หนังสือผนึก บูรณาการ สานพลัง ลดความเสี่ยงโรคเรื้อรัง

ผนก บรณาการสานพลงลดความเสยง โรคเรอรง

หนงสอ “ผนก บรณาการ สานพลง ลดความเสยงโรคเรอรง”

พมพครงท 1 ป พ.ศ. 2558

จำานวนพมพ 1,500 เลม

ทปรกษา แพทยหญงสพตรา ศรวณชชากร

บรรณาธการ ทศนย ญาณะ

ผชวยบรรณาธการ รตนศร ศระพาณชยกล

ประสานงาน พฤกษา บกบญ

ออกแบบปกและรปเลม รตนศร ศระพาณชยกล

กราฟฟกดไซน สหมตรกราฟฟคทม

พมพท บรษทสหมตรพรนตงแอนดพบลสซง จำากด

โทรศพท 0 2903 8257-9

จดพมพและเผยแพรโดย

มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน

126/749 หม 5 หมบานการเคหะนนทบร ซอยสขาประชาสรรค

ตำาบลปากเกรด อำาเภอปากเกรด จงหวดนนทบร 11120

สนบสนนโดย

ดาวนโหลดเนอหาไดท www.thaiichr.org

กลมโรคไมตดตอเรอรง เปนปญหาสำาคญทางสาธารณสขทมแนวโนม

เพมสงขนอยางตอเนอง โดยเฉพาะโรคเบาหวาน (DM) และโรคความดนโลหตสง

(HT) ซงเปนภยเงยบทสามารถสงผลกระทบใหผปวยพการหรอเสยชวตกอนวยอน

ควรได ปจจบนประเทศไทยมผปวยโรคเบาหวาน 3.2 ลานคน อยในระบบบรการ

รอยละ 41 สามารถควบคมระดบนำาตาลไดด เพยงรอยละ12 สวนผปวยโรคความ

ดนโลหตสงมมากถง 10 ลานคน อยในระบบบรการรอยละ 29 และสามารถควบคม

ความดนโลหตไดเพยงรอยละ 36

ทผานมาสำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตรวมกบมลนธ

สถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน เลงเหนวาการขบเคลอนการจดการ

โรคเรอรงทมประสทธภาพ จำาเปนตองมผดแลทมทงความร ความเชยวชาญเฉพาะดาน

และตองมทมจดระบบการดแลโรคเบาหวานและโรคความดนโลหตสงทสามารถ

ทำางานรวมกนไดอยางบรณาการ ทงในระดบจงหวดและระดบเขต จงไดรเรม

โครงการพฒนาสมรรถนะของทมจดการระบบการจดการโรคเรอรง ในระดบ

จงหวดและเขตขน โดยรวมมอกบองคกรวชาชพ องคกรการศกษาและสถาบนท

เกยวของ เพอสงเสรมใหผทมาอบรมสามารถวเคราะหสถานการณโรคเรอรงได

อยางเปนระบบ และสามารถดำาเนนการไดจรงในพนทของตนเอง รวมทงสามารถ

ประสานเชอมโยงระหวางสวนกลางและพนทในการขบเคลอนงาน NCDs ในระดบ

จงหวดไดอยางมประสทธภาพ

คำ นำ

ตอมาในป 2557 ไดมการตอยอดแนวคดไปสการจดการประชม

วชาการระดบชาต ในวนท 14 - 15 สงหาคม 2557 โดยใชชอวา การประชม

วชาการ Non Communicable Disease Forum 2014 : ผนก บรณาการ สาน

พลง ลดความเสยงโรคเรอรง ซงไดรบความรวมมอจากองคกรตางๆ ไดแก กรม

การแพทย กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข สำานกงานหลกประกนสขภาพ

แหงชาต (สปสช.) สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

สำานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.) แผนงานเครอขายควบคมโรคไม

ตดตอ (ThaiNCDnet) มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (มสพช.)

และเครอขายองคกรวชาชพตางๆ ทงนเพอเปดพนทใหผเขารวมประชมกวา 1,200

คน ไดเรยนรทศทางนโยบาย หลกการและความรใหมๆ ในการพฒนาระบบ

บรการ รวมทงการบรหารจดการโรคเรอรง อกทงยงมการแลกเปลยนเรยนร Best

Practice เกยวกบการจดการระบบโรคเรอรงอยางมสวนรวม เพอใหผเขารวมงาน

สามารถนำาความรและแนวคดทไดไปประยกตใชในพนทอยางเหมาะสมกบบรบท

และความตองการของผปวย ครอบครว และชมชน ในพนทของตนเอง

หนงสอ “ผนก บรณาการ สานพลง ลดความเสยงโรคเรอรง” เลมน

คอสาระทเรยบเรยงไดจากเวทปาฐกถา และเวทเสวนาตางๆ ทเกดขนภายใน

งานการประชมวชาการ Non Communicable Disease Forum 2014 เพอ

ใหผทมความสนใจ สามารถนำาเนอหาสาระไปประยกตใชในการจดการโรคเรอรง

ในพนทได และในทายเลมคณะผจดทำาหนงสอยงไดรวบรวมสอตางๆ ทงวดทศน

จดหมายขาว และโปสเตอรทมเนอหาเกยวของกบการจดการโรคเรอรงทจดแสดง

ภายในงาน ไวในแผน CD เพอใหผอานสามารถนำาสอเหลานไปใชประโยชนในการ

ศกษาและเผยแพรตอไป

คณะผจดทำาหนงสอ

สารบญ

1.2. 3. 4. 5.

6.

7.

8. 9. 10. 11.12. 13.

14. 15.

บทนำ ความพรอมและขอเสนอตอสงคมไทยในการรบมอวกฤต NCDsใครทำ อะไร ทไหน และจะทำ อะไรตอไปเสวนาสาธารณะ การคดกรองโรคและปจจยเสยงแนวใหมวกฤตกำ ลงคนไมพอเพยงในระบบสขภาพบรณาการงานเพอปองกน NCDs ตามกลมวย: กรณวยเดก วยเรยน และวยรนบรณาการงานในระบบเพอปองกน NCDs ตามกลมวย:กรณวยทำ งาน ผสงอายการจดการตนเองและเสรมพลง (Self-Monitoring & Empowering)เรยน เปลยน โรคบทเรยนสานพลงทองถน – ชมชน กบการจดการ NCDsธรรมะลดความเสยงโรคเรอรงบทเรยนการสนบสนนการเปลยนแปลงตนเองเครอขายขามพรมแดนสาธต และแลกเปลยนระบบฐานขอมลระดบประเทศและระบบขอมลในพนท เพอการจดการ NCDsการรณรงคสาธารณะเพอจดการ NCDsสรปสาระสำ คญการประชม NCD Forum 2014

หนา 14หนา 22หนา 32หนา 48หนา 56

หนา 70

หนา 84

หนา 90หนา 96หนา 104หนา 118หนา 124หนา 130

หนา 146หนา 154

สานพลงผนกบรณาการ

ศาสตราจารยเกยรตคณ นพ.เทพ หมะทองคำ ประธานมลนธเพอพฒนาการบรบาลผปวยเบาหวาน

บทนำ

โรคเรอรงทมอยในปจจบน เปนสงทเกดขนแลว

เปนอนตรายอยางยงเพราะจะทำาใหเกด

การสญเสยชวตมากทสด และจะทำาใหเกด

ความพการเปนอยางมาก ไมวาจะเปนตาบอด

ไตวาย การตดขา เสนเลอดตบทหวใจ อมพาต

และอมพฤกษ ทงหมดนกอใหเกด

ความสญเสยทรพยากรของประเทศเปนอยางยง

เพราะฉะนนจงเปนโอกาสทประเทศไทย

จะไดเปนหนงในประเทศทเรมตนเรองของการม

“Universal health care”

เพราะวาการรกษา NCDs นน

ทำาใหเกดการสญเสยทรพยากรเปนอยางมาก

ดงนน ถาหากวาเราไมตองการใหระบบ

National health ลมจม

เราตองทำาการปองกน NCDs

สงสำาคญทจำาเปนตอการปองกนโรคมหลาย

อยางดวยกน คอ ตองปรบเปลยนพฤตกรรมของคนตงแต

กอนเปนโรค หมายถงตองมการคดกรองคนทยงไมเปนโรค

ตองปรบเปลยนการแพทยจากเชงรบใหเปนเชงรก ตองเรม

ตนทชมชนไมใชเรมตนจากนโยบายขางบน คนทเชยวชาญคอ

สหสาขาวชาชพ ไมใชแพทยกบคนไขอยางเดยว สาขาวชาชพ

จะดำาเนนการเรอง case manager และ system manager

นอกจากนเรายงตองการแพทยพนธใหม ทเปนเสมอนนกท

บนขนไปขางบนแลวมองเหนภาพกวางทงหมด แพทยทมอง

เหนภาพกวางในทนหมายถง แพทยทสามารถบรหารจดการ

บคลากรได มทมงานทใหญพอสำาหรบลงไปปรบเปลยน

พฤตกรรมชาวบาน เราตองการแพทยททวโลกตองการคอ

primary care physician ซงในอนาคตตองเปนเปาหมาย

ของโรงเรยนแพทย นอกจากนเรายงตองพฒนาคนตามบรบท

และตองบรหารจดการความร (KM) เพอแลกเปลยนความร

เนองจากชาวบานในแตละพนทจะมพฤตกรรมทแตกตางกน

ไปตามบรบท อกสงหนงทสำาคญมากซงเราจะตองทำาใหเกด

ขนกคอ การเสรมพลง (Empowerment) การสอนลกนอง

ใหทำางานแทน โดยการมอบหมายงานความรบผดชอบ และ

การทำาใหผปวยสามารถดแลตวเองได

เรองการคดกรอง ทผานมาเราสอนแพทยและ

พยาบาลใหวนจฉยและรกษาโรค แตวาเรายงไมไดใหความสนใจและ

ยงไมไดทำาอะไรกบคนทยงไมเปนโรค เพราะฉะนนเราตองมการคด

กรองผทมความเสยง ความเสยงของการเกดโรคทงหลายเกดจาก

ความเจรญของบานเมอง อาหาร และสงแวดลอม ดงนนกระทรวง

ตางๆ จะตองรวมมอกนทำา ตองทำาใหเกดการเปลยนแปลงในระดบ

นโยบายของชาต กระทรวงสาธารณสขจะทำางานอยฝายเดยวไมได

ตองมกระทรวงมหาดไทยทลงไปถงชมชน กระทรวงศกษาธการท

ลงไปสอนเดกใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรม กระทรวงเกษตร

และสหกรณทจะแนะนำาเกษตรกรใหปลกอาหารทเปนประโยชน

กระทรวงอตสาหกรรมทจะควบคมการผลตทถกตอง กระทรวง

พาณชยทจะตองควบคมการโฆษณา รวมทงกระทรวงการคลงทจะ

ตองอนมตเงนใหทำาในเรองทจะเหนผลในระยะยาว ...ทงหมดนคอ

เปาหมายระยะยาวทเรายงตองกาวกนอกไกล

ผนก บรณาการ สานพลง ลดความเสยงโรคเรอรง

1

14 ผนก บรณาการ สานพลง ลดความเสยงโรคเรอรง14


โดยศาสตราจารยกตตคณ นพ.จรส สวรรณเวลา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ศาสตราจารยพเศษ ดร.อมมาร สยามวาลา สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (ทดอารไอ)

ความพรอมและขอเสนอตอสงคมไทยในการรบมอวกฤต NCDs

15ผนก บรณาการ สานพลง ลดความเสยงโรคเรอรง 15

ผนก บรณาการ สานพลง ลดความเสยงโรคเรอรง16 ผนก บรณาการ สานพลง ลดความเสยงโรคเรอรง16


ความพรอมและขอเสนอตอสงคมไทยในการรบมอวกฤต NCDs

สถานการณการจดการโรคไมตดตอ

ของประเทศไทยนน มความไมชดเจนตงแต

คำานยามและขอบเขตของคำาวาโรคไมตดตอ หรอ

บางครงใชคำาวาโรคเรอรงหรอ NCDs ซงคอนขาง

กวาง หลากหลาย ซบซอนและครอบคลมอาการ

และหลายโรค เชน โรคเบาหวาน โรคความดน

โลหตสง ถงลมโปงพอง มะเรง ตลอดจนโรคทาง

จตประสาท โรคจากความเสอมของอวยวะ บาดเจบ

จากอบตเหต และโรคตดตอ (เชน โรคมะเรงทม

ปจจยสงแวดลอมคอการตดเชอ HPV) ทำาใหยง

มความเขาใจไมตรงกนอยของคนทำางาน

มรายงานทเกยวของกบ NCDs วา ใน

ประเทศทรายไดตำา จะมจำานวนผปวยดวย NCDs

26% ขณะทประเทศทเจรญแลวมรายไดสงกลบ

มจำานวนผปวยมากกวา 70% สวนประเทศไทย

ทถอวาเปนประเทศทมรายไดปานกลาง มสถต

ผปวยดวย NCDs สงถง 50% นคอสภาพการ

เปลยนแปลงทเกดขนในโลก

และหากพจารณาหวงโซของโรคไม

ตดตอ จะพบวามสภาพเหมอน “การตกเหว”

กลาวคอตงแตไดรบปจจยเสยง จนเกดโรคเมตา

โบลก และกลายเปนโรคไมตดตอตาง ๆ และเกด



โรคแทรกซอนตามมานน ความรนแรงของปญหา

มากขนเรอยๆ และการจดการกยากขนเชนกน

หากไมลอมร วปญหากจะทำาใหปญหาดำาด ง

ตกเหวไปเรอย ๆ

“บางโรคเกดจากความยากจน บางโรค

เกดจากฟมเฟอย ถาเรารวมกลมโรคแลวมา

พจารณายอนไปทสาเหต เราจะเหนหวงโซของโรค

สภาพมนเหมอนกบการตกเหว อยางโรคเบาหวาน

โรคความดนโลหตสง ไขมนแปรปรวน ไขมนบาง

ชนดสง ในระยะแรกเรารเลยวา โรคเหลานหายได

แตถาเปนมากแลวมนกรกษายาก การรกษากแพง

ถาเราไมดแลตรงน ผปวยอาจจะพการหรอเสย

ชวตได” ศ.กตตคณ นพ.จรส สวรรณเวลา คณะ

แพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย กลาว

โรคไมตดตอ มปจจยความเสยงรวม

ทสามารถแบงเปนสามกลม ไดแก ปจจยดาน

พนธกรรม ปจจยพฤตกรรม (เชน การสบบหร

การดมแอลกอฮอล การขาดการออกกำาลงกาย

อาหาร เกลอ นำาตาล ฯ) และปจจยสงแวดลอม

(เชน สงคม คานยม กฎหมาย กฎเกณฑ มลภาวะ ฯ)

ซงเปนหนาทของทกคนทจะตองมาชวยกนแกไข

ปญหา ยกตวอยางการแกปญหาเรองการสบบหร

ในทหามสบ จะเหนไดชดวา มาตรการทจะทำา

ใหเกดการแกไขตองมาจากหลายภาคสวน

ประกอบกน ไมวาจะเปนดานกฎหมาย การ

รณรงคของหนวยงานตางๆ มาตรการของ

คนในสงคม จนทำาใหการสบบหรในทสาธารณะ

มจำานวนลดลง และมการจำากดพนทสบมากขน

การปองกนไมใหจำานวนผปวย NCDs

มอตราเพมขน ตองปองกนโดยการลดปจจย

เสยงการเกดโรค ไมวาจะเปนโรคเบาหวาน

โรคความดนโลหตสง โรคอวนลงพง โรคเหลาน

เมอเรมมอาการถาควบคมใหด หรอปรบเปลยน

พฤตกรรม บางโรคกอาจรกษาใหหายได หรอ

บางโรคทรกษาไมหาย อยางเชนโรคเบาหวาน

กจะทำาใหไมสามารถควบคมโรคแทรกซอนได

แตถาผปวยไมดแลรกษาสขภาพและไมเปลยน

พฤตกรรมกจะทำาใหมโรคอนๆ ทรนแรงตามมา

ไมวาจะเปนโรคหลอดเลอดหวใจตบ โรคหลอด

เลอดสมอง โรคไตวายเรอรง ซงโรคเหลานลวน

รกษายากและยงเปนสาเหตใหเกดอกหลาย

โรคตามมาทงหวใจวาย เสนเลอดในสมองแตก

อมพฤกษ อมพาต ซงตองใชเงนจำานวนมาก

ในการรกษา มหลกฐานชดเจนวา ถาดแลโรค

เบาหวาน โรคความดนโลหตสงใหด จะทำาให

การเกดโรคหวใจและภาวะหวใจวายลดลง

เหลอแค 1 ใน 6

ทงหมดทกลาวมาแสดงใหเหนวา NCDs

กลายเปนโรคเรอรงทตองดแลตลอดชวต นน

หมายถงจะเปนภาระในระบบบรการ และ

ภาระคาใชจายสงขนอยางมาก ขณะนเรากำาลง

ประสบกบปญหาวฤต โดยวกฤตแรกคอ วกฤต

บรการไมเพยงพอ วกฤตทสองคอคาใชจาย

จำานวนผปวยทเพมสงขน บวกกบคาใชจาย

ในการรกษาทมราคาแพงกำาลงจะกอใหเกดอก

หนงวกฤตคอ ความไมเสมอภาคในการเขาถง

การรกษาของประชาชน ความเหลอมลำา คน

ทอยในเมองยอมเขาถงเทคโนโลยและการรกษา

ไดดกวาคนทอยในชนบทหางไกล ซำายงมระบบ

อปถมภททำาใหเกดความเหลอมลำามากขนอกดวย



งบประมาณและนโยบายของรฐบาลเรองสขภาพ

สามารถรองรบผปวยใหไดรบบรการทเหมาะสม

และมคณภาพเทาเทยมทงประเทศหรอไม หาก

เราไมสามารถแกเรองความไมเสมอภาคและ

ความเหลอมลำาทางดานสขภาพได เราคงแกปญหา

ไมไดทงระบบ ซง ศ.กตตคณ นพ.จรส สวรรณเวลา

ไดใหแนวทางในการรบมอกบวกฤต NCDs ไว

อยางนาสนใจ ดงน

ปรบทศนคตวา การจดการโรคไม

ตดตอนน “ไมไดเปนภาระ” แตเปน “การ

ลงทน” ซงเปนการลงทนกบทรพยากรมนษย

ใหมสขภาพด ซงการลงทนนจะชวยสงเสรม

ใหประชาชนมสขภาพด รวมทงมสงคมและ

เศรษฐกจทดตามมา

ใชหลก “P 4 Medicine” ไดแก

Predictive ซงใชเทคโนโลยและนวตกรรมตางๆ

เขามาชวยประเมนความเสยง ชวยคาดการณการ

เกดโรคเพอปองกนการเกดโรค และคาดการณผล

ของมาตรการทคมคาและไดผล, Preventive

ทงการปองกนปฐมภม ทตยภม และตตยภม,

Personalize มาตรการทเหมาะสมในรายบคคล

และ Participatory ของทกหนวยและทกระดบ

ของหนวยบรการโดยเฉพาะระบบการสงตอ

ปรบยทธศาสตร ใหเนนหนกท การ

ปองกนในระดบปฐมภม การวางมาตรการทาง

กฎหมาย เชน มาตรการทางภาษ และมาตรการ

ทางสงคม และการปองกนทตยภม โดยปรบ

ใหเปน “การบรการเชงรก บนฐานประชากร”

มากกวาการตงรบผปวยทโรงพยาบาล

การจดใหมระบบประกนสขภาพ

ถวนหนา (Universal Health Coverage)

โดย สงเสรมใหเกดการพฒนาระบบบรการ

สาธารณสขมลฐาน (PHC) ใหม รวมถงการ

บรหารการเงนงบประมาณ การพฒนาศกยภาพ

ระบบบรการสวนปลาย การยกระดบสมรรถนะ

โรงพยาบาลชมชน โดยการปรบวธคด/กฎหมาย/

กฎเกณฑทเออและสนบสนนการทำางานและ

ทำาใหเกดการทำางานรวมกนอยางสอดคลอง ไป

ในทศทางเดยวกน อยางไมแตกแยก

การศกษาวจยเพมเตมเพอการลด

คาใชจายในการรกษา (Cost containment)

ของหนวยบรการ เชน การศกษาวามาตรการ/

เทคโนโลยใดบางทมความคมคาและเลอกมา

ปฏบตใชใหเหมาะสมกบบรบทของประเทศไทย,

การพฒนาเครองมอในการควบคมคาใชจายและ

รกษาคณภาพ (เชน ระบบบญชยาหลกแหงชาต,

ระบบรบรองคณภาพสถานพยาบาล, ระบบการ

จายดวย DRGs หรอ ระบบ Clinical Practice

Guidelines Clinical Guideline ตาง ๆ)

นอกจากน ยงมแนวทางอนๆ ทสามารถ

นำามาปรบใชได เชน 1) หลกปรชญาเศรษฐกจ

พอเพยง 2) การแพทยพอเพยง (หมายถงการ

ประเมนคณคาของเทคโนโลย ทงเรองยาและ

เรองวธการรกษาทางการแพทย) 3) การพฒนา

ทางดาน ICT เพอมาสนบสนนการใหบรการ

กรณขาดแคลนแพทยผเชยวชาญในบางสาขา

4) การปฏรปการศกษานกวชาชพสขภาพ และ

5) การจดสรรงบประมาณเพอใชสำาหรบการทำา

การศกษาวจย ทงการวจยเชงเทคนค ทางระบบ



และทางสงคมในดานตาง ๆ เชน คลนก ระบาด

วทยา ระบบ และนโยบาย

ศ.พ เศษ ดร.อมมาร สยามวาลา

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย มอง

เรองการแกปญหา NCDs วา จะตองเรมจากการ

ปองกนไมใหเกดโรคตงแตตน โดยสาเหตหลก

ของ NCDs นนสวนใหญเกดจาก “พฤตกรรม”

ซงเปนเรองทแกไขยากมาก

ความทาทายของภาครฐในการจดการ

โรคไมตดตอ คอ การจดการกบพฤตกรรมของ

ประชาชนในสภาพสงคมทมความเสร

“เราอยในระบบททกคนมเสรภาพทจะ

ทำาอะไรตออะไรได รวมทงทำาลายสขภาพตนเอง

ได รฐจะตองมองถงผลกระทบตางๆ และรฐตอง

มองวาจะสามารถแกไขไดมากนอยแคไหน ใน

เรองแอลกอฮอลรฐเคยหามไมใหมการซอ-ขาย

เหลา แตปรากฏวาสงทเกดขนคอ มการผลต

เหลาเถอนขาย เรองตางๆ เหลานในแงนโยบาย

มนเปนปญหาทละเอยดออน และทางออก

สดทายทรฐมกจะใชหลงจากพยายามทกอยาง

นนคอการเกบภาษ คณอยากสบบหรกสบไป

คณอยากจะดมเหลากดมไป แตฉนจะเกบภาษ

เยอะๆ” ดร.อมมาร กลาว

ปญหาดานนโยบายเองกเปนอปสรรค

อยางหนงในการแกไขวกฤต NCDs “รฐบาลกลว

วาจะมเงนไมพอ สำาหรบ 30 บาทรกษาทกโรค

ในบรรดา 3 กองทนความกลวอนนเปนเรองทไม

เหมาะสมอยางยง เพราะวา 30 บาทรกษาทกโรค

ประหยดเกนไป ทำาใหไมสามารถจดการบรการท

เพยงพอตอความตองการของประชาชนได ใน

ขณะเดยวกน องคกรทเกยวของ เชน กระทรวง

สาธารณสข และ สปสช.กไมไดใชเงนลงทนใน



การขยบขยายบรการใหมนสอดคลองกบความ

ตองการ” ดร.อมมาร ชใหเหนปญหา

สวนแนวทางในการแกไขปญหา NCDs

ดร.อมมาร ไดชแจงแนวทางทนาสนใจดงน

ตองใชมาตรการทางกฎหมาย

ทสามารถสงผลกระทบทางสงคมได เชน

มาตรการภาษของเครองดมแอลกอฮอลและ

บหร แตทงนตองอาศยมาตรการหลายๆ ดาน

เพอการจดการปญหาทตนเหตและควบคม

ปญหาทปลายเหต จงจะเหนผลสำาเรจ

ตองจดสรรเงนงบประมาณเพอ

การรกษาพยาบาล การขยายบรการใหเพยงพอ

เหมาะสม และสอดคลองกบความตองการของ

ประชาชนและตามบรบทของประเทศ เชน

การพฒนาการบรการปฐมภมในชมชนเมอง

ทถกละเลยมานาน หรอการจดการกบปจจย

เสยงหลกสำาคญททำาใหเกดความสญเสยมาก

ตามขอมลวชาการ เชน ขอมลภาระโรคของ

ประเทศไทย พบวา ผชายมปจจยเสยงจากการ

ดมแอลกอฮอลมากทสดตามดวยการสบบหร

วดจากความสญเสยการมสขภาวะทด

ตองปฏรประบบสขภาพ กฎและ

ระเบยบตาง ๆ ทสงเสรมใหประชาชนพงพา

ตวเองในการดแลสขภาพ ทศนคตของสงคมม

พลงอยางมากในการเปลยนแปลง หลายประเทศ

ทวโลกไดนำานโยบายภาษมาใชในการแกปญหา

เรองเหลาและบหร แตการเกบภาษกมขอจำากด

คอ ไมสามารถเพมขนไดตามใจ ทำาใหวนนการ

เพมภาษเหลาและบหรเรมถงจดตน แมจะมการ

เพมภาษ แตประชาชนยงมความตองการและ

ความสามารถในการจายเพอเหลาและบหรได

ร ฐอาจไดกำาไรจากการเกบภาษมากข น แต

ประชาชนยงคงไมตระหนกถงโทษของเหลา

อยางแทจรง ผลพวงจากการสบบหรและดม

เหลามมากกวาผลกำาไรทไดจากการเกบภาษ โดย

เฉพาะเรองของเหลา เหลาเปนสาเหตของความ

สญเสยอยางมหาศาล อกทงยงเปนสาเหตการ

เจบปวยดวยโรคและการสญเสยรางกาย และ

อวยวะจากการเมาแลวขบ โดยเฉพาะผ ขบข

รถสาธารณะ จงเหนวาการแกปญหาทมาจาก

พฤตกรรม ไมสามารถแกไดดวยนโยบายเพยง

ดานใดดานหนง แตตองทำาทงระบบและทำา

อยางตอเนอง



2



โดย นพ.โสภณ เมฆธน อธบดกรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

นพ.ประทป ธนกจเจรญ รองเลขาธการสำ นกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตนพ.บณฑต ศรไพศาล ผอำ นวยการสำ นกสนบสนนการควบคมปจจยเสยงหลก

สำ นกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ Dr.Yonas Tegegn ผแทนองคการอนามยโลกประจำ ประเทศไทย

ผดำ เนนรายการนพ.ทกษพล ธรรมรงส สำ นกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ

ใครทำ อะไร ทไหน และจะทำ อะไรตอไป




ในป พ.ศ.2551 องคการอนามยโลก

ไดสำารวจสถานการณความรนแรงของ NCDs

หรอโรคไมตดตอพบวามผทเสยชวตจาก NCDs

ประมาณ 36 ลานคน จาก 57 ลานคน คดเปน

63% ของการเสยชวตทงหมดของประชากรโลก

และทเสยชวตมากทสดใน 4 ลำาดบแรก คอ

โรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง โรคถงลม

โปงพอง และโรคเบาหวาน

ในขณะเดยวกนประเทศไทย กกำาลง

เผชญหนากบปญหาความรนแรงของ NCDs

มากขน จนเกดสภาวะ “การตกเหว” ตงแต

ไดรบปจจยเสยง จนเกดโรคเมตาโบลค และ

กลายเปนโรคไมตดตอ สงผลใหเกดภาวะโรค

แทรกซอนตามมา ดงนนหากไมมการลกขนมา

จดการปญหา NCDs กจะทวความรนแรงมาก

ขน ดงนนเจาภาพหลกดานสขภาพ ซงไดแก

สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรม

สขภาพ (สสส.) สำานกงานหลกประกนสขภาพ

(สปสช.) กระทรวงสาธารณสข และ องคการ

อนามยโลก (WHO) จงตองผลกกำาลงเรงหา

แนวทางจดการปญหา NCDs อยางเรงดวน

สำานกงานกองทนสนบสนนการสราง

เสรมสขภาพ (สสส.) ทำาหนาทเสมอนนำามน

หลอลนใหกบภาคเครอขายสรางเสรมสขภาพ

ใครทำ อะไร ทไหน และจะทำ อะไรตอไป



ตางๆ เพอชวยใหเกดการทำางานทคลองตว

ดร.นพ.บณฑต ศรไพศาล ผอ.สำานกสนบสนน

การควบคมปจจยเสยงหลก สสส. กลาวถง

บทบาทหลกในการผนกกำาลงรวมกบภาควา

“สสส.ทำาหนาทเปนเสมอนนำามนหลอลน

ในการนำาเงนทไดมาจากภาษบหรและเหลามา

สนบสนนใหภาคทกภาคสวนในประเทศไทย ไดม

โอกาสชวยกนทำางานสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

ใหคนไทยมสขภาพทด สวนเรองการดำาเนนงาน

NCDs ในอนาคตอนใกล สสส.จะดำ�เนนก�รส�ม

สวน คอ (1) รณรงคในสอโฆษณ�เพอสงคม

เพอเชอมโยงใหเหนคว�มสำ�คญของก�รปรบ

พฤตกรรม (2) ใหทนสนบสนนเกยวกบวช�ก�ร

เพอชใหเหนคว�มสำ�คญของพฤตกรรมเสยง

(3) สนบสนนก�รเคลอนไหวในก�รผลกดน

นโยบ�ยท�งกฎหม�ยรวมกบกระทรวง

ส�ธ�รณสข”

