzieli powierzchnię wargową na dwie części: przyśrodkową – węŜszą i boczną – szerszą i zaokrągloną. Cecha wypukłości korony jest silnie zaznaczona. Szyjka zęba przebiega łukowato, a ponad nią znajduje się silnie zaznaczona wypukłość pionowa do ochrony przyzębia brzeŜnego. Krawędzie styczne biegną od punktu kontaktu zbieŜnie ku sobie, tak, Ŝe ząb przyszyjkowo jest wyraźnie węŜszy niŜ przy brzegu siecznym. Przyśrodkowy punkt styczny leŜy bliŜej brzegu siecznego niŜ boczny.

Powierzchnia podniebienna – jest mniejsza od powierzchni wargowej, ale ma taki sam kształt, a więc jest wypukła i trójkątna. Guzek jest wyraźnie wykształcony, co powoduje znaczny wzrost średnicy wargowo – podniebiennej na poziomie szyjki zęba. Listwy brzeŜne są wyraźnie zaznaczone, jak równieŜ wychodząca z guzka listwa środkowa, która jest uwypuklona przy brzegu siecznym na kształt guzka. Linia szyjki przebiega łukowato, a powyŜej tej linii ząb jest uwypuklony w celu ochrony dziąsła.

Powierzchnie styczne – mają kształt trójkątny. Powierzchnia przyśrodkowa jest mniej wypukła od powierzchni bocznej. Linia szyjki jest wygięta w kierunku brzegu siecznego. Widoczna jest wyraźna wypukłość pionowa powierzchni wargowej i wydatny guzek zęba. Szczyt brzegu siecznego znajduje się dokładnie nad środkiem podstawy korony lub w przedłuŜeniu osi zęba.


21

Rzut od strony brzegu siecznego – patrząc na ząb od strony brzegu siecznego widać wyraźnie zaznaczoną cechę wypukłości korony, gdzie część przyśrodkowa jest węŜsza od bocznej. Widoczna jest równieŜ wyraźna listwa środkowa po stronie wargowej i masywny guzek zęba na powierzchni podniebiennej. Brzeg sieczny wygięty jest łukowato, odpowiednio do cechy krzywizny i w odcinku bocznym jest szerszy.

Ząb przedtrzonowy pierwszy górny – jest to pierwszy ząb z powierzchnią Ŝującą, która powstała w wyniku znacznego rozwoju guzka językowego. Jego przeciętne wymiary to: szerokość korony – 7,0mm., długość korony – 8,7mm., głębokość korony – 9,7mm., szerokość na szyjce – 5,0mm., głębokość na szyjce – 8,0mm., długość zęba – 21,3mm.

Powierzchnia policzkowa – przypomina bardzo powierzchnię wargową kła, jest jedynie nieznacznie mniejsza. Występuje tutaj jednak odwrotna cecha kąta i wypukłości korony. Listwa środkowa przesunięta jest bocznie co powoduje, Ŝe powierzchnia przyśrodkowa jest większa od bocznej, a krawędź Ŝująco – przyśrodkowa jest dłuŜsza niŜ krawędź boczna. Stwierdza się równieŜ wyraźnie większą wypukłość powierzchni policzkowej od strony bocznej. Linia szyjki ma kształt łukowaty, występują teŜ wyraźne bruzdy przyszyjkowe.

Powierzchnia podniebienna – mniejsza od powierzchni policzkowej, ale bardziej wypukła. Listwa środkowa zwrócona jest w kierunku mezjalnym. Linia szyjki bardziej wygięta niŜ po stronie policzkowej.

Powierzchnie styczne – mają kształt prostokątny. Wypukłość policzkowa jest bardziej zaznaczona, największa przy szyjce zęba, dla ochrony przyzębia brzeŜnego. Wypukłość podniebienna jest równomiernie zaokrąglona i słabiej zaznaczona. Linia szyjki wypukła w kierunku powierzchni Ŝującej. Guzek policzkowy jest wyŜszy, większy, o ostrzejszych krawędziach niŜ guzek podniebienny, który jest zaokrąglony.

Powierzchnia Ŝująca – kształt nerkowaty, szersza od strony policzkowej, węŜsza i zaokrąglona od strony podniebiennej. Na powierzchni Ŝującej widać dwa guzki oddzielone bruzdą centralną, która rozgałęzia się przed listwami brzeŜnymi na bruzdy boczne tworząc literę H. Bruzda centralna przesunięta jest ku podniebieniu, poniewaŜ guzek policzkowy jest większy. Krawędzie styczne są wypukłe i tworzą punkty kontaktu. Listwa brzeŜna przyśrodkowa jest wklęsła dla kontaktu z kłem , a listwa boczna jest wypukła.

Ząb przedtrzonowy drugi górny – jest zębem mniejszym i mniej charakterystycznym niŜ ząb czwarty. Korona jest bardziej symetryczna gdyŜ guzki są jednakowej wysokości i zbliŜonej wielkości a bruzda centralna leŜy w środku. Jego przybliŜone wymiary to: szerokość korony – 6,9mm, długość korony – 8,5mm, głębokość korony – 9,5mm, szerokość na szyjce – 5,5mm, głębokość na szyjce – 8,2mm, długość zęba -21,3mm.

