Rozpoznawanie materiałów stosowanych w technice dentystycznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Agnieszka Miler

Rozpoznawanie materiałów stosowanych w technice dentystycznej 322[09].O1.03 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: dr hab. n. med. Maria Gołebiewska dr n. med. Renata Wojnarowicz Opracowanie redakcyjne: mgr Agnieszka Miler Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[09].O1.03 „Rozpoznawanie materiałów stosowanych w technice dentystycznej”, zawartego w programie nauczania dla zawodu technik dentystyczny. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 6 3. Cele kształcenia 7 4. Materiał nauczania 8

4.1. Masy wyciskowe 8 4.1.1. Materiał nauczania 8 4.1.2. Pytania sprawdzające 10 4.1.3. Ćwiczenia 10 4.1.4. Sprawdzian postępów 11

4.2. Gipsy 12 4.2.1. Materiał nauczania 12 4.2.2. Pytania sprawdzające 13 4.2.3. Ćwiczenia 13 4.2.4. Sprawdzian postępów 15

4.3. Materiały izolacyjne 16 4.3.1. Materiał nauczania 16 4.3.2. Pytania sprawdzające 16 4.3.3. Ćwiczenia 16 4.3.4. Sprawdzian postępów 18

4.4. Woski 19 4.4.1. Materiał nauczania 19 4.4.2. Pytania sprawdzające 22 4.4.3. Ćwiczenia 22 4.4.4. Sprawdzian postępów 24

4.5. Tworzywa akrylowe 25 4.5.1. Materiał nauczania 25 4.5.2. Pytania sprawdzające 28 4.5.3. Ćwiczenia 28 4.5.4. Sprawdzian postępów 29

4.6. Materiały ścierne i polernicze 30 4.6.1. Materiał nauczania 30 4.6.2. Pytania sprawdzające 33 4.6.3. Ćwiczenia 33 4.6.4. Sprawdzian postępów 33

4.7. Metale i ich stopy 34 4.7.1. Materiał nauczania 34 4.7.2. Pytania sprawdzające 38 4.7.3. Ćwiczenia 39 4.7.4. Sprawdzian postępów 39

4.8. Porcelana 40 4.8.1. Materiał nauczania 40 4.8.2. Pytania sprawdzające 41 4.8.3. Ćwiczenia 41 4.8.4. Sprawdzian postępów 42


4.9. Cementy dentystyczne i lakiery kryjące 43 4.9.1. Materiał nauczania 43 4.9.2. Pytania sprawdzające 43 4.9.3. Ćwiczenia 44 4.9.4. Sprawdzian postępów 44

5. Sprawdzina osiągnieć 45 6. Literatura 51


1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o materiałach stosowanych przy wykonywaniu prac protetycznych.

W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać aby bez

ograniczeń korzystać z poradnika, − cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, − materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści zawartych

w jednostce modułowej, − zestaw zadań, abyś mógł sprawdzić, czy opanowałeś określone treści, − ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne, − sprawdzian postępów, − sprawdzian osiągnięć – przykładowy zestaw zadań (zaliczenie testu jest potwierdzeniem

opanowania materiału całej jednostki modułowej), − literaturę uzupełniającą.


Schemat układu jednostek modułowych

322[09].O1 Podstawy zawodu

322[09].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

322[09].O1.04 Przestrzeganie przepisów prawa i ekonomiki w ochronie zdrowia

322[09].O1.02 Analizowanie budowy, fizjologii

i patofizjologii narządu żucia

322[09].O1.03 Rozpoznawanie materiałów stosowanych

w technice dentystycznej


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – przewidywać zagrożenia związane z wykonywaną pracą i zapobiegać im, – stosować środki ochrony indywidualnej, – stosować zasady aseptyki, antyseptyki i ochrony środowiska podczas wykonywania

zadań zawodowych, – charakteryzować budowę układu stomatognatycznego, – rozróżniać grupy zębów, – uzasadniać znaczenie profesjonalizmu i odpowiedzialności zawodowej technika

dentystycznego, – korzystać z różnych źródeł informacji, – współpracować w grupie.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – rozróżnić podstawowe i pomocnicze materiały stosowane w technice dentystycznej, – scharakteryzować właściwości i określić zastosowanie gipsu, – określić zastosowanie materiałów izolacyjnych w technice dentystycznej, – określić zasady izolowania, – scharakteryzować woski dentystyczne i określić ich skład chemiczny, – dokonać podziału mas wyciskowych i określić ich zastosowanie, – scharakteryzować materiały ogniotrwałe i masy osłaniające, – określić rodzaje oraz zastosowanie materiałów ściernych i polerniczych, – scharakteryzować tworzywa akrylanowe i określić ich skład chemiczny, – określić właściwości i zastosowanie mas akrylanowych, – scharakteryzować proces polimeryzacji, – określić zastosowanie lakierów kryjących, – określić rodzaje cementów dentystycznych oraz ich skład, – określić skład i właściwości porcelany dentystycznej, – scharakteryzować właściwości fizyczne i mechaniczne metali stosowanych w technice

dentystycznej, – rozróżnić stopy metali stosowane w technice dentystycznej, – określić strukturę metali i ich stopów, – określić wpływ metali stosowanych w stopach dentystycznych na właściwości stopów, – scharakteryzować zjawisko korozji metali i rodzaje korozji, – scharakteryzować zjawisko korozji elektromechanicznej zachodzącej w jamie ustnej

pacjenta, – określić zasady przechowywania materiałów stosowanych w technice dentystycznej, − zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska, − skorzystać z różnych źródeł informacji.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Masy wyciskowe 4.1.1. Materiał nauczania

Materiały w technice dentystycznej można podzielić na: Podstawowe, które wchodzą w skład gotowych uzupełnień protetycznych i muszą

spełniać następujące warunki: − nie wywierać szkodliwego wpływu na organizm ludzki (miejscowo i ogólnie), − wykazywać odporność na działanie czynników chemicznych i fizycznych występujących

w jamie ustnej, − nie działać na zmysł smaku i powonienia.

Pomocnicze, które są wykorzystywane w czasie wykonywania uzupełnień protetycznych, ale nie wchodzą w ich skład.

Masy wyciskowe Są materiałem rejestrującym wymiary struktur w jamie ustnej pacjenta. Wycisk stanowi

negatyw tkanek jamy ustnej, a po zalaniu gipsem odpowiedniej twardości powstaje replika – pozytyw pozwalający na wykonanie uzupełnienia protetycznego. Może obejmować fragment zęba, pojedynczy ząb, szereg zębów, połowę lub cały łuk zębowy (uzębiony lub bezzębny). W zależności o zasięgu i rodzaju wycisku stosuje się odpowiednie łyżki wyciskowe. Anatomiczne łyżki wyciskowe mogą być plastikowe (jednorazowe) lub metalowe (wymagające sterylizacji). Mają różne rozmiary i kształty w zależności od warunków panujących w jamie ustnej pacjenta.

Rys. 1. Łyżki anatomiczne (www.dt-shop.pl)


Wycisk czynnościowy (bezzębnej szczęki lub żuchwy) pobiera się na łyżkach indywidualnych wykonanych z: 1) tworzywa termoplastycznego, który uplastycznia się nad płomieniem palnika lub

w wodzie o temp. 60–70 stopni, 2) tworzywa chemoutwardzalnego składającego się z proszku i płynu, z których postępując

według zaleceń producenta formuje się płytę i uchwyt, 3) tworzywa w postaci płytek, z których kształtuje się płytę łyżki indywidualnej, zatapia

w niej gotowy metalowy uchwyt i utwardza światłem UV w specjalnej lampie, 4) tworzywa wgłębnie tłoczonego produkowanego w postaci płytek formowanych

w specjalnym urządzeniu. Warunki jakie powinny spełniać masy wyciskowe

− łatwe uplastycznianie masy, − umiarkowany koszt, − odpowiednio szybkie tężenie w jamie ustnej, − wierne odtwarzane podłoża protetycznego, − łatwe wyjmowanie z jamy ustnej, − zachowanie kształtu po związaniu, − nietoksyczność, − przyjemny smak i zapach, − kompatybilność z materiałami do odlewania modeli, − długi czas przydatności do użycia.