และเมอไมนานมาน สสส. ไดสนบสนน

การขบเคลอนการจดการโรคไมตดตอในภาพรวม

ของประเทศ โดยการรณรงคสาธารณะ และจด

กจกรรมตาง ๆ โดยใชคำาวา “กลมโรค NCDs

โรคทคณสรางเอง” และการใช กรอบ 4X4

(สโรคไมตดตอสำาคญ สปจจยเสยงหลก) เปน

แนวทาง ซงแนวทางนถอเปนการบรณาการและ

เชอมโยงการจดการปญหาการเกดโรคไมตดตอ

ทสามารถทำาไดพรอมไปในคราวเดยวกน โดย

รณรงคกบปจจยเสยงรวมตาง ๆ ของโรคเหลานน

เชน แอลกอฮอล บหร อาหาร ออกกำาลงกาย

ในรปแบบการปรบเปลยนพฤตกรรมเสยงทงหมด

แตทงนการจดการดวยมาตรการทางกฎหมายนน

คงจำาเป นท จะตองดำาเน นการแยกไปตาม

พระราชบญญตตาง ๆ ทมอยกอน

สสส. จะใหความสำาคญไปท Primary

Prevention คอการดแลเปลยนพฤตกรรม



ตงแตยงไมปวย ซง สสส. สนใจทจะสนบสนน

การวจย โดยการออกแบบสอบถามเรอง

พฤตกรรมของคนไขทมารกษาดวยโรคเบาหวาน

ความดนสง โรคมะเรง โรคถงลมโปงพอง รวมถง

เรองพฤตกรรมเสยงทเกยวกบเหลา บหร และ

เรองการออกกำาลงกาย เปนตน โดยจะมการเกบ

ตวอยางจากการศกษาขอมลจากผปวย 10-20 ราย

วามพฤตกรรมตาง ๆ อยางไร มวถชวตพฤตกรรม

ทไมดอยางไร แลวนำามาสพฤตกรรมการเกดโรค

ไดอยางไร ซง สสส.จะสามารถนำาขอมลเหลานไป

ใชในการวจยเชงรกตอไปได

ในสวนของ สำานกงานหลกประกน

สขภาพแหงชาต (สปสช.) มบทบาทในการ

ผลกดนใหเกดการขยายบรการสขภาพแก

ประชาชน และการใชงานวชาการเพอเชอม

ประกอบการตดสนใจและการวางแผนของ

หนวยบรการ โดยประเดน NCDs นนเปนหนงใน

หาประเดนหลกท สปสช.ตระหนกและใหความ

สำาคญ

นพ.ประทป ธนกจเจรญ รองเลขาธการ

สปสช.กลาววา โดยพนฐานงานของ สปสช.จะ

มบทบาทสำาคญในการเขาไปชวยผลกดนใหม

ระบบการขยายตวในสามเรอง คอ (1) ผลกดน

หรอกำาหนดใหเกดการขยายตวของระบบบรการ

(2) สนบสนนใหระบบวชาการลงไปชวยทำางาน

ในระบบบรการ (3) ผลกดนใหเกดการมสวนรวม

ของภาคสวนตางๆ เพอใหเกดประโยชนสงสดตอ

ชมชน สวนแนวทางการดำาเนนงาน NCDs นน

จะอยภายใตกฎหมายหลกประกนสขภาพ ซง

ไดกำาหนดบทบาทหลกของ สปสช.ใหเนนหนก

ในการปองกนระดบทตยภม หรอการใหบรการ

โดยตรงกบบคคล

“เรามการจดตงกองทน NCDs ขนมา

โดยกองทนนจะมบทบาทในเรองของการบรการ

และการพฒนาระบบบรการ ซงจะมการจดตง

ผดแลจากภาคสวนตางๆ เพอเขามาบรหาร

จดการกองทน และเพอกำากบทศทางใหเรอง

NCDs เปนเรองทตองชวยกนจดการและผลกดน

ในระยะยาว สวนทสองคอผลกดนใหมการ

ดำาเนนการโดยยดเอายทธศาสตรสขภาพดวถไทย

เปนกรอบหลกในการทำางาน และดงหนวยงาน

ตางๆ ใหเขามามสวนรวมในการผลกดนระบบ

บรการปฐมภม” นพ.ประทป กลาว

ทงนทาง สปสช.จะเนนใหจงหวดและ

องคกรปกครองสวนทองถน มบทบาทในการเขา

มาเปนเจาภาพจดการปญหา NCDs โดย สปสช.

จะปรบบทบาทของตวเองใหเปนแคหนวยงาน

ดานการกำาหนดยทธศาสตรการจดการ และ

การหนนเสรมการปฏบตการของพนท ซง

จงหวดนาจะมาเปนหนวยงานหลกในการดำาเนน

งานเรอง NCDs โดยในแตละจงหวดจะมหนวย

งานทดแลอยแลว แตตองเนนบคลากรอยสอง

เครอขาย คอ การสรางผจดการระบบ (System

manager) และผจดการการใหบรการในหนวย

บรการ (Service manager) โดยบคลากรทง

สองกลมนจะเปนกญแจสำาคญในการชวยขบ-

เคลอนงานภายในพนท เชนการประสานงาน

เครอขาย การดงชมชนใหเขามามสวนรวมเรอง

ของการรณรงคปรบพฤตกรรม และการทำาพนท

screening



จากการประเมนผลการทำางานทผานมา

พบวา ระบบบรการนนมศกยภาพเพมมากขน

มระบบขอมลเพอตดตามทงสถานการณปจจย

เสยงและการใหบรการ ซงขอมลเหลานไดถกนำา

มาใชวางแผนการจดการปญหาในระดบพนท

ในสวนของการขยายผลการบรณาการ

ทำางานรวมกบทองถน ถอวาเปนไปในทศทางท

คอนขางด โดยมปจจยความสำาเรจคอความ

เขมแขงของเครอขายบรการและบคลากร และโดย

พนฐานลกษณะการทำางานทตองอาศยบรณาการ

เพอปฏบตการอยแลว หนวยงานทองถนนน

ถอวามความพรอมทงในดานบทบาท/หนาท

ระบบสนบสนน (กฎหมาย) และงบประมาณใน

การทำางานเพอสรางเสรมสขภาพในชมชน แมวา

ประเดนสขภาพและสาธารณสขยงเปนเรองคอน

ขางใหมของหนวยงาน เชน การออกบทบญญต

ทองถ นเพ อควบคมปจจยเส ยง หรอการจด

บรการ โดยกลไกทจะชวยการขบเคลอนในเรองน

คอ การพฒนาเครอขายการทำางานรวมกน

“ตอนน สปสช.ไดทำางานรวมกบทองถน

มกองทนหลกประกนสขภาพใน อบต./เทศบาล

แลวกวา 7000 แหง โดย 99% มเงนหมนเวยน

ปละ 3-4 พนลานบาท ซงตรงนจะเปนจด

เรมตนของการดำาเนนการควบคม NCDs ได”

นพ.ประทป กลาว

ความทาทายในการดำาเนนงาน NCDs

หลงจากน สปสช.มโจทยสำาคญทตองทำางาน

ตอไปคอ ทำาอยางไรใหระบบบรการสามารถ

เคลอนเขาไปสนบสนนทองถนได และทำา

อยางไรใหระบบขอมลทมอยไมวาจะเปนระบบ

การเฝาระวงปจจยเสยงทงหลาย ระบบขอมล

การใหบรการ รวมทงปญหาตางๆ ลงไปส

ชมชนได

สปสช. ยงเหนความสำาคญของการ

พฒนาศกยภาพของบคลากรในระบบบรการ

โดยเชอวาการสรางความเขมแขงของเครอขาย

และการสนบสนนการทำางานรวมกนเปนทมจะ

ทำาใหศกยภาพของระบบเขมแขงดวย และยงม

การวางแผนเรองกำาลงคนและบคลากรดานอนๆ



เพมเตมในอนาคต เชน นกกำาหนดอาหาร นก

กำาหนดสงคม เขามาเสรมการทำางานเพอลดโรค

ไมตดตอ ตอไปดวย

สำาหรบกระทรวงสาธารณสข ซงเปน

เจาภาพหลกในการจดการปญหาสขภาพนน

อาจารยนายแพทยโสภณ เมฆธน อธบดกรม

ควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข ไดกลาวถง

ยทธศาสตรสขภาพดวถไทยใน 3 ประเดนคอ

(1) สงเสรมปองกน 5 กลมวย โดยจะเนน

ปองกน NCDs ในกลมวยทำางาน (2) เรอง

Service plan ซงจะม NCDs เปน 1 ใน 10

สาขา และ (3) การบรหารจดการจะเนนเรอง

ระบบขอมล แตตอนนขอมลของ NCDs ยงคอน

ขางนอย เพราะระบบขอมลของเรายงแยกสวน

กนอย

สวนแนวทางหลกในการจดการปญหา

NCDs กระทรวงสาธารณสขมแนวทางดงตอไปน

การพฒนานโยบายสาธารณะ

การพฒนาศกยภาพของชมชนในการ

จดการปญหา

การสอสารสาธารณะ

การเฝาระวงโรคของหนวยบรการ

การพฒนาระบบขอมล ตดตามและ

เฝาระวงปจจยเสยง

นโยบายบรหารงานสาธารณสขไดม

การปรบแนวทางใหมตามสถานการณ และ

บรณาการเปนการสงเสรมปองกนโรค 5 กลมวย

ไดแก กลมสตรและเดกปฐมวย กลมวยเรยน

กลมวยรน กลมวยทำางาน และกลมผสงอายหรอ

ผพการ นอกจากนยงมการยกระดบคณภาพตาม

10 Service plan ใหครอบคลมทกระดบ รวม

ถงการจดการระบบขอมล

ทงน สงทถอเปนจดออนหรออปสรรค

ของการจดการปญหา NCDs นอกจากความซบ-

ซอนของปจจยเสยงของโรคและความยากในการ

จดการปญหาแลว ยงพบวา แมวาประเทศไทย

จะมหลายหนวยงานททำางาน แตยงมการทำางาน

แยกสวนกน ทงระบบบรการและระบบขอมล

และยงขาดหนวยงานหรอองคกรทนำานโยบาย

และมาตรการไปปฏบตใช (Implementer) โดย



การปฏรประบบบรหารกระทรวงสาธารณสข

เปนตามเขตสขภาพนนจะทำาใหการทำางานม

ประสทธภาพมากขน โดยมเปาหมายเพอให

ประชาชนเขาถงบรการอยางเทาเทยมกนใน

แตละเขตสขภาพ เพราะในแตละพนทมสภาพ

ปญหาและสาเหตของปญหา รวมถงความ

ตองการตอบสนองตอปญหาทแตกตางกน เชน

ในเขตเมองมระบบการตอบสนองตอปญหาไม

คอยดในขณะทมทรพยากรคอนขางมาก ในขณะท

พนทตางจงหวดมขอจำากดดานทรพยากรหรอ

งบประมาณ

“เขตสขภาพนาจะทำาใหประชาชนไดรบ

การบรการการดแลสขภาพทเทาเทยมกน และ

นาจะชวยเสรมเรองของยทธศาสตรการสงเสรม

ปองกน Service plan ไปจนถงยทธศาสตรการ

บรหารจดการ” นายแพทยโสภณ เสนอแนะทาง

เลอกเพอใหเกดการจดการปญหาความไมเทา

เทยมกนในดานความตองการทรพยากร ซงหาก

มการจดการเขตสขภาพ จะทำาใหภาคสวนตางๆ

ในเขตมความเปนเจาของและจดการ NCDs ได

มากขน

กระทรวงสาธารณสขตระหนกถงภาระ

งานทคอนขางหนกของบคลากรสขภาพทหนวย

บรการ และความไมเพยงพอของบคลากรมาโดย

ตลอด ทผานมาไดพยายามสรางขวญกำาลงใจ

ทงเพมคาตอบแทน และการพฒนาระบบการ

จดการการทำางาน เชน การจดลำาดบความ

สำาคญของปญหางานเรงดวนเพอใหเกดการ

ทำางานอยางมประสทธภาพตามกำาลง การสราง

ภาคเครอขายในการทำางาน โดยคาดหวงวาผล

สำาเรจจากความมงมน ความคดสรางสรรคและ

นวตกรรมตาง ๆ จะเปนเครองมอสรางแรงจงใจ

เกดความภาคภมใจในการทำางานรวมกนดวยด

ตอไป



“NCDs เปนปญหาใหญ เราจะตองมคน

ซงเปนผนำาขนมา ตองมอดมการณทอยากเขามา

จดการปญหาน สวนทสองคอตองม innovation

เปล ยนแปลงตามกาลเวลา เชน อสม.ท ดแล

ชาวบาน 15–18 หลง เลาวาปนไมมคนเปนเบาหวาน

เลย นนคอความภมใจท อสม.ม ผมวาสงนนคอ

สงทเปน incentive ทเราควรจะตองทำาเพอให

เกดการรบร แลวกไดความสขจากผลสำาเรจทเรา

ทำา สวนอนๆ เรากใหเตมท ทงทเปนตวเงน และ

เรองตำาแหนง” นพ.โสภณ กลาวถงแนวทางการ

พฒนาศกยภาพของบคลากร

สำาหรบ องคการอนามยโลก ซงเปน

องคกรระหวางประเทศ จะมบทบาทหลกใน

การสนบสนนประเทศสมาชกในดานตางๆ และ

สงเสรมใหประเทศมความเขาใจตรงกนและ

สอดคลองกบแนวนโยบายและการเคลอนไหว

ในระดบโลก รวมทงสนบสนนประเทศในการ

จดการปญหาไดอยางเหมาะสมในบรบทและ

ทรพยากรของประเทศ

โดยความเคลอนไหวในระดบโลกนน

ประเดน NCDs มไดจำากดแคหนวยงานดาน

สขภาพ แตยงเปนวาระทองคการสหประชาชาต

ใหความสำาคญ มการประกาศปฏญญาทางการ

เมอง (Political Declaration) เพอปองกน

และควบคมโรคไมตดตอ มการพฒนาแผน

ปฏบตการ ตวชวดและเปาหมายระดบโลกเพอ

มาตดตามความกาวหนาในการทำางาน

Dr.Yonas Tegegn ผแทนองคการ

อนามยโลกประจำาประเทศไทย ไดกลาวถง

นโยบายการทำางานหลกๆ วา องคการอนามย

โลกมหนาทสนบสนนการจดการ โดยเฉพาะ

ศกยภาพการเปน facilitator เพอใหเกด

กระบวนการเคลอนไหวของระบบโรคใน

NCDs ใหประเทศสมาชกมการจดการเรองของ

NCDs อยางมศกยภาพ และสรางเครองมอ

ทเรยกวา “การสรางมาตรฐาน” ในการจดการ

ใหเหมาะสมกบบรบทของภมภาคนนๆ โดยใน

สวนของประเทศไทยจะมการสนบสนนใหเกด

การจดตงเครอขายควบคมโรคไมตดตอ หรอ

NCDs net เพอใหเกดกลไกการสรางการมสวน

รวมตางๆ โดยทำาหนาท เปนผ ประสานงาน

เชอมโยงภาคสวนตางๆ ใหเกดการทำางาน

สอดคลองรวมกน (Multisectoral action) และ

ยงสนบสนนการพฒนาศกยภาพของเครอขาย

เหลานนดวย

องคการอนามยโลก คาดหวงวาใน

อนาคตการจดการปญหาโรคไมตดตอของ

ประเทศไทยจะมการรวมมอระหวางภาคสวน

มากขนเรอย ๆ มการทำางานนอกเหนอจาก

หนวยงานสาธารณสข มการพฒนานโยบายโดย

เฉพาะการบงคบใชกฎหมาย มการดำาเนนการ

เพอใหบรรลเปาหมายตวชวดระดบประเทศท

สอดคลองกบตวชวดระดบโลก และประชาชนไทย

มสงแวดลอมทเออตอการมสขภาพด



3



โดยดร.นพ. ภานวฒน ปานเกต กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

ผดำ เนนรายการ ดร.นพ. ทกษพล ธรรมรงส สำ นกพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ

เสวนาสาธารณะ การคดกรองโรคและปจจยเสยงแนวใหม




ดร.นพ.ภานวฒน ปานเกต ผอำานวยการ

สำานกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค แสดงหลก

ฐานผลการศกษาถงรปแบบความจำาเปนในการ

คดกรองและความคมทนในการคดกรอง ดงน

1. หลกฐานการศกษา ยนยนวา การ

ตดตามระดบความดนโลหตของตนเองอยางตอ-

เนอง มผลตอการควบคมระดบความดนโลหต

ของกลมผปวยความดนโลหตสง และในระดบ

ประชากร พบวา สามารถสรางความตระหนกใน

การดแลสขภาพตนเอง การปรบเปลยนพฤตกรรม

สขภาพ และสงผลตอการลดโอกาสเสยงตอการ

เกดโรคไมตดตอเรอรงทอนตรายอนตามมา และ

เปนทมาในการกำาหนดแนวทางการดำาเนนงานใน

ระดบโลก “Know your number”

2. ผลการศกษา The cost-effectiveness

of screening for type 2 diabetes CDC

Diabetes Cost-Effectiveness Study Group

พบวา คาใชจายในการคดกรองเบาหวาน ใน

ประชากรอาย 25 ปขนไปในสหรฐอเมรกา พบวา

มคาใชจายเพมขน 720 บาทตอคนตอป แตม

ความคมคาในการลงทนสง โดยเฉพาะในกลมอาย

นอย เนองจากสามารถลดโอกาสในการปวย รวม

ถงการเกดภาวะแทรกซอนตามมา

เสวนาสาธารณะ การคดกรองโรคและปจจยเสยงแนวใหม



3. การทบทวนวรรณกรรมรปแบบคดกรอง

ระดบนำาตาลในเลอด (Screening for type 2

diabetes: literature review and economic

modeling) พบวา ไมมวธใดทเหมาะสมทสด ขน

อยกบระบบบรการและงบประมาณ แตจำาเปน

ตองจดใหม การคดกรอง ดวยการตรวจระดบ

นำาตาลในเลอด และใหขอเสนอแนะวา วธทได

รบการยอมรบคอ การทดสอบการตอบสนองของ

ฮอรโมนอนซลนตอระดบนำาตาลในเลอด หรอการ

ทดสอบความทนทานตอนำาตาล Oral Glucose

Tolerance Test (OGTT) และ ควรเฝาระวงดวย

การตรวจวดระดบ HbA1c แตอาจมความคมทน

ตำา หากใชเพอการคดกรองเบองตน

4. การประเมนตนทน-ประสทธผล และ

ตนทน-อรรถประโยชน ของการคดกรองเบาหวาน

ชนดท 2 ในประชากรไทย พบวา การคดกรองใน

ทกรปแบบ มตนทนตำากวาการไมคดกรอง และ

การคดกรองเบาหวานทมความคมทน คอ การ

ตรวจคดกรองโรคเบาหวานทอาย 30 ปขนไป ท

มความเสยง คอ ดชนมวลกายมากกวา 25 และ

มระดบความดนโลหตสง ดวยการตรวจนำาตาลใน

เลอดหลงอดอาหาร (fasting plasma glucose:

FPG) ความถของการตรวจทก 5 ป

5. สำาหรบการประเมนความเสยงตอ

โรคหวใจและหลอดเลอด การศกษาจากองคการ

อนามยโลก(WHO) ทไดมการวเคราะหตนทน ท

เปน Best buy Intervention สำาหรบ NCDs ใน

กลมประเทศทมรายตำา-ปานกลาง พบวา ตนทน

การประเมนโอกาสเสยงราย CVD มแนวโนมลด

ลง และมความคมคาในการดำาเนนงาน

จากสถานการณโรคไมตดตอเรอรง และ

หลกฐานตางๆ ทแสดงในเบองตน สำานกโรคไม

ตดตอ กรมควบคมโรค ในฐานะหนวยงานทม

บทบาทหนาท ในการเฝาระวง ปองกน ควบคม

และตดตามประเมนผลโรคไมตดตอเรอรง จง

พฒนา แนวทางคดกรองและประเมนปจจยเสยง

โรคไมตดตอเรอรงในประชากร และนำาเสนอตอ

ทประชม เพอขอรบฟงความคดเหนของผทมสวน

ไดสวนเสยจากภาคสวนตางๆ

ทมา : ดร.นพ. ภานวฒน ปานเกต

แนวทางคดกรองและประเมนปจจยเสยงโรคไมตดตอเรอรงในประชากร

ประชาชนไดรบการคดกรองภาวะเสยงโรคไมตดตอเรอรง

คดกรองภาวะเบาหวาน ความดนโลหตสง และประเมนโอกาสเสยง CVD

วดตามมาตรฐานซาอกครง

สงตรวจ เพอวนจฉยยนยนเปนโรคโดยแพทย

ลงทะเบยนผปวยโรคไมตดตอเรอรงเขาระบบบรการ (กลมปวย)




ขนตอนการคดกรองและประเมนปจจยเสยงโรคไมตดตอเรอรง ในประชากรอาย 15-34 ป

* หมายถงตองไดรบการประเมน

โอกาสเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอด หรอ

CVD ดวยตารางสของสำานกโรคไมตดตอ

กรมควบคมโรค ซงดดแปลงจากองคการ

อนามยโลก (WHO)

หมายเหต กรณวดความดนโลหต

ทบาน การแปลคาความดนโลหต จะลดลง

อก 5 มลลเมตรปรอท

ขนตอนการคดกรองความดนโลหตสง

วดระดบความดนโลหตตวเครองมาตรฐาน

BP ตวบน <120 และ

ตวลาง <80 มม. ปรอท

กลมปกต

Follow Up

ดวยการวด BP

ตามมาตรฐานซำ 1 ป

Follow Up


ตามมาตรฐานซำ 1-2 เดอน

กลมปวย

ภาวะ/โรคความดนโลหตสง

- Follow Up ดวยการวด BP

ตามมาตรฐานซำ 1 สปดาห

- ต ดต าม แล ะปร ะ เ ม นภ าว ะ

แทรกซอนจากความดนโลหต

*ประเมนโอกาสเสยง CVD ของ

สานกโรคไมตดตอ กรมควบคม

โรค ซงดดแปลงจากองคการ

อนามยโรค (WHO)

กลมเสยง สงยนยนการวนจฉย

โดยแพทยสงพบแพทย ภายใน

วนเดยวกน

BP ตวบน 120-139 และ

ตวลาง 80-89 มม. ปรอท



BP ตวบน >180 และ/หรอ

ตวลาง > 110 มม. ปรอท

ไมใช

ใช



ขนตอนการคดกรองเบาหวาน

คดกรองเบาหวาน

คดกรองความเสยงของเบาหวานดวยวาจา

ประเมนปจจยเสยงCVD ดวยวาจา

สงยนยนการวนจฉยโดยแพทย

กลมโรคเบาหวาน

ใหคำ แนะนำ ปรบพฤตกรรมลดปจจยเสยง

-Follow up มาตรฐาน ทก 1 ป-Follow up ตามความเหมาะสมของความเสยง

พบปจจยเสยงนอยกวา 3 ขอ


พบปจจยเสยงตงแต 5 ขอขนไป

FCG <100 มก/ดล. FCG = 100-125 มก/ดล. FCG > 126 มก/ดล.

ตรวจวดระดบในเลอดดวยการเจาะปลายนว(Fasting Capillary Glucose: FCG)


กลมปกต

กลมปกต

ใหคำ แนะนำ

กลมเสยงไมใช

ใช

Follow Up

มาตรฐานทก 1-2 ป

- ตดตามและประเมนภาวะ

แทรกซอนจากเบาหวาน

* ประ เมน โอกาส เ สยง

CVD ของสานก โรคไม

ตดตอ กรมควบคมโรค

ซงดดแปลงจากองคการ









การคดกรองความเสยงของเบาหวาน

ดวยวาจา (Verbal Screening) 5 ขอ ดงน

1. มภาวะนำาหนกเกนและอวน รอบ

เอว ≥ ½ ของสวนสง (เซนตเมตร) หรอม ดชน

มวลกาย ≥ 25 กก./ม.2

2 . ม ภ า ว ะ ค ว า ม ด น โ ล ห ต ส ง

BP≥140/90 มม. ปรอท หรอมประวตเปน

HT หรอรบประทานยาควบคม HT

3. มรอยพบ รอบคอหรอใตรกแรดำา

4. มประวต พอ แม พ หรอนองเปน

เบาหวาน

5. สบบหร

การประเมนปจจยเสยง CVD ดวย

วาจา 9 ขอ ดงน

1. การกนผก ผลไม ไมเพยงพอ (ผก

ผลไม < 400 กรมตอวน)

2. การมวถชวตนง ๆ นอน ๆ (ม

กจกรรมทางกายระดบปานกลาง < 150 นาท

ตอสปดาห)

3. สบบหร (ยงคงสบบหร ยาเสน

ยาสบ บหรซกกาแรต บหรซการ หรอหยด

สบไมเกน 1 ป)

4. ดชนมวลกาย และ รอบเอวเกน

5. มอตราสวนของ Chol ตอ HDL

> 5 หรอ ประวตไขมนผดปกต

6. มประวต HT

7. มประวต DM

8. มประวต IHD และ/หรอ Stroke

9. ประวตญาตสายตรง (พอ แม พ

หรอนอง) เคยไดรบการวนจฉยจากแพทย วา

ปวยดวย CVD






ขนตอนการคดกรองและประเมนปจจยเสยงโรคไมตดตอเรอรงในประชากรอาย 15-34 ป

การคดกรองความเสยงของเบาหวานดวยวาจา (Verbal Screening) ม 5 ขอ ดงน

1. มภาวะนำาหนกเกนและอวน รอบเอว ≥ ½ ของสวนสง (เซนตเมตร) หรอม ดชนมวล

กาย ≥ 25 กก./ม.2

2. มภาวะความดนโลหตสง BP ≥140/90 มม.ปรอท หรอมประวตเปน HT หรอ

รบประทานยาควบคม HT

3. มรอยพบ รอบคอหรอใตรกแรดำา

4. มประวต พอ แม พ หรอนองเปนเบาหวาน

5. สบบหร (ยงคงสบบหร ยาเสน ยาสบ บหรซกกาแรต บหรซการ หรอหยดสบไมเกน

1 ป)

การประเมนปจจยเสยง CVD ดวยวาจา 9 ขอ ดงน

1. การกนผก ผลไม ไมเพยงพอ (ผก ผลไม < 400 กรมตอวน)

2. การมวถชวตน ง ๆ นอน ๆ (มกจกรรมทางกายในระดบปานกลาง < 150 นาท


3. สบบหร (ยงคงสบบหร ยาเสน ยาสบ บหรซกกาแรต บหรซการ หรอหยดสบไมเกน

1 ป)


5. มอตราสวนของ Chol ตอ HDL > 5 หรอ ประวตไขมนผดปกต




9. ประวตญาตสายตรง (บดา มารดา พนอง) เคยไดรบการวนจฉยจากแพทย วาปวย

ดวย CVD



ขนตอนการคดกรองและประเมนปจจยเสยงโรคไมตดตอเรอรง ในประชากรอาย 35 ปขนไป

* หมายถงตองไดรบการประเมนโอกาสเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอด หรอ CVD ดวยตาราง

สของสำานกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค ซงดดแปลงจากองคการอนามยโลก (WHO)

หมายเหต กรณวดความดนโลหตทบาน การแปลคาความดนโลหต จะลดลงอก 5 มลลเมตรปรอท


วดระดบความดนโลหตตวเครองมาตรฐาน

คดกรองความดนโลหตสง

ขนตอนคดกรองความดนโลหตสง

BP ตวบน <120 และ

ตวลาง <80 มม. ปรอท

กลมปกต กลมเสยง สงยนยนการวนจฉย

โดยแพทย

กลมปวย

โรคความดนโลหตสง

สงพบแพทย ภายใน

วนเดยวกน





BP ตวบน >180 และ/หรอ

ตวลาง > 110 มม. ปรอท

ไมใช

ใช

Follow Up


ตามมาตรฐานซำ 1 ป

Follow Up


ตามมาตรฐานซำ 1-2 เดอน

- Follow Up ดวยการวด BP ตามมาตรฐานซำ 1 สปดาห- ตดตามและประเมนภาวะแทรกซอนจากความดนโลหต*ประเมนโอกาสเสยง CVD ของสานกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค ซงดดแปลงจากองคการอนามยโรค (WHO)



ขนตอนการคดกรองเบาหวาน

คดกรองเบาหวาน

ตรวจวดระดบในเลอดดวยการเจาะปลายนว(Fasting Capillary Glucose: FCG)

FCG < 100 มก/ดล.

กลมปกต กลมเสยง

FCG = 100-125มก/ดล. FCG < 126 มก/ดล.