Powierzchnia policzkowa – brak widocznej cechy kąta i wypukłości korony. Listwa środkowa leŜy centralnie i dzieli ząb na dwie części jednakowej wielkości.

Powierzchnia podniebienna – tak jak powierzchnia policzkowa podobna do zęba czwartego, ale mniejsza. Listwa środkowa leŜy centralnie, a linia szyjki przebiega bardziej łukowato.

Powierzchnie styczne – podobnie jak w zębie czwartym mają kształt prostokątny, guzki są jednakowej wielkości i wysokości przy czym guzek policzkowy jest bardziej kanciasty, a podniebienny bardziej zaokrąglony. Bruzda centralna znajduje się w środku i jest bardzo głęboka tworząc prawie szczelinę. Cecha wypukłości korony jest prawidłowa.

Powierzchnia Ŝująca – jest bardziej symetryczna niŜ w zębie czwartym. Guzki są jednakowej wielkości. Bruzda centralna leŜy pośrodku powierzchni Ŝującej, rozwidlając się na bruzdy boczne w kształcie litery H.

Ząb trzonowy pierwszy górny – największy ząb w łuku górnym z największą

powierzchnią Ŝującą. Składa się z sześciennej korony i trzech korzeni. Jego przybliŜone wymiary to: szerokość korony -10,0mm, długość korony – 7,7mm, głębokość korony – 11,0mm, szerokość na szyjce – 8,0mm, głębokość na szyjce – 10,0mm, długość zęba – 22,3mm.


22

Powierzchnia policzkowa – ma silnie zaznaczoną bruzdę podłuŜną, która dzieli ją na dwie części podobne do zębów przedtrzonowych. Guzek przedni jest wyŜszy i bardziej wykształcony niŜ zaokrąglony guzek tylny. Wyraźnie wykształcone listwy środkowe dzielą część przednią i tylną powierzchni policzkowej na dwie mniejsze części. Część przednia powierzchni policzkowej jest bardziej wypukła, linia szyjki przebiega faliście. Powierzchnia ta obniŜa się w kierunku tylnym.

Powierzchnia podniebienna – jest mniejsza od policzkowej i odznacza się znaczną zbieŜnością w kierunku szyjki. Bruzda podłuŜna oddzielająca oba guzki przemieszczona jest w kierunku tylnym, gdyŜ guzek podniebienny tylny jest o połowę mniejszy od przedniego. W przedniej części tej powierzchni moŜe występować niŜej połoŜony guzek – guzek Carabelliego. Linia szyjki równieŜ ma kształt falisty a powierzchnia obniŜa się w kierunku tylnym.

Powierzchnie styczne – mają kształt zbliŜony do prostokąta. Powierzchnia styczna przednia jest znacznie większa niŜ tylna, podobnie listwa brzeŜna przednia leŜy wyŜej. Występuje typowa wypukłość powierzchni policzkowej i podniebiennej, przy czym powierzchnia policzkowa jest bardziej wypukła przy szyjce zęba, a powierzchnia podniebienna jest bardziej zbieŜna w kierunku powierzchni Ŝującej.

Powierzchnia Ŝująca – ma kształt rombu z czterema guzkami. Dwa leŜą policzkowo a dwa podniebiennie. Największym jest guzek podniebienny przedni, następnie policzkowy przedni, policzkowy tylny i najmniejszy podniebienny tylny. Guzki składają się ze szczytów i wypukłości trójkątnych. Ograniczone są bruzdami, które tworzą w przybliŜeniu literę H. W miejscu stykania się poszczególnych bruzd powstają małe dołki w środku powstaje dołek środkowy. KaŜdy guzek ma listwę środkową i listwy boczne, a pomiędzy nimi utworzone są fałdy.

Ząb trzonowy drugi górny – ma kształt taki jak pierwszy ząb trzonowy. RóŜni się jedynie słabszym wykształceniem powierzchni podniebiennej i mniejszą koroną. Brakuje teŜ guzka Carabelliego, a guzek podniebienny tylny jest mniejszy, czasami nawet ulega redukcji do listwy brzeŜnej, tak, Ŝe powierzchnia Ŝująca staje się trójguzkowa. Wymiary zęba w przybliŜeniu to: szerokość korony – 10,0mm, długość korony – 7,7mm, głębokość korony – 11,0mm, szerokość na szyjce – 8,0mm, głębokość na szyjce – 10,0mm, długość zęba – 22,3mm.