Podział mas wyciskowych ze względu na konsystencję w gotowym wycisku:

1) masy wyciskowe sztywne: a) gips, b) masy żywiczo-woskowe, c) masy cynkowo-eugenolowe,

2) masy wyciskowe elastyczne: a) masy hydrokoloidalne, b) nieodwracalne masy alginatowe, c) odwracalne - masy agarowe, d) elastomery masy silikonowe, – masy polisulfidowe, – masy polieterowe. Podział mas wyciskowych ze względu na konsystencję w czasie kształtowania wycisku:

1) masy wyciskowe wstępnie ciekłe: a) większość elastomerów, b) masy cynkowo-eugenolowe, c) hydrokoloidalne masy agarowe,

2) masy wyciskowe wstępnie plastyczne: a) hydrokoloidalne masy alginatowe, b) niektóre elastomery, c) masy żywiczno – woskowe, d) gips wyciskowy.

Zastosowanie mas wyciskowych: Masy wyciskowe sztywne – wyciski elementów anatomicznych (bez podcieni), Masy wyciskowe elastyczne – wszelkie wyciski, Masy wyciskowe wstępnie plastyczne – wyciski anatomiczne i wstępne, Masy wyciskowe wstępnie ciekłe – wyciski czynnościowe, – wyciski podścielające, – wyciski ostateczne, – powielanie modeli.


Masy wyciskowe używane są raczej w warunkach klinicznych. Laboratoryjnie stosuje się najczęściej masy agarowe i silikonowe. 4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia. 1. Czym różnią się materiały podstawowe od pomocniczych? 2. Jakie są rodzaje łyżek wyciskowych? 3. Jakie warunki muszą spełniać masy wyciskowe? 4. Jak można podzielić masy wyciskowe ze względu na konsystencję w gotowym wycisku? 5. Jak można podzielić masy wyciskowe ze względu na konsystencję w trakcie

kształtowania wycisku? 6. Które masy znajdują zastosowanie w laboratorium protetycznym? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zbadaj właściwości i porównaj masę hydrokoloidalną odwracalną i nieodwracalną. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować karty charakterystyk substancji pod kątem zagrożeń wynikających z nieprawidłowego stosowania oraz warunków przechowywania mas wyciskowych,

2) rozrobić masę alginatową z wodą w odpowiednich proporcjach, 3) pobrać wycisk na łyżce anatomicznej (wycisk fantomu), 4) rozpuścić masę agarową w kąpieli wodnej, 5) zalać poizolowany model gipsowy umieszczony w puszce do powielania ciekłą masą, 6) ostudzić i uwolnić model gipsowy, 7) porównać cechy obu mas i zapisać wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− miska i łopatka do alginatu, − masa alginatowa, − woda, − łyżka wyciskowa, − fantom uzębionej szczęki, − oliwka, − agar, − model gipsowy, − puszka do powielania, − ciąg kuchenny, − karty charakterystyk substancji, − środki ochrony indywidualnej, − Poradnik dla ucznia.


4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) porównać materiały pomocnicze z podstawowymi? 2) dokonać podziału mas? 3) określić warunki jakie muszą spełniać masy wyciskowe? 4) wykonać negatyw pola protetycznego przy pomocy masy

alginatowej? 5) wykonać negatyw pola protetycznego przy pomocy masy agarowej?


4.2. Gipsy 4.2.1. Materiał nauczania

Gipsy to materiały pomocnicze stosowane przy wykonywaniu większości prac w technice dentystycznej (odlewanie modeli, puszkowanie, umieszczanie modeli w zgryzadłach lub zwierakach, wykonywanie przedlewów).

Gips w przyrodzie spotyka się jako sól bezwodną CaSO4 (anhydryt) oraz w postaci uwodnionej CaSO4 * 2H2O (dihydrat).

Ciężar właściwy gipsu wynosi 2,2–2,4 g/cm3.

Twardość gipsu wynosi 2 według skali Mohsa (jest minerałem miękkim). Dwuwodny gips po wypaleniu w temperaturze 107–150oC traci częściowo wodę

krystalizacyjną i przechodzi w gips półwodny, który w postaci proszku zarobionego z wodą wykazuje zdolność tężenia w ciągu 10–15 minut (przechodzi ponownie w gips dwuwodny o konsystencji twardej). Procesowi tężenia gipsu towarzyszy wydzielanie ciepła oraz rozszerzanie się masy gipsowej, które nazywamy rozszerzalnością wiązaniową lub chemiczną.

Do celów laboratoryjnych stosuje się wysokogatunkowy gips modelowy, który jest modyfikowany poprzez dodanie różnych składników naturalnych i syntetycznych.

Zastosowanie gipsów laboratoryjnych: 1) modele orientacyjne, zwierakowanie, puszkowanie – gips II klasy twardości (modelowy), 2) modele robocze pod protezy ruchome osiadające i aparaty ortodontyczne, przedlewy

gipsowe, puszkowanie – gips III klasy twardości (utwardzony), 3) modele robocze pod uzupełnienia stałe i protezy ruchome nieosiadające – gips IV i V

klasy twardości (syntetyczny). Gips wsypuje się do wody (nie odwrotnie!) stosując proporcje zalecane przez

producenta. Gwarantuje to otrzymanie modelu gipsowego o odpowiednich właściwościach. Przy pomocy suchej łopatki gips „rozsiewa” się po wodzie wlanej do gumowej miski.

Należy poczekać aż całkowicie nasączy się wodą i dopiero wtedy rozpocząć mieszanie papki gipsowej do jednolitej konsystencji.

Rozszerzalność gipsu Sposób mieszania oraz stosunek ilościowy proszku do wody mają ogromny wpływ na

czas zestalania się gipsu i rozszerzalność (ekspansję) stwardniałego bloku gipsowego. Zmniejszenie ekspansji można uzyskać przez dodanie większej ilości wody do rozrabiania, ale wtedy modele są niedostatecznie twarde.

Obecnie produkowane gipsy są bardzo dobrej jakości, a ich ekspansja została prawie całkowicie wyeliminowana (poprzez dodanie odpowiednich składników).Ścisłe przestrzeganie zaleceń producenta daje gwarancję uzyskania modeli, które umożliwią wykonanie uzupełnień protetycznych o bardzo wysokiej dokładności.

Czynniki wpływające na czas zestalania się gipsu Można je podzielić na dodatnie, czyli przyśpieszające czas tężenia oraz ujemne,

opóźniające czas tężenia. Stosowanie ich należy ograniczyć do prac pomocniczych i modeli orientacyjnych, ponieważ pogarszają jakość modeli . 1. Czynniki chemiczne (katalizatory) a) dodatnie:

− sól kuchenna (NaCl 0,5 – 3,0 %), − siarczan potasu (K2SO4 – 2,0%), − siarczan sodu (Na2SO4 – 3,0 – 4,0%),


− triosiarczan sodowy (Na2S2O3 – 3,0%), − chlorek glinu (AlCl3 – 3,0%), − kwas siarkowy, azotowy, solny oraz sole tych kwasów (oprócz siarczanu żelaza), − sól kwasu bromowodorowego, − ługi potasowy, sodowy i amonowy.

b) ujemne: − boraks (Na2B4O7 * 10 H2O – powyżej 1%), − ałun glinowo-potasowy ( (K2SO4 * Al2SO4)3 * 24 H2O – 1 – 2%), − wodny roztwór szkła wodnego, − zsiadłe mleko, − cukier, − dekstryna, − ocet, − amoniak, − kwasy borowy, cytrynowy, mrówkowy, − wodorotlenek baru, − gliceryna.

2. Czynniki termiczne Zestalanie gipsu przyśpiesza rozrobienie go ciepłą wodą do temperatury 30oC. Użycie zimnej wody lub wody o temperaturze powyżej 50oC spowalnia czas wiązania gipsu.