สงยนยนการวนจฉย

โดยแพทย

ประเมนปจจยเสยงCVD 9 ขอ ดวยวาจา

*ประเมนโอกาสเสยง CVD ของสำ นกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค ซงดดแปลง

จากองคการอนามยโรค WHO)

ใหคำ แนะนำ ปรบพฤตกรรมลดปจจยเสยง

Follow up มาตรฐานทก 1-2 ป

- Follow up มาตรฐานทก 1 ป- Follow up ตามความเหมาะสมของ ความเสยง

-ตดตามและประเมนภาวะแทรกซอนจากเบาหวาน*ประเมนโอกาสเสยง CVD ของสำ นกโรคไม

ตดตอ กรมควบคมโรค ซงดดแปลงองคการอนามย

โลก (WHO)


ใหคำ แนะนำ

กลมปวยโรคเบาหวาน

ไมใช

ใช

พบปจจยเสยงนอยกวา 5 ขอขนไป









การประเมนปจจยเสยง CVD ดวย

วาจา 9 ขอ ดงน

1. การกนผก ผลไม ไมเพยงพอ (ผก

ผลไม < 400 กรมตอวน)

2. การมวถชวตนง ๆ นอน ๆ (ม

กจกรรมทางกายระดบปานกลาง < 150 นาท


3. สบหร (ยงคงสบบหร ยาเสน

ยาสบ บหรซกกาแรต บหรซการ หรอหยด

สบไมเกน 1 ป)


5. มอตราสวนของ Chol ตอ HDL

> 5 หรอ ประวตไขมนผดปกต




9. ประวตญาตสายตรง (พอ แม พ

หรอนอง) เคยไดรบการวนจฉยจากแพทย วา

ปวยดวย CVD

ไป ทไดรบการประเมนปจจยเสยง CVD ดวย

วาจา 9 ขอ แลวพบปจจยเสยงมากกวา 5 ขอ

ขนไป

ขนตอนการประเมนโอกาสเสยงตอ

โรคหวใจและหลอดเลอด หรอ CVD ของ

สำานกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค ซง

ดดแปลงจากองคการอนามยโลก (WHO)

การประเมนโอกาสเสยงตอโรคหวใจ

และหลอดเลอด หรอ CVD ของสำานกโรค

ไมตดตอ กรมควบคมโรค ซงดดแปลงจาก

องคการอนามยโลก (WHO) ทำาในกลม ดงน

(1) กลมปวยดวยโรคความดนโลหต

สงและโรคเบาหวานทกราย

(2) กลมปกตและกลมเสยงจากการ

คดกรองเบาหวาน ในประชากรอาย 35 ปขน




ประเมนโอกาสเสยง CVD ของสำ นกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

ซงดดแปลงจากองคการอนามยโลก (WHO)

ประเมนโอกาสเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอด ใน 10 ปขางหนา

โอกาสเสยง < รอยละ 20 โอกาสเสยงรอยละ 20 - < 30 โอกาสเสยง ≥ รอยละ 30

ลงทะเบยนกลมเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอด

ตดตามและประเมนโอกาสเสยงซาทก 1 ป

ตดตามและประเมนโอกาสเสยงซาทก 6-12 เดอน

ตดตามและประเมนโอกาสเสยงซาทก 3-6 เดอน

ใหความร เรองปจจยเสยงและอาการเตอนของโรค และปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ/จดการตนเอง




การประเมนโอกาสเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอด หรอ CVD ดวยตารางสของ

สำานกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรคคดแปลงจากองคการอนามยโลก (WHO)

ตารางสท 1 กรณทราบผล โคเลสเตอรอล (cholesterol) ในเลอด




การประเมนโอกาสเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอด หรอ CVD ดวยตารางสของ

สำานกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรคคดแปลงจากองคการอนามยโลก (WHO)

ตารางสท 2 กรณไมทราบผล โคเลสเตอรอล (cholesterol) ในเลอด



ขอเสนอแนะ

ผทมสวนไดสวนเสยจากภาคสวนตางๆ

ไดมการใหขอคดเหนอยางกวางขวาง ซงสามารถ

สรปเปนประเดนทสำาคญ ดงน

1. การดำาเนนการดานการคดกรองตอไป

แมไมถกกำาหนดเปนตวชวดในการดำาเนนงาน

แตยงคงเปนบรการพนฐานทประชาชนควรไดรบ

และสามารถปรบเปลยนเพอใหเหมาะสมและ

สอดคลองกบการดำาเนนงานในพนทได แตมง

เนนใหการกำากบตดตามผลการดำาเนนงานใน

ระดบเขต

2. การพฒนาศกยภาพของบคลากร

ทเกยวของกบการคดกรอง และการนำาผลการ

คดกรองไปใชเพอจดบรการตามความเสยง เพอ

ลดภาระโรคทเกดจากโรคไมตดตอเรอรง

3. แนวทางและเครองมอในการคดกรอง

ตองมมาตรฐานและเปนระบบเดยวกนทวประเทศ

4. ระบบสนบสนนทมประสทธภาพ เชน

ระบบฐานขอมล งบประมาณ คาตอบแทนในการ

ดำาเนนงาน เปนสงทสงผลตอประสทธภาพการ

ดำาเนนการคดกรองโรคไมตดตอเรอรง

5. พฒนากลไกดานการจดการ ประสาน

เชอมโยงการดำาเนนงาน เพอสนบสนนการคดกรอง

โรคไมตดตอเรอรง



4



โดย อาจารยพดตาน พนธเณร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร

นพ.แสวง หอมนาน สำ นกงานสาธารณสข จงหวดนครนายกนพ.วรารก หวงจตตเชยร โรงพยาบาลอมพวา จงหวดสมทรสงครามนางทพวนย เฑยรฆโรจน รพ.สต.ตำ บลบานเบญพาด ตำ บลพงตร

อำ เภอพนมทวน จงหวดกาญจนบร

ผดำ เนนรายการ นพ.ภษต ประคองสาย สำ นกพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ

วกฤตกำ ลงคนไมพอเพยงในระบบสขภาพ




ขอเทจจรงทนาเปนกงวลตอนนคอ

คนเกนคร ง โลกตายดวย NCDs สวนใน

ประเทศไทย NCDs กำาลงกลายเปนภยคกคาม

ทตองเรงรบมอแกไข เนองจากจำานวนประชากร

ผสงอายทเพมมากขน บงชถงแนวโนมการเพม

ขนของจำานวนผปวย NCDs ดวย แตทวาปญหา

ทนาเปนหวงทสดในตอนนคอ จำานวนบคลากร

ทไมเพยงพอตอการรบมอวกฤต NCDs ทกำาลง

ทวความรนแรง

อาจารยพดตาน พนธ เณร คณะ-

แพทยศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ไดกลาวถง

ภาพรวมสถานการณ NCDs ในประเทศไทย

ถง 4 โรคเรอรงททำาใหเกดการสญเสยในลำาดบ

ตนๆ ของประเทศ คอ โรคหวใจและหลอดเลอด

โรคเบาหวาน โรคมะเรง และโรคระบบทางเดน

หายใจเรอรง คดเปนมลคาการสญเสย 7.7 ลานบาท

หรอรอยละ 74 ของการสญเสยทงหมด โดยม

ปจจยเสยงทสำาคญคอ แอลกอฮอล บหร ความ

ดนโลหตสง การบรโภค วถชวตทนำาไปสการ

มสขภาพไมด และนำาหนกเกน ซงแนวทางใน

การรบมอกบปญหาน ไดเสนอวาควรมการเพม

กำาลงคนทางดานแพทยทางเลอก แพทยสาย

เวชศาสตรครอบครว Tele-medicine และ

เพมเทคโนโลยทางเลอก เพราะปญหาทพบใน

วกฤตกำ ลงคนไมพอเพยงในระบบสขภาพ



ประเทศไทยคอ ยงมความตองการบรการทางการ

แพทยเพมขน ทงในสวนของผปวยนอกและผปวย

ใน 60% อกทงบคลากรในภาครฐกยงปรบตว

ไมทนการเปลยนแปลง เนองจากจำานวนแพทย

เพมขนเพยงแค 30% ในชวงป 2546 - 2555

และแพทยหรอบคลากรยงมภาระงานทสง โดย

แพทยชมชนหนงคน มเวลาดแลคนไขโดยเฉลย 4

นาทเทานน เมอประเมนจำานวนแพทยและความ

ตองการในป 2546 พบวาประเทศไทยยงขาด

แพทยในทกสาขา โดยเฉพาะในอก 7 ปขางหนา

ประเทศไทยจะขาดอายรแพทยมากถง 4,000

กวาคน ไมตางกบพยาบาลวชาชพทประเทศไทย

ยงมความตองการสงเชนกน

ทงน อาจารยพดตาน ยงไดยกตวอยาง

การศกษาอปทานกำาลงคนพยาบาลวชาชพใน

ประเทศไทย ของ ดร.กฤษดา แสวงด ในป 2551

พบวา ภายใน 10 – 15 ป ประเทศไทยจะเผชญหนา

กบปญหาการขาดแคลนพยาบาลวชาชพจาก

การเกษยณอาย จำานวน 11,050 คน เพราะ

พยาบาลเปนกำาลงพลทมจำานวนปในการทำางาน

สน คอประมาณ 22 ปเทานน และเพอชดเชยการ

สญเสยนประเทศไทยตองผลตพยาบาลประมาณ

9,000 คนในป 2552 เปนตนไป แตปจจบน

ประเทศไทยมการผลตพยาบาลวชาชพจาก

สถาบนการศกษารวมทงสน 74 แหง มจำานวน

นกศกษา 7,770 คน และสำาเรจการศกษาเพยง

5,864 คนเทานน ซงถอวาจะเปนปญหาทสำาคญ

ในอนาคตหากไมมการเรงการจดการในเรองน

“สงทสำาคญทสดของการพฒนาทาง

การแพทย คอ กำาลงคน เพราะคนทำาใหเกดการ



บรการ จงเปนปจจยการผลตทสำาคญทสด ถาด

ตามนยามขององคการอนามยโลก คนทกคนคอ

บคลากรทางการแพทยหมด ไมใชเฉพาะหมอ

พยาบาล แตการทประชาชนดแลสขภาพของ

ตนเอง ประชาชนกถอวาเปนบคลากรทางการ

แพทยแลว และถาจะดการแกปญหาทดทสดกคอ

การปองกนไมใหเกดโรค โดยเรมจากตวเราดทสด

หรอถาสงขนอกขนกคอ primary care เพยงแค

ทำาจรงจงสองขนน NCDs ลดลงอยางแนนอน”

อาจารยพดตาน กลาว

ขณะททพวนย เฑยรฆโรจน พยาบาล

วชาชพชำานาญการ รพ.สต.บานเบญพาด ตำาบล

พงตร อำาเภอพนมทวน จงหวดกาญจนบร ได

กลาวเสรมวา ทามกลางวกฤตบคลากรทางการ

แพทยทไมเพยงพอนน อสม.คอผชวยสำาคญท

จะสามารถแบงเบาภาระงานการดแลผปวย

NCDs ในระบบบรการปฐมภมไปไดมาก เพราะ

ท รพ.สต.บานเบญพาดมการใชแนวคด “ปงปอง

จราจรชวต 7 ส” ในการแยกกลมดแลผปวย คอ

ในกลมปกต อปท.จะเปนเจาภาพหลกในการดแล

กลมเสยงโดยม อสม.เปนผดแล และสำาหรบกลม

ผปวย รพ.สต.และเครอขาย (ประกอบไปดวย

อสม. อปท. รพ.สต.ใน CUP รพช. รพท.) จะ

เปนผดแล ซงจะเหนไดวากระบวนการดแลกลม

เสยง อสม.จะเขามามบทบาทสำาคญมาก เพราะ

กำาลงคนททำางานใน รพ.สต.มจำานวนไมเพยงพอ

นอกจาก อสม.จะชวย Screen กลมผปวยเพอ

สงให รพ.สต.ทำาหนาทคดแยกแลว ยงมสวน

ชวยในการปรบเปลยนพฤตกรรมและตดตาม

กลมเสยงทก 3 เดอนอกดวย

“เราจะเปดคลนกทกวนศกรท 2 ของ

เดอนเพอดแลคนไขกวา 200 คนของเรา ใน

สวนของกระบวนการดแลผปวย รพ.สต.มการ

จดบรการไวอยางเปนขนตอนเพอจะไมใหผปวย

เสยเวลากบตรงนนาน คนไขจะไดรบการเจาะ

เลอดจาก อสม.กอน 1 วนทบาน แยกคนไขเปน

ส เพอจะเปนควในการตรวจ ซงคนไขจะเรยนรวา

หากคณควบคมนำาตาลด คอไดสเขยว คณกจะได

รบการเขาตรวจกอน ไดกลบบานกอน สวนคนท

ไมคมนำาตาลจะไดสแดง กตองรอตรวจนานหนอย



เพราะตองมการซกถามพดคยกนเยอะ” ทพวนย

กลาวถงระบบการตรวจคนไข

สวนผ ป วยกจะมการตดตามและสง

refer ไปทโรงพยาบาลเจาคณไพบลย ซงหาก

ผ ปวยมการควบคมไดดกจะถกสงกลบมาท

รพ.สต. ซ ง อสม.ในพนทกจะชวยกนคด

นวตกรรมเพอปรบเปลยนพฤตกรรมใหคนใน

ชมชน อาทเชน คนตนแบบเลกบหร ดมเบลลดพง

รณรงค 3 อ. ในชมชน กนอาหารถกส สขภาพด

ปลอดโรค เปนตน ทงนเพอสรางความตะหนก

ในการเปนเจาของชมชน เจาของสขภาพทตอง

ชวยกนดแล

“เครอขายทสำาคญคอ คนทำางาน ไมวา

จะเปน อปท. ทม CUP รวมทงตวคนไขเองเปน

สวนทสำาคญททำาใหงาน NCDs เดนหนาไปได”

ทพวนยกลาวทงทาย

นพ.วรารก หวงจตตเชยร รพ.อมพวา

จ.สมทรสงคราม กลาววา จ.สมทรสงคราม เปน

พนททมกลมผปวยเบาหวานทงอำาเภอจำานวน

1,849 ราย หรอคดเปน 3.84% และมการเขา

รบการรกษากบ รพ.อมพวา จำานวน 934 ราย

ซงปญหา NCDs มแนวโนมทสงขนเชนกน และ

ประสบปญหาเรองบคลากรทางการแพทย เพราะ

บรบท รพช.ทเปน gateway ควรม family

doctor เปนตวหลก และเนองจากแพทยทเขา

มาทำางานสวนใหญเปนแพทยใชทนทจะมาอยไม

เกน 3 ป สงผลใหมการหมนเวยนแพทยบอย ขาด

ความตอเนองในการดแลคนไข อกทงพยาบาลก

เปนกลมททำางานมานาน มอายเฉลยสง ไมมรน

ใหมหมนเวยนเขามาชวยงาน ทำาใหศกยภาพของ

กลมนลดลงดวยเชนกน

“โจทยมอยว� สมรภมนใครควรเปน

คนด primary care หรอควรเปลยนใหเปน

อ�ยรแพทยเอ�ไปดใหหมดเลย ซงผมมองว�

ควรม register ผรบผดชอบหลกใหชดเจน ม

ก�รจดระบบแยกแยะผปวย เนนก�รดแลระบบ

แบบปฐมภมและก�รปรบเปลยนพฤตกรรม”

นพ.วรารก กลาว

เนองจากภาระงานสง จง ตองเนน

การดแลปฐมภมและการพฒนากำาลงคนแบบ

หมนเวยน โดยใหคณคากบการทำางานแบบ

เวชศาสตรครอบครวในเรอง NCDs เนนการ

ทำางานกบกลมเสยงเปนหลก พรอมเสนอ

ยทธศาสตรเรองกำาลงคนในทกระดบ ในสวน

ของ primary care พยาบาลวชาชพควรเปน

ตวหลกทงใน รพ.สต.และ รพช. แตในปจจบน

ยงขาดแคลนและมอายเฉลยสง และตองตงเปา-

หมายการทำางานรวมกบเครอขายในพนท เพอแก

ปญหาการขาดแคลนแพทย การทำางานแบบสห-

สาขาวชาชพจงมความสำาคญ รวมทงมขอเสนอให

กระทรวงสาธารณสขตองวางแผนการดำาเนนการ

ดานกำาลงคนอยางเปนระบบ เพอรองรบ NCDs

ในขณะทการขบเคลอนงาน NCDs ใน

จงหวดนครนายก นพ.แสวง หอมนาน นายแพทย

สาธารณสขจงหวดนครนายก ไดกลาวถงบทบาท

ของสาธารณสขจงหวดวา เปนหนวยงานบรหารท

ทำาหนาทแทนกระทรวง นายแพทยสาธารณสข

จงหวดจงเปนผรบนโยบายจากกระทรวง และนำา

นโยบายไปขบเคลอนตอ ซงตองทำางานสมพนธกบ

ผวาราชการจงหวด ในสวนของจงหวดนครนายก



ท นพ.แสวง ดแลรบผดชอบอยนนมประชากร

สงอาย 14% ซงสงกวาเกณฑเฉลยของประเทศ

มปญหาการขาดบคลากรทางการแพทยเชนกน

โดยจะพบปญหาแพทยลาออกซงเปนปญหาของ

กระทรวงดวย

“NCDs ยงไมสอถงคนไทย เพราะยง

มความเขาใจผดวา NCDs คอโรคตดตอ อกทง

ยงเปนโรคทเกดขนเองของแตละบคคล ซงเปน

หนาทของทกฝายทตองชวยกนฉายภาพวา เรอง

สขภ�พเปนเรองของทกคน ไมใชเรองของ

กระทรวงส�ธ�รณสข หรอบคลากรสาธารณสข

แลวกพยายามหาพนธมตรเขารวม ไมอยางนน

อก 100 ปขางหนา กไมสามารถแกปญหาน

ได” นพ.แสวง กลาวพรอมแนะวา นายแพทย

สาธารณสขประจำาจงหวดตองเปนนกประสาน

คอประสานยทธศาสตร โดยตองนำายทธศาสตร

ทงหมดมาประสานเปนเรองเดยวกน กอนทจะ

กระจายงานสผปฏบตงาน

ขนตอนการดำาเนนงานประกอบดวย

จดตง NCDs board โดยม นายแพทย

สาธารณสขจงหวดเปนประธาน เพอกำาหนด

นโยบาย ใหคำาปรกษา สนบสนนและตดตาม

ควบคมกำากบ NCDs

จดต งคณะทำางานดานสงเสรม

ปองกน (Primary Prevention) โดยใหแพทย

ดานเวชกรรมปองกนเชยวชาญเปนประธาน เพอ

กำาหนดรปแบบและแนวทางการดำาเนนงาน

จดตงคณะทำางานดานคณภาพการ

รกษา โดยมหวหนาอายรกรรมเปนประธาน เพอ

วางแผนการดแลรกษาผปวย พฒนาจดทำา CPG

พฒนาบคลากรและระบบการสงตอผปวยจนถง

การประเมนและพฒนาระบบบรการดแลผปวย

ใหไดรบการตรวจขนพนฐาน

จดตงคณะทำางานพฒนาระบบขอมล

โดยให นวก.สาธารณสขดานบรการทางวชาการ

เชยวชาญ เปนประธาน เพอวางแผนระบบขอมล

รายงานโรคไมตดตอเรอรงผานระบบ Data

Center พรอมทงพฒนาและดแลระบบการลง

ทะเบยนผปวยรวมทงระบบรายงาน

จดตงคณะทำางานประชาสมพนธ โดย

ม นกว.สาธารณสขดานสงเสรมพฒนาเชยวชาญ

ดแลประสานงาน สนบสนนใหเกดกจกรรมการ

สรางเสรมสขภาพและปองกนโรค พรอมทง

ประชาสมพนธความเสยง และการสรางเสรมสข

ภาพ รวมทงการปองกนโรคใหกบประชาชน

โดยสรปแลว นพ.แสวง ไดกลาวถงปจจย

ทนำาไปสความสำาเรจของการดำาเนนงานเกยวกบ

NCDs คอ ตองมนโยบายทชดเจน มการกำากบ

และตดตามงานอยางจรงจง คนทำางานตองม

ความมงมน ทมเท เสยสละ และทสำาคญคอ

ตองมความรวมมอของเครอขาย



5



โดยรศ.พญ.ลดดา เหมาะสวรรณ ภาควชากมารเวชศาสตร

คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทรพญ.ยพยง แหงเชาวนช ศนยนมแมแหงประเทศไทย

พญ.สายพณ โชตวเชยร สำ นกโภชนาการ กรมอนามยอาจารยสวมล จนทรเปรมปรง โรงเรยนนวมนทราชนทศ สตรวทยา พทธมณฑล

ผดำ เนนรายการ รศ.พญ.ลดดา เหมาะสวรรณ ภาควชากมารเวชศาสตร

คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร

บรณาการงานเพอปองกน NCDs ตามกลมวย: กรณวยเดก วยเรยน

และวยรน




ป จจย เส ยงโรคไมตดตอ เร อร ง

(NCDs) เรมตงแตอยในครรภมารดา ดงนน

การปองกนกควรเรมตงแตในครรภมารดาเชน

เดยวกน ปจจยทเกยวของกบโรคอวนและโรคไม

ตดตอเรอรงตงแตในครรภคอ

1) ทารกในครรภไดรบอาหารมากเกน

ไป สงผลใหเดกแรกคลอดมนำาหนกมากเกน

เกณฑ มการสะสมของเซลลไขมน ทำาใหมความ

เสยงโรคอวน และโรคเบาหวาน ชนดท 2

2) ทารกในครรภไดรบอาหารนอยเกน

บรณาการงานเพอปองกน NCDs ตามกลมวย: กรณวยเดก วยเรยน

และวยรนไป สงผลใหมการพฒนาอวยวะตางๆ ไมเตมท

เชน ตบออน ไต และเมอคลอดเดกจะมนำาหนก

ตำากวาเกณฑ และมความเสยงโรคเบาหวาน และ

โรคไต จากการสำารวจสถานการณเดกและสตร

ในประเทศไทย พ.ศ. 2555 พบวา เดกมนำาหนก

แรกคลอดตำากวาเกณฑรอยละ 7.6 ซงมแนวโนม

ลดลง นอกจากน อตราของเดกทเตย ผอม และ

อวน มแนวโนมเพมขนจากการสำารวจในป พ.ศ.

2549 ซงเดกทมภาวะอวนมความเสยงทจะเกด

โรค NCDs ในอนาคต รอยละ 30



Physicalinactivity

โภชนาการในชวงแรกของชวตDOHaD

Risk

fac

tors

โรคหวใจและหลอดเลอดโรคเบาหวาน

โรคมะเรง

โรคปอดเรอรง

Cardiovascular diseases

Chronic respiratory diseases

Diabetes

Cancer

OtherNCDs

http://www.emro.who.int/egypt-infocus/stepwise-surveillance.html

Alcohol Unhealthydiet

Smoking



การเกดโรคอวนในวยเดก มสาเหตจาก

หลายปจจย เชน การไมกนนมแม พฤตกรรมการ

บรโภคอาหารทไมเหมาะสม เชน ทานขนมหวาน

เครองดมรสหวาน ไมกนผกและผลไม ไมทาน

อาหารเชา เปนตน และมพฤตกรรมทางสขภาพ

ทไมเหมาะสม เชน พกผอนนอยและไมมกจกรรม

ทางกาย ซงสงผลเสยตอรางกาย เชน นอนกรน

และหยดหายใจขณะหลบ ขาโกงหรอขากางผด

ปกต โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง ไขมนใน

เลอดสง โรคหวใจและหลอดเลอด เสยงตอการ

ขาดธาตเหลกและวตามนตางๆ และมผลการ

เรยนดอยกวาเดกทมนำาหนกปกต

ทมา : รศ.พญ.ลดดา เหมาะสวรรณ

Obesity/Visceral Obesity Metabolic

Syndrome Diabetes

HypertensionCardiovascular

and other Diseases, Asthma

ปจจยทเกยวของกบการเกดโรคอวนและโรคเรอรงFactors related to the development of obesity and associated disorders

(Koletzko et al. AJCN 2011)

Genes and Environment Fetal Over melnutrition

e.g.maternal obesity, highpregnancy weight gain, diet in pregnancy, gestational diabetes

พนธกรรมและปจจยแวดลอม

ทารกในครรภไดรบอาหารมากเกนไป

Postnatal Nutrition and Growth

e.g.lack of or short breastfeeding overfeeding, excessive protein

intake undernutritionFetal Undernutrition

and Low Birth Weighte.g.maternal nutritional

imbalances, placental dysfunctionโภชนาการและการเตบโตหลงเกด

ทารกในครรภไดรบอาหารนอยเกนไปและนำ หนกแรกเกดนอย



การปองกนโรคอวนและโรคเรอรงใน

วยเดก จะตองเรมดแลตงแตชวงเรมตนของชวต

และดแลทกชวงวย

วยเดก ควรสงเสรมใหกนนมแม และ

ใหอาหารตามวยอยางเหมาะสม

วยเตาะแตะ-วยรน ควรสนบสนน

การดมนมและเครองดมหวานนอย อาหารวาง

สขภาพ อาหารหลกคณภาพ (ลดหวานมนเคม

เพมผก ผลไม) ออกกำาลงกาย ใชเวลาหนาจอไม

เกน 2 ชม./วน

วยเรยน-วยรน ตองปองกนให

หางไกลยาเสพตด โดยสรางสงแวดลอมทด

(healthy environment) ตงแตบาน ศนย

พฒนาเดกเลก และโรงเรยน




“นมแมเปนตนทนสขภาพ ทงทางกาย

ใจ สมอง และยงชวยลดความเสยงในการเกดโรค

NCDs ทงในลก (ลดการเกดโรคอวนรอยละ 12)

และตวแมเอง (ลดการเกดมะเรงเตานมรอยละ

90 และลดความเสยงโรคหวใจและไขมนใน

เลอดสง)”


ทารก

นมแม

บาน ศนยเดก รร.อนบาล -------โรงเรยน - healthy food environment

วยเตาะแตะกอนเรยน

วยเรยน

วยรน

ปจจย/พฤตกรรมเสยงคงอยตลอดชวต

เกดใหมทกชวงชวต

นม & เครองดมหวานนอย

อาหารหลกคณภาพ : ลดหวาน มนเคม เตมเตมผก ผลไม

อาหารวางสขภาพ

หางไกลยาเสพตด

ออกกำ ลงกาย เวลาหนาจอไมเกน 2 ชม./วน

อาหารตามวย



ทมา : พญ.ยพยง แหงเชาวนช

นมแม ตนทนสขภาพ กาย ใจ สมอง


Long-term effects of breastfeeding: systematic revieWHO 2013

Blood pressure

Type2-Diabetes

Overweightand Obesity

Cholesterol




ในปจจบน สถานการณการเลยงลก

ดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอนอยทรอยละ 12.3

ซงถอวาเปนอตราทตำา โดยสาเหตสวนใหญท

แมไมสามารถใหนมลกไดถง 6 เดอน คอ แม

คดวามนำานมไมเพยงพอ และคดวาในนมแมม

สารอาหารไมเพยงพอ ซงสองเหตผลนชใหเหน

วาการสอสารความรจากโรงพยาบาลถงแมยง

ไมมประสทธภาพ โดยปจจยทมผลตอการเลยง

ลกดวยนมแม มทงทางบวก (วฒนธรรมดงเดม

นโยบายภาครฐ การฝกอบรมบคลากร โครงการ

สายใยรกแหงครอบครว) และทางลบ (การแพทย

สมยใหม ทศนคตและการปฏบตของบคลากร

สาธารณสข การโฆษณานมผง และสภาพสงคม

ทเปลยนแปลงไป)

แมทใหนมบตรลดความเสยงการเกด NCD

ลดความเสยงตอโรคหวใจขาดเลอด ความดนโลหตสง และไขมนในเลอดสง(Schwarz.et al. Obstet Gynecol 2009)

โรคมะเรงเตานม(De Silva M, et al. Cancer Epidemial 2010)

โรคกระดกพรน



ทมา : รายงานการสำารวจสถานะสขภาพเดก (Multiple Indicator Surveys: MICS) 2555


สถานการณการเลยงลกดวยนมแมในประเทศไทย

เหตผลทแมไมใหนมลกถง 6 เดอน

รอยละ

แมคดวานำ นมมไมเพยงพอกงวลวานมแมมสารอาหารไมพอ

แมตองกลบไปทำ งานเองททำ งานตองการใหกลบไปทำ งาน

แมไมไดอยกบลกแมมปญหาสรระ

แมมปญหาโรคประจำ ตวการใหนมแมเปนเรองยาก

เลยงลกคนกอนดวยนมผงแลวลกแขงแรงสถานททำ งานไมเอออำ นวยใหลกกนนมแม

ไมสะดวกใหนมในทสาธารณะ

อตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยวในชวงอาย 0-1, 3 และ<6 เดอนอยทรอยละ 30,15 และ 12.3 ตามลำ ดบ



การขบเคลอนเรองการเลยงลกดวย

นมแมจะประกอบดวย การปองกน ซงปจจบน

ประเทศไทยรบอนสญญาวาดวยสทธเดกท

กำาหนดใหเดกมสทธไดรบอาหารทเหมาะสม

นอกจากนมการพฒนาหลกเกณฑวาดวยการ

ตลาดอาหารสำาหรบทารกและเดกเลกไปเปน

กฎหมาย รวมถงมการผลกดนเพอขยายกฎหมาย

ลาคลอด และการสนบสนนใหขาราชการชายลา

คลอดได และการสงเสรมและสนบสนน เชน ม

การพฒนาศกยภาพบคลากร การสรางเครอขาย

และสนบสนนการเลยงลกดวยนมแมในสถาน

ประกอบการ


นโยบายสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม

นโยบายรฐบาล

มตการประชมสมชชาอนามยโลก ครงท 63 (2553) ใหแตละประเทศปรบปรง Code of Marketing of Breast-milk Subtitutes ใหเปนกฎหมาย

ครม.เหนชอบใหนำ Code มาจดทำ เปนกฎหมาย

ขยายวนลาคลอด180 วน???