Zęby sieczne dolne – najmniejsze zęby w uzębieniu człowieka. Ząb sieczny przyśrodkowy mniejszy od bocznego. OdróŜnienie stron w tych zębach jest trudne gdyŜ tylko ząb drugi ma zaznaczoną cechę kąta. Cecha wypukłości zaznaczona jest w niewystarczającym stopniu. Wymiary przybliŜone zęba pierwszego to: szerokość korony – 5,0mm, długość korony – 9,0mm, głębokość korony – 6,0mm, szerokość na szyjce – 3,5mm, głębokość na szyjce – 5,2mm, długość zęba – 20,3mm. Wymiary zęba drugiego to: szerokość korony – 5,5mm, długość korony – 9,5mm, głębokość korony – 6,5mm, szerokość na szyjce – 4,0mm, głębokość na szyjce – 5,8mm, długość zęba – 21,7mm.

Powierzchnia wargowa – jest prawie gładka w obu zębach. Bruzdy pionowe i przyszyjkowe są słabo zaznaczone. Trójkątna, dłutowata powierzchnia wargowa prosty brzeg sieczny powodują, Ŝe przejście w powierzchnie styczne przebiega pod kątem ostrym. Cecha kąta występuje jedynie czasem w zębie drugim. Szyjka zęba jest wąska i zbiega się spiczasto. Ząb drugi jest szerszy niŜ pierwszy. W obu zębach krawędzie styczne boczne są zbieŜne w kierunku językowym.

Powierzchnie styczne – powierzchnia przyśrodkowa i boczna są w przybliŜeniu takiej samej wielkości. Ze względu na dłutowaty kształt zęba powierzchnie styczne są bardzo wąskie. Patrząc od strony stycznej, korony zębów siecznych dolnych wykazują przechylenie w kierunku językowym. Linie szyjek wyginają się w kierunku brzegu siecznego.


23

Rzut od strony brzegu siecznego – widać tu, Ŝe zęby sieczne dolne mają większą szerokość wargowo – językową niŜ przyśrodkowo – boczną. Podstawowy kształt jest owalny, bez cechy wypukłości korony.

Kieł dolny – podobny do kła górnego we wszystkich cechach, ale jest węŜszy. Ma mniej masywną budowę korony i korzenia. Jego przybliŜone wymiary to: szerokość korony – 7,0mm, długość korony – 11,0mm, głębokość korony – 8,3mm, szerokość na szyjce – 5,3mm, głębokość na szyjce – 7,7mm, długość zęba – 25,3mm.

Powierzchnia wargowa – ma typowy kształt grotowaty, ale jest węŜsza od kła górnego w miejscach punktów kontaktu. Część przyśrodkowa brzegu siecznego jest krótsza i leŜy wyŜej niŜ boczna. Krawędzie styczne przebiegają prawie równolegle. Wyraźnie zaznaczone są listwy brzeŜne, listwa środkowa, bruzdy pionowe i przyszyjkowe. Wypukłość pozioma jest bardziej zaznaczona niŜ w kle górnym.

Powierzchnia językowa – mniej wykształcona niŜ w kle górnym. Ma słabo zaznaczoną listwę środkową, listwy brzeŜne i silnie spłaszczony guzek zębowy.

Powierzchnie styczne – widok od strony powierzchni stycznej wykazuje wyraźne nachylenie korony w kierunku językowym. Pomimo tego szczyt brzegu siecznego leŜy w osi zęba nad środkiem podstawy korony. Wyraźne jest nachylenie wypukłości pionowej i spłaszczenie guzka.

Widok od strony brzegu siecznego – wyraźna cecha wypukłości korony, powierzchnia językowa jest wyraźnie węŜsza, a powierzchnie styczne mają wgłębienia. Brzeg sieczny ma większy kąt niŜ w kle górnym. Większa szerokość wargowo- językowa od przyśrodkowo – bocznej.

Ząb przedtrzonowy pierwszy dolny – podobny do kła dolnego, z tym, Ŝe guzek zębowy jest wyraźnie zaznaczony. Jest równieŜ mniejszy i masywniejszy od kła. Jego przeciętne wymiary to: szerokość korony – 6,8mm, długość korony – 8,7mm, głębokość korony – 8,0mm, szerokość na szyjce – 4,8mm, głębokość na szyjce – 6,7mm, długość zęba -22,7mm.

Powierzchnia policzkowa – przypomina powierzchnię wargową sąsiedniego kła. Silnie zaznaczona jest cecha kąta i wypukłości korony. Wyraźna listwa środkowa dzieli powierzchnię policzkową na dwie nierówne części – wąską przednią i szerszą tylną. Część przednia jest bardziej wypukła poprzecznie na całej długości niŜ tylna (zgodnie z cechą Mühlreitera). Wypukłość podłuŜna jest najwyraźniej zaznaczona w ¼ odległości od szyjki. Powierzchnia policzkowa jest pochylona w stronę językową nieco mocniej niŜ w sąsiednim kle.

Powierzchnia językowa – jest mała i wąska gdyŜ guzek językowy jest słabo wykształcony. Nie ma on kontaktu z antagonistami. Powierzchnia ta jest nieregularnie wypukła. W wymiarze podłuŜnym największy stopień tej wypukłości znajduje się w 1/3 odległości od krawędzi Ŝująco – językowej. Natomiast wypukłość poprzeczna jest rozciągnięta na całej długości. Powierzchnia językowa wykazuje znaczne zwęŜenie w okolicy szyjki.