3. Czynniki mechaniczne Czas wiązania gipsu jest odwrotnie proporcjonalny do czasu jego mieszania. Długie i powolne mieszanie skraca czas zestalania się gipsu. Znaczny wpływ ma również stosunek wagowy proszku do wody. Im mniej wody użytej do rozrobienia gipsu, tym krótszy czas zestalania.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie jest zastosowanie gipsów laboratoryjnych? 2. Co to jest ekspansja gipsu? 3. Co to są katalizatory dodatnie? 4. Jakie są czynniki mechaniczne wpływające na czas zestalania się gipsu? 5. Jakie są czynniki termiczne wpływające na czas zestalania się gipsu? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zbadaj właściwości gipsu modelowego po użyciu katalizatorów dodatnich i ujemnych oraz po zmniejszeniu proporcji wody do proszku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować karty charakterystyk substancji pod kątem zagrożeń wynikających

z nieprawidłowego stosowania oraz warunków przechowywania gipsów, 2) rozrobić gips modelowy z wodą w odpowiednich proporcjach, 3) podzielić gips na trzy części i umieścić w miskach do gipsu,


4) do jednej dodać szczyptę soli kuchennej, 5) do drugiej dodać łyżeczkę octu, 6) zalać trzy wyciski, każdy gipsem z innej miski (oznaczyć, z którego gipsu został odlany

dany wycisk), 7) zapisać czas zestalania poszczególnych modeli i zapisać wyniki, 8) uwolnić modele z wycisku, 9) porównać twardość, kruchość i wygląd modeli. 10) zapisać wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy: − karty charakterystyk substancji, − miski i łopatki do gipsu, − gips modelowy, − woda, − wyciski, − ocet, − sól kuchenna, − zegar, − nóż do wosku, − ciąg pracy z gipsem, − środki ochrony indywidualnej, − Poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 2

Zbadaj właściwości gipsu III, IV, i V klasy twardości. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować karty charakterystyk substancji pod kątem zagrożeń wynikających z nieprawidłowego stosowania oraz warunków przechowywania gipsów,

2) rozrobić gipsy z wodą w odpowiednich proporcjach, 3) zalać trzy wyciski, każdy gipsem innej twardości, 4) zmierzyć czas zestalania poszczególnych modeli i zapisać wyniki, 5) uwolnić modele z wycisku, 6) porównać twardość, kruchość i wygląd modeli. 7) zapisać wyniki.


− karty charakterystyk substancji, − miski i łopatki do gipsu, − gips III, IV i V klasy twardości, − woda, − wyciski, − zegar, − nóż do wosku, − ciąg pracy z gipsem, − środki ochrony indywidualnej, − Poradnik dla ucznia.



Tak

Nie 1) Określić zastosowanie gipsu modelowego? 2) Określić zastosowanie gipsów syntetycznych? 3) Scharakteryzować katalizatory dodatnie i ujemne? 4) Scharakteryzować czynniki mechaniczne i termiczne mające wpływ

na czas zestalania się gipsu? 5) Ustalić sposób przechowywania gipsów laboratoryjnych?


4.3. Materiały izolacyjne 4.3.1. Materiał nauczania

W warunkach laboratoryjnych stosowanie izolatorów zapobiega niepożądanemu połączeniu materiałów.

Materiały te można podzielić ze względu na zastosowanie: Izolatory gips – gips:

− wodny roztwór mydła, − wodny roztwór szkła wodnego, − specjalne fabrycznie wytworzone izolatory gips – gips.

Izolatory gips – wosk: − woda, − specjalne fabrycznie wytworzone izolatory gips – wosk.

Izolatory gips – tworzywo akrylowe: − specjalne fabrycznie wytworzone izolatory błonotwórcze, które rozprowadza się 2 – 3

krotnie (według wskazań producenta) czystym pędzelkiem na powierzchni ciepłego gipsu, po wyparzeniu wosku z formy, omijając zęby sztuczne. Izolatory gips – inne materiały podstawowe: (np. ceramika, kompozyty)

− specjalne fabrycznie wytworzone izolatory przeznaczone dokładnie do określonego materiału (zgodność firmy i produktu). Izolatory metal – metal:

− talk, − sadze, − tlenki tych samych metali, − sproszkowana kreda, − oliwa.

Stosując specjalne izolatory wytworzone fabrycznie należy ściśle przestrzegać zaleceń producenta dotyczących sposobu użycia. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie jest zastosowanie laboratoryjne materiałów izolacyjnych? 2. Jak można podzielić materiały izolacyjne? 3. Jakie znasz izolatory gips - gips? 4. Jakie znasz izolatory gips – tworzywo - akrylowe? 5. Jakie znasz izolatory gips – ceramika? 6. Jakie znasz izolatory gips – wosk? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Dokonaj izolowania gips – gips. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykonać dwie formy prostopadłościanu z tektury,


2) zalać je do połowy wysokości gipsem modelowym, 3) górną powierzchnię gipsu w jednej z form poizolować wodnym roztworem mydła, 4) obie formy wypełnić gipsem modelowym, 5) po zestaleniu się gipsu spróbować rozdzielić wykonane bryły gipsowe.


− tektura, − nożyczki, − taśma klejąca, − ołówek, − linijka, − miska i łopatka do gipsu, − gips modelowy, − woda, − nóż do gipsu, − wodny roztwór mydła, − pędzelek, − ciąg do pracy z gipsem, − środki ochrony indywidualnej, − Poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 2

Dokonaj izolowania gips – tworzywo akrylowe. Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować karty charakterystyk substancji pod kątem zagrożeń wynikających z nieprawidłowego stosowania oraz warunków przechowywania materiałów izolacyjnych,

2) wykonać dwie formy prostopadłościanu z tektury, 3) zalać je do połowy wysokości gipsem modelowym, 4) górną powierzchnię gipsu obu form poizolować wodnym roztworem mydła, 5) obie formy wypełnić gipsem modelowym, 6) po zestaleniu się gipsu rozdzielić wykonane bryły gipsowe. 7) dwie części jednej z brył podgrzać w gorącej wodzie, 8) osuszyć, 9) powierzchnie gipsu w jednej z form poizolować izolatorem błonotwórczym, 10) połowę przygotowanego przez nauczyciela tworzywa w fazie ciasta włożyć pomiędzy

poizolowane części bryły gipsowej, pozostałą część tworzywa umieścić między niepoizolowanymi częściami drugiej bryły,

11) dokonać polimeryzacji w garze ciśnieniowym, 12) spróbować rozdzielić części obu brył.


− karty charakterystyk substancji, − tektura, − nożyczki, − taśma klejąca,


− ołówek, − linijka, − miska i łopatka do gipsu, − gips modelowy, − woda, − nóż do gipsu, − wodny roztwór mydła, − izolator błonotwórczy gips – tworzywo akrylowe, − pędzelek, − ciąg do pracy z gipsem, − tworzywo akrylowe szybkopolimeryzujące, − nóż do wosku, − naczynie szklane z przykryciem, − gar ciśnieniowy, − środki ochrony indywidualnej, − Poradnik dla ucznia. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) określić cel izolowania? 2) dokonać izolacji gips - gips? 3) dokonać izolacji gips – tworzywo akrylowe? 4) scharakteryzować izolatory gips - kompozyt? 5) ustalić warunki przechowywania materiałów izolacyjnych?


4.4. Woski 4.4.1. Materiał nauczania

Woski to materiały pomocnicze, które są estrami wyższych kwasów tłuszczowych z wyższymi jednowodorotlenowymi alkoholami. Wykazują dużą odporność na działanie czynników chemicznych i bakteryjnych. Woski laboratoryjne składają się z wielu substancji. Jakościowy i ilościowy zestaw składników nadaje woskom pożądane właściwości.

Substancje wchodzące w skład wosków: 1) pochodzenia mineralnego:

− parafina, − stearyna, − ozokeryt.

2) pochodzenia zwierzęcego: − wosk pszczeli, − wosk olbrot, − tłuszcze zwierzęce.

3) pochodzenia roślinnego: − wosk japoński, − wosk Karnauba, − kalafonia, − żywica Dammar.

4) inne: − barwniki, − terpentyna, − talk.

W zależności od zastosowania woski laboratoryjne można podzielić na modelowe,

odlewowe i kleiste. Woski modelowe o zabarwieniu czerwonym lub różowym. Barwione są karminem lub

wyciągiem z korzeni alkany. Służą do wykonywania wzorników zwarciowych, kęsków zwarciowych, pierwowzorów woskowych protez i aparatów ortodontycznych, modelowania oraz wielu prac pomocniczych. Produkowane są w postaci prostokątnych płytek o grubości 1 – 2 mm.