ศกษาการขยายวนลาคลอด

ราง พ.ร.บ.ควบคมการสงเสรมการตลาดอาหารทารกและเดกเลก

รณรงคและเผยแพรสอสารเกยวกบ Code

นโยบายกระทรวง ขบเคลอนนโยบาย



อาหารในโรงเรยนถอเปนปจจยสำาคญ

ทชวยปองกน/ลดการเกดโรคอวนในเดก ซง

โรงเรยนสามารถปรบเมนอาหารใหเหมาะสม

เชน ลดการใชนำามนในการประกอบอาหารซง

จะสามารถลดพลงงานของอาหารได รวมถง

การจดเตรยมอาหารใหนกเรยนอยางเหมาะสม

กเปนอกหนงปจจยทจะชวยสงเสรมใหนกเรยน

มสขภาพทดได

กรมอนามยไดดำาเนนงาน “โรงเรยน

สงเสรมสขภาพ” ซงมแนวทางการดำาเนนงาน

เรอง “โภชนาการในโรงเรยน” โดยเนนการ

บรณาการความร เร องโภชนาการเขาก บ

หลกสตรในช นเรยนตามกล มสาระ จดใหม

ยาเม ดเสร มธาต เหล กอาท ตย ละ 1 เม ด

การประเมนภาวะโภชนาการ การแกปญหา

ดานโภชนาการของนกเรยน การจดอาหาร

กลางวน ทมคณคาทางโภชนาการและถก

สขลกษณะ และจดอาหารเสรม เชน นมถว-

เหลอง ถวเขยวตมนำาตาล ซงตวชวดของโรงเรยน

สงเสรมสขภาพจะใหความสำาคญเกยวกบภาวะ

อวน การจดจำาหนายนำาอดลม ขนมกรบกรอบ

การทานผกและผลไม

การพฒนาคณภาพอาหารกลางวน

ในโรงเรยน จะประกอบดวย 1.) นโยบายและ

รปแบบการจดอาหารกลางวน 2) การพฒนา

บคลากร (คร แมครว แมคา นกเรยน) 3) การจดซอ/

จดจาง 4) โรงครว โรงอาหาร รานคา อปกรณ

วตถดบผานเกณฑสขาภบาลอาหารและอาหาร

ปลอดภย 5) การเตรยม การปรงและประกอบ

อาหาร 6) กจกรรมการเรยนรแบบบรณาการใน

ทกกลมสาระการเรยนร 7) โครงการเกษตรเพอ

อาหารกลางวน 8) พฤตกรรมการกนของนกเรยน

9) การกำากบ ตดตาม ประเมนคณภาพอาหาร

10) การมสวนรวมของชมชน 11) การประเมน

ภาวะโภชนาการของนกเรยน

ในเรองการไมสบบหรในกลมวยเรยน-

วยรน เปนอกหนงปญหาสำาคญททำาใหเกดโรค

NCDs จากผลการสำารวจพบวาชวงอายการเรม

สบบหรมแนวโนมอายนอยลง ซงผลกระทบ

ของการสบบหรจะสงผลตอเนอง และกอให

เกดพฤตกรรมเสยงอนๆ เชน การใชยาเสพตด

คณภาพชวตของนกเรยนและครอบครวลดลง

จากผลกระทบดงกลาว จงมการสรางเครอขาย

โรงเรยนปลอดบหรเพอสรางความตระหนกให

กบครและนกเรยนเหนถงปญหาของการสบ

บหร โดยไดกำาหนดแนวทางการดำาเนนงานส

“โรงเรยนปลอดบหร” ซงมมาตรการ 9 ดาน ดงน

1. จดตงคณะทำางานดำาเนนงาน เนนคร

ทมจตใจแนวแนในการดำาเนนงาน

2. ประกาศนโยบายโรงเรยนปลอดบหร โดย

เปนไปตามบรบทของแตละโรงเรยน และผอำานวยการ

จะตองประกาศนโยบายใหทกคนรบรรวมกน



3. ตดปายประกาศในจดทเหนเดนชด

เพอใหบคลากรภายนอกเหน

4. ตดสตกเกอรไมสบบหร ตามจดตางๆ

ของโรงเรยน

5. ประชาสมพนธใหนกเรยน คร ผปกครอง

และชมชนรบทราบนโยบาย

6. บรณาการในการเรยนการสอน และ

กจกรรมนอกหลกสตร เพอใหเดกมความร ความ

เขาใจและปรบเปลยนพฤตกรรม

7. สงเสรมนกเรยนมสวนรวมจดกจกรรม

8. มมาตรการชวยนกเรยน/บคลากร

เลกบหร ประสานงานกบหนวยงานตางๆ

9. ขยายสชมชนโดยรอบ สรางชมชน

ไรควนบหร


ตวอยางทดในการสงเสรมสขภาพ

ในโรงเรยน ไดแก โรงเรยนในสงกดกรงเทพฯ

เพราะมนโยบาย/มาตรการทสงเสรมสขภาพ

นกเรยน เชน การจดอาหารเชา การหามจำาหนาย

นำาอดลมในโรงเรยน การเปนโรงเรยนปลอดบหร

ซงโรงเรยนในสงกด กรงเทพฯ ใหความรวมมอใน

การทำากจกรรมอยางด เปนระบบ และมความ

รวดเรวในการดำาเนนงาน

พฤตกรรมการบรโภคทไมเหมาะสม

จะเกดขนในชวงอายประมาณ 2 ปขนไป ดงนน

การดแลเรองโภชนาการในกลมเดกกอนวยเรยน

(2-5 ป) จงเปนการดำาเนนงานทสำาคญ แตใน

ปจจบน ยงไมมการดำาเนนงานทชดเจน

ผดำาเนนงานของโรงเรยนปลอดบหร

เชน คร ตองมการปรบทศนคต ความคด ความ

เชอ ตองมการพดคยทำาความเขาใจกบนกเรยน

ใชคำาถามยอนกลบใหนกเรยนไดคด เขาใจดวย

ตวเอง มการพฒนาสอการรณรงคททนสมยและ

เขาถงงาย นอกจากน การมนกเรยนแกนนำาไม

สบบหร จะชวยกระตนการเขามามสวนรวมของ

กลมนกเรยนทตดบหร อยางไรกตาม นกเรยน

แกนนำาจะตองผานการอบรมเพอใหสามารถ

สอสารไดอยางถกตอง

การทำางานรวมกนระหวางหนวยงาน

ภาคสาธารณสข และโรงเรยน จะตองมการ

สอสารนโยบายระหวางหนวยงาน เพอนำาไปส

การปฏบตทมประสทธภาพ

ปจจบนมการพฒนาโปรแกรม Thai

School lunch และโปรแกรมเฝาระวงทางภาวะ

โภชนาการของสำานกโภชนาการ กรมอนามย

เพอสนบสนนการจดการอาหารกลางวนใน

โรงเรยนทมคณภาพ

ทกภาคสวนควรรวมกนเฝาระวงและ

สอดสองการละเมดการโฆษณานมผง ตลอดจน

ผลกดนหลกเกณฑการตลาดวาดวยอาหารทารก

และเดกเลกใหเปนกฎหมาย

ในการทำางานเรองอาหารและ

โภชนาการกบทกกลมวย ตองมการบรณาการ

รวมกนระหวางหนวยงานทเกยวของ



6



โดย คณจะเดจ เชาวนวไล มลนธหญงชายกาวไกล

ผศ.กรองจต วาทสาธกกจ มลนธรณรงคเพอการไมสบบหร

ผดำ เนนรายการ พญ.วรลพชร กตตธะระพนธ กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข

บรณาการงานในระบบเพอปองกน NCDs ตามกลมวย: กรณวยทำ งาน ผสงอาย




บหรและ NCDs

บหรเปนพฤตกรรมเสยงททำาใหเกด

NCDs เชน

- โรคทเกยวของกบระบบภมตานทาน

รางกาย เชน มะเรง 12 ชนด

- โรคหลอดเลอด เชน อมพาต อมพฤกษ

สมรรถภาพเสอม

บรณาการงานในระบบเพอปองกน NCDs ตามกลมวย:

กรณวยทำ งาน ผสงอาย - โรคเบาหวาน ซงนำาไปส หวใจวาย แผล

ไตวาย เบาหวานขนตา

- โรคทเกยวของกบระบบปอด ระบบทาง

เดนหายใจ เชน โรคถงลมโปงพอง

- โรคภมแพ



ทมา : การสำารวจสขภาพประชากรไทย ครงท 4 พ.ศ.2552

มลนธรณรงคเพอการไมสบบหร ไดม

การจดทำาโครงการบรณาการงานควบคมยาสบ

เพอพฒนาและขยายเครอขายลงสชมชนระดบ

อำาเภอ ซงสนบสนนโดย สสส. ในชวงป พ.ศ.

2555-2557 โดยมวตถประสงคหลก 3 ขอคอ

- สรางกระแสคานยมสงคมไมสบบหร

- ปองกนนกสบหนาใหม

- ชวยใหคนสบเลกสบ (เนนผปวย

โรคเรอรงทบาน)

โดยมกลมเปาหมายหลกเปน ผปวยโรค

เรอรง อาสาสมครสาธารณสขประจำาหมบาน

(อสม.) ผนำาชมชน ตำารวจ คร/ผปกครอง และ

บคลากรสาธารณสขในโรงพยาบาล/โรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพตำาบล

มแนวทางในการดำาเนนงานดงน

1. ใหความร และโครงสรางงาน กบกลม

เปาหมาย

2. MOU รพ./รพ.สต./สภ./รร./วด

3. TOT & คร ก./คร ข.

4. นำาระบบ ถนน ปชต. 5A เขาสงาน

ประจำาเพอชวยใหคนเลกบหรโดยเฉพาะอยางยง

ในผปวยโรคเรอรง ทำา one stop service for

smoking cessation , brief advise

5. พฒนาระบบใหคำาปรกษาเพอเลก

บหร และการรวมมอกบอาสาสมครสาธารณสข

ประจำาหมบานในการชวยใหคนในชมชนเลก

บหร

6. ประสานอาสาสมครประจำาหมบาน

ผนำาชมชน สถานตำารวจ โรงเรยน รวมกนจดทำา

โครงการเรองควบคมยาสบในชมชน

7. จดทำาโครงการตางๆ รวมกบองคกร

ภาคในชมชนทเกยวกบการควบคมยาสบ ไดแก

จดทำาโครงการบานปลอดบหร การชวยใหเลก

บหร หมบานปลอดบหร ชมชนเขมแขง การเฝา

ระวงกลยทธอตสาหกรรมยาสบ การปกปองเดก

อตราการสบบหรในผปวยโรคไมตดตอ (%)

เบาหวาน ความดนสงถงลมโปงพอง โรคเสนเลอดสมอง โรคหวใจ

38.7% 32.0% 31.3% 22.7% 18.7%

1.9% 5.6% 2.4% 3.6% 2.4%

41.7%

2.2%



และเยาวชนจากการเรมสบ การเขาถงเดกและ

เยาวชนนอกระบบการศกษาทสบบหรและชวย

ใหเลก

ตวอยางโครงการยอยทชวยสราง

กระแสคานยมการเลกสบบหร และปองกน

นกสบหนาใหม ไดแก

- โครงการชวยคนเลกบหร 1 คน : 1

กลมบาน (รพ.สต. มการอบรม อสม. จนเกด

อสม.ชวยคนเลกบหร 1 คน)

- โครงการบาน / หมบาน / ตำาบล

ปลอดบหร (มการรณรงคหมบานปลอดบหร โดย

การทำาปายปลอดบหรและยาเสน ไมสบบหรใน

ทหามสบ และสบเฉพาะพนทใหสบ)

- โครงการสรางแกนนำานกเรยน (สถาน

ศกษามการอบรมนกเรยนแกนนำา)


แนวทางการสนบสนนโครงการ

จงหวดปลอดบหร เชน แหลงทนจาก อบต. ซง

เปนกองทนสนบสนนตำาบล โดยเนนใหคนใน

ชมชนเปนคนขบเคลอนจะทำาใหไดงบประมาณ

งายขน

แอลกอฮอลกบความรนแรง ปจจยรวม NCDs

ความรนแรงในครอบครว หมายถง

การกระทำาใดๆ โดยมงประสงคใหเกดอนตราย

แกรางกาย จตใจ หรอสขภาพ หรอกระทำาโดย

เจตนาในลกษณะทนาจะกอใหเกดอนตราย

แกรางกาย จตใจ หรอสขภาพของบคคลใน

ครอบครว หรอบงคบหรอใชอำานาจครอบงำาผด

คลองธรรมใหบคคลในครอบครวตองกระทำาการ

ไมกระทำาการ หรอยอมรบการกระทำาอยางหนง

อยางใดโดยมชอบ แตไมรวมถงการกระทำาโดย

ประมาท

ประเภทความรนแรงในครอบครว

1. ความรนแรงทางตรง เหนชดเจน

เชน การทบต การจกผม การขตะคอก การดาทอ

การขวางปาขาวของ จนถงการฆา เปนตน

2. ความรนแรงเชงโครงสราง หมายถง

โครงสรางทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง ระบบ

กฎหมาย ทไมเปนธรรม วางบทบาทความเปน

หญงใหดอย และมคณคาตำากวาบทบาทความ

เปนชาย และฟมฟกอคตทางเพศไวในระบบ

สงคมชายเปนใหญ สงผลใหผหญงถกกำาหนด

กรอบปฏบตไวในชนชนทดอยอำานาจ

3. ความรนแรงเชงวฒนธรรม รากลก

ฝงแนนในฐานคตของสถาบนหลกตางๆ เชน

ศาสนา อดมการณครอบครว การศกษา จารต

ประเพณ และระบบความเชอตางๆ ททำาให

ผหญงยอมรบสถานะทดอยกวาโดยไมมการตง

คำาถาม และทำาใหผหญงสวนใหญยอมรบความ

รนแรงทมตอตนเอง

รากฐานความไมเทาเทยมกนระหวาง

หญง-ชายในสงคมไทยกอใหเกดปญหาความ

รนแรงในครอบครว

แนวคด “ระบบชายเปนใหญ” หมายถง

ผชายมอทธพล เปนศนยกลางของอำานาจใน



การกำาหนดทกดาน เชน เศรษฐกจ กฎหมาย

ประเพณ วฒนธรรม และมอำานาจเหนอกวา

ผหญง ไมวาการบรหาร การตดสนใจ หรอ

แมแตการเลอกคครอง อนเนองมาจากความเชอ

คานยมของสงคมทบอกวาผชายดกวา ฉลาดกวา

สำาคญกวาผหญง

คานยมการสรางความแตกตางระหวางบทบาท

ของชาย-หญงในสงคมไทย

สถาบนครอบครว ใหคณคาลกชาย

มากกวาลกหญง การอบรมลกหญง-ชายท

แตกตางกน เชน ลกหญงตองทำางานบานสวน

ลกชายใหเรยนหนงสอ

โรงเรยน /สถาบนการศกษา การ

กำาหนดวชาทให-ไมให ผหญง-ผชายเรยน รวม

ถงการอบรมสงสอน เชน สถาบนทหาร ตำารวจ

โรงเรยนนายอำาเภอ เปนตน

สอมวลชน การเสนอภาพซำาของ

ผหญงแตเรองสวยงาม โป เปลอย การมบทบาท

แคเปนภรรยา แม ทงจากละคร ภาพขาว โฆษณา

ฯลฯ

ประเพณ / วฒนธรรม / คานยม

/ สภาษต / ทศนคตของสงคม การใหคณคา

ผหญงดอยกวาผชาย ผหญงเปนสมบตของผชาย

กราบเทาสามกอนนอน ไฟในหามออกไฟนอก

หามเขา ฯลฯ

ศาสนา บทบาทผหญงเปนเพยงผรบใช

ผตาม พระในศาสนาลวนเปนผชาย

รปแบบความรนแรงตอสตร

1. ความรนแรงดานรางกาย

2. ความรนแรงดายจตใจ

3. ความรนแรงทางเพศ

ผลกระทบจากปญหาการด ม เคร องด ม

แอลกอฮอลกบความรนแรงในครอบครว

1. ตอผถกกระทำา

- เดก มปญหาสขภาพจตตามมา เปน

อปสรรคในการเจรญเตบโต ทงพฤตกรรม

พฒนาการทางรางกาย

- ผหญง อาจบาดเจบ พการ เสยชวต

หรอตงครรภไมพงประสงค และตดเชอโรคทาง

เพศสมพนธ

2. ตอครอบครว

- ไมสามารถทำาหนาทได เพราะความ

สมพนธของสมาชกในครอบครวถกทำาลาย

3. ตอชมชนและสงคม

- สงคมไมปลอดภย

- ส งผลต อระบบเศรษฐก จ ส งคม

การเมอง และสงแวดลอม



ทมา : คณจะเดจ เชาวนวไล

จากการศกษาวจย “ผลกระทบของสรา

ในฐานะปจจยรวมการเกดปญหาความรนแรงใน

ครอบครว” พบวา 70-80 % ของกลมตวอยาง

ผดมเหลายอมรบวา เมอดมเหลาแลวมอารมณ

รนแรงตดตามมาจนยบยงความโกรธไดลำาบาก

และเคยมประสบการณใชความรนแรงกบคน

ใกลชดมากทสด คอ ภรรยาและลก รวมถงการ

ขมขน กระทำาชำาเราบคคลในครอบครวและ

ผอน นอกจากนยงมปญหายกพวกตกน พดจา

หยาบคาย เกดอบตเหต รวมทงพฤตกรรมการ

ดมเหลายงสงผลมาจากครอบครวทมการดมเหลา

และเหนวา “การดมเหลาเปนเรองปกต”

การมสวนรวมของชมชนในการปองกน

/แกไขปญหาความรนแรงในครอบครว

เนนกระบวนการเสรมสรางความ

เขมแขง โดยใชรปแบบเครอขายชมชน ยก-

ตวอยาง หมบานคำากลาง หม 7 ตำาบลโนนหนาม-

แทง อำาเภอเมอง จงหวดอำานาจเจรญ ไดใช

กระบวนการใหอาสาสมครเขาไปเยยมบานผนำา

ชมชนและชาวบานทตดเหลา เพอซกถามความ

เปนอยของชวต และเชญชวนใหเลกเหลาอยาง

สมครใจ และไดสรางความตระหนกถงพษภย

ความรนแรงทเกดขนจากเครองดมแอลกอฮอล

ซงตอมาไดนำาไปสการคนหาบคคลตนแบบ

ครอบครวตนแบบ และการสรางแกนนำาตนแบบ

ลด ละ เลกเหลาในทสด

ขนตอนกระบวนการทำางาน

1. ทำางานความคดกบผนำา

ความรนแรง 4 ระดบของ “ภเขานำ แขง”

ระดบปรากฎการณ

โครงสรางระบบ

ทศนคต ความคด ความเชอ

แบบแผนพฤตกรรม

ทบตทำารายรางกาย ไมรบผดชอบ นอกใจ เหนเปนใจ หงหวง กกขง ฆาตกรรม ตงครรภไมพงประสงค ทารณกรรมทางเพศ

โครงสรางการใชอำานาจ ความไมเทาเทยมระหวางหญงชายสงคมผานสถาบนตางๆ เชน

ครอบครว กฎหมาย สอ การเมอง เปนตน

มองวาเปนความผดของฝายหญงทถกกระทำาความรนแรงเปนเรอง

สวนตว เรองผวเมย คานยมลกผหญงลกผชายไมเทาเทยมกน

ความรนแรงตอผหญงเกดกบ

ทกคน ทกฐานะ/อาชพ/อาย/

การศกษา เปนการกระทำาของ

ผ ชายมากกวาผ หญงมสรา

ยาเสพตด การพนนเปนปจจย

กระตน



2. สรางความตระหนกถงปญหาความ

รนแรงทมสวนจากการดมเหลา โดยใชกจกรรม

กลมเพอนชวยเพอน

3. สรางแกนนำาผชายเลกเหลา และผหญง

ผานพน

4. สรางแกนนำาตนแบบลด ละ เลกเหลา

5. ตงระบบคด และปรบเปลยนทศนคต

ประเดนหญงชาย เชน การอบรมบทบาทหญงชาย

6. ตดตงแนวคดงานเลยงไมมเหลา เชน

งานบญ งานแตงงาน งานบวช

7. เปดพนทการทำางานเชงรกเพอสราง

พนททางความคด “คำากลางพบเพอน”

8. สรางกลไกขอตกลงในการปองกน แกไข

ปญหาความรนแรงตอผหญงและเดก (ตำาบล

และจงหวด)

ผลทเกดขนจากการดำาเนนงาน

- ระดบบคคล“ชายใหคณคาหญง”

ผชายสวนใหญเรมทำางานบาน ทำากบขาว ซกผา

จนคนในชมชนเหนเปนเรองปกตทผ ชาย

ทำางานบาน ทำาใหประเดนอำานาจและศกดศร

เปลยนแปลงไป รวมทงมการใหคณคา ใสใจ

ความรสกกนและกนมากขน

- ระดบครอบครว ความสขของ

ครอบครว สมพนธภาพในครอบครวดขน

ครอบครวอบอน สามเขาใจภรรยามากขน ภาวะ

เศรษฐกจในครอบครวดขน มเงนออมมากขน

หนสนลดลง สามภรรยาคนพบคณคาของกน

และกน

- ระดบชมชน วฒนธรรมทดถกปรบ รอ

เกดประเพณงานเลยงไมมเหลา การจดงาน

เลยงไมมเหลาในชมชน เชน งานศพ งานบวช

งานประเพณ เปนตน และการไมเลยงนำาอดลม

ในงานตางๆ เกดขอตกลง (MOU) รวมกน

ระหวางชมชน ผนำาชมชน 14 หมบาน องคการ

บรหารสวนตำาบลในการยตปญหาความรนแรง

ในครอบครว รวมถงการบรณาการประเดน

อาหารปลอดภยปลอดสารพษ

สขภาพจตกบ NCDs

โรคซมเศรา คอ ภยใกลตวท มอง

ไมเหน ซงปจจบนพบมากขน โดยเฉพาะผปวย

NCDs จะมอาการซมเศรารวมอยดวยประมาณ

รอยละ 30

ลกษณะของโรคซมเศรา ผปวยจะม

อาการเศรา ความสนใจหรอความเพลดเพลน

ในกจกรรมตางๆ ท เคยทำาลดลงอยางมาก เบอ

อาหารจนนำาหนกลดลง หรอบางรายอาจมความ

อยากอาหารเพมขน กนมากจนนำาหนกเพม นอน

ไมหลบหรอหลบมากแทบทกวน ทำาอะไรชา/

ออนเพลย/ไรเรยวแรง รสกตนเองไรคาหรอ รสก

ผดมากเกนควร

กลมเสยงทควรคดกรองและประเมน

โรคซมเศรา ไดแก กลมทมาดวยอาการซมเศรา

ชดเจน ผปวยทมอาการทางกายเรอรงหลาย

อาการท หาสาเหตไม ได ผ ป วยเร อร ง เช น

เบาหวาน ขอเส อม ไตวาย มะเรง โรคหวใจ

และหลอดเลอด ผปวยสงอาย ผปวยตงครรภ

หรอหลงคลอด ผ ท ม ปญหาสรา ยาเสพตด

และประชาชนอายตงแต 18 ปขนไป



ทมา : พญ.วรลพชร กตตธะระพนธ


กระบวนการดแลเฝาระวงโรคซมเศราอสม.

+VC +VC

>7

>7

>7

>7

>7

+VC

รพ.สต./PCU รพช./รพท. รพ.ทมจตแพทย

คดกรอง คดกรองในกลมเสยง คดกรองในกลมเสยงดวย 2Q แบบคดกรอง 15 ขอ

แจงผลและใหสขภาพจตศกษาแจงผลและใหสขภาพจตศกษา ประเมนดวย 9Q ประเมนโรคซมเศราดวย 9Q

ประเมนการฆาตวตายดวย 8Q, 10Q/Card Check List 8Q>17

ใหการรกษาตามมาตรฐาน

การรกษา

วนจฉยโรคซมเศราโดยแพทย

ผลประเมนดวย 9QMDDNon MDD

ประเมนการฆาตวตายดวย 10Q, 8Q

ตดตามดวย9Q หรอ/และ 8Q

ทกเดอนเปนเวลา 1 ป

ตดตามดวย 9Q หรอซำาอก 1 เดอน มปญหาทางสงคมจตใจ

ไมมปญหาทางสงคมจตใจ

ตดตามการรกษาจน 9Q <7 ทก 1 เดอน เปนเวลา 6 เดอน แลวลดยาลงจนหยดได

CsgEducation

Rx+Csg+Ed ญาต

Csg+Ed ญาตMild 9Q=7-12

Moderate 9Q=13-18

Severe 9Q>19

9Q>19

ความชกของโรคซมเศราของคนไทยจำ แนกตามภาคและเพศ

กลาง0

6

5

4

3

2

1

อสาน ใต เหนอ กทม.



การคดกรองผปวยโรคซมเศรา


ความเชอมโยงของการใชเครองมอกบการดแลเฝาระวง

สงเสรมปองกน

คดกรอง ประเมน

วนจฉย

รกษา

มแนวโนมปวยเปนโรคซมเศรา/

ภาวะซมเศรา

การคดแยกผปวยออกจากกลมไมปวยและลดภาระของแพทย

และนำ ผปวยเขาสกระบวนการชวยเหลอ

1. คดกรอง

ตดตามวเคราะห รกษา



กลมเสยงทควรคดกรองและประเมนโรคซมเศรา

เครองมอคดกรองโรคซมเศรา

แบบคดกรองโรคซมเศรา 2 คำ ถาม (2Q)

1. กลมทมาดวยอาการซมเศราชดเจน

2. ผปวยทมอาการทางกายเรอรงหลายอาการ ทหาสาเหตไมได

3. ผปวยเรอรง เชน เบาหวาน ขอเสอม ไตวาย มะเรง โรคหวใจและหลอดเลอด

4. ผปวยสงอาย

5. ผปวยตงครรภหรอหลงคลอด

6. ผทมปญหาสรา ยาเสพตด

7. ประชาชนอายตงแต 18 ป ขนไป

คดกรอง โรคซมเศรา ดวย...