Powierzchnie styczne – mają kształt trapezów. Od strony stycznej wyraźnie widać załamanie osi korony w kierunku językowym. Widać równieŜ charakterystyczne wypukłości pionowo – policzkowe w zakresie przyszyjkowym i językową przy powierzchni Ŝującej. Powierzchnie styczne są uwypuklone w miejscu kontaktu, a w kierunku szyjki zęba zwęŜają się.

Powierzchnia Ŝująca – jej zarys jest okrągły. Guzek językowy jest o wiele mniejszy od policzkowego i wyraźnie zaokrąglony. Powierzchnia Ŝująca pochylona jest w kierunku językowym. Od guzka językowego do policzkowego przebiega wyraźnie wykształcony grzbiet guzka. MoŜliwe są trzy warianty powierzchni Ŝującej: kształt obu guzków regularny, guzek językowy przesunięty tylnie, guzek językowy zanikający.


24

Ząb przedtrzonowy drugi dolny – jest większy od zęba czwartego dolnego, a powierzchnia Ŝująca leŜy bardziej poziomo gdyŜ występuje tylko niewielka róŜnica w wysokości pomiędzy guzkiem policzkowym a językowym. Jego przybliŜone wymiary to: szerokość korony – 7,2mm, długość korony – 8,2mm, głębokość korony – 9,0mm, szerokość na szyjce – 5,3mm, głębokość na szyjce – 7,3mm, długość zęba – 23,0mm.

Powierzchnia policzkowa – przypomina równieŜ powierzchnię kła. Cecha kąta jest słabo zaznaczona, kąt przyśrodkowy leŜy nieco wyŜej od odśrodkowego i równieŜ podobnie ułoŜone są punkty styczne. Bruzdy i listwy są prawidłowo wykształcone, występuje takŜe cecha wypukłości korony. Krawędzie styczne są wgłębione i przechodzą zbieŜnie w łukowatą szyjkę zęba.

Powierzchnia językowa – jest węŜsza i krótsza od policzkowej. W formie trójguzkowej występują dwa guzki językowe. Wyraźnie widać, Ŝe guzek tylny jest mniejszy i leŜy niŜej od przedniego. Guzek policzkowy jest widoczny gdyŜ przewyŜsza lekko guzki językowe.

Powierzchnie styczne – mają kształt nieregularnych rombów i są szersze niŜ w poprzednim zębie. Występuje tutaj dojęzykowe przechylenie korony. Widać równieŜ wypukłość pionową powierzchni językowej i policzkowej. Część policzkowa powierzchni Ŝującej jest szersza, wskutek czego bruzda centralna przesunięta jest w kierunku językowym.

Powierzchnia Ŝująca – forma dwuguzkowa zęba piątego dolnego podobna jest do górnego zęba piątego. Forma trójguzkowa ma jeden guzek policzkowy i dwa językowe. Cechy powierzchni Ŝującej są prawidłowe – występują guzki, grzbiety guzków i ich granie, listwy brzeŜne i bruzdy. Guzek policzkowy jest największy, a językowy dystalny najmniejszy.

Ząb trzonowy pierwszy dolny – największy i najmasywniejszy ząb w uzębieniu człowieka. Ma zwykle koronę pięcioguzkową z dwoma guzkami językowymi i trzema policzkowymi, w wyniku czego zarys zęba ma kształt wydłuŜonego prostokąta. Jego przybliŜone wymiary to: szerokość korony – 11mm, długość korony – 7,7mm, głębokość korony – 11,0mm, szerokość na szyjce – 8,7mm, głębokość na szyjce – 9,7mm, długość zęba – 20,7mm.

Powierzchnia policzkowa – na tej powierzchni widać trzy guzki podobne do grzbietów górskich. Wysokość ich zmniejsza się w kierunku tylnym. Guzki rozdzielone są bruzdami podłuŜnymi. Stwierdza się znaczne uwypuklenie podłuŜne i poprzeczne w zakresie przyszyjkowym, gdzie moŜna równieŜ zauwaŜyć lekkie bruzdki przyszyjkowe. Linia szyjki zęba przebiega faliście. Tylny punkt kontaktowy leŜy wyraźnie niŜej od przedniego, dzięki czemu krawędź sieczna przednia ma większą wypukłość podłuŜną od tylnej.

Powierzchnia językowa – jest wyraźnie mniejsza od policzkowej. Występują dwa guzki językowe oddzielone bruzdą podłuŜną. Guzek językowy przedni jest większy od językowego tylnego. Powierzchnia językowa ma bardzo nieznaczną wypukłość poziomą i pionową. Linia szyjki jest równieŜ falista lecz leŜy wyŜej niŜ po stronie policzkowej.