Rys. 2. Wosk modelowy (www.dt-shop.pl)


Wosk modelowy musi mieć takie właściwości fizyczne, aby w temperaturze ciała nie ulegał zniekształceniu (w trakcie ustalania centralnego zwarcia lub próbnej kontroli pierwowzorów woskowych protez w jamie ustnej pacjenta). Wielu producentów oferuje woski o zróżnicowanej twardości – miękkie (zimowe) i twarde (letnie).

Składnikami wosku modelowego są: − wosk pszczeli, − wysokotopliwa parafina, − stearyna, − wosk Karnauba, − wosk olbrot, − cerezyna, − talk, − glinka biała, − terpentyna.

Talk i glinka biała zapobiegają nadmiernej lepkości wosku oraz wpływają na jego gęstość po stopieniu. Terpentyna pomaga w rozpuszczaniu składników. Zawartość parafiny ma wpływ na temperaturę uplastyczniania, ponadto nadaje wyrazistość i ostrość modelowanym elementom.

Wosk modelowy produkowany jest również w kolorze białym lub żółtym, co zapobiega zabarwieniu gipsu w trakcie licowania koron i mostów tworzywem akrylowym (zabarwiony gips mógłby zmienić barwę tworzywa).

Rys. 3. Wosk modelowy (www.dt-shop.pl)

Płytkę wosku uplastycznia się nad płomieniem palnika lub w ciepłej wodzie. Podczas podgrzewania przechodzi następujące fazy:

1) zmiana konsystencji z twardej, łamliwej na plastyczną i łatwą do formowania, 2) zmniejszenie plastyczności wskutek rozluźnienia wewnętrznej spoistości wosku oraz

zmiana zewnętrznej barwy, 3) okres topnienia wosku.

Woski odlewowe służą do modelowania pierwowzorów woskowych elementów metalowych.

Składnikami tych wosków są: − wosk Karnauba, − wosk pszczeli, − stearyna, − parafina, − wosk japoński, − barwniki.


Wszystkie substancje wosków odlewowych muszą spalać się bardzo dokładnie („bez reszty”), aby zapobiec zniekształceniom formy odlewowej i niepowodzeniom w odlewnictwie.

Produkowane są w różnych kolorach najczęściej ciemnych (co pozwala na dokładne i wyraźne odtwarzanie kształtów) i rozmaitych kształtach.

Rys. 4. Woski odlewowe (www.dt-shop.pl)

Dostępne są gotowe woskowe elementy protez szkieletowych, przęseł i klamer oraz szeroki asortyment wosków do techniki „namaczania” („woski z pamięcią”, które nie odkształcają się w trakcie zdejmowania z „kikuta gipsowego”).

Rys. 5. Woski odlewowe (www.dt-shop.pl)


Woski kleiste służą do łączenia różnych elementów. Składnikami tych wosków są:

− wosk pszczeli, − wosk Karnauba, − kalafonia, − żywica Dammar.

Produkowane są w formie pałeczek, krążków lub płaskich kwadratowych brył. Mają wysoką temperaturę topnienia, są twarde i kruche. Charakteryzują się małym

zakresem temperatury plastyczności.

Rys. 6. Woski kleiste (www.dt-shop.pl) 4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia. 1. Jakie są rodzaje wosków laboratoryjnych? 2. Czym charakteryzują się woski modelowe? 3. Czym charakteryzują się woski odlewowe? 4. Czym charakteryzują się woski kleiste? 5. Jakie substancje wchodzą w skład wosków laboratoryjnych? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Dokonaj izolowania gips – gips. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykonać dwie formy prostopadłościanu z tektury, 2) zalać je do połowy wysokości gipsem modelowym, 3) górną powierzchnię gipsu w jednej z form poizolować wodnym roztworem mydła, 4) obie formy wypełnić gipsem modelowym, 5) po zestaleniu się gipsu spróbować rozdzielić wykonane bryły gipsowe.


− tektura, − nożyczki, − taśma klejąca,


− ołówek, − linijka, − miska i łopatka do gipsu, − gips modelowy, − woda, − nóż do gipsu, − wodny roztwór mydła, − pędzelek, − ciąg do pracy z gipsem, − środki ochrony indywidualnej, − Poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 2

Dokonaj izolowania gips – tworzywo akrylowe. Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować karty charakterystyk substancji pod kątem zagrożeń wynikających z nieprawidłowego stosowania oraz warunków przechowywania materiałów izolacyjnych,

2) wykonać dwie formy prostopadłościanu z tektury, 3) zalać je do połowy wysokości gipsem modelowym, 4) górną powierzchnię gipsu obu form poizolować wodnym roztworem mydła, 5) obie formy wypełnić gipsem modelowym, 6) po zestaleniu się gipsu rozdzielić wykonane bryły gipsowe. 7) dwie części jednej z brył podgrzać w gorącej wodzie, 8) osuszyć, 9) powierzchnie gipsu w jednej z form poizolować izolatorem błonotwórczym, 10) połowę przygotowanego przez nauczyciela tworzywa w fazie ciasta włożyć pomiędzy

poizolowane części bryły gipsowej, pozostałą część tworzywa umieścić między niepoizolowanymi częściami drugiej bryły,

11) dokonać polimeryzacji w garze ciśnieniowym, 12) spróbować rozdzielić części obu brył.


− karty charakterystyk substancji, − tektura, − nożyczki, − taśma klejąca, − ołówek, − linijka, − miska i łopatka do gipsu, − gips modelowy, − woda, − nóż do gipsu, − wodny roztwór mydła, − izolator błonotwórczy gips – tworzywo akrylowe, − pędzelek,


− ciąg do pracy z gipsem, − tworzywo akrylowe szybkopolimeryzujące, − nóż do wosku, − naczynie szklane z przykryciem, − gar ciśnieniowy, − środki ochrony indywidualnej, − Poradnik dla ucznia. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wymienić substancje wchodzące w skład wosków? 2) scharakteryzować woski modelowe? 3) scharakteryzować woski odlewowe? 4) scharakteryzować woski kleiste? 5) ustalić warunki przechowywania wosków laboratoryjnych?


4.5. Tworzywa akrylowe 4.5.1. Materiał nauczania

Idealny materiał do wykonywania płyt protez osiadających powinien charakteryzować się: 1) brakiem toksyczności i drażniącego działania, 2) odpornością na działanie płynów jamy ustnej, 3) nierozpuszczalnością, 4) brakiem zdolności sorpcji wody, 5) biernością chemiczną, 6) odpowiednimi właściwościami mechanicznymi:

− dużym modułem sprężystości zapewniającym dużą sztywność nawet cienkim warstwom materiału,

− wysoką granicą proporcjonalności zapobiegającą zbyt łatwemu odkształcaniu się, − dużą wytrzymałością zmęczeniową i na uderzenie, − odpowiednią elastycznością przy odbiciu, − twardością i odpornością na ścieranie zapewniającą trwałość kształtu i połysku.

7) innymi pożądanymi właściwościami fizycznymi: − współczynnikiem rozszerzalności cieplnej zbliżonym do materiału, z którego

wykonane są zęby protezy, − dużą przewodnością cieplną, − małą gęstością zapewniającą lepszą retencję protez górnych, − temperaturą topnienia wyższą od temperatury zwykle spożywanych pokarmów

i płynów. 8) dobrymi właściwościami estetycznymi:

− przezroczystością lub półprzezroczystością, − łatwością barwienia, − trwałością koloru.

9) nieprzezroczystością dla promieni rentgenowskich (odłamek protezy musi być widoczny na zdjęciu radiologicznym,

10) mało skomplikowaną i niekosztowną technologią wykonania, 11) nie wykazywaniem zmian ilościowych w trakcie użytkowania lub wykonania protezy, 12) łatwo poddawać się oczyszczaniu.

Żaden ze znanych materiałów do wykonywania protez osiadających nie spełnia wszystkich w/w warunków.