แบบคดกรองภาวะซมเศรา 15 ขอ

2Q

ใน 2 สปดาหทผานมารวมวนน

“ท�นรสก หดห เศร� หรอทอแทสนหวง

หรอไม”

ใน 2 สปดาหทผานมารวมวนน

“ท�นรสก เบอ ทำ�อะไรกไมเพลดเพลน

หรอไม”

คำาถาม

1คำาถาม

2

ม

ม

ไมม

ไมม



การแปลผลการใชแบบประเมนโรคซมเศราดวย 9Q

คะแนน การแปลผล

<7 ปกต

7-12 ระดบ Mild

13-18 ระดบ Moderate

>19 ระดบ Severe

เครองมอการประเมนโรคซมเศราดวย 9Q

คาจดตด (cut off score) = 7 คะแนน เปนจดตดทแบงระดบการวนจฉยหรอจำาแนก

คนทปวยออกจากคนไมปวย (cut off level) โดยเลอกจากคาความไว (Sensitivity) 75.68%

และความจำาเพาะสง (Specificity) 92.85% เปนระดบทสงและสอดคลองกบบรษทของ

โรคซมเศราในคนไทย

ลำาดบคำาถาม

ในชวง 2 สปดาหทผานมารวมทงวนนทานมอาการเหลานบอยแคไหน

ไมมเลย

เปนบางวน (1-7 วน)

เปนบอย (>7 วน)

เปนทกวน

1 เบอ ไมสนใจอยากทำาอะไร 0 1 2 3

2 ไมสบายใจ ซมเศรา ทอแท 0 1 2 3

3 หลบยาก หรอหลบๆ ตนๆ หรอหลบมากไป 0 1 2 3

4 เหนอยงาย หรอไมคอยมแรง 0 1 2 3

5 เบออาหาร หรอกนมากเกนไป 0 1 2 3

6รสกไมดกบตวเอง คดวาตวเองลมเหลว หรอทำาใหตนเองหรอครอบครวผดหวง

0 1 2 3

7สมาธไมดเวลาทำาอะไร เชน ดโทรทศน ฟงวทย หรอทำางานทตองใชความตงใจ

0 1 2 3

8พดชา ทำาอะไรชาลงจนคนอนสงเกตเหนได หรอกระสบกระสายไมสามารถอยนงไดเหมอนทเคยเปน

0 1 2 3

9 คดทำารายตนเองหรอคดวาถาตายไปคงจะด 0 1 2 3




แบบประเมนแนวโนม/ความเสยงฆาตวตายดวย 8Q

ลำาดบคำาถาม

ระยะเวลา คำาถามภาษากลาง ไมม ม

1 ในเดอนทผานมารวมวนน คดอยากตาย หรอคดวาตายไปจะดกวา 0 1

2 ในเดอนทผานมารวมวนน อยากทำารายตวเอง หรอทำาใหตวเองบาดเจบ 0 2

3 ในเดอนทผานมารวมวนน คดเกยวกบการฆาตวตาย 0 6

(ถาตอบวา คดเกยวกบฆาตวตายใหถามตอ)ทานสามารถควบคมความอยากฆาตวตายททานคดอยนนไดหรอไม หรอบอกไดไหมวาคงจะไมทำาตามความคดนน ในขณะนน

ได0

ไมได8

4 ในเดอนทผานมารวมวนน มแผนจะฆาตวตาย 0 8

5 ในเดอนทผานมารวมวนน ไดเตรยมการทจะทำารายตวเอง หรอเตรยมการจะฆาตวตายโดยตงใจวาจะใหตายจรงๆ

0 9

6 ในเดอนทผานมารวมวนน ไดทำาใหตนเองบาดเจบแตไมตงใจทจะทำาใหเสยชวต 0 4

7 ในเดอนทผานมารวมวนน ไดพยายามฆาตวตาย โดยคาดหวง/ตงใจทจะใหตาย 0 10

8 ในชวตทงหมดทผานมา ทานเคยพยายามฆาตวตาย 0 4

แบบประเมนการฆาตวตาย 8 คำ ถาม (8Q) วธการรกษาโรคซมเศราทเปนมาตรฐานในปจจบน

คะแนนรวม

1-8

9-16

>17

แนวโนมทจะ

ฆาตวตายในปจจบน

Mild

Moderate

Severe

• Psychotherapy (จตบำาบด)

- Cognitive Behavioral Therapy

- Interpersonal Psychotherapy

• Pharmacotherapy (การรกษาดวยยาตานเศรา)

- TCAs, SSRIs, SSRE, atypical drugs

• ECT (การรกษาดวยไฟฟา)

การออกกำาลงกายแบบแอโรบค 3 ครง/สปดาหตดตอ

กนนาน 16 สปดาห พบวา สามารถลดอาการซมเศรา

ลดการกลบซำาของโรคไดพอๆ กบการรกษาดวยยา

(Babyak 2000)



7



โดยผศ.นพ.สมเกยรต แสงวฒนาโรจน คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

การจดการตนเองและเสรมพลง (Self-Monitoring& Empowering)




NCDs เปนปญหาของประชากรโลก

รวมทงประชากรไทย ทปจจบนวถชวตเปลยนจาก

เดมโดยเฉพาะวถการบรโภคทมความเปนตะวนตก

มากขน

ในประเทศตะวนตก ไดมการจดการ

ความร KM เพอจดการกบปญหา NCDs ตงแต

การวเคราะหสาเหตของโรคทเกดจากการบรโภค

อาหารเกน การออกกำาลงกายลดลง อารมณ หรอ

มความเครยดมากเกนไป

สำาหรบประเทศไทย มการนำาองค

ความรตามวถไทยมาใชในการจดการปญหาและ

จดการตนเอง เพอใหคนไทยปลอดภยจากโรค

NCDs อาท

การจดการตนเองและเสรมพลง (Self-Monitoring& Empowering)

- แนวคดเศรษฐกจพอเพยง (รอบร สต

ปญญา) ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ

- หลกการมภมคมกนทด หลกเลยงจาก

สงแวดลอมทกระตนการบรโภคเกนจำาเปน

- หลกความมเหตมผล มกระบวนการคด

ทสามารถแยกแยะสงทควรทำา ไมควรทำา ทงใน

การบรโภค การเสพสงทไมมประโยชน เชน บหร

สรา

- การปรบเปลยนพฤตกรรมตนเองใหม

กจกรรมเพมขน เชน ออกกำาลงกายเพมขน

- หลกคำาสอนของพทธศาสนา เกยวกบ

การจดการตนเองทสงผลตอสขภาวะของผปฏบต

เชน หลกการ ลด ละ เลก กเลส หรอความอยากตางๆ




(กเลส management) การกำาหนดจต อารมณ

(อานาปานสต) ใหลด-ละ จากการบรโภคอาหาร

อรอย ลดความสะดวกสบาย มความเพยร-

พยายามในการควบคมตนเองใหออกกำาลงกาย

เมอรางกายไดใชพลงงาน กจะชวยลดความเครยด

นอนหลบเปนปกต และลดการพงยา

โดยสรป การลดปญหาโรค NCDs จะ

ตองเรมจากการจดการตนเอง (Self-Monitoring)

โดยอาศยองคความร ความเขาใจเกยวกบโรค

เหตของการเกดโรค และตองสรางกระบวนการ

Empowering ใหตนเองเกดความตะหนก

ความมนใจในการจดการตนเอง สามารถนำา

องคความรและการจดการตนเองทงหมดไป

ถายทอดหรอเปนแบบอยางใหผอนประพฤต

ปฏบตตามได การจดการปญหาโรค NCDs จง

ตองเรมตนจากตนเองกอนเสมอ

ตวอยางกจกรรมทจะชวยเรองการ

จดการกบปญหา NCDs ไดแก การจดคายเพอ

สรางองคความร และแลกเปลยนเรองราวความร

ระหวางผร ผปวยและผทอยในกลมเสยง การ

สรางใหผปวยเกดความมนใจทจะปรบเปลยน

พฤตกรรม ลดการพงพาแพทย และการพงพายา

จากนนอาจเพม network หรอเพมการเชอม

ประสานกนระหวางเครอขาย ในลกษณะเพอน

ชวยเพอน เพอชวยใหเกดการขยายการจดการ

ปญหาโรค NCDs อยางเปนรปธรรม

ในการจดการตนเอง ส งส ำาค ญคอ

ผ ปฏบตจะตองสามารถประเมนตนเองดวย

หลกการทเขาใจงาย เชน หลก น.ค.ร.สขภาพ

ซงประกอบดวย

น.นำาหนกสขภาพ ตองมการชงนำาหนก

ในเวลาเดมอยางสมำาเสมอทกสปดาห มการ

จดบนทก และประเมนเปรยบเทยบกบเกณฑ

มาตรฐานหรอดชนมวลกายของแตละบคคล

ค.ความดนสขภาพ กลมเสยงควรมการ

วดความดนโลหตดวยตนเองทบานอยางสมำาเสมอ

ทกๆ เดอน เดอนละ 4-7 วน โดยประเมนเปรยบ-

เทยบกบคาความดนมาตรฐานของแตละบคคล

ร.รอบเอวสขภาพ ตองมการวดรอบเอว

เปรยบเทยบกบสวนสงเปนประจำาทกเดอน โดย

มาตรฐานรอบเอวตองไมเกนสวนสงหารสองของ

ตนเอง

สรป การจดการ NCDs ตามวถธรรม

วถไทย คอ รจกทกข (อวน เสอม ปวย) และ

สมทย (อวชชา ตญหา ความอยากตางๆ) แจง

นโรธ (สต ปญญา) และเจรญมรรค (ปลอดภย

จาก NCDs, มสขภาวะ)



8



โดยศาสตราจารย นพ.วจารณ พานช

ประธานกรรมการมลนธสถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม

เรยน เปลยน โรค




จะเรยนเปลยนโรคไดนน ตองรกอน

วาโรคคออะไร NCDs คอโรคไมตดตอเร อรง

สาเหตของการเกดโรคนนมปจจยหลายปจจย

แตปจจยหลกคอ พฤตกรรมในชวตประจำาวน เชน

พฤตกรรมการกนหวาน กนมน การพกผอน

ไมเพยงพอ ดมสรา สบบหร หรอไมออกกำาลงกาย

พฤตกรรมเหลานมาจากการขาดการยบยงชงใจ

หรอไมสามารถควบคมความตองการของตวเองได

แนวคดของ Sigmund Freud กลาว

ไววา “พฤตกรรมมนษยไมไดอยใตเหตผล แต

เรยน เปลยน โรคอยใตจตสำานก” มนษยแสดงพฤตกรรมออกมา

จากการทำางานรวมกนของสมอง 2 สวน คอ

Prefrontal Cortex ซงเปนสมองสวนททำา

หนาทควบคมพฤตกรรม ความรอบคอบ สต

ความรจกยบยงชงใจ และ Limbic system

ซงเปนสมองระดบกลางหรอสมองสวนแสดง

อารมณ เชน ความรก ความโกรธ ความกลว ซง

มความสำาคญตอการอยรอด กระตนใหเกดการ

เรยนร สมองสวนนสามารถพฒนาไดจากการเลน

และการลอกเลยนแบบจากตวอยางทเหมาะสม



จากการศกษาพบวาความสามารถในการเกด

ความยบยงชงใจนน มเหตผลทมาตงแตอยใน

ครรภมารดา โดยผลงานวจยของ ศ.เดวส เจ พ

บารคเกอร (Professor David J.P. Barker)

พบวาสภาพความเครยดในครรภมผลตอ

พฤตกรรมเดกอยางมาก การศกษานเกบขอมล

จากหญงตงครรภหลายคนในสมยสงครามโลก

ครงทสองในประเทศเนเธอแลนด ทอยในภาวะ

เครยด ขาดอาหาร ทำาใหลกทคลอดออกมาม

นำาหนกตวนอย แคระแกรน และเมอตดตาม

พฤตกรรมของเดกเหลานนในชวง 10-40 ปตอ

มา พบวามอตราการเกดโรคหลอดเลอดหวใจ

โรคเบาหวาน และความดนโลหตสงในวยผใหญ

สงกวาเดกทเกดมามนำาหนกปกต

ความเครยดกอใหเกดผลเสยหลาย

ดาน ผลวจยพบวา HPA Axis ทยอมาจาก

Hypothalamic - Pituitary gland - Adrenal

axis คอระบบประสาทตอมไรทอทควบคมการ

ตอบสนองของรางกายตอความเครยดและการ

ทำางานตางๆ การยอยอาหาร ระบบภมคมกน

อารมณ ความรสกทางเพศ การเกบและใช

พลงงานของรางกาย จากการศกษาในอเมรกา

พบวาเดกเลกทม HPA Axis ออนแอ จะมผล

ตอพฤตกรรมทเปนพฤตกรรมในทางทไมด เชน

มอารมณววาม ควบคมตนเองไมได โดยไดม

การตดตามพฤตกรรมเดกในกลมทอยภายใต

ความเครยดเรอรงนไปจนถงชวงอาย 20-40 ป

พบวามอตราการหยาราง การตดยาเสพตด

การตดคก การกออาชญากรรม มากกวาเดก

กลมทไมอยในภาวะความเครยดเรอรง ผลจาก

การศกษานชใหเหนวาความดอยโอกาสมผลตอ

HPA assist ซ งสอดคลองกบอตราผ ปวยโรค

เบาหวาน ความดนโลหตสงทเพมสงขนทวโลก

หวใจสำาคญของความสำาเรจในชวต

มนษย คอ Executive Function เปนพลง

ทางสมองทควบคมทกษะ 4 ดาน คอ ความคด

สรางสรรค ความยดหยน การควบคมตนเอง

และความมวนย พอแม และสถานศกษาทง

ในโรงเรยนและมหาวทยาลย มสวนสำาคญใน

การฝกฝน Executive Function แตตอง

ทำางานรวมกนอยางจรงจงและตอเนอง ชวง

เวลาสำาคญทสดคอการฝกฝนในวยเดก ซง

สงททำาไดงายมากคอการใหความรก กอด

ปลอบโยน เมอเดกอยในภาวะเครยด เมอเดกโต

ขนมาหนอยการใหเดกไดทำากจกรรมตางๆ เชน

การฝกสมาธ การเดนจงกรม หรอการไตเชอก จะ

เกดผลดตอเดกเปนอยางมาก สวนทางโรงเรยน

กจะตองจดการศกษาใหเหมาะสม และตองไม

มงเนนแตเรองวชาการ หรอสอนเพอสอบใหได

คะแนนมากเพยงอยางเดยว

“ผมคดวาการศกษาไทยเรามขอผด-

พลาดหรอจดออนทรายแรงมาก ตรงทสนใจแต

การสอนเชงวชาการอยางเดยวเพอใหเดกสอบ

ได ในขณะทโรงเรยนในอเมรกาจะเนนการสอน

จากสงทเดกสนใจมากกวาวชาการ ซงสงเหลาน

คอหวใจสำาคญของการศกษา” ศ.นพ.วจารณ

กลาว

กจกรรมตางๆ เชน ดนตร หรอกฬาเปน

ตวกระตนทดสำาหรบการฝกสมองซงการฝก

เหลานจะตองฝกตวเองสมำาเสมอ เมอสมองเราม



Executive Function นนกหมายถงเรามความ

คดสรางสรรค มความยดหยน มการควบคม

การตนเอง และมวนยทด ซงจะสงผลกลบมายง

พฤตกรรม สวนเรองการออกกำาลงกาย ทกคน

รดวาควรออกกำาลงกายสามครงตอสปดาห ถา

เกดความขเกยจเหนอยลาและไมสามารถบงคบ

ตวเองใหออกกำาลงกายได สดทายโรคทงหลาย

กจะตามมา ทงโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง

หลอดเลอดหวใจ และไตวายเรอรง

“พฤตกรรมมนษยเป นปฏส มพนธ

เชอมโยงกนไปหมด ครอบครว สงคม ททำางาน

สภาพแวดลอม สงยวยวนทงหลาย เชน เหน

เพอนถอกระเปาสวยๆ เรากอยากไดบาง ไปราน

อาหารพนกงานเสรฟของหวาน เราอมแลวแตก

ยงกน กจะทำาใหเราเสยงตอโรคเบาหวาน ดงนน

เราตองฝก Executive Function วากนไมไดนะ

เบาหวานจะขน แตถาคนทใจไมแขงพอ ไมหก

หามใจ กจะปรบตวไมได กจะทำาไปตามนน ทำา

ตามการกำากบของผอน จากทกลาวมาขางตนจะ

เหนวา Executive Function และ HPA Axis

มคว�มเชอมโยงกน คอ Executive Function

ออนแอเพร�ะ HPA Axis ออนแอ และทม�ของ

HPA Axis ออนแอกมจดเรมตนม�ตงแตตอน

อยในทองแม ก�รไมไดรบก�รดแลในวยเดก

ก�รทอยในภ�วะเครยดสะสม (chronic

strand) และก�รไมไดรบก�รฝก Executive

Function ในวยเรยน เพราะครทโรงเรยนและ

ระบบการศกษาหลงไปสนใจแตการสอนดาน

วชาการ ทางดาน Cognitive Development

เทานน นคอปญหา” ศ.นพ.วจารณ กลาว

เราจะเปลยนโรคได ตองเปลยนทหลาย

ภาคสวน ในสวนของภาครฐเองตองทำานโยบาย

เพอลดความเหลอมลำาทางสงคมในดาน

ตางๆ เพราะความเหลอมลำาดานโอกาสและ

เศรษฐกจเปนสาเหตสำาคญของความเครยด

เรอรงในทองแม ซงสาเหตของความเครยด

เรอรงในวยเดก สงตอกนมาเปนลกโซทงเรอง

ทองไมพรอม ไมพรอมเลยงด โอกาสการศกษา

ไมพรอม ดงนนระบบการศกษาจงตองเออตอ

การสงเสรมปลกฝงเรองพฤตกรรมในเชงบวก

ใหกบเดก สวนตวเราเองกตองมนฝกฝนให

รจกอดทน อดกลน รหนาททจะเปลยนแปลง

พฤตกรรมตวเองเพอนำาไปสการเปลยนโรค

ไมอยางนนเรากจะเดนเขาไปสวงวนของโรค

เมอปวยกไมรวธดแลรกษาตวเองใหด เมอเปน

เชนนกจะยากทจะเปลยนพฤตกรรม ซงกสงผล

ตอสถานการณ NCDs ทมปรมาณเพมมากขน

อยางมาก ไมเพยงแตในประเทศไทยแตกำาลง

เปนวกฤตการณไปทวโลก ทงหมดนคอสงทเรา

ตองแก เรารวาการปรบเปลยนพฤตกรรมเปน

เรองยาก แตเรากตองปรบเปลยนพฤตกรรม

ของตนเอง เปลยนวธคด เปลยนวธการเรยนร

และตองเทาทนพฤตกรรมของตนเอง ตอง

ฝกฝนเปนประจำา สดทายเรากจะสามารถปรบ

เปลยนพฤตกรรมเสยงทเปนบอเกดการเกดโรค

ใหเปนพฤตกรรมดทจะพาเราหางไกลโรค และ

เปลยนโรคไมตดตอเรอรง NCDs ไดสำาเรจ



9



โดยคณอรศร เจรญยง โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำ บลหนองกระทม

อำ เภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบรคณสตธร เพงสวย สมาชกสภาเทศบาล ตำ บลหนองกระทม

อำ เภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบรพระครสนนทกจโกศล วดดอนทอง อำ เภอดอนพด จงหวดสระบร

นพ.จรส สงหแกว โรงพยาบาลสารภ จงหวดเชยงใหม

ผดำ เนนรายการคณสรเดช เดชคมวงศ มลนธรวมพฒนาพจตร

บทเรยนสานพลงทองถน – ชมชน กบการจดการ NCDs




“ชมชน” ทมจดการปญหา NCDs ทดทสด

“สงทดทสดของเร�กคอชมชน ก�รม

สวนรวมของชมชน” นคอหวใจสำาคญของการ

จดการ NCDs ในตำาบลหนองกระทม

อรศร เจรญยง เลาวา ตงแตเรมใหบรการ

ผปวยโรคเรอรงรวมกบ รพ.เดมบางนางบวช ใน

ป 2550 ไดพยายามใหชมชนเขามามสวนรวม

ในการแสดงความคดเหนและจดการกบปญหา

ของพวกเขาเอง ตงแตปญหาโครงสรางของ

อาคาร รพ.สต. ทมลกษณะเปนอาคาร 2 ชน

ทำาใหผสงอายและผปวยเดนเขาไปรบบรการดวย

ความยากลำาบาก จนกระทงชาวบานมการพด

บทเรยนสานพลงทองถน – ชมชน กบการจดการ NCDs

คยและแกไขปญหารวมกนเพอหางบประมาณ

มาตอเตมอาคารโดยใชงบ “อยดมสข” ของ

5 หมบานมาตอเตมอาคาร สวนชาวบานซง

เปนผปวยเรอรงกรวมกนบรจาคเงนคนละ 200 บาท

เพอจดซอโตะและเกาอรอตรวจ โดยมจตอาสา

และกรรมการเขามาบรหารจดการงบประมาณ

ตรงน

สวนการคดกรองกลมปกตและกลม

เสยงจะมจตอาสาจากชมรมตางๆ ในชมชน เชน

ชมรมผสงอาย ชมรมจกรยาน ชมรมเตนแอโรบค

ชมรมผกพนบาน ลงมาชวยเรองการตรวจคดกรอง



ชวงการเตรยมงานกอนวนเปดคลนก

เบาหวาน ทมจตอาสาทมทงผนำาชมชน นายก

เทศบาล สมาชกสภาเทศบาล รวมท งเจาหนาท

จะมาชวยกนเตรยมสถานท สวนเรองอาหารจะ

มทมจตอาสามาชวย และมพระมาเทศนให

ผปวยในตอนเชา (โครงการธรรมะบำาบด) โดย

เจาหนาท รพ.สต.จะใหขอมลแกพระสงฆ กอน

ทพระสงฆจะสอสารขอมลนนไปยงผปวย สวน

ผปวยกจะถวายกณฑเทศนเพอนำาเงนมาสมทบ

ทนการดแลสขภาพผปวย NCDs อกท และมการ

รบบรจาคขาวสารอาหารแหงเพอนำาไปเลยงดผ

มารบบรการ รวมทงนำาไปมอบใหกบคนยากจน

และผพการในชมชน

การดแลผปวยในวนทมคลนก หาก

ครอบครวใดไมสะดวกมาดแล ชมชนจะมทม

จตอาสาคอยชวยดแล และถาหากผปวยมความ

จำาเปนตองไปพบแพทยทโรงพยาบาล เทศบาล

จะจดรถสำาหรบนำาสงโรงพยาบาล เพออำานวย

ความสะดวกใหกบผปวย เนองจากระยะทางจาก

รพ.สต. ไป รพ.จะคอนขางไกล สวนในชวงนอก

เวลาคลนกเบาหวาน อสม. คร พระสงฆ รวมทง

ผนำาชมชนกจะชวยกนทำาหนาทบอกกลาวเลาเตอน

รวมทงใหความรในโอกาสตางๆ อยางตอเนอง

“นกการเมองทองถน” ผสงเสรมประสทธภาพ

การจดการ NCDs ในชมชน



สตธร เพงสวย เลาถงบทบาททสำาคญ

ของนกการเมองทองถนทมตอการจดการ NCDs

วา ความโชคดของตำาบลหนองกระทม คอการ

ทมนกการเมองทองถนทโตมาจากการเปน

อสม. ทำาใหมความเขาใจและเหนความสำาคญ

เรองการสงเสรมสขภาพของคนในชมชนเปน

อยางด

อยางไรกตามการทำางานของนกการเมอง

ทองถนตองยดหลกการสรางประโยชนใหกบ

สวนรวมเปนหวใจสำาคญ และนกคอแรงผลกดน

ททำาใหเกดโครงการทเปนประโยชนตอสขภาพ

ชมชนอยางตอเนอง ซงโครงการตางๆ ลวนเกด

จากความตองการของคนในชมชน เนองจาก

ตำาบลหนองกระทมจะมการประชมเพอนำาเสนอ

ปญหาและหาทางแกไขรวมกนเปนประจำาทก

เดอน จนกระทงเกดความเขาใจปญหาอยาง

ลกซงและนำาไปสการอนมตงบประมาณตางๆ

เพอสรางประโยชนใหกบคนในชมชนตามท

ถกคาดหวง

แมวาการสนบสนนจากนกการเมอง

ทองถนจะมความสำาคญในการผลกดนงานตางๆ

แตสงทสำาคญทสดกยงคงเปนพลงของชมชน

ทกฝาย ไมวาจะเปน เจาหนาท รพ.สต. คร

อาจารย พระสงฆ และคนในชมชนทกกลม

ทมารวมมอรวมใจกนขบเคลอนงานสขภาพ ซง

ความสามคคทเกดขนนเองทเปนตนเหตแหง

การพฒนาทยงยน และเปนแรงกระตนททำาให

นกการเมองทองถน หรอผบรหารเทศบาลเกด

ความตองการทจะสนบสนนงานโครงการการ

จดการ NCDs ในชมชน

“พระสงฆ” กระบอกเสยง “เปลยนพฤตกรรม

ผปวยและกลมเสยง”

พระครสนนทกจโกศล ชใหเหนวาตนเหต

แหงปญหาสขภาพของพระสงฆมาจากความ

เขาใจทคลาดเคลอนของประชาชน เรองประเภท

ของอาหารทนำามาถวาย ทำาใหพระสงฆเจบปวย

ดวยโรคเรอรงเพมขน แมแตตวทานเองกปวย

ดวยโรคความดน

จากเหตแหงความทกขทางกาย ไดนำา

ไปสการปรกษาหมออนามยวา “อาตมาปวยดวย

โรคเรอรงตองทำาอยางไร?” ทงนเพอใหไดความร

กลบมาสการปฏบตตนทถกวธ แตทวาคำาตอบ

ทไดรบกลบทำาใหพระสงฆตองลกขนมาเปน

กระบอกเสยงเพอบอกกลาวเลาขอเทจจรงให

ญาตโยมไดเขาใจเรองปจจยแหงการมสขภาพด

และนคอทมาของการเปน “อสว.” (อาสาสมคร

สาธารณสขชวยวด และชวยชาวบานของวด)

“พระเกยวของกบเรองน โดยตรง

เพร�ะพระเปนกระบอกเสยงทดทสด พระ

ส�ม�รถชวยประช�สมพนธเรองสขภ�พได

ดงนนจงอย�กเชญชวนใหโยมทมคว�มรเรอง

สขภ�พนำ�คว�มรเหล�นนไปบรรย�ยใหพระ

ฟง ใหพระมคว�มรทกระจ�ง จ�กนนพระจะ

ส�ม�รถเปนกระบอกเสยงชวยบอกตอใหกบ

ญ�ตโยมได” พระครสนนทกจโกศล กลาว

สดทายพระครไดใหขอคดเรองการดแล

สภาวะจตใจซงเปนตนเหตสำาคญในการชวย

ปองกนหรอบรรเทาความเจบปวยดวยโรคตางๆ

และพระสงฆจะมบทบาทสำาคญในการทำาหนาท

ใหโยมมสภาวะจตใจท ด โดยการเชญชวนให



ทำาวตรสวดมนต เจรญจตภาวนา เพอกำาจดทกข

และความวตกกงวลในใจผปวยดวยหลกเหตผล

“ถ�เร�รจกและเข�ใจ เร�กจะส�ม�รถ

ปฏบตตวต�มคำ�แนะนำ�ของหมอไดด ซงจะ

ทำ�ใหโรคท�งก�ยดขน และถ�ไดทำ�วตร สวด-

มนต เจรญจตภ�วน� จตใจกจะผองใส มแต

บญกศล ห�กจตใจผองใสกจะสงผลใหสขภ�พ

ของเร�ผองใสขน คอใจสว�งก�ยกสว�งดวย”

บทเรยน “สารภโมเดล” ทำาโจทยเดยวใหเปน

โจทยรวม

นพ.จรส สงหแกว เลาถงความสำาเรจใน

การสรางความตระหนกรใหกบชมชนเรองการ

จดการ NCDs วา ป 2551 อำาเภอสารภ มผปวย

NCDs ทมาเขารบการรกษาท รพ.สารภ จำานวน

มาก และมผปวยทไมสามารถเขามารบการรกษา

ใน รพ.ได มากถง 672 คน จากตวเลขนไดทำาให

หนกลบมามองปญหาและหาทางแกไข โดยได

เรมตนการคลคลายปญหาดวยการพยายาม

เปลยนแนวคดจากการตงรบในโรงพยาบาล

มาเปนการทำางานเชงรกในพนท โดยการพา

แพทยไปทำางานใน รพ.สต. และสงพยาบาลเวช

ปฏบตครอบครวไปอบรม เพอใหทกคนรวมกน

ทำาหนาทดแลผปวยทไมสามารถเดนทางมารบ

บรการในโรงพยาบาลได โดยม อสม. และหมอ

อาสาเปนอกหนงแรงหนนในการทำางานเชงรก

ครงน



ไมเพยงแตเจาหนาทสาธารณสขท

ทำางานขบเคลอนอยางแขงขน แตยงมการเชญ

ชวนผทเกยวของฝายอนๆ ใหเขามารวมมอกน

ปฏบตหนาทสรางสขภาพทดใหกบชมชน โดย

การเชญชวนนายอำาเภอเขามารวมทำาหนาท

ประชาสมพนธเพอสรางจตอาสาในชมชน จน

เกดกระบวนการขบเคลอนงานสขภาพทยงใหญ

ในเวลาตอมา เกดหมออาสาหมบานละ 2 คน

เกดการจดหาทนซอจกรยานสำาหรบเออการ

ทำางานเชงรกในชมชน เกดการซออปกรณ

ทางการแพทยเพมเตมเพอใหเพยงพอตอการ

ใหบรการ เกดจตอาสาทผานการอบรมเรองการ

ดแลผปวยอยางถกวธ โดยมการกระจายกำาลง

ไปทวทงอำาเภอ กวา 106 หมบาน จนกลายเปน

“สารภโมเดล” ทสามารถบอกเลาแนวคดและ

กระบวนการอนตกผลกใหกบผทสนใจสำาหรบ

นำาไปปรบใชในพนทอนๆ ได

ความสำาเรจทเกดขนทงหมดน ไมไดมา

จากเจาหนาทสาธารณสขเพยงฝายเดยว แต

เกดขนจากความรวมมอรวมใจของทกฝายใน

ชมชน ทงประชาชน ทองถนและพระสงฆ จน

กระทงมการขยายแนวคด “สขภาพดเปนเรอง

ของทกคน ไมใชเฉพาะหมอ” เกดการสราง

จตสำานก “หนาหม” โดยเรมจากการหา Key

man ในชมชน กอนทจะไปคนหาบคคลอนๆ ท

มจตสาธารณะตอไป ทงนเพอใหโจทยเดยวของ

นพ.จรส กลายเปนโจทยรวมของสงคม เพอให

ทกคนรอดพนจาก NCDs

“กระบวนการนไดมการขบเคลอนจน

เกดพลงมากมายมหาศาล ชมชนมาชวยกน

จนตกผลกวา district health system คอ

คำ�ตอบ เราเหนพลงตรงนมานาน กระบวนการ

ของเราเรมจากการโยงคน สรางความเปนมตร

แลวกเอาขอมลใหเขาไป สรางระบบขอมลชมชน

จนทำ�ใหเกดปญญ�ปฐมภม เกด health

issue และเกดกระบวนก�รขบเคลอน you

care มการทำางานวจยรวมกบคณะพยาบาล

ศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม ทงอำาเภอ โดยใช

งบของ สสส. ชมชนอยากรอะไร ชวยกนเกบให

หมด จนเกด application ทจะบอก analysis

ใหเรารขอมลอยางชดเจน ซงกระบวนก�รน

ทำ�ใหเกดคว�มสำ�นกรวมอย�งมห�ศ�ล จาก

นนจงมการสรางเวทของชมชนขน มการอบรม

community facilitator ซงเปนคนนำาการ

ประชมสภาสขภาพตำาบล ตำาบลละ 5 คน เกด

เวทรวมคดระดบตำาบลทจะนำาไปสการสขภาพ

ด เกดสำานกรวมอยากมสขภาพด”