Powierzchnie styczne – mają kształt romboidalny. Powierzchnia policzkowa wykazuje typową wypukłość pionową, która jest największa przyszyjkowo. Powierzchnia językowa nie ma wyraźniej wypukłości pionowej. Guzki policzkowe są bardziej zaokrąglone i niŜsze niŜ językowe. Powierzchnia styczna tylna jest znacznie mniejsza od przedniej.

Powierzchnia Ŝująca – jest w przybliŜeniu prostokątna, zwęŜająca się w kierunku bocznym. W jej skład wchodzi pięć guzków (w/g wielkości): językowy przedni, policzkowy przedni, językowy tylny, policzkowy środkowy i policzkowy tylny. Od środka bruzdy centralnej biegną dwie bruzdy główne w kierunku językowym i policzkowym, wskutek czego powstaje krzyŜ. W kierunku tylnym odchodzi kolejna bruzda główna i oddziela guzek policzkowy tylny. Przed listwami brzeŜnymi bruzda centralna rozdziela się na drobniejsze bruzdy tylne.


25

Ząb trzonowy drugi dolny – jest podobny do zęba szóstego, tylko jest mniejszy i ma cztery guzki. Budowę ma bardzo symetryczną z czterema guzkami w przybliŜeniu jednakowej wielkości, które oddzielone są bruzdą w kształcie krzyŜa. Szerokość korony równa jest prawie jej głębokości. Jego przybliŜone wymiary to: szerokość korony – 10,5mm, długość korony – 7,3mm, głębokość korony – 10,3mm, szerokość na szyjce – 8,3mm, głębokość na szyjce – 9,3mm, długość zęba – 19,7mm.

Główne czynności modelarskie w protetyce stomatologicznej wykonuje się na modelach szczęki i Ŝuchwy, odtwarzając brakujące zęby w układzie sąsiednich i przeciwstawnych zębów. Wykonane zęby, nawet o idealnych kształtach anatomicznych i odpowiednich wielkościach nie spełnią swego funkcjonalnego i estetycznego zadania, jeŜeli nie będą ustawione we właściwym układzie z zębami sąsiednimi i przeciwstawnymi.

Cechy łuków zębowych Prawidłowo ukształtowane łuki zębowe charakteryzują się następującymi cechami:

1. Zęby uszeregowane są symetrycznie i w stałej kolejności. 2. Linia łącząca punkty w miejscach najbardziej wypukłych powierzchni wargowych koron

zębów tworzy łuk. W szczęce ma on kształt połowy elipsy, a w Ŝuchwie paraboli. Łuk górny składa się z odcinka przedniego, obejmującego zęby przednie od połowy kła lewego do połowy kła prawego, z odcinków środkowych, obejmujących tylną część kłów, zęby przedtrzonowe i przednią 1/3 część zębów trzonowych pierwszych oraz z odcinków tylnych, obejmujących 2/3 zębów trzonowych pierwszych oraz zęby trzonowe drugie i trzecie. Odcinek przedni stanowi część koła zakreślonego z punktu znajdującego się na linii środkowej podniebienia. Odcinki środkowe i tylne są prawie prostolinijne. Łuk dolny składa się z odcinka przedniego, obejmującego zęby przednie od połowy kła lewego do połowy kła prawego, z odcinków środkowych, obejmujących tylną część kłów, zęby przedtrzonowe i 2/3 powierzchni policzkowych zębów trzonowych pierwszych oraz zęby trzonowe drugie i trzecie. Odcinek przedni dolnego łuku jest krótszy od odpowiednika górnego, środkowy i boczny są podobnie prostolinijne. Łuk dolny jest nieco mniejszy i węŜszy.

Rys. 4. Łuki zębowe z zaznaczonymi odcinkami [4, s. 80]

3. Poszczególne zęby sąsiednie przylegają do siebie miejscami stycznymi, tj. najbardziej

uwypuklonymi częściami powierzchni stycznych. W łuku zębowym istnieje piętnaście momentów styku zębów.


26

Rys. 5. Rozmieszczenie punktów stycznych [3, s.91]

4. Zęby górne nie tkwią w szczęce pionowo, lecz nachylone są osiami długimi, zbieŜnie ku

górze. Na skutek takiego ustawienia korzenie ich są połoŜone zbieŜnie ku sobie, a linia łącząca ich wierzchołki tworzy elipsę o mniejszych rozmiarach niŜ elipsa łuku zębowego.