Podstawową substancją wchodząca w skład tworzyw akrylowych jest metakrylan metylowy o wzorze CH=C(CH3)COOCH3. Jest to płyn o temperaturze wrzenia 100,3oC i ciężarze właściwym 0,935. Pod wpływem ciepła , światła i środków utleniających pojedyncze cząsteczki metakrylanu łączą się między sobą tworząc makrocząsteczki o budowie łańcuchowej. Pojedyncze cząsteczki noszą nazwę monomerów, makrocząsteczki polimerów. Reakcja ta nosi miano polimeryzacji i przebiega bez powstawania jakiegokolwiek chemicznego związku ubocznego. Jest egzotermiczna i polega na pękaniu podwójnego wiązania węgla, uwolnione wiązania zostają wykorzystane do połączenia z innymi cząsteczkami. W wyniku polimeryzacji metakrylanu metylowego powstaje przejrzysta substancja zwana polimetakrylanem metylowym.


Tworzywa akrylowe stosowane w technice dentystycznej produkowane są w postaci proszku, który składa się głównie z polimeru metakrylanu metylowego oraz płynu, który stanowi przede wszystkim monomer metakrylanu metylowego.

Wyróżnić można tworzywa akrylowe: Termoutwardzalne polimeryzujące w kąpieli lub łaźni wodnej, stosowane do

wykonywania płyt protez i aparatów ortodontycznych, licowania koron i mostów. Szybkoutwardzalne (samoutwardzalne) polimeryzują pod ciśnieniem lub

w temperaturze pokojowej, służą do wykonywania różnego rodzaju napraw, wykonywania części akrylowych protez szkieletowych, płyt aparatów ortodontycznych, łyżek indywidualnych.

Elastyczne o różnym sposobie polimeryzacji, znajdujące coraz szersze zastosowanie w uzupełnieniach protetycznych.

Tworzywa akrylowe produkowane są w szerokiej gamie kolorystycznej: − w odcieniach różu – do płyt protez, − w odcieniach beżu – do licowania koron i mostów, − w kolorach podstawowych, pastelowych, neonowych – do płyt aparatów

ortodontycznych. Polimeryzacja wstępna Proszek zmieszany z płynem (według zaleceń producenta) w szklanym szczelnie

zamykanym naczyniu przechodzi sześć faz „polimeryzacji wstępnej”: 1. Faza mokrego piasku, w której nasączają się płynem i mieszają składniki masy. 2. Faza pęcznienia, w której powierzchowna twarda otoczka ziaren zostaje rozpuszczona

i płyn zaczyna wnikać do wnętrza ziarenek. 3. Faza rozklejania, w której zachodzi reakcja chemiczna, polegająca na pękaniu

podwójnych wiązań i łączeniu się poszczególnych łańcuchów. 4. Faza nitek,w której podczas pobrania niewielkiej ilości materiału z naczynia, pojawiają

się długie, ciągnące się nitki. 5. Faza ciasta, w której masa staje się plastyczna i daje się formować. 6. Faza polimeryzacji wstępnej.

Polimeryzacja termiczna W fazie ciasta masę wyjmuje się z naczynia, ugniata i umieszcza w poizolowanych ,

zimnych puszkach polimeryzacyjnych. Puszki należy dokładnie sprasować wykorzystując do tego celu prasę ręczną lub hydrauliczną. Następnie skręca się je w ramce polimeryzacyjnej i umieszcza w kąpieli lub łaźni wodnej, gdzie zachodzi faza polimeryzacji ostatecznej.

Parametry polimeryzacji są ściśle określone przez producenta w instrukcji użytkowania materiału.

Polimeryzacja ciśnieniowa Masę w fazie ciasta nakłada się na poizolowany model gipsowy lub element naprawiany

i umieszcza w puszce ciśnieniowej napełnionej wodą (ciśnienie uzyskując poprzez umieszczenie pod prasą) lub garze ciśnieniowym napełnionym wodą (ciśnienie uzyskując poprzez „nabicie” sprężonym powietrzem z kompresora).

Parametry polimeryzacji są ściśle określone przez producenta w instrukcji użytkowania materiału.


Rys. 7. Gar ciśnieniowy (www.dt-shop.pl) Błędy w procesie polimeryzacji Tabela 1. Błędy w procesie polimeryzacji [1, s. 40] usterka w protezie przyczyna usterki Braki tworzywa w protezie -za mało masy akrylowej. Proteza porowata -za mało masy akrylowej,

-nałożenie masy przed fazą ciasta, -zbyt krótki czas polimeryzacji, -gwałtowny wzrost temperatury podczas polimeryzacji.

Zmiana kształtu protezy -pęknięcie formy lub modelu gipsowego podczas prasowania, - nałożenie masy po fazie ciasta, - uwalnianie protezy z ciepłej puszki.

Pęknięcie protezy lub zębów - nieostrożne uwalnianie protezy z puszki.

W celu ułatwienia pracy przy wykonywaniu uzupełnień protetycznych producenci prześcigają się wprowadzając różne zmodyfikowane tworzywa, w przypadku których przebieg technologiczny pomija fazy polimeryzacji wstępnej.

Są to na przykład: − technika nasypywania, − technika wlewowa, − technika wtryskowa.

Materiały szybkoutwardzalne w porównaniu z termoutwardzalnymi mają: − inna metodę aktywacji, − większą porowatość, − mniejszą masę cząsteczkową, − większe stężenie monomeru resztkowego, − mniejszą wytrzymałość, − słabszą stabilność barw.

Tworzywa akrylowe, a w szczególności zawarty w nich monomer mogą działać toksycznie oraz powodować odczyny uczuleniowe objawiające się: 1) u uczulonych pacjentów:

− uszkodzeniami błony śluzowej, − występowaniem rumienia, − uszkodzenia miazgi zęba.

2) u uczulonych techników dentystycznych: − zmianami skórnymi,


− pęknięciami naskórka, − występowaniem ognisk rumieniowo – złuszczających. Aby zminimalizować ewentualne odczyny uczuleniowe należy dokładnie przestrzegać

instrukcji użycia i analizować karty charakterystyk substancji oraz stosować rękawice gumowe i inne środki ochrony indywidualnej. 4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia. 1. Jakie wymagania powinny spełnić tworzywa akrylowe? 2. Jakie jest zastosowanie tworzyw akrylowych? 3. Czym charakteryzują się tworzywa termoutwardzalne? 4. Czym charakteryzują się tworzywa szybkoutwardzalne? 5. Jakie są fazy polimeryzacji wstępnej? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zbadaj fazy polimeryzacji wstępnej tworzywa akrylowego i dokonaj polimeryzacji ciśnieniowej.



z nieprawidłowego stosowania oraz warunków przechowywania tworzyw akrylowych, 2) przeanalizować instrukcję użytkowania tworzywa akrylowego, 3) wymieszać proszek z płynem w szklanym naczyniu według wskazań producenta, 4) obserwować zachodzenie faz polimeryzacji wstępnej, 5) w fazie ciasta uformować kulkę i utwardzić w garze ciśnieniowym.

Wyposażenie stanowiska pracy: − karty charakterystyk substancji, − instrukcja użytkowania tworzywa akrylowego, − naczynie szklane z przykryciem, − łopatka do akrylu, − tworzywo akrylowe szybkopolimeryzujace, − gar ciśnieniowy, − środki ochrony indywidualnej, − Poradnik dla ucznia.



Tak

Nie 1) określić zagrożenia związane z laboratoryjnym użytkowaniem

tworzyw akrylowych? 2) scharakteryzować fazy polimeryzacji wstępnej tworzywa

akrylowego? 3) scharakteryzować przebieg polimeryzacji ciśnieniowej? 4) porównać tworzywa termoutwardzalne z szybkoutwardzalnymi? 5) ustalić warunki przechowywania tworzyw akrylowych?


4.6. Materiały ścierne i polernicze 4.6.1. Materiał nauczania

Materiały ścierne służą do szlifowania i polerowania, które ma na celu nadanie pracom protetycznym równej, gładkiej i lśniącej powierzchni.

Szlifowanie jest rodzajem obróbki z utratą materiału. Dokonuje się go przy pomocy narzędzi wykonanych z twardych materiałów. Materiały szlifiercze muszą być twardsze od materiałów obrabianych, a polernicze o mniejszej twardości. W skład materiałów szlifierczych wchodzą: − diament, − korund, − elektrokorund, − karborund, − szmergiel, − pumeks. W skład materiałów polerniczych wchodzą: − kreda, − tlenek chromu, − tlenek żelaza, − tlenek magnezu, − tlenek cynku, − tlenek ołowiu, − tlenek cyny.