10



โดยพระวชต ธมมชโต วดโพธเผอก จงหวดนนทบร

ธรรมะลดความเสยงโรคเรอรง




บทนำา: ธรรมะกบพฒนาของโลก

พระพทธศาสนาเปนองคความรทถก

นำามาสรางความอบอนเขมแขงใหกบสงคมไทย

ตลอดจนใชเปนเครองมอสำาคญในการแกไข

ปญหาหรอขจดภยนานาชนดทเกดขนตลอดชวง

เวลาทผานมา กระทงเมอศตวรรษทผานมาน

กระแสการพฒนาประเทศดวยองคความรและ

เทคโนโลยจากประเทศตะวนตกไดถาโถมเขา

มาสรางอทธพลตอแนวคดและวธการในการ

พฒนาและการแกปญหาตางๆ ของประเทศให

เปลยนไปอยางสนเชง

ธรรมะลดความเสยงโรคเรอรง

ความตนตาตนใจในความสำาเรจและ

ปลาบปลมกบสงแปลกใหมทถกรงสรรคขนภายใต

กระบวนทศนแบบวทยาศาสตร และการขบ-

เคลอนเศรษฐกจดวยลทธทนนยม/บรโภคนยม

ไดทำาใหคนไทยจำานวนไมนอยโดยเฉพาะคน

รนใหมและผทอยในกระแสแหงการพฒนาเรม

เหนขอดอยหรออาจถงกบดถกภมปญญาดงเดม

ของไทย รวมถงพระพทธศาสนาดวย สงผลให

พทธธรรมถกทอดทงและจำากดขอบเขตใหทำา

หนาทอยเฉพาะเรองของจตใจ ใชแกปญหาตาม

ความสนใจของแตละบคคลเปนหลก



แตหลงจากทไดพฒนาประเทศไปอยาง

กาวกระโดดดวยพลงองคความรและอดมการณ

ใหมมาไดระยะหนง นกวชาการและผเกยวของ

แมในประเทศตนตำารบทคดคนแนวคดเหลาน

ตางเรมตระหนกวา แมการพฒนานไดทำาให

ประเทศกาวหนาเตบโตขนอยางรวดเรวนำาความ

สะดวกสบายในการดำาเนนชวตแทบทกดานมา

ใหผคน แตกไดสรางปญหาใหมอนเปนผลพวง

มาจากความคดและวถชวตทเปลยนไปของผคน

จากสภาพแวดลอมทเสอมโทรมเปนพษ โดยผล-

กระทบอยางหนงทเกดขนกคอสดสวนทสงขน

ของการเจบปวยดวยโรคเรอรงไมตดตอทงหลาย

เปนเรองทนายนดและนาสนใจอยางยงท

พทธธรรมเรมไดรบความสนใจจากนกวชาการ

และบคลากรสขภาพ ทจะนำามาใชเปนเครอง-

มอในการแกปญหาของผคนในสงคมเฉกอก

ครงหนง แตการนำาของเกากลบมาใชทามกลาง

คณคาของยคสมยทเปลยนไป จำาเปนอยางยงท

จะตองตงหลกใหมนจบประเดนใหชดเสยกอน

ทจะขบเคลอนประยกตสการปฏบตอยางเปนรป

ธรรมตอไป หาไมจะยงเปนการซำาเตมพระพทธ

ศาสนาและสญเสยโอกาสนำาทรพยากรอนมคา

ยงคสงคมไทยมาใชประโยชนอยางเตมศกยภาพ

ขอพงตระหนกเบองตนเมอนำาธรรมะมาใชแก

ปญหาสขภาพ

ดวยเหตทพระพทธศาสนายงคงเปน

ความเชอความศรทธาพนฐานหลกในสงคมไทย

ทำาใหสวนใหญตางคดวาตนเองกมความรใน

พระพทธศาสนากนอยแลว แตดวยความทรไม

ชดและไมตระหนกถงความแตกตางทสำาคญของ

วธคดจากความรสมยใหม ทำาใหหลายครงเกด

ความเขาใจคลาดเคลอนและปฏบตผดพลาดไป

จนคดวาหลกพทธธรรมนนไมเหมาะกบยคสมย

แลว จงมประเดนทควรตองทำาความเขาใจใน

เบองตน 2-3 ประการ กอนทจะนำาธรรมะใน

พระพทธศาสนามาใชในการแกปญหาตางๆ ใน

วงการสขภาพยคใหม ดงน

1. พทธธรรมตงอยบนกระบวนทศนท

แตกต�งจ�กวทย�ศ�สตรก�รแพทย

กระบวนทศนคอกรอบความคดความเชอ

พนฐานในการทำาความเขาใจสรรพสง เมอคน

มกระบวนทศนตางกนยอมมองเหนหรอรบร

ปรากฏการณเดยวกนดวยความเขาใจทตางกน



นำามาซงวธการจดการตอสงนนตางกน และหวง

ผลลพธทเปนเปาหมายตางกนดวย ตวอยางเชน

ความเชอพนฐานตอชวตของพระพทธศาสนา

อยางหนงทแตกตางจากวทยาศาสตรการแพทย

มากคอเชอวาชวตไมไดสนสดทการตาย ตราบใด

ทคนยงมความยดมนถอมนในตวตนอย กจะตอง

เวยนวายตายเกดในภพภมตางๆ ตอไปไมสนสด

ดวยความเชอแบบนสงผลมากมายตอการใชชวต

ทาทและการปฏบตตอรางกายจตใจ ทงขณะท

รางกายปกต กำาลงเจบปวย หรอแมเมอใกลตาย

ดงนนหากดงหลกพทธธรรมมาใช

เฉพาะสวนเพยงเพอตอบสนองความตองการ

ทางการแพทยทตองการใหผปวยหายจาก

โรค/อาการทเปนอยโดยไมเขาใจหลกคดใน

ภาพรวมของพระพทธศาสนา วธการนนก

อาจดเหมอนไมมประสทธภาพหรอไมไดให

ผลตามตองการ เชน วธบรรเทาอาการเจบปวด

ทรนทรายในผปวยระยะสดทายแบบพทธ ก

อาจทำาเพยงการบบนวดสมผสรางกายพรอมทง

เตอนใหมสต ชใหเหนความบอบบางไมเทยงแท

ของรางกายและชวต ใหเชอมนในพระรตนตรย

ระลกถงคณงามความดตางๆ ท ไดทำามาแลว

บางรายทเคยฝกสมาธมากอาจใชพลงของสมาธ

ระงบปวด หรอใชแผเมตตาระลกถงสงดงามเพอ

ลดความเครยดความทกขจากการปวด เปนตน

ซงหากพจารณาจากมมมองทางการ

แพทยกจะเหนวาการทำาอยางนใหผลลพธเทยบ

ไมไดเลยกบการใหยาระงบปวดอยางแรง เพราะ

ไมไดชวยใหผปวยหายจากการเจบปวดทรมาน

และยงไมไดผลดกบทกคน แตหากมองจากมม

มองทางพทธแลว นคอวธการทเหมาะกวาการ

ใหยาอยางมาก เพราะผทจะใชวธการนไดผลด

ตองเปนคนทเตรยมตวมาอยางดตลอดชวต เชน

ตองคนเคยกบการฟงธรรมมาบาง เพยงไดรบ

การบอกเตอนกเขาใจลกซงในเรองนนได ซงจะ

ชวยลดความทกขความกงวลทงทางกายและใจ

ลงจากการมสตและสมาธมากขน เปนเงอนไขให

คนสงสมคณงามความดอยเรอยๆ และหากตอง

ตายไปขณะนน สตและสมาธทตงมนกจะนำาไป

สภพภมใหมทด แตหากเขาทำาแตสงเลวรายมา

ตลอดชวตแตจะหวงใหการตายเปนไปอยางสงบ

มสตพรอมกยอมเปนไปไมได

สวนวธทวงการแพทยเลอกใชนนแมด

เหมอนวาจะทำาใหความเจบปวดของผปวยทก-

รายหมดไปเมอไดรบยา แตมมมองของพระพทธ

ศาสนากเหนวาสตและสมาธทไมสมบรณจาก

ฤทธของยานนทำาใหผปวยขาดโอกาสทจะไดรบ

ฟง/คดถงสงทดงามอยางลกซง หรอแมอยาก

ระลกถงสงดๆ ทเคยทำามาใหจตเปนกศลกทำาไม

ได หากตองตายไปขณะนนกนำาไปสภพภมทตำา

ลง แมในอนาคตวงการแพทยอาจคดคนยาหรอ

วธการทมประสทธภาพในการบรรเทาอาการ

ปวดไดดโดยยงมสตสมบรณ แตวธการเหลาน

กไมไดเปนเงอนไขใหคนใชชวตทดงาม หรอ

อาจผลกดนไปในทางตรงขามทตองเรงแกงแยง

แขงขนกนหาเงนเกบเผอไวใหเขาถงยาตวใหม

ราคาแพงน

ดงนนการจะนำาหลกธรรมหรอวธการ

ปฏบตในพระพทธศาสนามาประยกตใช ในดาน

หนงควรตองเขาใจบรบทของหลกธรรมนนวา



อยตำาแหนงแหงทใดและเชอมโยงกบคำาสอนใน

พระพทธศาสนาสวนใดอกบาง เพอทจะไดนำามา

ใชประโยชนไดอยางคมคาทสด แตอกดานหนง

กตองหารปแบบทเหมาะสมในการผนวกเขามา

ใชในระบบ ซงมไดหมายความวาการใชยาแกปวด

อยางแรงนนเปนสงทไมเหมาะสมในทกกรณ

การใชยาในขนาดเทาไหรจะยงพอประคองสต

ได ใหเวลาใดจงจะเหมาะสม ขณะเดยวกนการ

พดคยเตอนสตผปวยกตองดำาเนนการในจงหวะ

ทเหมาะสมดวยเชนกนเพอใหเกดประโยชนมาก

ทสด แมกบผทอาจไมเคยสนใจศกษาธรรมมา

กอนเลยกตาม

สวนการประเมนคณคาหรอผลลพธของ

การนำามาใชกบผปวยกไมควรหวงผลหรอตดสน

เพยงอาการหรอผลการตรวจรางกายดวยเครองมอ

ทางวทยาศาสตรเทานน จะทำาใหคณคาทควร

ไดรบจากพระพทธศาสนานนตำาเกนไป แตหาก

ขยายมมมองไปสคณคาทางจตใจของผปวย

รวมถงครอบครวญาตพนอง และนำาหลกธรรม

มาใชอยางสอดคลองกบเปาหมายของพระพทธ

ศาสนาอยางแทจรง ผปวยนนยอมไดรบคณคา

ของการปฏบตแนนอน

2. พระพทธศาสนาไมไดสนใจเฉพาะ

จตใจเทานน

คนสวนใหญเขาใจวาพระพทธศาสนา

นนเปนเรองของการฝกอบรมจตใจเทานน จง

มงนำาใชแกปญหาจตใจของผปวยเปนหลก ซง



ความจรงมไดเปนเชนนน มหลกธรรมมากมาย

ในพระพทธศาสนาทเกยวของกบการควบคม

พฤตกรรม ความสมพนธกบผคนรอบขาง การ

หาเลยงชวต การใชจายทรพย การทำางานสราง

ความสำาเรจ ฯลฯ รวมถงหลกการทใหความ

สำาคญตอการดแลรางกายใหแขงแรง การปองกน

หรอดแลรกษาตวเมอเจบปวย ไมเคยแนะนำาให

ทอดทง ปลอยปละละเลย หรอทรมานรางกาย

เพยงแตเทคนคการดแลรางกายนนทานยกให

เปนเรองของแพทยใชความรทมรกษาไป หากวธ

การรกษานนไมขดตอหลกของพระพทธศาสนา

เชน ไมไดพรากชวตผอน ไมไดเปนการฉอโกง

หรอตององอยกบความเชอหรอพธกรรมนอก

ศาสนาทานกอนญาตใหทำาไดทงหมด

เนองจากพระพทธองค เขาใจดถง

ธรรมชาตความเปนไปของรางกายน ทรงเหนขอ

จำากดมากมายทเกดจากการมงบำารงหรอพฒนา

รางกายนจนเกนพอด แตธรรมชาตของจตใจนน

สามารถพฒนาไดมาก มากจนกระทงทำาใหผนน

พนไปจากความทกขทงปวง พนจากการเกดการ

ตายไดอยางสนเชง ซงเปนเรองสำาคญทยงไมม

ใครพบมากอน พระพทธองคจงมงใหความสำาคญ

ตอการพฒนาจตใจอยางมาก ในดานสขภาพนน

สามารถพฒนาไดจนสามารถทำาใหผปวยทฝกจต

และเจรญปญญามาอยางดแลว ทแมรางกายจะ

ไดรบทกขทรมานกระสบกระสายอยเพราะโรค

แตจตใจนนกลบสงบนงไมกระสบกระสายทกข

รอนเพราะความเจบปวยนนเลย ดวยเหตนการ

ประยกตหลกธรรมมาใชกบผปวยจงทำาไดทงใน

มตทางกาย และการดแลจตใจ

3. ธรรมะกวางขวาง พระพทธศาสนา

หลากหลายมต

เมอมองในมตทางวฒนธรรม พระพทธ

ศาสนาโดยเฉพาะในฝายเถรวาทซงมหลกทฤษฎ

(ปรยต) และแนวทางการปฏบตทชดเจนสบทอด

กนมากวา 2,600 ปนน ไดถกปรบและตความ

ใหสอดคลองกบวถชวตของผคนในแตละสงคม

แตละยคสมย ทมความหลากหลายแตกตางกน

ไป ในฐานะของพทธบรษทเราควรชวยกนรกษา

สบทอดหลกการและแนวทางปฏบตทถกตอง

สอดคลองกบพระไตรปฎก แมแตการนำามาใชใน

ดานสขภาพกควรประยกตหลกการทสอดคลอง

กบแกนแทของพทธธรรมมาใช โดยเฉพาะ

พระภกษและฆราวาสทอยใกลศนยกลางขอมล

และอำานาจควรเรงดำาเนนการพฒนาไปอยาง

เปนระบบ

แตทามกลางความแตกตางหลากหลาย

ของผคน ในทางปฏบตจรงๆ แลว การประยกต

พระพทธศาสนามาใชในเรองสขภาพในระดบ

ชมชนหรอทองถนนน ควรเปดกวางรบความ

เชอพธกรรมทางศาสนาทหลากหลายทมอยใน

แตละทองถนมาปรบใชอยางเหมาะสมกบผปวย

ดวย เชน เขาอาจมคาถา มสงศกดสทธ มความ

เชอเรองผ เรองวญญาณ มหมอ มพธกรรมท

อยากนำามาใชรกษาผปวย หากพจารณาแลววา

ไมใชเรองหลอกลวงหรอนำาอนตรายรนแรงมาส

ผปวยหรอผทเกยวของ กไมควรทจะรบปฏเสธ

เพยงเพราะไมสอดคลองกบหลกพทธธรรม ใน

ทางปฏบตแลววธการเหลานอาจขยายผลนำาไป

ปรบใชแกปญหาสขภาพในวงกวางไดดวย



การนำาธรรมะรวมแกปญหาโรคไมตดตอเรอรง

เนองจากการทเนอหาของพทธธรรม

มขอบเขตกวางขวางและใชไดกบทกคน เมอ

พจารณาเฉพาะประเดนโรคไมตดตอเรอรง

ธรรมะสามารถนำามาปรบใชไดกบทกคนท

เกยวของ ตงแตคนทวๆ ไป กลมเสยง ตวผปวย

ทอยในระดบความเจบปวยตางๆ กน ไปจน

กระทงถงผปวยระยะสดทาย ญาต ผดแล และ

เจาหนาททเกยวของในสวนตางๆ ดวย

ธรรมะในพระพทธศาสนานน หากแบง

เปนหมวดใหญๆ ตามขอบเขตการนำาไปใชในการ

พฒนาดานตางๆ ของชวต สามารถแบงออกเปน

3 หมวด คอ 1) หมวดทใชในการพฒนามตทาง

รางกาย ความสมพนธกบผคนและสงคม ทเรยก

วาหมวดศล 2) หมวดทใชในการพฒนาจตใจ

เพอใหจตใจเขมแขง สงบ เยอกเยน มพลง ไม

วบวาบหวนไหวไปตามเรองราวทเขามากระทบ

ทเรยกวาหมวดสมาธ และ 3) หมวดทใชสราง

ความรความเขาใจทถกตองตอสรรพสงหรอ

สถานการณตางๆ ทปรากฏ จนทำาใหเราไมม

ความทกขใจหรอหลงใหลเพลดเพลนไปจนไมม

สต ทเรยกวาหมวดปญญา

ธรรมะในแตละหมวดนนควรนำาไปปรบ

ใชพรอมๆ กน โดยแตละหมวดจะชวยหนนเสรม

กนและกนไดเปนอยางด ทงยงนำาไปประยกต

ใชไดในทกกลมเปาหมายตามความเหมาะสมซง

จะยกตวอยางหลกธรรมและการนำาไปใชใหเหน

พอสงเขป ดงน

การใชธรรมะในหมวดของศล

ศลในพระพทธศาสนานนเปนเรอง

ของขอปฏบตเพอฝกหด ควบคม หรอพฒนา

พฤตกรรมทางกายและวาจา รวมท งการ

ประกอบอาชพใหเปนไปในทางทเหมาะสมดงาม

ปราศจากโทษทงตอตนเองและสงคม ศลมได

หมายถงขอหาม 5 ขอ 8 ขอ หรอ 227 ขอ ตาม

ทคนสวนใหญรจกศล 5 ศล 8 หรอศล 227 ของ

พระเทานน แตมขอบเขตทกวางขวาง มความลกซง

หลายระดบ แทรกอยในหลกธรรมหลายหมวด

เชน ในอบายมข 6 สงคหวตถ 4 หรอ ฆราวาส

ธรรม 4 เปนตน

หมวดธรรมทกลาวถงศลไวอยาง

ครอบคลม และสามารถนำามาประยกตใชเพอ

ปองกนและดแลผปวยโรคไมตดตอเรอรง ท

ควรยกมากลาวถงในทนเรยกวา ปารสทธศล

หรอความประพฤตบรสทธทจดเปนศล มอย 4

หมวด ไดแก หมวดทวาดวยการสำารวมระวงให

เวนในการกระทำาบางอยาง หรอใหทำาตามขอท

อนญาตไว คอศล 227 ขอของพระ หรอหากเปน

ฆราวาสกคอศล 5 หรอศล 8 นนเอง หมวดท 2

วาดวยการสำารวมระวงตา ห จมก ลน การสมผส

ทางกาย และจตใจ ไมใหความชวรายมาครอบงำา

นำาไปสการปฏบตทไมเหมาะสม หมวดท 3 วา

ดวยการประกอบอาชพหาเลยงชวตทเหมาะสม

และหมวดท 4 วาดวยการรจกเลอกกนหรอใช

สงของตางๆ อยางรคณคาทแทจรงของสงนน

ซงปารสทธศลทง 4 หมวดน สามารถประยกต

ใชไดในหลายระดบตามความพรอมของแตละ

คนแตละสถานการณ



เม อ ไ ด ศกษ�จนเหนคณค � เหน

ประโยชนของศลทง 4 หมวดน แลวนำ�ม�ใช

เปนแนวท�งในก�รดำ�เนนชวตกจะชวยให

ผนนห�งไกลจ�กปจจยเสยง ลดคว�มรนแรง

จ�กก�รเจบปวยดวยโรคเรอรงลงได เชน ก�ร

ตงใจรกษ�ศลขอท 5 ก�รใชชวตดวยคว�ม

สำ�รวมระวงในก�รเทยว ก�รห�คว�มบนเทง

ทำ�ใหงดเวนก�รสบบหร ดมสร� ใชย�เสพตด

ก�รประกอบอ�ชพทไมเปนภยตอชวตและ

สขภ�พของผอนและตนเอง ซงลวนชวยให

ห�งไกลจ�กปจจยเสยง หรอลดปจจยททำ�ให

โรคมคว�มรนแรงขนได

หมวดของศลทใชไดอยางตรงเปา-

หมายทสดคอหมวดท 4 วาดวยการรจกเลอก

กนเลอกใชอยางรคณคาทแทจรง ทำาใหไมถก

ชกจงใหกนหรอใชไปตามแรงโฆษณา หวงแต

ความอรอย ความหรหรา หรอตามความอยาก

ของตนเทานน โดยเฉพาะในผทเรมปวยแลว

หากรวาการเลอกกนเลอกใชอยางเหนคณคา

แทจรง ตามความเหมาะสมกบสภาพรางกาย ใน

ปรมาณทพอดตามทแพทยแนะนำานน นอกจาก

จะชวยใหสขภาพดขนแลว ยงเปนการปฏบต

ธรรมอยางหนงในหมวดการรกษาศลทไดรบผลบญ

ยงกวาการใหทานทงหลายดวย ซงจะชวยใหผท

อยในกลมเสยงและผปวยทสนใจธรรมะมกำาลง

ใจในการดแลการกนการใชของตนใหมากขนได

การใชธรรมในหมวดสมาธ

ในพระพทธศาสนานนสมาธเปนกระ-

บวนการพฒนาจตใจใหมคณภาพขนกวาเดม ม

ความเขมแขง มนคง สงบ เยอกเยน มพลง ไม

ออนไหวไปตามสงกระทบ แลวนำาคณสมบต



เหลานไปใชเพอการเรยนรทำาความเขาใจสง

ตางๆ ใหมปญญาทชดเจนยงขน คณสมบตของ

จตทมสมาธนนเองนำามาใชในการแกปญหาให

ผปวยได ชวยใหจตใจมความสข ความสงบ อมใจ

ลดความวตกกงวล ความเครยด และนอมนำาไป

พจารณาสภาพความเจบปวยใหเหนตามความ

เปนจรงไดงายขน

สมาธกเชนเดยวกบหลกธรรมในทก

หมวดของพระพทธศาสนา ททกคนควรตอง

ถอปฏบตเพอเปนแนวทางหรอเครองมอในการ

พฒนาตนอยเสมอ ไมใชสงทเมอปวยแลวมาเรม

ปฏบตเพอรกษาโรค แตกระนนเมอเรมปวยดวย

โรคเรอรงแลวคอยลงมอปฏบตกยงดกวาไมทำา

เลย อยางไรกตาม หลายวธทใชปฏบตกนทวไป

ในคนทใชชวตปกตได อาจตองปรบหรอพฒนา

ใหเหมาะสมกบสภาพของผปวยมากขน โดย

เฉพาะผปวยทไมคนเคย หรออาจตอตานการ

ปฏบตสมาธในรปแบบทผปฏบตธรรมนยมใชฝก

กน กตองชวยกนหาเทคนคปฏบตใหมๆ เชน ใช

การเฝาดตวเลขนาฬกา (ดจตอล) ทเปลยนไปทก

วนาท การใหตงใจฟงเสยงดนตรอยางดมดำาลกซง

การใหจดจอดมกลนดอกไมทมกลนออนๆ เชน

ดอกบว ดอกกลวยไม เปนตน สวนผปวยทฝก

สมาธเปนประจำาอยแลวกควรจดบรรยากาศเกอ

หนนใหมโอกาสทำาสมาธใหมากขน หรอรวมทำา

ไปพรอมๆ กนกบผปวย

สภาวะทจตใจเปนสมาธมหลายระดบ

จากประสบการณของครบาอาจารยและผท

ปฏบตสมาธมามากพบวา สมาธในทระดบลก

จะชวยใหควบคมการรบรตอการเจบปวดไดด

กวา แมกระนนการหาเทคนคใหมๆ เพอดงความ

สนใจผปวยใหจดจออยกบสงใดสงหนงอยาง

มนคง กจะเปนประโยชนอยางยงกบผปวยให

ไดรบประโยชนจากจตทเปนสมาธ ทำาใหอาการ

ตางๆ ทเปนอยดขนจากความเครยด ความกงวล

ทลดลง ความสขสงบทมมากขน

อยางไรกตามกระบวนการฝกสมาธบาง

วธอาจทำาใหผปวยบางรายเบอหรอเครงเครยด

มากขน ในกรณเชนนผดแลควรตองรจกสงเกต

และชวยเลอกวธการทำาสมาธแบบอนๆ มาใช

รวมทงอาจตองอาศยแรงศรทธาเขามาเปนพลง

หนน เชน นำาพระพทธรปมาใหบชาอยใกลๆ การ

ทำาพธกรรมทผปวยศรทธา การมพระภกษ หรอ

คนทผปวยเคารพมาเปนกำาลงใจในการทำาสมาธ

กจะชวยไดมาก

ธรรมในหมวดสมาธในพระพทธศาสนา

นนยงรวมเอาเรองการมสต และความหากเพยร

พฒนาตนใชชวตอยอยางไมประมาทดวย ดงนน

การเพยรทจะออกกำาลงกาย การตงใจควบคม

อาหาร การอดทนทจะไมตามใจอยาก มงมน

ปฏบตตวตามทแพทยแนะนำาเพอการมสขภาพ

ทด กถอเปนเรองของการปฏบตธรรมในสวน

ของสมาธดวยเชนกน การหมนเจรญสตคอ

พยายามระลกรตวอยกบปจจบนทกๆ ขณะ ไม

ปลอยใจใหเหมอลอย กเปนการปฏบตธรรมท

ชวยบรรเทาความทกข ความกงวล ทเกดจาก

การฟงปรงแตงไปในอดตหรออนาคต กจะชวย

ลดความเครยดของผปวยลงไดอกทางหนง และ

ยงทำาใหสมาธเกดไดงายขนดวย



การใชธรรมในหมวดปญญา

การพฒนาปญญาถอวาเปนการพฒนา

ขนสงสดในพระพทธศาสนาทเปนจดนำาไปส

ความหลดพนจากความทกขทงปวง เปนเรองท

ตองบมเพาะขนดวยการอาน การฟง การเขาไป

มประสบการณ การพจารณาใครครวญสงทได

พบไดสมผสมาในชวต รวมทงการจดเหตปจจย

แวดลอมใหเหมาะสมทจะใหเกดปญญา การ

ปฏบตธรรมทงในสวนของศลและสมาธในพทธ

ศาสนานน ตางกมเปาหมายเพอเกอหนนให

เกดการพฒนาปญญาอยางเตมท แตกตองม

ปญญาในระดบหนงกอนเชนกนจงจะรกษาศล

และปฏบตสมาธไดอยางเหมาะสม โดยปญญา

ทตองการใหเกดขนคอความเขาใจทถกตอง

ชดเจนตอธรรมชาตความเปนจรงของสงตางๆ

โดยเฉพาะในสวนของรางกายจตใจของเราเอง

วาเปนอยางไร เมอมปญญาหรอความเขาใจ

ทถกตองตอชวตและธรรมชาตมากขน กจะ

ทำาใหทศนะ ทาท และมการปฏบตตอสงตางๆ

อยางเหมาะสมยงขนตามไปดวย

แมปญญาในพระพทธศาสนาจะเนนท

การเขาใจความจรงของธรรมชาตเพอนำาสการ

ละวางความยดมนถอมนในตวตน แตกสามารถ

นำามาใชประโยชนตอกลมเสยงและผปวยโรคไม

ตดตอเรอรงไดดวย เพราะความเขาใจในความ

จรงของชวตทวา ชวตจะเปนไปอยางไรนนขน

อยกบเหตปจจยภายนอกและการกระทำาของ

เราเอง ไมไดขนอยใตอำานาจใครทมากำาหนดให

เปนไป หากตองการมสขภาพทดกเปนหนาทท

แตละคนตองดแลตนเองและสรางเหตทจะทำาให

ตนมสขภาพด ยงหากเจบปวยขนแลวกตองเรง

ลงมอหาทางจดการแกไขเหตปจจยในสวนทยง

พอทำาได เชน ดแลอาหาร ออกกำาลงกาย ใชยา

ปฏบตตวตามแพทยแนะนำา หรอปฏบตธรรม

เทาทจะทำาไดใหดทสด แตขณะเดยวกนกตอง

ยอมรบในธรรมชาตความเปนไปของชวตทตอง

มความแก ความเจบไข หรอแมกระทงความ

ตายเปนธรรมดาของทกคน ทกขณะชวตจง

ตองเตรยมพรอมทจะเผชญกบภยเหลานนอย

เสมอ ไมประมาท ดวยการใชชวตทกขณะใหเกด

ประโยชนทงตอตนเองและผอน

ในกรณทเจบปวยเกดขนกอนวยอนควร

หรอแมดแลรกษารางกายอยางเตมทแลวกยง

ปวย การเขาใจธรรมชาตความเปนจรงของชวต

กทำาใหยอมรบไดงายขนวายงมตนเหตของการ

ปวยอกจำานวนมากทเราไมร ไมมทางหลกเลยง

หรอไมสามารถเลอกได เชน การไดรบพนธกรรม

มาจากบรรพบรษ การสมผสกบสารเคมทเราไม

เคยรมากอนวามอนตราย หรอเลยงไมได แมแต

เปนกรรมเกาของเราในอดต เปนตน ซงหนาทท

ผปวยควรทำาขณะนคอทำาเหตในสวนทจดการได

ในปจจบนใหดทสด สวนผลจะเปนอยางไรนน