5. Grupa zębów siecznych łuku zębowego dolnego jest ustawiona pionowo, pozostałe zęby osiami długimi są pochylone zbieŜnie ku górze, czyli koronami do dna jamy ustnej. Istnieją tu stosunki przeciwne niŜ w szczęce, poniewaŜ korzenie zakreślają łuk większy niŜ łuk koron. Wzajemny stosunek łuków zębowych w zwarciu centralnym Zwarciem centralnym łuków zębowych prawidłowo ukształtowanych nazywa się taki

ich stosunek, w którym między kontaktującymi się zębami przeciwstawnymi powstaje maksymalna ilość punktów styku. W zwarciu tym zęby górne przednie pokrywają zęby dolne od strony wargowej, przy czym siekacze dolne pokryte są przez górne od 1,5 do 2 mm, kły od 2 do 3 mm. Zachodzenie to zmniejsza się stopniowo ku tyłowi i najmniejsze jest przy zębach drugich trzonowych. Zęby boczne ukształtowane są w ten sposób, Ŝe guzki podniebienne zębów górnych znajdują się w bruzdach przednio – tylnych zębów dolnych, a guzki policzkowe zębów dolnych znajdują się między guzkami policzkowymi a językowymi zębów górnych. Guzki policzkowe zębów górnych, zachodzą nieco na guzki policzkowe zębów dolnych, a guzki językowe zębów dolnych zachodzą na powierzchnie językowe zębów górnych. Układ ten wynika z łuku górnego szerszego od dolnego i przechylenia zębów górnych na zewnątrz, a dolnych w kierunku jamy ustnej oraz róŜnicy kształtu i ostrości guzków zębowych. KaŜdy ząb górny lub dolny styka się z jednoimiennym zębem przeciwstawnym i przeciwstawnym zębem sąsiednim. Wyjątek stanowią zęby sieczne dolne przyśrodkowe i górne zęby mądrości, które na skutek małych rozmiarów stykają się tylko z jednoimiennymi zębami przeciwstawnymi.

Pierwszy siekacz górny, znacznie szerszy od dolnego, kontaktuje z pierwszym siekaczem dolnym i częściowo z drugim siekaczem dolnym. Drugi siekacz górny dotyka bocznej połowy powierzchni wargowej siekacza dolnego drugiego oraz przyśrodkowej połowy powierzchni wargowej kła. Kieł górny pokrywa tylną połowę kła dolnego i przednia połowę zęba przedtrzonowego dolnego pierwszego. Pierwszy przedtrzonowiec górny kontaktuje się z tylną częścią pierwszego przedtrzonowca dolnego oraz przednią częścią drugiego przedtrzonowca dolnego. Drugi przedtrzonowiec górny styka się z tylną częścią drugiego przedtrzonowca dolnego oraz z przednią częścią guzka policzkowego pierwszego trzonowca dolnego. Ząb szósty górny kontaktuje się z 2/3 zęba szóstego dolnego i 1/3 siódmego dolnego. Ząb siódmy górny kontaktuje się z drugim i częściowo trzecim trzonowcem dolnym. Górny ząb mądrości


27

styka się tylko z dolnym zębem mądrości, a tylne powierzchnie koron tych zębów leŜą w jednej płaszczyźnie tworząc powierzchnie tylne łuków zębowych.

Ukształtowanie powierzchni zwarciowych łuków zębowych wynika z budowy i przestrzennego ustawienia zębów i jest ściśle związane z ruchami Ŝuchwy, które zaleŜą od czynności mięśni i ukształtowania stawów skroniowo – Ŝuchwowych. Linia łącząca wierzchołki guzków policzkowych zębów dolnych od kła do trzeciego zęba trzonowego jest łukiem wypukłym ku dołowi, odpowiadającego wynikowi koła zakreślonego ze środka oczodołu. Linia ta nazywa się krzywą kompensacyjną lub krzywą Spee. Guzki językowe zębów dolnych i policzkowe zębów górnych wyznaczają podobne krzywe.

W szczęce guzki językowe pierwszych zębów przedtrzonowych znajdują się wyŜej niŜ guzki policzkowe. Guzki drugich zębów przedtrzonowych są na jednym poziomie. Guzki policzkowe zębów pierwszych trzonowych górnych znajdują się wyŜej niŜ guzki podniebienne. Podobnie wychylone są drugie i trzecie zęby trzonowe, z tym Ŝe przy drugich cecha ta jest w większym stopniu zaznaczona, a trzecie są najmocniej wychylone.

Linie łączące guzki policzkowe i językowe zębów tylnych jednoimiennych obustronnych wytyczają linie krzywe poprzeczne, tzw. krzywe transwersalne Monsona. Analogiczne stosunki, wynikające z róŜnicy wysokości guzków i nachylenia osi zębów, panują w Ŝuchwie. Takie ukształtowanie powierzchni zwarciowych łuków zębowych zapewnia wieloguzkowy kontakt przy ruchach Ŝuchwy ku przodowi i na boki.

Rys. 6. Punkty kontaktu łuków zębowych [1, s. 135]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń. 1. Jaką techniką wykonuje się rysunek przedstawiający ząb w rzutach? 2. Jakie znasz etapy rysowania rzutów zęba? 3. Wymień znane ci metody modelowania zębów? 4. Wymień narzędzia potrzebne do modelowania zębów w wosku? 5. Omów etapy modelowania zęba w wosku w skali 3:1? 6. Na co naleŜy zwrócić uwagę podczas modelowania brakujących zębów w łukach

zębowych? 7. Wymień najwaŜniejsze cechy anatomiczne poszczególnych zębów stałych? 8. Jakie są główne cechy łuków zębowych? 9. Jaki jest wzajemny stosunek łuków zębowych w zwarciu centralnym?


