www.yankiyazgan.com 1

Çocuk olamazsan ne olursun?

Beyin ve gelişim açısından riskli

koşullarda büyümek Prof Dr Yankı Yazgan

Marmara Üniv Tıp FakVe Yale Child Study Center

www.yankiyazgan.com 2

ABD 2009

• % 60 en az 1 olay

• % 46.3 fiziksel saldırı

• % 25.3 şiddete tanık

• % 9.8 aile içi şiddet

• % 10.2 çocuk fiziksel istismarı

• % 6.1 cinsel taciz/istismar hedefi (Finkelhor, et.al., 2009)

www.yankiyazgan.com 3

Travma ne zaman örseleyicilik kazanabilir?

Başa çıkılamaz bir tehlike ile karşılaşınca: Çaresizlik, kontrol kaybı ve dehşet Tehlike ve kaygı ile başa çıkmak için mevcut

yolların kullanılamaması (dövüş ya da kaç) Nörofizyolojik sebeplerle uyaranları

değerlendirmekte zorlanma

www.yankiyazgan.com 4

Savaşlar, çatışmalar, şiddet

“kaç ya da dövüş” sistemleri• stres sistemleri • tehdit saptama sistemleri• bağlanma sistemleri •Harekete geçer

www.yankiyazgan.com 5

örselenme• fiziksel örselenme

• güvenli ortamların yok oluşu (ev, sokak-mahalle, okul)

• duygusal örselenme (korku, sevilenlerin kaybı, aşağılanma, “kurban” rolü, öfke ve nefret

duygularının bozucu etkisi)

www.yankiyazgan.com 6

Şiddet şiddeti doğurur

• Çocukken şiddet ile karşılaşmış olanlar ergen olduklarında saldırganlık, suçluluk ve şiddet döngüsü için çok yüksek risk taşırlar. (Jenkins & Bell, 1997; Thornberry, 1994; Shakoor & Chalmers, 1991)

• Suçlu çocuk ve ergenlerin % 98.6’sının geçmişinde travmatik (örseleyici) olaylar mevcuttur. (Carrion & Steiner, 2000)

www.yankiyazgan.com 7

Örseleyici hayat

www.yankiyazgan.com 8

Bireylerdeki risk faktörleri

Genetik yatkınlıklar Önceki hayat (stresli durumların yoğunluğu) Psikiyatrik sorunların varlığı Ailenin fiziksel ve ruhsal sağlığı Yaş ve gelişimsel düzeyi Aile ve sosyal destek düzeyi

www.yankiyazgan.com 9

Herkes aynı değil

www.yankiyazgan.com 10

Hariri et al., 2003

www.yankiyazgan.com 11

Caspi et al., 2003

www.yankiyazgan.com 12

Sosyal ve ailesel destek

travma potansiyeli olan olay (TPOO) ların çapraşıklaşmasını (Wasserstein and La Greca, 1996; Hill, Levermore, Twaite, and Jones, 1996 Kocot and Goodman, 2003)

ya da genetik yatkınlıkları olanların depresyon geliştirmesini önleyicidir (Kaufman et al., 2004).

www.yankiyazgan.com 13

Francis et al., 1999

www.yankiyazgan.com 14

Vythilingam et al., 2002

Hipokampusta yapısal değişiklikler

www.yankiyazgan.com 15

Her yaşın risk anlayışı farklı

www.yankiyazgan.com 16

www.yankiyazgan.com 17

Örselenen örseler

• Şiddetle karşılaşarak, şiddet içinde “yüzerek” büyüyenler, adaletsizlik duygusu pekiştirilenler şiddet uygulayıcısı olurlar.

• Şiddeti doğallaştıran, hakmış ya da kabul/tercih edilebilir bir yolmuş gibi gösteren, zımni destek veren her uygulama örseleyici sayılır.

• Çocuklara gelişim düzeylerine göre yaklaşım göstermek bir zorunluluktur.

www.yankiyazgan.com 18

www.yankiyazgan.com 19

Şiddet ve örselenme neleri doğurur?

• Anne/baba hapis• Annebabada psikiyatrik hastaneye yatış• Fiziksel istismar• Cinsel istismar• Şiddete tanıklık

• Bu etkenlerden 4 tanesi var ise, alkolizm, madde kullanımı, intihar girişimleri 4-12 kez artar.

• Kanser,akciğer hastalıkları, kemik hastalıkları,koroner kalp hastalıkları riski iki katına çıkar (Felitti, et.al., 1998)

• İş verimsizliği, dvamsızlık, sık iş değiştirme, iş kazaları biçiminde maliyet 5-10 milyar $ (National Center for Injury Prevention and Control, 2003)

www.yankiyazgan.com 20

Uzun vade sonuçlar (önemserseniz?) • Duygu ve davranış

kontroluna ilişkin ciddi sorunlar

• Kalıcı etkiler: Başkalarına şiddet

uygulama, başkalarını istismar etme

İlişki/güven problemleri Yeme bozuklukları İntiar davranışları Kaygı/korku Duygudurum bozuklukları Madde kötüye kullanımı Bedensel problemler Kişilik sorunları

www.yankiyazgan.com 21

www.yankiyazgan.com 22

Çatışma ve savaşlar grup bütünlüklerini arttırır.

Yakınlarımızla (grup üyeleri) “omuzomuza” durmak güvenlik

duygusunu arttırır.İyi gelen bu durum, düşmanlık

duygularını da derinleştirir.

Çatışma ve savaş

www.yankiyazgan.com 23

Öfke, korku, şiddet ve misillemeler.Kuşaktan kuşağa büyüyerek geçen

“Öteki” taraf hakkında “düşmanlık” yayan efsaneler

sonuçlar

www.yankiyazgan.com 24

Şiddete tepki refleksleri değiştirilebilir

• Durumlara tepkilerimizin çoğu düşünmeksizin, dürtüler aracılığıyla gerçekleşir.

• Farklı dürtüleri harekete geçirebilirsek,• Şiddete dayalı döngünün yönü değişebilir

www.yankiyazgan.com 25

Nasıl iyi olabiliriz?• saygı (temel haklara ve ihtiyaçlara)

• çocuk olmanın masumiyetini gözönüne alarak

• çevrenin (okul, oyun alanları ve ev ortamı

gibi) çocuklara göre onların gelişimini gözeten biçimde düzenlenmesi,

www.yankiyazgan.com 26

Döngü değişince

“İyilik”

minnet

Karşılık verme arzusu

Öteki’nin olumlanması

Önceki yargılardan

kuşku

saygı

www.yankiyazgan.com 27

iyilik

“dirençli iyilik, güneşin buzu eritmesi gibi, yanlış anlama, güvensizlik ve düşmanlığı buharlaştırabilir.”

Albert Schweitzer