เปนสงทเกนวสยทเราจะกำาหนดไดเพราะยอม

เปนไปตามกฎเกณฑธรรมชาต เปนการยนยน

ใหเหนความไมเทยงแทของชวต ทฝนทนอยใน

สภาพเดมตลอดไปไมได และความไมมตวตนท

เปนแกนสารแทจรงของชวตน

ความเขาใจตอความจรงและมทศนะ

เชนนชดเจนมากขนเทาใด กจะชวยลดความทกข

ความเครยดทมตอความเจบปวยลงไดเทานน



และจะเปนผทใหความรวมมอในการดแลรกษา

ตนเองอยางดเพราะเหนประโยชนทเกดขน ทง

ยงตระหนกในคณคาของชวต พรอมไปกบการ

เรยนรจากการเจบปวยของตน ขณะเดยวกนก

ยอมรบธรรมชาตความเปนไปของโรคหากอาการ

แยลงแมวาไดดแลอยางเตมทแลว และพรอมท

จะจากไปดวยความเขาใจความจรงของชวต

ขอจำากดในการนำาหลกพทธธรรมมาประยกต

ใชในการปองกนและรกษาโรค

ดงทกลาวไวในเบองตนแลววา หลก

พทธธรรมนนตงอยบนฐานการคดและการมอง

โลกมองชวตทแตกตางไปจากวทยาศาสตรการ

แพทยและการมองชวตของคนในสงคมปจจบน

การนำามาประยกตใชจงมขอจำากดและตอง

ระมดระวงในหลายดาน ซงขอสรปเปนหวขอ

ดงน

1. การตดในรปแบบพทธประเพณและ

การปฏบตธรรมทจำากด เชน เมอปวยตองทำาบญ

ตองทำากบพระ ถวายสงฆทาน ปลอยสตวปลอย

ปลา อทศใหเจากรรมนายเวร ตดกรรม บชาเทพ

ฯลฯ หรอการปฏบตธรรมกตองไปสวมชดขาว

ถอศล 8 นงสมาธ สวดมนต เทานน ซงกจกรรม

ทงหมดกมสวนดอยไมนอย แตหลายเรองกอาจ

หางไกลจากหลกพทธธรรม สวนผลกจะเปนเรอง

กำาลงใจเปนสำาคญ ซงอาจไดรบการปฏเสธจาก

ผปวยจำานวนหนงทไมเชอ ในขณะทพทธธรรม

นนเปนหลกดำาเนนชวตทชวยยกระดบความ



เขาใจตอธรรมชาตของชวตจตใจมากขน การ

ปฏบตธรรมรวมถงการกน การใชอยางรคณ

คาทแทจรง การดำาเนนชวตทไมเบยดเบยน การ

ปฏบตตวตามคำาแนะนำาของแพทย การหลก

เลยงปจจยเสยง หากทำาดวยความเขาใจทถกตอง

กเปนการปฏบตธรรมอยแลว

2. การคาดหวงผลการตรวจรางกายท

ใหผลดขน ผนวกกบความเขาใจวาการนำาหลก

พทธศาสนามาใชคอการทำาบญ เขาวดปฏบต

ธรรม สวดมนต นงสมาธเทานน ยอมเหนวาวธ

การแบบพทธนนใหผลไมชดเจน แตหากเขาใจ

พทธธรรมใหครบถวนซงครอบคลมหลกการ

ดำาเนนชวตทดงาม กจะพบวาพทธธรรมนน

เกดประโยชนตอผปวยอยางมาก ผทศกษาและ

ปฏบตธรรมมาอยางดนนจะเปนผทมสขภาพด

จะไมเขาไปเกยวของกบปจจยเสยงตางๆ หาก

ปวยแลวกจะเปนผทสนใจดแลตนเอง ปฏบต

ตามคำาแนะนำาของแพทย และแมเมอมอาการ

รนแรงขนกจะมความทกขความทรมานของ

รางกายและจตใจนอยกวาผทไมไดปฏบตธรรม

อยางชดเจน

3. ยงขาดการประยกตหลกพทธธรรม

มาใชในการปองกนปจจยเสยงและใชดแลรกษา

ผปวยทวไปอยางจรงจง ทำาใหยงไมมเทคนค

การปฏบตทนำาหลกพทธธรรมมาประยกตใชกบ

คนทอาจยงไมไดสนใจปฏบตธรรมใหไดรบ

ประโยชนดวย เชน หลกการฝกสมาธใหกบ

ผปวยเดก การทำาเมตตาภาวนาเพอคลายเครยด

การฝกสตเพอลดความกงวล หรอแมแตการทำา

พธกรรม เชน สวดมนต ถวายทาน ฯลฯ ซงผล

ทเกดขนอาจชวยดงใหผปวยรวมทงญาตทดแล

อยศกษาและปฏบตธรรมอยางจรงจงมากขน

ในระยะยาวตอไป กจกรรมในสวนนเรมทำาและ

นำามาใชอยางเปนรปธรรมบางแลวในการดแล

ผปวยระยะสดทาย แตยงตองการความรวมแรง

รวมใจกนทำาอกมากระหวางบคลากรสขภาพกบ

ผทสนใจพทธธรรม

บทสรป

ธรรมะในพระพทธศาสนาเปนองคความ

รทมคณคามความลกซงหลายมต จากตวอยาง

ทยกมาพอสงเขปขางตนจะเหนไดวามแงมม

มากมายทจะนำามาใชในการปองกนและแกปญหา

สขภาพโดยเฉพาะในสวนของโรคไมตดตอเรอรง

ทเปนปญหามากในกลมผสงอายซงเปนกลม

ทสนใจศกษาและปฏบตธรรมอยแลว หากทก

ฝายทเกยวของมาชวยกนคดและนำามาทดลองใช

พรอมๆ ไปกบการเกบขอมลอยางเปนระบบทง

ในมตทางกายและคณคาทมตอจตใจของผปวย

ญาตมตร รวมทงผลตอการทำางานและความรสก

ของเจาหนาทผดแลรกษาผปวย กจะนำาคณคาท

ซอนอยใหปรากฏเปนรปธรรมตอคนในวงกวาง

ทอาจยงไมมความสนใจในพระพทธศาสนาเลย

ไดดวย



11



โดย พญ.ศรณยา สคนธไชยวงศ โรงพยาบาลแพร จงหวดแพร

พญ.สกาวเดอน นำ แสงกล โรงพยาบาลครบร จงหวดนครราชสมาภญ.ปราณ ลคนาจนทโชต โรงพยาบาลสมทรสาคร จงหวดสมทรสาคร

คณสายยนต ทองทงมนต กลมเสยงเบาหวาน โรงพยาบาลครบร จงหวดนครราชสมา

ผดำ เนนรายการ พญ.อารยา ทองผว ทปรกษาสมาคมผใหความรโรคเบาหวาน

บทเรยนการสนบสนนการเปลยนแปลงตนเอง




พญ.สกาวเดอน นำาแสงกล โรง-

พยาบาลครบร จงหวดนครราชสมา ไดเลา

ถงการนำาโปรแกรมปรบเปลยนพฤตกรรม

(Group Base Activity) ซงออกแบบเปน

คายกจกรรม 3 วนและ 1 สปดาห มาใชกบกลม

เสยงเบาหวาน จำานวน 14 คน ใหไดเรยนรรวม

กน ผานกจกรรมฐานตางๆ เรมจากการประเมน

ภาวะสขภาพ สรางสมพนธภาพ กจกรรมฐาน

พนดวง (ดวาเรามบคลกภาพแบบไหนทสงผลตอ

การปรบพฤตกรรมเพอใหแนวทางการสงเสรม

บทเรยนการสนบสนนการเปลยนแปลงตนเอง

พฒนาทเหมาะสม) กจกรรมดาวความเสยง

( เพอรบรตนเองวามความเสยงอะไรบาง)

กจกรรมเกบพลงชวต (เนนกจกรรมกลมเสรม

พลงตนเอง) และจดอาหารวางในรปแบบทให

ผเขารวมเลอกอาหารทจะรบประทานเอง ใคร

เลอกอะไร แลวนำามาวเคราะหพฤตกรรมการกน

ตวเอง (ชวตตดลบ) กจกรรมการออกกำาลงกาย

(เพมชวตตดบวก) และกจกรรมทใหเรยนรการ

เปนคนพการ สดทายจะใหผทเขารวมกจกรรม

เลอกวาตนเองตองการสขภาพแบบไหน



นอกจากนยงไดลงพนทวจยเปรยบ-

เทยบในพนทระหวาง รพ.สต.จระเขหน กบ

รพ.สต.โคกกระชาย ซงไดขอมลทนาสนใจ

หลายประเดน โดยในพนท รพ.สต.จระเขหน

ซงเปนกลมกรรมพนธ เปนพนททมผปวยเบา-

หวานมากทสด แตกลบกลายเปนขอดททำาให

กลมเสยงไดเหนและตระหนกถงอนตรายทจะ

เกดขน จงระมดระวงตนเอง อกทงมความเชอ-

มนในหมอและพยาบาลวาสามารถดแลรกษาได

ด ประกอบกบการวางบทบาทของหมอ รพ.สต.

ททำางานเชงรกโดยการเขาหาชมชน สอบถามถง

สงทชมชนตองการ และเปนผสนบสนนชาวบาน

จงทำาใหไดรบความรวมมอจากชมชนในการรวม

กนดแลรกษาสขภาพเปนอยางด ขณะทพนท

รพ.สต.โคกกระชาย ชมชนจะมวถชวตแบบ

บรโภคนยม จงมกลมเสยงมากกวา

สรปคอ พนททเกดผลด เปนพนท

ทพบเบาหวานมาก ทำาใหคนเหนตวอยาง

ตระหนกความสำาคญ รวมทงมเศรษฐกจทด

กวา และทำางานหนกนอยกวา มความเปน

ชมชนมากกวา สวนในพนทเกดผลไมด เปน

พนททไมพบเบาหวานเลยหรอพบนอยทำาให

กลมเสยงไมเหนตวอยาง ไมตระหนกในโรค

ฐานะดอยกวา ทำางานหนกกวา ความเปน

ชมชนนอยกวา (มการคนขอมลนใหชมชน)

ปจจยสำาคญททำาใหเกดความชกของ

โรคเบาหวานในชมชนคอ การเปลยนแปลง

ของบรบทชมชน วถชวตของคนในชมชนท

เปลยนแปลงไป เชน กนขาวเยอะมาก ไมทำา

อาหารเอง ซออาหารนอกบาน กนอาหารตลาด

กนเลยงฉลองบอย ไมออกกำาลงกาย และอาหาร

ทขายในชมชนสวนใหญมรสชาตหวาน



สายยนต ทองทงมนต ชาวบานกลม

เสยงเบาหวาน เลาใหฟงวาตนเองเปนแมบาน

จากจงหวดนครราชสมา อดตเปนแมคาขายผก

ทำางานตงแตตส ปดรานหนงทม ชอบกนหวาน

มนเคม เดมทนำาหนกตว 80 กโลกรม เรมมาหา

หมอจากอาการปวดหว พบความดน 160 พบ

ไขมนสง ความเสยงเบาหวาน จงไดเขารวม

กจกรรมคายปรบเปลยนพฤตกรรมตนเอง กลม

10 คน ซงทำากจกรรมปรบพฤตกรรมการกน

ลดหวาน ลดมน ลดเคม ไดรวมกจกรรมจำาลอง

สถานการณวาถาเบาหวานขนตาจนทำาใหมอง

ไมเหน ทำาใหตนเองรสกเสยใจถาหากตวเอง

ตองพการเพราะตองกลายเปนภาระของลก

หลาน ทำาใหมความฮดหนกลบมาเปลยนแปลง

พฤตกรรม จนนำาหนกลดลงเหลอ 75 กโลกรม

และเมอตวเองปรบพฤตกรรม ปรบอาหาร คนทง

บานกตองปรบดวย เพราะตนเปนคนทำาอาหาร

ใหครอบครวทาน นอกจากนยงมการออกกำาลงกาย

โดยการใชจกรยานในการสญจรมากขน รวมทง

ออกกำาลงกายเปนกจวตร เพอชวยลดนำาหนก

ของรางกาย ซงหลงจากทมการปรบพฤตกรรม

ระดบนำาตาลในเลอดของตนเองกลดลง อกทง

ยงสงผลใหอาการปวดหวเขาลดลงดวย และ

เมอตนเองทำาแลวเกดผลดตอสขภาพจรง จงได

นำาเรองราวเหลานไปบอกตอกบเพอนบาน เพอ

ขยายวงกวางเรองการปรบพฤตกรรมเพอนำาไป

สการมสขภาพทด

ภญ.ปราณ ลคนาจนทโชต โรงพยาบาล

สมทรสาคร จงหวดสมทรสาคร ไดรวมแลกเปลยน

เรองราวของโครงการ Diabetes Prevention

Program Thailand ซ งเปนโครงการท

เกยวของกบการทำาแบบสอบถามอเลกทรอนกส

เพอประเมนพฤตกรรมความเสยงของตนเอง

ซงไดรบการสนบสนนจากบรษทเอกชน โดย

ขอมลทไดจากการกรองแบบสอบถามแบบ

อเลกทรอนกสน จะทำาใหสามารถทบทวนขอมล

ตางๆ ยอนหลงได 24 ชวโมง เชน ขอมลการรบ

ประทานอาหาร การออกกำาลงกาย ฯลฯ ซงจะ

ทำาใหสามารถสงเกตและทบทวนตวเอง โดยการ

มองยอนดตวเองอกครงในรายละเอยดทไมเคย

เหน โดยโปรแกรมนจะแสดงขอมลเปรยบเทยบ

พฤตกรรมของตนในวนนกบวนกอนๆ ได โดย

การเกบขอมลแตละวนจะมเจาหนาทเปนคน

สมภาษณรายละเอยดตางๆ อยางครอบคลม ซง

ขอมลเหลานจะสามารถสะทอนกลบหาผปวยได

ทนท (Real Time) ทงแบบออนไลนและออฟไลน

โดยขอมลทสะทอนกลบไปยงผปวยจะมทง

ขอมลเรองพฤตกรรมและแนวทางการปรบ-

เปลยนพฤตกรรมของตนเอง ตามบรบทของ

แตละคน เพอใหผปวยสามารถประเมนตนเอง

และรแนวทางในการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอ

ชวยใหเกดผลทดตอสขภาพไดทนท



12



โดยคณธระ วชรปราณ สำ นกงานเครอขายองคกรงดเหลา

นพ.พลเดช ปนประทป มลนธชมชนทองถนพฒนาคณสาร อองสมหวง มลนธเพอผบรโภค

คณสรเดช เดชคมวงศ มลนธรวมพฒนาพจตรคณวสทธ บญญะโสภต สำ นกสมชชาสขภาพ

ผดำ เนนรายการ ดร.เดชรต สขกำ เนด มลนธนโยบายสขภาวะ

เครอขายขามพรมแดน




ทำ ไมถงตองทำางานเครอขาย?

...การหยดยงไมใหอตราผปวย NCDs

เพมขน จะตองเรงสรางความร ความเขาใจ

เกยวกบปจจยเสยงของการเกดโรคใหกบ

ประชาชน การทำางานเครอขายจงถอเปน

เคร องมอสำาคญ และการทำางานเครอขาย

ขามพรมแดนจะทำาใหงานประสบความสำาเรจ

ในวงกวางไดอยางรวดเรวมากขน เพราะจะ

ชวยเพมพลง เพมแรงกระเพอม และเพมความ

ตนรใหกบคนในสงคมไดมากกวา

เครอขายขามพรมแดน การสรางเครอขาย จะตองใชทงพลงทาง

สงคม พลงทางปญญา และพลงทางการเมอง

รวมมอกน

การทำางานดวยองคกรเพยงองคกรเดยว

จะไมสามารถทำางานใหสำาเรจลลวงได เราตอง

อาศยความรวมมอจากหลากหลายองคกร

สาร อองสมหวง จากมลนธเพอผบรโภค

ใหความเหนตอเรองนวา “เราตองกระจายองค-

ความร ยกตวอยาง หากเราตองการลดจำานวน

ผปวยเบาหวาน เราตองทำาความเขาใจกบผปวย



และตองทำาใหผปวยรบรขอมลการจดการกบโรค

ใหมากทสด ดงนนเร�ตองดงทกภ�คสวนเข�ม�

ทำ�ง�นรวมกน ไมเชนนนคงย�กทจะกระจ�ย

องคคว�มรเกยวกบก�รปองกน ก�รดแลรกษ�

ตนเองใหกบผปวยเบ�หว�นอย�งขย�ยวง-

กว�งได ถาเราทำาคนเดยว ทำาแคองคกรเดยว

ในอนาคต เราอาจจะตองแกปญหาโรคเบาหวาน

ดวยการเกบภาษนำาตาล”

การเชอมโยงเครอขายขามพรมแดน

ตองคนหาผนำาตวจรงทเปนคนในชมชนทมความ

นาเชอถอและพรอมจะทำางานเพอคนอน จาก

นนจงดงคนในกลมนออกมาทำางานรวมกน โดย

การพดคยและแลกเปลยนประสบการณอยาง

ตอเนอง รวมทงสงเสรมพลงในการสอสาร โดย

เฉพาะพลงทางสงคมออนไลน เชน facebook

line เปนตน

นพ.พลเดช ปนประทป มลนธชมชน

ทองถนพฒนา กลาววา “พลงเครอขายคอการ

จดตงการจดการ เร�ตองห�แนวรวมห�คนทม

เป�หม�ยเหมอนเร� ห�ไดม�กเท�ไหรกหม�ยถง

พลงทแขงแรงเท�นน เราอาจจะหาพลงจด

ตงไดหลกรอย หลกหมน และคนจำานวนหมน

เหลานทจะเปนแรงกระเพอมและสรางความ

เปลยนแปลงของสงคมของคนหลกแสนหรอ

หลายแสนในทสด”

หวใจสำาคญของการทำางานเครอขาย

จะตองมการแลกเปลยนความรระหวางเครอ-

ขายอยางตอเนอง ตองมการปรบตวตลอดเวลา

และตองมการประสานพลงซงกนและกน จงจะ

สามารถขบเคลอนงานไปไดอยางราบรน สำาเรจ

และยงยน แตในการดำาเนนงานเชอมเครอขาย

นน มกจะมปญหาหรออปสรรคเพอแกไขอย



เสมอ เชนการเกดเครอขายเทยม หรอการ

เปลยนแปลงตวบคคลในเครอขาย ซงจะเกดขน

บอยครงในหนวยงานภาครฐ ทำาใหเครอขายไม

สามารถดำาเนนงานไดอยางตอเนองและราบรน

การประเมนผลการทำางานรวมกนของ

เครอขาย มประเดนสำาคญท ตองประเมนดง

ตอไปน

ตรวจสอบวาเครอขายมความสนใจ

ในการเขารวมกจกรรมมากนอยเพยงใด

ชมชนมความเขมแขงอยางยงยนหรอ

ไม มากนอยเพยงใด

มการขยายวงกวางหรอขยายขอบ

เขตการสานเครอขายไปยงเครอขายอนๆ หรอ

ไม มากนอยเพยงใด

มการแสดงความเปนเจาของตอ

เรอง/ประเดนทเครอขายทำา หรอไม มการขบ-

เคลอนมากนอยเพยงใด

เมอเกดปญหา กลมเครอขายนนๆ

สามารถจดการปญหาไดหรอไม และมวธการ

จดการกบปญหานอยางไร

ประเดนทเครอขายทำาบรรลวตถ

ประสงคหรอไม และเปนการบรรลดวยเครอขาย

เองหรอไม (ถาบรรลดวยเครอขายเองจรงๆ นบ

วาเปนความสำาเรจทแทจรง)

หากเราสามารถกาวขามพรมแดน

ทงหลายได ไมวาจะเปนพรมแดน สาขา

สำานกงาน หนวยงานพนท หรอจงหวด ให

ทกพรมแดนสามารถทำางานและมเปาหมาย

ทชดเจนรวมกนได กจะสามารถทำาใหการ

ปองกนและแกไข NCDs เกดขนไดอยางยงยน



13



โดยพญ.ศรดา ภรวฒนพงศ โรงพยาบาลมวกเหลก จงหวดสระบร

คณจราวรรณ ลลาพฒนาพาณชย โรงพยาบาลศนยอดรธาน จงหวดอดรธานคณเพญศร ปญญาเฉยบ โรงพยาบาลหวานใหญ จงหวดมกดาหาร

ผดำ เนนรายการ นพ.สมเกยรต โพธสตย กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข

สาธต และแลกเปลยนระบบฐานขอมลระดบประเทศและระบบขอมล

ในพนท เพอการจดการ NCDs




นพ.สมเกยรต โพธสตย ไดนำาเสนอ

ภาพรวมระบบฐานขอมลระดบประเทศ วา

ระบบสารสนเทศทางคลนก (Clinical informa-

tion system) ประกอบดวยขอมลรายบคคล

และรายกลม ชวยสนบสนนการดแลรายบคคล ม

ระบบฐานขอมลทางคลนกทเชอมโยง เปนขอมล

ปจจบน สนบสนน/ตดตามการชวดคณภาพการ

ดแลของทมและระบบ และเปนขอมลเพอการ

วางแผนและจดการ ซงขอมลปจจบนมงเนนท

ตวชวด ยงไมไดมงสการใหบรการ

สาธต และแลกเปลยนระบบฐานขอมลระดบประเทศและระบบขอมล

ในพนท เพอการจดการ NCDs



ทมา : นพ.สมเกยรต โพธสตย

ขอมลหลกม 2 สวนคอ ขอมลของ

กระทรวงสาธารณสขและขอมลของสำานกงาน

หลกประกนสขภาพแหงชาต ขอมลของกระทรวง

สาธารณสข ม 43 แฟมหนวยบรการสงขอมลมา

ท data center (ทะเบยนผปวยและฐานขอมล)

ซงอยทสำานกงานสาธารณสขจงหวดทกจงหวด

(คาดหวงให data center บรหารจดการขอมล)

สงไปทสวนกลาง (กระทรวงสาธารณสข) ขอมล

อกชดหนงมาจากสำานกงานหลกประกนสขภาพ

แหงชาต ม 21 แฟม สงไปทสวนกลาง (สำานกงาน

หลกประกนสขภาพแหงชาต) โดยตรง ไมผาน

data center สวนทยงไมมคอขอมลระดบชมชน

ยงไมมขอมลจาก family folder ในฐานขอมล

ขอมลอนๆ เชน การสำารวจสขภาพประชาชนไทย

โดยการตรวจรางกาย (NHES) ทก 5 ป การ

สำารวจพฤตกรรมเสยง (BRFSS) โดยกรมควบคมโรค

ทำาเกอบทกจงหวด การประเมนผลการรกษา

DMHT (MedResNet) สำารวจทกป

การพฒนาระบบสารสนเทศ NCDs

เปาหมายคอ data center สามารถ

บรหารจดการขอมล เชอมโยงเครอขาย ดแล

ระบบฐานขอมล กำาหนดมาตรฐานขอมลใน

เครอขาย และตดตามความครบถวนของขอมล

สธ. สปสช.

NCDs DATA FLOW

ชมชน

สำ นกงานสาธารณสข

หนวยบรการ

การสำ รวจสขภาพประชาชนไทย

โดยการตรวจรางกาย (NHES) ทก 5 ป

กระประมนผลการรกษา DMHT (MedResNet)

ขอมลการตายจากทะเบยน

ราษฎร

การสำ รวจพฤตกรรมเสยง

(BRFSS)กรม คร.

*ขอมลบรหาร

*ทะเบยนผปวย*ฐานขอมล

43 แฟม

21 แฟมE-claim OP/PP

DATACenter



ทมา : นพ.สมเกยรต โพธสตย

การใชประโยชนขอมลตอนนใชขอมล

เพอตอบตวชวด ตอไปคาดหวงวาจะมการใช

ประโยชนขอมลในพนท คนคยขอมล จะเปน

คนใชขอมล เชน ระดบจงหวด System Man-

agement Team/NCD board สามารถจดการ

ภาพรวม วางยทธศาสตร จดสรรทรพยากร

ตดตามประเมนผล วเคราะหและสงเคราะห

ขอมล และพฒนาระบบในพนท หนวยบรการ

สามารถดขอมลรายบคล (เสยง ปวย) รายกลม

(เสยง ปวย) พฒนาการบรการ วางกจกรรม

ในพนท การบนทกขอมลใหนำาขอมลจาก 43

แฟม โดยอาจใช HOSxP, JHCIS หรอโปรแกรม

อนๆ ทงนการบนทกขอมลจะตองไมทำาใหภาระ

งานเพมขน ใชเครองมอเพอการบรหารจดการ

พฒนาระบบ และพฒนาบรการ เชน Provis

(สำาหรบ 21 แฟม), HDC, NCDIS, HosXp,

พทลง model, surveillance

Utilization

ProcessInputs

Output

Utilization

System Management Team/NCD Board

หนวยบรการ

หนวยบรการ DataCenter

*บรการรายบคคล (เสยง,ปวย)*บรการรายกลม (เสยง,ปวย)*พฒนาการบรการ*วางกจกรรมในพนท

*ขอมลรายบคคล (เสยง,ปวย)*ขอมลพนท

*เชอมโยงเครอขาย*ดแลระบบฐานขอมล*กำ หนดมาตรฐานขอมลในเครอขาย*ตดตามความครบถวนของขอมล

*จดการภาพรวม

*วางยทธศาสตร

*จดสรรทรพยากร

*ตดตาม, ประเมนผล

*วเคราะห, สงเคราะห

*พฒนาระบบทงเครอขาย



ตวชวด

ตวชวดแบงเปน 3 ระดบ ดงน

ระดบท 1 ชดของตวชวด (Set of indicators)

ระดบท 2 มาตรฐานตวชวด (Indicators standardize)

ระดบท 3 ตนแบบทางเทคนค (Technical template)

พญ.ศรดา ภรวฒนพงศ ไดกลาวถง

ขอมลกบการจดระบบบรการ NCD มวกเหลก

วา บรบทพนทอำาเภอมวกเหลก มประชากร

ประมาณ 50,000 คน อก 3 ปขางหนาจะม

ประชากรเพมขนอกเกอบ 1,000 ครอบครว

เนองจากโรงเรยนนายเรออากาศยายเขามา

ประชากรเพมขนปละ 300-400 คน ทำาให

ประชากรอาย 35 ปขนไปเพมขนตามไปดวย

โรงพยาบาลมวกเหลกเปนโรงพยาบาล

ขนาด 30 เตยง ม 13 เครอขาย รพ.สต. พนทหาง

ไกลจากหนวยบรการ (ระยะทางไกลสดประมาณ

90 กโลเมตร) โรงพยาบาลรบภาระการดแล

ผปวยอบตเหต เนองจากสถานทอยตดทางหลวง

ขอจำากดในการเขารบบรการสขภาพของ

ประชากรทน คอ ประชากรสวนใหญเปน

เกษตรกรเลยงโคนม ตองตนมารดนมประมาณ

ต 5 และบาย 2 โมง ดงนนการมาโรงพยาบาล

ตองอยไมเกนบาย 2 โมง



ทมา : พญ.ศรดา ภรวฒนพงศ


ความชกเบาหวาน3.06%

ความชกความดนโลหตสง 7.66%

สถานการณเบาหวานความดนโลหตสงอำ เภอมวกเหลก ป 2556 ปชก.ทงหมด 56,884

ปชก > 15 ป 43,958 , >35 ป 30,241

คดกรอง 15 ป DM , HT 86.67 %

Pre DM 7.51%Pre HT 18.88%

DM + DM, HT 1,371 = 3.06 %

HT + HT, DM 3,314 = 7.56 %

DM control 27.22 %

HT control51 %

ปจจยทมบทบาทการจดบรการ อ.มวกเหลก

ประกอบดวย6 ตำ บล1 เทศบาล13 รพ.สต.1 โรงพยาบาลชมชน ขนาด 30 เตยง

อ.ปากชอง จ.นครราชสมา

อ.ปากชอง จ.นครราชสมา

อ.สคว จ.นครราชสมา

อ.วงมวง จ.สระบร

จ.ลพบร

อ.เมอง จ.นครนายก

N

สถานพยาบาลเเทศบาลถนนทางรถไฟ

20 20 Kilometers0

60 กม.90 กม.