Szlifowanie Do szlifowania służą specjalne kamienie szlifierskie: diamentowe, korundowe,

karborundowe: − osadzane na podłożu metalowym, porcelanowym, ebonitowym lub gumowym, − montowane czasowo na trzymadełku w postaci tarcz i dysków szlifierskich, − osadzane na stałe na trzymadełku za pomocą spieku siarkowego.

W zależności od przeznaczenia mają różny kształt, wielkość, a także zróżnicowaną ziarnistość (drobnoziarniste, gruboziarniste). Kamienie szlifiercze składają się z nasypu (zasadniczego materiału ściernego) i spoiwa (substancji wiążącej nasyp).

Szlifowanie można podzielić na: − wstępne, polegające na usunięciu nadmiaru materiału i wygładzeniu nierówności, − kształtujące, nadające pożądany kształt, − wykańczające, które wygładza powstałe wcześniej rysy przy pomocy drobnoziarnistych

kamieni, papieru ściernego, pumeksu z wodą przy użyciu twardych szczotek.

Szlifowanie znacznie ułatwia stosowanie frezów o wyspecjalizowanym zastosowaniu, wykonanych z materiałów syntetycznych ( produkowanych w szerokim asortymencie).

Aby szlifowanie za pomocą wymienionych narzędzi było możliwe, niezbędny jest napęd pochodzący z silnika z rękawem i prostnicą lub mikrosilnika.


Rys. 8. Narzędzia szlifiercze (www.dt-shop.pl)

Polerowanie Polerowanie wygładza powierzchnię pracy protetycznej i nadaje jej lustrzany połysk.

Ma na celu: − podniesienie odporności na czynniki chemiczne, − podniesienie estetyki pracy protetycznej, − zmniejszenie przyczepności resztek pokarmowych.

Polerowanie wykonuje się przy pomocy szczotek, filców, szmaciaków zamontowanych na szlifierko – polerce pokrywając element wygładzany, mieszaniną pumeksu i wody.

Rys. 9. Narzędzia szlifiercze (www.dt-shop.pl)

Lustrzany połysk nadaje się pastą polerską (przeznaczoną do polerowanego materiału) i miękkimi szczotkami zamontowanymi na szlifierko – polerce.

Połysk protezie nadaje się miękką szczotką zmontowaną na polerce oraz pastą polerską.


Rys. 10. Narzędzia polernicze (www.dt-shop.pl)

Dostępne są narzędzia do polerowania montowane na trzymadełkach (napędzane silnikiem), które umożliwiają precyzyjne wygładzanie powierzchni i nadawanie połysku, szczególnie w miejscach trudnodostępnych.

Polerowanie elektrolityczne Dotyczy niektórych stopów metali. Przeprowadzane jest w specjalnym urządzeniu

napełnionym elektrolitem. Do urządzenia wyłożonego płytką ołowiu (katoda) i wypełnionego elektrolitem wkłada się przedmiot polerowany i podłącza do obwodu prądu stałego (anoda). W wyniku tego procesu następuje rozpuszczenie wierzchołków nierówności anody, co powoduje wygładzenie powierzchni polerowanego przedmiotu. Głównym składnikiem elektrolitu jest kwas ortofosforowy.

Rys. 11. Elektropolerka (www.gebiss.pl) Czynnikami wpływającymi na przebieg elektropolerowania są: − skład elektrolitu − parametry prądu, − temperatura elektrolitu, − czas trwania, − stopień obróbki przygotowawczej.


4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia. 1. Co to jest szlifowanie? 2. Co to jest polerowanie? 3. Czym charakteryzują się etapy szlifowania? 4. Jakie substancje wchodzą w skład materiałów szlifierskich? 5. Jakie substancje wchodzą w skład materiałów polerniczych? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Sklasyfikuj przedstawione materiały ścierne i polernicze.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) obejrzeć uważnie otrzymane materiały ścierne i polernicze, 2) wybrać spośród nich materiały ścierne do akrylu, 3) wybrać spośród nich materiały ścierne do metalu, 4) wybrać spośród nich materiały polernicze do akrylu, 5) wybrać spośród nich materiały polernicze do metalu.


− frezy i kamienie, gumki do akrylu, − frezy, tarcze, kamienie do metalu, − filce, szmaciaki, szczotki duże, − filce, szmaciaki, szczotki na trzymadełkach, − 4 pasty polerskie, − pumeks, − papier ścierny, − gumki do kompozytu, − separatory, − oferty handlowe rożnych producentów, − Poradnik dla ucznia. 4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) określić cel szlifowania? 2) określić cel polerowania? 3) scharakteryzować materiały ścierne? 4) dokonać wyboru materiałów ściernych i polerniczych do metali? 5) dokonać wyboru materiałów ściernych i polerniczych do tworzyw

akrylowych?


4.7. Metale i ich stopy 4.7.1. Materiał nauczania Właściwości fizyczne metali: − barwa, − połysk, − dźwięk, − ciężar właściwy, − ciepło, − przewodnictwo elektryczne, − rozszerzalność liniowa i objętościowa. Właściwości mechaniczne metali (zdolność metalu do zachowania lub zmiany kształtu pod wpływem mechanicznych sił zewnętrznych): − plastyczność, − spoistość, − twardość, − wytrzymałość, − sprężystość.

Struktura metali Wszystkie metale (oprócz rtęci) w temperaturze pokojowej mają budowę krystaliczną

o uporządkowanej strukturze. Atomy tworzące ciało krystaliczne są ułożone w taki sposób, że można między nimi przeprowadzić określone płaszczyzny. Kryształy zbudowane są z atomów, które tworzą charakterystyczny układ przestrzenny. Metale krystalizują w pięciu układach: 1) regularnym (większość metali),

a) w siatce przestrzenniecentrycznej (żelazo alfa i beta, chrom, wolfram, molibden, wanad, tantal, tytan,

b) w siatce płaskocentrycznej (glin, żelazo gamma, miedź, srebro, złoto, nikiel, platyna, ołów)

2) heksagonalnym (kadm, magnez, nikiel alfa, beryl), 3) tetragonalnym (cyna).

1 a b 2 3

Rys. 12. Struktura metali (4, str.118)

Czyste metale w technice dentystycznej mają znikome zastosowanie ze względu na słabe właściwości wytrzymałościowe.

Aby uzyskać optymalne właściwości materiałów, producenci w wyniku szeregu badań, mieszając metale w odpowiednich proporcjach tworzą stopy metali (wyspecjalizowane do wykonywania określonych uzupełnień protetycznych).


W skład stopów wchodzą: − złoto, − platyna, − iryd, − pallad, − srebro, − miedź, − cynk, − beryl, − kadm, − rtęć, − glin, − cyna, − ołów, − antymon, − bizmut, − chrom, − molibden, − wolfram, − mangan, − żelazo, − kobalt, − nikiel.

Najczęściej stosowanymi stopami są: Stop chromowo – niklowy (stal) jest odporny na korozję. Znajduje zastosowanie przy wykonywaniu koron i mostów i wkładów koronowo – korzeniowych. Stop chromowo- kobaltowy (stellit) o dużej twardości i wytrzymałości na zmianę kształtu. Znajduje zastosowanie przy wykonywaniu części metalowych protez szkieletowych. Stopy złota (minimum 18 karatów) są odporne na korozję. Znajdują zastosowanie przy wykonywaniu większości stałych uzupełnień protetycznych (w zależności od składu stopu). Stopy metali produkowane są w formie kostek lub walców o małej gramaturze (ok. 5 g).

Rys. 13. Stop metalu w formie walców (www.dt-shop.pl)

Korozja metali To zjawisko niszczenia metali lub stopów w stanie stałym na skutek procesów

chemicznych i elektrochemicznych otaczającego środowiska. Najczęściej rozpoczyna się na powierzchni metalu lub stopu i powoli przenika, niszcząc głębiej położone warstwy.

W zależności od miejsca powstawania wyróżnia się korozję: − powierzchniową, − ukrytą, − międzykrystaliczną.


Ze względu na przyczynę powstawania zniszczenia korozję można podzielić na: − chemiczną, − elektrochemiczną, − naprężeniową.

W przypadku zastosowania metalowych uzupełnień protetycznych, w jamie ustnej może występować korozja elektrochemiczna. Metalowe uzupełnienie stanowi elektrody, a ślina elektrolit (czym kwaśniejszy odczyn śliny, tym łatwiejsze powstawanie prądów).