28

4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Narysuj i wymodeluj w wosku ząb sieczny górny boczny w skali 3:1. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) bardzo dokładnie przeanalizować budowę anatomiczną, proporcje i wymiary modelu gipsowego zęba siecznego górnego bocznego w skali 3:1,

2) narysować na białym papierze rysunek zęba w skali 3:1 w pięciu rzutach ustawiając gipsowy model zęba na wysokości oczu i czarnym tle,

3) wymodelować ząb sieczny górny boczny w wosku na podstawie modelu gipsowego i wykonanego wcześniej rysunku tego zęba,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − model gipsowy zęba siecznego górnego bocznego w skali 3:1, − fantomy gipsowe przedstawiające etapy modelowania zęba siecznego górnego bocznego, − kostka wosku, − modelarzyk do wosku, − noŜyk do wosku, − nóŜ do gipsu, − skalpel, − suwmiarka, − cyrkiel, − ołówek, − biały karton, − noŜyk elektryczny do wosku, − palnik gazowy, − linijka, − gumka, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika. Ćwiczenie 2

Dobierz kształt i wymodeluj w wosku ząb sieczny górny przyśrodkowy dla osoby o budowie atletycznej.


1) zapoznać się z róŜnymi kształtami koron zębów siecznych górnych przyśrodkowych, 2) Dobrać odpowiedni kształt korony zęba do atletycznej budowy ciała, 3) Wymodelować wybrany kształt zęba w wosku, 4) zaprezentować ćwiczenie.


29

WyposaŜenie stanowiska pracy: − gipsowe fantomy zębów siecznych górnych przyśrodkowych o róŜnych kształtach koron, − płytki z zębami akrylowymi do protez o róŜnych kształtach, − kostka wosku, − modelarzyk do wosku, − noŜyk do wosku, − skalpel, − nóŜ do gipsu, − suwmiarka, − cyrkiel, − palnik gazowy, − noŜyk elektryczny, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika. Ćwiczenie 3

Narysuj i wymodeluj w wosku w skali 3:1 ząb trzonowy pierwszy górny.


1) zapoznać się z budową anatomiczną zęba trzonowego pierwszego górnego na podstawie modelu gipsowego zęba w skali 3:1,

2) przeanalizować budowę powierzchni Ŝującej zęba trzonowego pierwszego górnego, 3) narysować na białym papierze rysunek zęba w pięciu rzutach w skali 3:1 ustawiając

gipsowy model zęba na wysokości oczu i ciemnym tle, 4) wymodelować ząb trzonowy pierwszy górny w wosku zgodnie z etapami modelowania, 5) zwrócić uwagę na dokładne odtworzenie powierzchni Ŝującej, 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − gipsowe fantomy zębów trzonowych pierwszych górnych w skali 3:1, − fantomy gipsowe przedstawiające etapy modelowania zęba trzonowego pierwszego

górnego, − kostka wosku, − modelarzyk do wosku, − skalpel, − nóŜ do gipsu, − suwmiarka, − cyrkiel, − palnik gazowy, − biały karton, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika.


30

Ćwiczenie 4 Narysuj i wymodeluj w wosku w skali 3:1 kieł dolny. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z budową anatomiczną kła dolnego na podstawie modelu gipsowego zęba w skali 3:1,

2) przeanalizować etapy modelowania i rysowania zęba, 3) narysować kieł dolny w pięciu rzutach, 4) wymodelować kieł dolny w wosku, 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − gipsowe fantomy kła dolnego w skali 3:1, − fantomy gipsowe przedstawiające etapy modelowania kła dolnego, − kostka wosku, − modelarzyk do wosku, − noŜyk do wosku, − skalpel, − nóŜ do gipsu, − linijka, − gumka, − ołówek, − suwmiarka, − cyrkiel, − palnik gazowy, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika. Ćwiczenie 5

Wymodeluj brakujące zęby w układzie łuków zębowych modeli gipsowych. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować modele gipsowe łuków zębowych pod kątem brakujących zębów, 2) umieścić w luce międzyzębowej bloczek woskowy w momencie jego plastyczności, 3) wymodelować brakujące zęby metodą odejmowania i dodawania, 4) zwrócić uwagę na kształt zębów zachowanych, 5) odtworzyć punkty styczne i właściwy kontakt z zębami przeciwstawnymi, 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − modele gipsowe łuków zębowych z brakującymi zębami oprawione w zgryzadło, − wosk modelowy w płytkach, − wosk do modelowania koron, − noŜyk do wosku, − modelarzyk do wosku, − palnik gazowy, − noŜyk elektryczny do wosku, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika.


31

4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) narysować kaŜdy ząb stały w pięciu rzutach? � � 2) narysować zęby w łukach zębowych? � � 3) wymodelować kaŜdy ząb stały w wosku? � � 4) wymodelować brakujący ząb w łuku zębowym? � � 5) dobrać odpowiedni kształt zębów do danego typu konstytucjonalnego

człowieka i wymodelować je w wosku? � � 6) prawidłowo posługiwać się narzędziami podczas prac modelarskich

w wosku? � �


32

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. MoŜesz uzyskać maksymalnie 20 punktów. 8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. 10. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aŜ nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.