Zjawisko to może być nasilone w przypadku użycia dwóch metali (stopów) o różnym potencjale.

W wyniku pojawienia się chemicznego źródła prądu w jamie ustnej mogą pojawiać się zmiany chorobowe określane mianem elektrometaloz: − zapalenie tkanek przyzębia, − nieżyt błony śluzowej dziąseł i policzków, − stany zapalne języka.

Powstawanie i nasilenie tych objawów jest uwarunkowane: − wrażliwością ustroju na prąd elektryczny, − wiekiem, − zawartością witamin w organizmie, − rodzajem metali, − odległością w jakiej metale znajdują się od siebie.

U osób wrażliwych objawy występują z dużym nasileniem, u mniej wrażliwych występują odczucia słabe np. metaliczny smak w ustach.

Zjawisko korozji elektromechanicznej ogranicza znacznie swobodę stosowania metalowych uzupełnień protetycznych. Metalami odpornymi na korozję jest złoto i platyna.

Ekspansywny rozwój protetyki prowadzi obecnie do znacznego ograniczenia konieczności stosowania metali na rzecz materiałów biokompatybilnych.

Masy osłaniające Pierwowzory elementów metalowych wymodelowane z wosków odlewowych należy

zatopić w masie osłaniającej (odpowiedniej do wybranego stopu). Masy osłaniające muszą być:

− ognioodporne, − drobnoziarniste, − wytrzymałe, − obojętne dla stopów metali, − wyrównywać kurczliwość metalu podczas zastygania, − proste w użyciu.

Masy osłaniające należy rozrabiać w mieszadle próżniowym, ściśle według wskazań producenta.

Po zastygnięciu masy i wytopieniu wosku powstaje forma odlewowa.


Rys. 14. Powstawanie formy odlewowej (2, str. 248)

Powstałą formę wygrzewa się w piecu przestrzegając zalecanych parametrów.

Rys. 15. Piec do wygrzewania pierścieni (www.dt-shop.pl)

Odpowiednią ilość wybranego stopu upłynnia się w urządzeniu odlewniczym i wtłacza do formy.


Rys. 16. Odlewnia (www.dt-shop.pl)

Rys. 17. Proces odlewniczy (2, str. 256) 4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia. 1. Jakie metale wchodzą w skład stopów? 2. Jakie są właściwości fizyczne metali? 3. Co to jest korozja metali? 4. Jaka jest struktura metali? 5. Jakie warunki muszą spełniać masy osłaniające?


4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zbadaj proces odlewniczy.



z nieprawidłowego stosowania oraz warunków przechowywania materiałów odlewniczych,

2) rozrobić masę odlewniczą w mieszadle próżniowym (według zaleceń producenta), 3) zatopić przygotowany przez nauczyciela pierwowzór woskowy w masie ogniotrwałej, 4) dobrać ilość i rodzaj stopu niezbędny do wykonania odlewu, 5) obserwować działania związane z procesem odlewniczym.


− karty charakterystyk substancji, − asortyment stopów metali, − mieszadło próżniowe, − masa osłaniająca, − pierwowzory woskowe koron, − pierścienie odlewowe, − pędzelek, − płyn odtłuszczający, − ciąg technologiczny odlewnictwa, − środki ochrony indywidualnej, − Poradnik dla ucznia. 4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) scharakteryzować stal chromowo - niklową? 2) scharakteryzować stop chromowo - kobaltowy? 3) scharakteryzować stopy złota? 4) zatopić pierwowzór woskowy korony w masie osłaniającej? 5) omówić przebieg procesu odlewniczego? 6) ustalić warunki przechowywania mas osłaniających i stopów metali


4.8. Porcelana 4.8.1. Materiał nauczania Porcelana dentystyczna stosowana jest do: − wykonywania koron jacketowych, − wykonywania wkładów, − napalania na konstrukcje metalowe, − wykonywania licówek, − wykonywania zębów do protez. Zalety i wady ceramiki Zaletami ceramiki są: 1) doskonała kompatybilność, 2) brak reaktywności chemicznej, 3) doskonała estetyka przejawiająca się:

− przezroczystością, − możliwością barwienia, − stabilnością kolorystyczną, − odpornością na przebarwienia.

Wadami ceramiki są kruchość oraz duży współczynnik kurczliwości podczas napalania materiału. Składnikami porcelany dentystycznej są: − kaolin, − kwarc, − skalenie, − barwniki. Klasyfikacja materiałów ceramicznych ze względu na temperaturę ich topnienia: − wysokotopliwe 1200 - 1400 oC, − średniotopliwe 1050 –1200 oC, − niskotopliwe 800 – 1050 oC. Klasyfikacja porcelany ze względu na jej zastosowanie: − porcelanę rdzeniową – stanowiącą podstawę części licowej (musi mieć ona dobre

właściwości wytrzymałościowe), − porcelanę zębinową – bardziej przezroczystą od rdzeniowej, stanowi ona główną masę

uzupełnienia, odtwarzając kształt i kolor zęba, − porcelanę szkliwną – używana w miejscach wymagających maksymalnej

przezroczystości (np. na brzegu siecznym). Porcelana produkowana jest w kolorach zębiny, szkliwa, cementu korzeniowego, a także

w rożnych kolorach różu imitujących dziąsła. Składa się z proszku i płynu, które po zmieszaniu tworzą „papkę” pozwalającą na

formowanie (przy pomocy pędzla) pożądanego kształtu.

Rys. 18. Pędzle do ceramiki (www.dt-shop.pl)


Następnie uformowany element musi przejść proces wypalania w specjalnym piecu składający się z kilku etapów: − suszenia, − odparowywania, − wyżarzania, − spiekania, − nadawania

połysku, − topienia.

Rys. 19. Piec do ceramiki (www.dt-shop.pl) 4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia. 1. Jakie jest zastosowanie porcelany dentystycznej? 2. Jakie substancje wchodzą w skład porcelany dentystycznej? 3. Jak można sklasyfikować porcelanę ze względu na temperaturę topnienia? 4. Jak można sklasyfikować porcelanę ze względu na zastosowanie? 5. W jakich odcieniach produkowana jest porcelana? 4.8.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zbadaj właściwości porcelany.



z nieprawidłowego stosowania oraz warunków przechowywania materiałów ceramicznych,

2) zmieszać porcję proszku porcelanowego z płynem, 3) zapoznać się z dostępnym asortymentem porcelany przedstawionym przez nauczyciela, 4) obserwować działania nauczyciela związane z formowaniem korony z porcelany, 5) obserwować etapy napalania, 6) określić stopień kurczliwości porcelany w poszczególnych etapach.


Wyposażenie stanowiska pracy: − karty charakterystyk substancji, − asortyment porcelany (jeden kolor), − pędzel, − naczynie do rozrabiania porcelany, − stanowisko protetyczne, − piec do porcelany, − oferty handlowe rożnych producentów, − Poradnik dla ucznia. 4.8.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wskazać zalety i wady materiałów ceramicznych? 2) sklasyfikować porcelanę ze względu temperaturę topnienia? 3) sklasyfikować porcelanę ze względu na zastosowanie? 4) wymienić etapy procesu napalania porcelany? 5) ustalić warunki przechowywania porcelany?


4.9. Cementy dentystyczne i lakiery kryjące 4.9.1. Materiał nauczania

Lakiery kryjące Wykonanie estetycznego uzupełnienia stałego (licowanego ceramiką, kompozytem lub

tworzywem akrylowym) wymaga wykonania podbudowy metalowej. Efekt kosmetyczny można uzyskać tylko wówczas, gdy kolor uzupełnienia odpowiada

idealnie kolorowi zębów naturalnych pacjenta. Efekt ten byłby niemożliwy do uzyskania gdyby nie lakiery kryjące (opaqery), które znoszą niekorzystny efekt „przeświecania” metalu przez licówkę. Podbudowę metalową pokrywa się lakierem kryjącym w odpowiednim odcieniu stosując się ściśle do zaleceń producenta.

Firmy produkujące materiały do licowania posiadają w swojej ofercie lakiery kryjące wchodzące w skład określonej linii produktów.

Cementy dentystyczne To materiały stosowane w gabinecie stomatologicznym do wypełniania ubytków

i mocowania protez stałych. Dzielą się na: − cementy fosforanowe, − cementy krzemowe (zwane silikonowymi lub porcelanowymi), − cementy fosforanowo – krzemowe, − cementy adhezyjne. Warunki stawiane cementom dentystycznym: − złe przewodnictwo cieplne, − niezmienność kształtu podczas twardnienia i po stwardnieniu, − dobra przylepność, − nieszkodliwość dla tkanek zęba i ustroju, − odporność na działanie środowiska jamy ustnej, − działanie antyseptyczne, − twardość i odporność na działanie sił podczas żucia.

Cementy dentystyczne składają się z proszku i płynu, które należy zmieszać (według zaleceń producenta) na płytce szklanej przy pomocy łopatki metalowej ( fosforanowy), kościanej lub agatowej (krzemowy). Cementy fosforanowe do konsystencji śmietany, krzemowe do konsystencji gęstego ciasta.

Utworzona masa tężeje w wyniku reakcji chemicznej w ciągu kilku minut. W technice dentystycznej stosuje się cement fosforanowy, którego głównym składnikiem

jest tlenek cynkowy, pozostałe to: tlenek wapniowy, tlenek magnezowy, tlenek glinowy, barwniki, bizmut, miedź, srebro. 4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia. 1. Co to są lakiery kryjące? 2. Jakie są rodzaje cementów dentystycznych? 3. Jakie warunki musza spełniać cementy dentystyczne? 4. Jakie są zasady rozrabiania cementów dentystycznych? 5. Jaki jest skład cementu fosforanowego?


4.9.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zbadaj proces zestalania się cementu fosforanowego.



z nieprawidłowego stosowania oraz warunków przechowywania cementów dentystycznych,

2) przeanalizować instrukcję użytkowania cementu fosforanowego, 3) rozrobić proszek z płynem, 4) obserwować proces zestalania się cementu.

Wyposażenie stanowiska pracy: − karty charakterystyk substancji, − instrukcja użytkowania cementu, − cement fosforanowy, − płytka szklana, − łopatka metalowa, − poradnik dla ucznia. 4.9.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) scharakteryzować lakiery kryjące? 2) dokonać podziału cementów dentystycznych? 3) scharakteryzować cement fosforanowy? 4) rozrobić cement fosforanowy według zaleceń producenta? 5) ustalić sposób przechowywania cementów dentystycznych?


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 25 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, rozwiązuj dalej – pominięte

zadanie rozwiążesz później. 8. Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia!


ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Ze względu na konsystencję w gotowym wycisku masy wyciskowe dzielą się na

a) sztywne i elastyczne. b) ciekłe i plastyczne. c) sztywne i plastyczne. d) elastyczne i ciekłe.

2. Masą hydrokoloidalną odwracalną jest

a) masa alginatowa. b) masa cynkowo – eugenolowa. c) masa agarowa, d) masa polieterowa.

3. Materiały podstawowe

a) nie wchodzą w skład gotowych uzupełnień protetycznych. b) to woski i izolatory. c) wchodzą w skład gotowych uzupełnień protetycznych, d) to masy osłaniające i metale.

4. Katalizatorami ujemnymi gipsu są

a) kwas siarkowy. b) ług potasowy. c) sól kuchenna. d) boraks.

5. Gips III klasy twardości służy do wykonywania modeli

a) orientacyjnych. b) pod korony. c) pod protezy szkieletowe. d) pod protezy całkowite.

6. Izolatorem gips - gips jest

a) talk zmieszany z kredą. b) kreda zmieszana z wodą. c) wodny roztwór mydła. d) wodny roztwór soli.

7. Substancją pochodzenia mineralnego wchodzącą w skład wosków jest

a) kalafonia. b) tłuszcze zwierzęce. c) żywica Dammar. d) ozokeryt.

8. Do wykonania pierwowzoru woskowego protezy całkowitej służy wosk

a) odlewowy. b) kalibrowany. c) modelowy. d) kleisty.


9. Tworzywa akrylowe ze względu na sposób utwardzania można podzielić na a) szybkopolimery i samopolimery. b) termoutwardzalne i sztywne. c) szybkoutwardzalne i plastyczne. d) termoutwardzalne i szybkoutwardzalne.

10. Brakiem toksyczności i drażniącego działania powinny charakteryzować się

a) tworzywa termoutwardzalne. b) tworzywa samoutwardzalne. c) tworzywa szybkopolimeryzujące. d) wszystkie tworzywa akrylowe.

11. Materiały szybkoutwardzalne w porównaniu z termoutwardzalnymi mają

a) mniejszą porowatość. b) większe stężenie monomeru resztkowego. c) większą stabilność barw. d) większą wytrzymałość.

12. Tworzywa termoutwardzalne znajdują zastosowanie przy wykonywaniu

a) protez szkieletowych. b) protez całkowitych. c) łyżek indywidualnych. d) napraw protez.

13. Polimeryzacja wstępna składa się z

a) dwóch faz. b) czterech faz. c) pięciu faz. d) siedmiu faz

14. Porowatość protezy może być skutkiem

a) użycia zbyt dużej ilości masy. b) pęknięcia formy gipsowej. c) zbyt długim czasem polimeryzacji. d) użycia zbyt małej ilości masy.

15. Narzędziami polerniczymi są

a) kamienie. b) frezy. c) szczotki. d) tarcze.

16. Masy osłaniające muszą charakteryzować się

a) odpornością na ścieranie. b) odpornością na temperaturę. c) niską ceną. d) połączeniem chemicznym z metalem


17. Właściwości mechaniczne metali to a) plastyczność i spoistość. b) ciepło i połysk. c) dźwięk i barwa. d) ciężar właściwy i ciepło.

18. W zależności od przyczyny powstawania zmian można wyróżnić korozję

a) powierzchniową. b) ukrytą. c) chemiczną. d) międzykrystaliczną.

19. W procesie odlewniczym protezy szkieletowej można zastosować

a) stal chromowo - niklową. b) złoto. c) platynę. d) stop chromowo - kobaltowy.

20. Większość metali krystalizuje się w układzie

a) regularnym. b) heksagonalnym. c) tetragonalnym. d) rombowym.

21. Cementy dentystyczne służą do

a) mocowania protez ruchomych. b) mocowania protez stałych. c) wzmocnienia filarów. d) poprawy nasycenia koloru.

22. Lakiery kryjące

a) znoszą niekorzystny efekt przeświecania metalu. b) zmieniają kolor zębów naturalnych. c) łączą tworzywo z metalem. d) nadają cechy indywidualne.

23. Wadą porcelany dentystycznej jest

a) stabilność kolorystyczna. b) doskonała kompatybilność. c) duży współczynnik kurczliwości. d) brak reaktywności chemicznej.

24. Zapobiegając zagrożeniom wynikającym z użytkowania materiałów protetycznych należy

a) stosować środki ochrony indywidualnej. b) analizować karty charakterystyk substancji. c) używać rękawiczek gumowych. d) często dezynfekować ręce.


25. Większość materiałów protetycznych przechowuje się w a) pomieszczeniach wilgotnych i ciepłych. b) suchych miejscach w temp. 20–25o C. c) wilgotnych miejscach w temp. 20–25oC. d) chłodnym i suchym miejscu.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ............................................................................................................................ Rozpoznawanie materiałów stosowanych w technice dentystycznej Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania Odpowiedź Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d 21 a b c d 22 a b c d 23 a b c d 24 a b c d 25 a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. Ciaputa A., Miszczyszyn M., Kordasz P. Wykonawstwo laboratoryjne prac

protetycznych PZWL, Warszawa 1981 2. Combe E. C. Wstęp do materiałoznawstwa stomatologicznego. Sanmedica, Warszawa 1997 3. Craig, Powers, Wataha. Materiały stomatologiczne. Urban & Partner, Wrocław 2000 4. Kordasz P, Wolanek Z. Materiałoznawstwo protetyczno – stomatologiczne. PZWL,

Warszawa 1983 5. Spiechowicz E. Protetyka stomatologiczna. PZWL, Warszawa 1994 6. www. denon dental.pl 7. www. dt-shop.pl 8. www. gebiss.pl

Health & Medicine

Rozpoznawanie materiałów stosowanych w technice dentystycznej