Powodzenia!


33

ZESTAW ZADA Ń TESTOWYCH 1. Do tkanek miękkich zęba naleŜą

a) ozębna i miazga. b) miazga i cement. c) ozębna i cement. d) zębina i cement.

2. W zębach przednich powierzchnia zwrócona na zewnątrz łuku zębowego to powierzchnia

a) językowa. b) podniebienna. c) wargowa. d) policzkowa.

3. Uzębienie człowieka zawiera

a) 28 zębów stałych i 20 mlecznych. b) 30 zębów stałych i 18 mlecznych. c) 32 zęby stałe i 20 zębów mlecznych. d) 34 zęby stałe i 22 mleczne.

4. Korony zębów bocznych mają

a) 6 krawędzi. b) 8 krawędzi. c) 7 krawędzi. d) 9 krawędzi.

5. W systemie Zsigmondy’ego siekacz dolny boczny prawy oznaczamy

a) +2. b) c) d) 2+ . 6. Oznaczenia dla mlecznego kła dolnego prawego to

a) III-, 83, R. b) –III, 73, C. c) +III, 63, H. d) III-, 73, R.

7. Diastemy między siekaczami występują najczęściej w typie

a) atletycznym. b) leptosomiczno – atletycznym. c) piknicznym. d) asteniczno – leptosomicznym.

2

2


34

8. Podczas modelowania zębów w wosku stosuje się a) tylko metodę dodawania. b) tylko metodę odejmowania. c) metodę dodawania i odejmowania (mieszana). d) Ŝadną z tych metod.

9. W uzębieniu stałym występuje

a) 8 zębów trzonowych. b) 10 zębów trzonowych. c) 12 zębów trzonowych. d) 14 zębów trzonowych.

10. Aby oddać dokładny kształt zęba naleŜy narysować go w

a) 3 rzutach. b) 4 rzutach. c) 5 rzutach. d) 2 rzutach.

11. W uzębieniu stałym występuje

a) 6 zębów dwuguzkowych. b) 8 zębów dwuguzkowych. c) 4 zęby dwuguzkowe. d) 10 zębów dwuguzkowych.

12. Do rozpoznawania strony, z której ząb pochodzi wykorzystujemy znajomość

a) budowy powierzchni stycznej. b) cech Mühlreitera. c) budowy powierzchni językowej. d) budowy powierzchni policzkowej.

13. Włókna Sharpey’a znajdują się w

a) miazdze. b) ozębnej. c) warstwie wewnętrznej cementu korzeniowego. d) warstwie zewnętrznej cementu korzeniowego.

14. Podczas modelowania zębów w wosku naleŜy stosować następujące środki ochrony

osobistej a) fartuch ochronny, maska przeciwpyłowa. b) okulary ochronne, czepek ochronny. c) fartuch ochronny, czepek ochronny. d) tylko fartuch ochronny.

15. Podczas pracy z woskiem przy niewłaściwym postępowaniu moŜe wystąpić

a) skaleczenie. b) poparzenie. c) udar cieplny. d) zakaŜenie.


35

16. Spośród siekaczy cechę kąta i wypukłości najsłabiej ma zaznaczoną siekacz a) przyśrodkowy górny. b) przyśrodkowy dolny. c) boczny górny. d) boczny dolny.

17. W warunkach patologicznych korona kliniczna

a) jest taka sama jak korona anatomiczna. b) jest dłuŜsza niŜ korona anatomiczna. c) jest krótsza niŜ korona anatomiczna. d) nie występuje.

18. Dla typu atletycznego dobierzesz zęby przednie o kształcie

a) trójkątnym. b) kwadratowym krótkim. c) prostokątnym. d) owalnym.

19. Rzut powierzchni stycznej zęba przedtrzonowego pierwszego dolnego jest na rysunku:

a b c d 20. Największym guzkiem zęba 6+ jest

a) guzek policzkowy przedni. b) guzek policzkowy tylny. c) guzek podniebienny przedni. d) wszystkie są jednakowej wielkości.


36

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko....................................................................................................................... Modelowanie zębów stałych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d

Razem:


37

6. LITERATURA

1. Hohmann A. Hielscher W. : Wprowadzenie do anatomii Funkcja narządu Ŝucia. Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa 1998

2. Jańczuk Z. (red). : Propedeutyka stomatologii. PZWL, Warszawa 1994 3. Krocin A.: Modelarstwo i rysunek w protetyce stomatologicznej. PZWL, Warszawa 1998 4. Kulas J.: Modelowanie koron zębów. PZWL, Warszawa 1993

Czasopisma: − Nowoczesny technik dentystyczny − Dental labor − Quintessence techniki dentystycznej

Health & Medicine

Modelowanie zębów stałych