ขอมลผปวยเบาหวานรายใหม ป 2554

จำานวน 62 คน ป 2555 จำานวน 38 คน ป 2556

จำานวน 22 คน ความชกของผปวยเบาหวาน

ป 2554 1.85% ป 2555 2.05% ป 2556 3.06%

Clinical Information Systems จากกรอบ Chronic Care Model (CCM)


ตงแตป 2555 โรงพยาบาล เปน paperless

และมระบบ electronic files แตยงมขอมลไม

ครบถวน มการพดคยรวมกนระหวางนกวชาการ

จากขอมล ป 2555 ความชกของผปวยเบาหวาน

ตำากวาเกณฑของประเทศ 4-5% ทำาใหกลบไป

ดเรองการจดการขอมล และนำากรอบ chronic

care model และ NCDs คณภาพมาใช

คอมพวเตอร (IT man) สหวชาชพ และ NCDs

CUP board เรอง ความสำาคญของการบนทก

ขอมลและระบบสารสนเทศทตองการ ดงน

CommunityResources and Policies

Informed,EmpoweredPaltient and

Family

Productive Interactions

Patient-Centered CoordinatedTimely and Efficient Evidence-based and safe

Prepared,Proactive PracticeTeam

Health SystemOrganization of Healthcare

DeliverySystemDesign

SelfManagementSupport

DescisionSupport

ClinicalInformationSystems



การนำาขอมลมาวเคราะห นำาขอมล

จาก HOSxP ใชโปรแกรมเขยนเพอถายขอมล

ลง Access และสรปขอมลลง Excel เพอนำาไป

วเคราะหใชงาน

ปจจยความสำาเรจ คอมขอมลครบถวน

ตงแตระดบบคคลและรายกลม มการทำางานเปน

ทม ตงแตการคดกรองของชมชน การบนทกขอมล

ของ รพ.สต. ผลตรวจตางๆ ในโรงพยาบาล เปนตน

Feedback จากระบบสารสนเทศ ทำาใหมการ

ปรบรปแบบระบบบรการ

ป 2555 ม NCDs data center เหน

ผปวยตดเทาจำานวนมาก จดใหมคลนกสขภาพเทา

ป 2556 SMBG จกษแพทยตรวจคด

กรองตา เหนขอมลผปวยทควบคมไดมปญหา

ป 2557 CKD clinic, monitor SMBG,

จด DM Day camp สำาหรบกลม (HbA1C > 9%)

การพฒนาระบบบรการ - การจด clinic ไต

เสอม (CKD)

ปญหา ผปวย CKD เพมขน ปญหาของ

ผรบบรการ ไตเสอม ไดแก การเดนทาง (ไกล

คารถ การดแล) รอการใหบรการนาน ไมตองการ

ทำาอะไรเพมขน (สงอาย พการ ปวยเรอรง)

ทน มนกโภชนากร มทมเขามาชวย

อบรมวชาการในการดแลผปวย CKD

การดำาเนนงาน มระบบในการตรวจ

CKD clinic investigation ออกแบบระบบรวม

กบโรงพยาบาลศนย ใหความรกบผปวยเกยวกบ

โรคไตเรอรง (Introduction to CKD)

1. มระบบทะเบยนขอมลของกลมผรบ

บรการทงรายบคคลและรายกลม ขอมลการให

บรการ มความสมบรณ ครบถวน เปนปจจบน

และอาจจดเกบในระบบคอมพวเตอร

2. มระบบสารสนเทศและขอมลท

เชอมโยง แลกเปลยนเพอการบรการตอเนอง

ในเครอขายและเชอมโยงกบ data center ของ

จงหวด

3. นำาขอมลมาวเคราะห เพอพฒนา

คณภาพการปองกน ควบคม รกษา ดแล และ

ออกแบบบรการสขภาพ ทงรายบคคล กลมผ

รบบรการเปาหมาย และกลมประชากรในพนท

รบผดชอบ

การดำาเนนงาน

การลงทะเบยนผปวยรายใหม ผปวย

จากการตรวจคดกรอง การตรวจ OPD/IPD

หรอยายจากทอน เมอแพทยวนจฉยแลวจะลง

ทะเบยนผปวยรายใหม

การลงทะเบยนรายใหมใหสมบรณจะ

ลงในฐานขอมล HOSxP แยกเปน ทะเบยนบญช

1 (มขอมลผปวยทง CUP) และทะเบยนคลนก

พเศษ สำาหรบผปวยความดนโลหตสง เบาหวาน

เมอบนทกขอมลแลวแจง รพ.สต. ในเขต เพอลง

ทะเบยนผปวยรายใหม

การบนทกขอมลลงใน HOSxP ลง

วนจฉยหองตรวจ ลงผล lab ทหองชนสตร ลง

ผลตรวจตา-เทา-ชองปาก CVD RISK ทะเบยน

คลนกพเศษ



กจกรรม มกลมไตเรอรงในโรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพตำาบล (รพ.สต.) เยยมบาน เขา

ครว รณรงควนไตโลก และตดตามผลลพธและ

การเปลยนแปลง ไดแก ภาวะแทรกซอน จาก

CKD ผลจากหองปฏบตการการจดการปรบ

เปลยนการกน ความสขสบายและความพงพอใจ

คณจราวรรณ ลลาพฒนาพาณชย ได

เลาถงการใชขอมลของทม NCDs รพศ.และ

CUP รพศ.อดรธาน เพอเพมประสทธผลการ

ดแลผปวย โดยแบงเปนประเดนตางๆ ดงน

สถานการณ NCDs รพศ.และ CUP

รพศ.อดรธาน ป 2553 -2554

เบาหวาน : การควบคมโรค ( HbA1c<

7% ) การควบคม BP (BP <140/80) อตราการ

นอน รพ.จาก Acute complication อตรา

Readmission ซำาภายใน 28 วน ภาวะแทรกซอน

(DR, DN, Stroke, STEMI)

ความดนโลหตสง : การควบคมโรค

(BP<140/90) อตรา Readmission ซำาภายใน

28 วน ภาวะแทรกซอน (ไต stroke STEMI)

พบมากทสด คอ ภาวะแทรกซอน

ทางไต

เรมดำาเนนการตงแตป 2554

ประสบการณความสำาเรจ/ขอจำากด

ในการใชขอมล เพอพฒนา NCD กรณตวอยาง

การปองกนและชะลอไตเสอม ในผปวย DM

DM/HT HT

1. นยามของขอมลตองชด

2. มการบนทกและจดเกบขอมล

3. มการตรวจสอบความถกตองของ

ขอมล

4. มการประมวลผลขอมล โดยใหนก

วชาการคอมพวเตอรและนกเทคนคการแพทย

ชวย การประมวลผลกำาหนดใหปรบยดหยนได

ผใชควรทำาไดเอง

5. การวเคราะหขอมล ความหมายของ

ขอมล แนวโนม เปรยบเทยบกบเปาหมาย

(ระดบจงหวด/ระดบเขต/ระดบประเทศ) ซงการ

กำาหนดเปาหมายควรดบรบทพนทดวย

6. ขอมลควรนำามาใชในการปรบปรง

ระบบงาน กำาหนดกจกรรม ปรบเพมหรอลดการ

บนทก/จดเกบขอมล มการทบทวนนยามของขอมล

7. พฒนาศกยภาพทมแพทย เภสชกร

พยาบาล (CKD HT รพ.สต.) นกโภชนาการ (รพช.

รพ.สต. ศสม.) ในการดแลรกษา การสงตอ การ

ปรกษาและการใหความรแกผปวยโรคไตเรอรง

ทกระยะ

8. สนบสนนองคความร/สอการสอน

และจดตงคลนก CKD ใช CKD corner แทรกใน

คลนก DMHT ทก รพช.

9. การกำากบตดตาม (M&E) ใชวธ Med

on tour/NCDs พเยยมนอง

10. ชมรมคนรกษไต มทกตำาบล

นยามของขอมล

1. ประเมนคาอตราการกรองของไต

(eGFR) ผปวยทกราย ปละ 1 ครง



2. วดคา Cr. ดวยวธ enzymatic method

(แมนยำาขน)

3. รายงานคา SCr เปนคาทศนยม 2 ตำาแหนง

พรอมคา eGFR (เทคนคการแพทย)

4. คำานวณคา eGFR ดวยสตร CKD-EPI

(ตามคำาแนะนำาของสมาคมโรคไต ตงแตธนวาคม

2555)

5. คดกรองหาไตเรอรงระยะเรมตน โดย

ใช Microalbumin

6. จดทำาเผยแพรและสอสารการใชคมอ

แนวทางการดแลผปวยโรคไตเรอรง จงหวด

อดรธาน ป 2555

คำาจำากดความของโรคไตเรอรง (ใช

ในเขตบรการท 8)

ผปวยโรคไตเรอรง

1. ผปวยทมภาวะไตผดปกตนานตดตอ

กนเกน 3 เดอน ทงนผปวยอาจจะมอตรากรอง

ของไต ผดปกตหรอไมกได ภาวะไตผดปกตหมายถง

มลกษณะตามขอใดขอหนงดงตอไปน

1.1 ตรวจพบความผดปกตจากการ

ตรวจปสสาวะอยางนอย 2 ครง ในระยะเวลา 3

เดอน ดงตอไปน

ผปวยเบาหวานทตรวจพบ microal-

buminuria

ผปวยทไมไดเปนเบาหวานทตรวจพบ

proteinutria มากกวา 500 มก./วน หรอตรวจ

พบ Urine protein creatininE ratio (UPCR)

>500mg/g หรอ Protein dipstick ≥ 1+

ตรวจพบเมดเลอดแดงในปสสาวะ

1.2 ตรวจพบความผดปกตทาง

รงสวทยา เชน อลตราซาวนพบถงนำาในไต, นว,

ไตพการ หรอไตขางเดยว

1.3 ตรวจพบความผดปกตทาง

โครงสรางหรอพยาธสภาพจากผลการเจาะ

เนอเยอไต

2. ผปวยทม GFR นอยกวา 60 มล./

นาท/1.73 ตารางเมตร ตดตอกนเกน 3 เดอน

โดยทอาจจะตรวจพบหรอไมพบวามรองรอยของ

ไตผดปกตกได

การแบงระยะของโรคไตเรอรง

แบงไดเปน 5 ระยะ ดงน



นยามตามขอตกลงของ SPNCD,

SPCKD เขต 8

ไตระยะท 1 หมายถง GFR 90-119.99

หรอ GFR > 120 แตม Urine Protein Positive

ไตปกต หมายถง GFR > 120 รวมกบ

Urine Protein Negative

CKD เดนระบบสงตอและเครอขาย

1. ระบบการรกษา การปรกษา การสง

ตอ และสงกลบ

2. APN DM HT/APN CKD เปดชอง

ทางการสอสารเพม มชองทางเปนพเปนนอง

3. มเครอขายประชาชน

การพฒนาคณภาพบรการใน

การปองกนและชะลอไตเสอมในผปวย DM,

DMHT, HT ป 2554-2556

1. กำาหนดแนวทางการรกษา/การสง

ตอ/การปรกษา ผปวย CKD

2. พฒนาศกยภาพ แพทย, เภสชกร,

พยาบาล, นกโภชนาการและนกเทคนคการ

แพทย

3. ทำาคมอการใหความรเพอชะลอไต

เสอม ผปวย CKD stage 1-2, stage 3, stage

4-5

4. จดตง CKD corner ในคลนก DMHT

มเภสชกร/นกโภชนาการประจำาคลนก/หอผปวย

5. กำากบตดตามและประเมนผล โดยใช

กจกรรม Med on tour และ NCDs พเยยมนอง

6. สนบสนนการจดตงชมรม คนรกษไต

ทกตำาบล

แนวทางสงปรกษาและสงตอผ ปวย (ใชใน

โรงพยาบาลอดรธาน)

โรคไตเรอรง ระยะท 1-2 (GFR ≥ 60

mL/min/1.73m2) แพทยทกสาขาสามารถ

ใหการดแลรกษาได

โรคไตเรอรง ระยะท 3 (GFR 30-

59.99 mL/min/1.73m2) ควรไดรบการตรวจ

รกษาจากอายรแพทย

ควรสงปรกษาหรอสงตอผปวย พบอายรแพทย

โรคไต เมอ...

ผปวยม eGFR 30-59.99 mL/

min/1.73m2 (CKD Stage 3) ทมปญหาขอใด

ขอหนง ดงน (1) มการเสอมของไตมากกวา

7mL/min/1.73m2 ตอป (2) ม resistant

hypertension คอควบคมความดนโลหตไมได

(BP≥140/90) หลงจากไดยาควบคมความดน

≥ 3 ตว optimal dose (ขนาดสงสด) แลว

(3) ผปวยมโปรตนรวในปสสาวะ > 1,000 mg

ตอวน หรอspot urine protein/creatinine

ratio > 1,000mg/g creatinine หรอม Pro-

teinuria 4+ หลงควบคมความดนโลหตไดตาม

เปาหมายแลว (BP < 130/80)

จดเนน กอนสงตอพบอายรแพทย

โรคไต ในผปวยม GFR 30-59.99mL/

min/1.73m2 (CKD Stage 3) ตองแนใจ



วาผปวยรวมมอในการใชยา HT ทกตว (good

compliance) ผปวยควบคมอาหาร Low salt

diet แลว

โรคไตเรอรง ระยะท 4-5 (GFR < 30

mL/min/1.73m2) ควรสงปรกษาอายรแพทย

โรคไต

แนวทางสงปรกษาและสงตอผปวย

พบอายรแพทยโรคไต (ใชในจงหวดอดรธาน

และจงหวดใกลเคยง)

โรคไตเรอรงระยะท 1-3 (CKD Stage

1-3) (GFR ≥30 mL/min/1.73m2) แพทย

เวชปฏบตทวไป และอายรแพทย สาขาอนๆ

สามารถใหการดแลรกษาได

โรคไตเรอรง ระยะท 4 ขนไป (CKD

Stage 4-5) (GFR < 30 mL/min/1.73m2) ตอง

ไดรบการดแล โดยอายรแพทยโรคไต

KM 20 อำาเภอ เครอขายปองกน

และชะลอภาวะ CKD ในผปวย DMHT ป

2556

1. มผลงานดเดน 3 อำาเภอ ไดแก กแกว

บานผอ และนายง

2. นวตกรรมหลากหลาย ไดแก รปแบบ

การคนขอมลใหผปวย ครอบครวและชมชน การ

เยยมบานตรวจ 3 ต (ตยา ตเยน ตกบขาว) การ

ใชสแบงระยะไตและจดกลมการสอน สอนเรอง

ไตวาย แผนพบความร ตดครวเรอน ฟวเจอร

บอรดระบโซเดยมตดครว ราน อาหารชมชน

ลดเคม สามเสาเฝาดแลไต

ประเมนผลการใช CPG ใชรปแบบ

Med on Tour และ NCDs พเยยมนอง

เยยม รพท. รพช. รพ.สต./ศสม. ทก

โซน ครอบคลม 20 อำาเภอ

กจกรรม NCDs พเยยมนอง

Chronic Case Conference 35 case/

ป (Case ซบซอนทคนพบในชมชน) ทมผเยยม

ไดแก ทมสหวชาชพ SP NCDs ใน รพศ. ทมผรบ

การเยยม ทม รพ.สต./ศสม.เขตเมอง 35 แหง

สรปผลการนำา CPG ไปปรบใช

1. รพ.สต.-ศสม./รพช./รพท.นำา CPG

ไปปรบใชตามบรบทของแตละพนท

2. รพศ.ไดถายทอดความรดาน Ter-

tiary Care ทงาย ๆ สำาคญ ๆ ลงส รพ.สต.-ศสม./

ชมชน สามารถเรยนรและปฏบตไดภายใต

บรบทของตนเอง

3. บรรยากาศผอนคลาย KM ผาน

CBL แลกเปลยนเรยนรโรคทางอายรกรรมคราว

เดยวกน รบกวนพนทนอย

4. ผดแล (Care giver)/อสม./รพ.สต.

- ศสม. ไดรบการเสรมสรางแรงจงใจ (Empow-

erment) ทำาใหภาคภมใจและมนใจในศกยภาพ

ตนเองดแลผปวยซบซอน (เตยง 3) ไดดขน

5. เกดเครอขายการดแลตอเนองใน

ชมชนเขาถงบรการงายและรวดเรว เชน การ

ประสาน APNCKD หรอ CMDMHT กอน Refer

ทำาใหผปวยไดรบบรการรวดเรวและมคณภาพ



6. รพท. / รพช. สามารถนำาขอเสนอ

แนะไปใชในการบรหารจดการทรพยากร /

การจดจางบคลากรไดเหมาะสมขน เชน เพม

กรอบรายการยา DMHT ไดแก ARB ไดเทคนค

การบรหารยาชะลอไตเสอม ปรบระบบการ

รายงานคา GFR คกบผลตรวจ SCr โดยใชระบบ

สารสนเทศมาชวย มหลกฐานชดเจนทางวชาการ

ทำาใหสามารถจางโภชนากรเพมเตมได

ขอสงเกตการใช C P G ปญหาการนำา

สการปฏบตสวนใหญคอปญหาการสอสาร/การ

เพมชองทางการใหปรกษา ลดชองวางรอยตอ

ระหวางสถานบรการได

ผลลพธการดำาเนนงาน ป 2554-

2557

ตวชวดการปองกน/ชะลอ ไตเสอมใน

ผปวย DM และ DMHT เชน อตราผปวย DM

DMHT ( CKD 3-5)/ Overt Nephropathy

(CKD 4-5) อตราผปวย DM และ DMHT ท เปน

DM (CKD 3-5)/ Overt Nephropathy (CKD

4-5) อตราผปวย HT ทเปน CKD 3-5/CKD 4-5

มแนวโนมลดลง

ปจจยความสำาเรจ

ทมนำาทเขมแขง – กำาหนดเปาหมาย

ชดเจน สนบสนนทรพยากรทจำาเปน

ทมผปฏบตงานทเขมแขง – มใจ

ศกยภาพสง สมพนธภาพด

คณเพญศร ปญญาเฉยบ ไดเลาถง การ

แลกเปลยนระบบฐานขอมลในพนท เพอการ

จดการ NCDs กรณ จงหวดมกดาหาร โดยแบง

เปนประเดนตางๆ ดงน

ระบบสารสนเทศของ จงหวด

มกดาหาร

มระบบทะเบยนผปวยเปนเลม/ฐาน

ขอมล JHCIS, HOSxP

มโปรแกรมวเคราะหขอมล Chronic-

Muk สามารถตอบสนองความตองการของ

ผจดการระบบและผจดบรการ (พฒนาจาก

โปรแกรม chronic พทลง)

สามารถนำาสารสนเทศมาใชในการ

ประเมนผล และวางแผนพฒนาคณภาพการ

ปองกน ควบคม รกษาผปวยได

ระบบคลงขอมลโรคไมตดตอเรอรง

จงหวดมกดาหาร (Chronic Muk)

http://203.157.172.1/chronic-

muk

ChronicMuk สามารถรายงานผลตาม

ตวชวด และปรบรายงานตามความตองการ

ของผใช แสดงผลเปนกราฟ และสงออกเปน

file EXCEL ได ตวอยางเชน รายงานการคด

กรองเบาหวานและความดนโลหตสง รายงานผ

ปวยเบาหวาน รายงานผปวยความดนโลหตสง

รายงานทะเบยนผปวยเบาหวานและความดน

โลหตสง รายงานขอมล NCDs Surveillance

รายงานขอมลมะเรง รายงานรอบเอว และ BMI

และรายงานตวชวดอนๆ นอกจากน ยงสามารถ



เขาถงขอมลรายบคคล ประมวลผลภาพรวมของ

หนวยบรการ ภาพรวมระดบตำาบล อำาเภอ และ

จงหวด และสามารถเขาดขอมลไดทกท

การใชฐานขอมล (การนำาขอมลมา

ใชประโยชน)

นำาขอมลมาใชสำาหรบการวางแผน

ไดทงระดบจงหวด อำาเภอ ตำาบล หมบาน และ

จนถงรายบคคล

นำาขอมลมาใชสำาหรบการตดตามผล

การปองกนควบคมโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง

ระดบจงหวด อำาเภอ ตำาบล หมบาน และจนถง

รายบคคล

ขอมลสามารถตอบสนองทงการ

ปองกน การดแลรกษา และการควบคมโรค เชน

จดระบบบรการตามปงปองจราจรชวต 7 ส

จดบรการกล มปวย ใน รพ.สต. ตามกล มส

(สเขยวแก สเหลอง สสม สแดง สดำา) นำาขอมลมา

สอสารกบคนไข/ภาคเครอขาย ตดตามการเขาถง

การรกษาและการตรวจคดกรอง สงตอขอมลให

อสม.ในการดำาเนนงานคดกรอง

เปนการดงขอมลตวแปรทมราย-

ละเอยดในฐานขอมล JHCIS และ HosXP มา

วเคราะหตอบสนองไดตามความตองการ

สามารถเพมขอมลการวเคราะหได

ตามความตองการ ตามขอมลตวแปรทมในฐาน

ขอมล เชน เกณฑประเมน NCDs 20 ตวชวด

ของจงหวด

จดอบรมหลกสตร Super NP NCDs

(มเฉพาะทจงหวดมกดาหาร) เนองจากขอมล

แสดงใหเหนวาการควบคมนำาตาลของผปวยยง

ไมดขน

ผลจากการมขอมลครบถวน ทำาให

สามารถรายงานผลตามตวชวดตางๆ ได และได

รบการจดสรรงบกองทนโรคเรอรงจาก สปสช.

มากขน ทำาใหมงบประมาณดแลผปวยโรคเรอรง

เพมขน

จดเดนของการนำาระบบฐานขอมล

มาใช

งายตอการจดทำารายงาน และการนำา

มาใช

ไมไดลงขอมลซำาซอน (ลงใน JHCIS

อยางเดยว)

มการปรบปรงขอมลอยางตอเนอง

ขอมลครบถวน ทนสมย และนาเชอถอ

สามารถเขาถงขอมลกบโรงพยาบาล

แมขายและ สสจ.ได



14



โดยคณสพฒนช สอนดำ รห

คณพรชย แสนชยชนะคณปทม ยนยง

กลมสนบสนนงานการตลาดเพอสงคม สำ นกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

การรณรงคสาธารณะเพอจดการ NCDs




ปจจบน คนทำางานดานสาธารณสขทง

สวนกลางและระดบพนท มขอมลดานสขภาพอย

เปนจำานวนมาก แตจะทำาอยางไรใหการสอสาร

(communication) ชดขอมลเหลานนเกดการ

เปลยนแปลงทางทศนคตและพฤตกรรมของ

ประชาชนผรบสาร โดยขอมลหรอประเดนนน

อาจเปนเน อหาเดมท เคยส อสารไปแลว แต

รปแบบ ชองทาง และขอความของการสอสาร

จะชวยใหเกดความแตกตางในดานการรบร ซง

กคอพลงของการสอสาร

ปจจยทควรพจารณาเพอออกแบบการ

สอสาร โดยอาจเลอกใชเพยงอยางใดอยางหนง

หรออาจผสมรวมกน ไดแก

1. ภาษา – ภาษา ทดควรมความ

ชดเจน สอสารออกไปแลวเขาใจตรงกน และ

เปนขอความสำาคญสนๆ (key message/single

message) เชน “ใหเหลา เทากบ แชง” “ลดพง

ลดโรค” เปนตน

2. อารมณของการสอสาร – โดย

อารมณหรอโทนทจะสอสาร สามารถเปนไดทง

การรณรงคสาธารณะเพอจดการ NCDs



เชงบวก/เชงใหกำาลงใจ หรอเชงลบ/เชงใหเกด

ความกลว หากตองการสรางความตระหนก

3. ภาพ – สามารถใชภาพเพยงภาพ

เดยว แตตองสามารถสะทอนความจรงและม

องคประกอบครบตามทอยากจะสอสาร โดยอาจ

เพมขอความสนๆ ทสามารถสรางผลกระทบและ

ความเคลอนไหวของผรบสารได เชน คำาเตอนท

ซองบหร เปนตน

4. จงหวะหรอสถานการณ – การอาศย

จงหวะหรอโอกาส ณ ขณะนน หรอวางแผนโดย

คาดการณเอาไว กจะชวยใหการสอสารนนม

ความแขงแรงมากข น เชน แคมเปญงดเหลา

เขาพรรษา

5. ดไซน – การดไซนทดจะชวยใหภาพ

สงของ วตถ หรอแมแตมาสคอต เปนทจดจำาแก

ผรบสารและผรบสารสามารถเขาใจไดโดยไมตอง

สมผสกบขอความ

อยางไรกตาม การสอสาร (com-

munication) เพยงอยางเดยว อาจไมชวยให

เกดการเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรมใน

กลมเปาหมาย ดงนนจงตองอาศยกระบวนการ

ประชาสมพนธ (public relation) และการ

ตลาด (marketing) รวมกบการสอสารเพอ

ว�งกลยทธทเปนก�รตล�ดเพอสงคม (social

marketing)

การสอสารการตลาดเพอสงคม ม

รปแบบทคลายกบการทำาการตลาดของบรษท

เอกชน โดยมการวางกลยทธและเรมจากการ

วเคราะหและตงโจทยของปญหา วเคราะห

เปาหมายและผลลพธทตองการ แลวทำาการ

ออกแบบชองทางการสอสารไปยงกลมเปาหมาย

ตางๆ ซงการตลาดของเอกชนจะเนนผลลพธให

ตอบโจทยการสงเสรมการขายและทำาใหกลม

เปาหมายเกดการจดจำาตราของสนคาเหลานน

ในขณะทการตลาดเพอสงคมจะเนนผลลพธเพอ

ตอบโจทยปญหาทเกดกบสงคม โดยมกรณศกษา

ของกระบวนการการตงโจทยในการแกปญหาท

นาสนใจ ดงน

กรณท 1 รานขายยาในตางประเทศ

รานขายยาคนพบปญหาวา ลกคาทมาซอยาไม

ใหความสำาคญในการซกถามจากเภสชกรเพอ

ทำาใหจายยาไดตรงตามอาการมากขน ดงนนราน

จงตงโจทยวาทำาอยางไร ลกคาจงจะใชเวลามาก

ขน ซงเมอวเคราะหปญหาแลวพบวา การจดรป

แบบของรานยาธรรมดาทวไปมบรรยากาศทไม

นายนอยในรานเปนเวลานาน ๆ ทางรานจงปรบ

แตงรานใหเปนแนว café เพอดงดดความสนใจ

ลกคา สงผลใหลกคาใชเวลาอยในรานและซก

ถามเภสชกรมากขน

กรณท 2 เชฟ “เจม โอลเวอร” มความ

สนใจอยากผลกดนใหเดกนกเรยนในประเทศ

องกฤษมการทานผกมากขน จงทดลองอาสา

เขาไปทำาอาหารใหกบเดกนกเรยน ปรากฏวา

ถกตอตานอยางหนกทงจากเดกและแมครว จง

เปลยนวธเขาไปฝงตวจดกจกรรมรวมกบเดกเปน

เวลา 6 เดอน โดยอาศยทงกจกรรมสนทนาการ

และการเชอมสมพนธ เชน การแตงตวเปนมาสคอต

จนเดกและแมครวเรมเปดรบและปรบเปลยน



พฤตกรรม เมอประสบความสำาเรจในระดบหนง

จงขยายผลโดยการประกาศใหผปกครองหรอ

โรงเรยนตดตอเพอใหโอลเวอรเขาไปชวยเหลอ

ผลตอบรบเกนคาดมผตดตอเปนจำานวนมาก จน

รฐบาลองกฤษเรมใหความสนใจกบประเดนท

โอลเวอรผลกดน

กรณท 3 เครอขายเดกไทยไมกนหวาน

เรมตนขนจากกลมทนตแพทยทตงคำาถามวา

ทำาไมเดกไทยมความชกของฟนผทคอนขางสง

จงดำาเนนการเกบขอมลกบเดกทวประเทศ จน

พบคำาตอบวาอาหารเดกตงแตแรกเกดจนถงสาม

ขวบ สวนใหญมรสชาตทหวาน ตงแตนมจนถง

ขนมตางๆ จากนนจงใชผลจากงานวจยมาเปน

Key Message สำาคญในการผลกดนถอดสนคา

ออกจากตลาด

จากตวอยางทงสามกรณจะพบวา การ

ตงโจทยแลวไดคำาตอบทเปนประเดนทแขงแรง

จะสามารถสอสารออกไปสสงคมจนเปลยนแปลง

ได นอกจากน การตงโจทยคำาถามและการหา

คำาตอบกลบไปกลบมา จะทำาใหภาพของเครอง

มอทจะสอสารมความชดเจนมากยงขน เชน

การออกแบบแคมเปญ “ลดพง ลดโรค” ไดใช

คำาถามดงตอน

1. อยากใหคนเปลยนพฤตกรรมดาน

สขภาพตองทำาอยางไร?

ตองใหตระหนกวาตนมสขภาพทไมด

2. อะไรจะเปนตวชวดสำาคญททำาให

คน ๆ นนตระหนกวาตนมสขภาพทไมด?

ทำาไดหลายวธ เชน วดคา BMI, ระดบ

ไขมนในเลอด

3. คนทวไปจะประเมนสขภาพตนเอง

เบองตนอยางไร?

วธทเปนไปไดอกวธหนงคอการวด

รอบพง โดยมหลกฐานทางการแพทยสนบสนน

ในเรองไขมนในชองทอง

4. เมอคนทวไปตระหนกและพบวา

ตนเองมปญหาแลว?

เกดโอกาสทคนๆ นนอยากจะเปลยน

พฤตกรรม

5. ถาคนๆ นนอยากเปลยนพฤตกรรม

ตองทำาอยางไร?

ทำาไดสองชองทางคอ ประเดนดาน

อาหารและกจกรรมทางกาย ทงนเพอใหการ

สอสารมพลงจง scope ประเดนอาหารไปท

การลดอาหารมนเปนหลก สวนกจกรรมทางกาย

อยางงายทเปนไปไดแตกตางจากการเดนแลวคอ

การแกวงแขน

6. กลไกสนบสนนทจะมาชวยในการ

ปรบเปลยนพฤตกรรม?

สสส. เขามาออกแบบกลไกสนบสนน

น กลายเปนแคมเปญ “ลดพง ลดโรค”

สำาหรบประเดน NCDs มการนำาเสนอ

วธการใชเครองมอ วธการทำางาน และแผนการ

สอสารใหเขาถงประชาชน โดยมรายละเอยดดงน

วตถประสงคคอ

1. ใหคนไทยไดรจกกลมโรค NCDs

2. ใหคนไทยตรวจเชคพฤตกรรมเสยง

ของตนเอง



3. ใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรม

กลมเปาหมาย แบงเปน 2 กลม ไดแก

1. กลมเปาหมายหลก ประกอบไป

ดวยประชาชนเนนทวยทำางาน มความเครยด

มพฤตกรรมเสยงตอการเปนโรคในกลม NCDs

คอ ดมเหลา สบบหร ขาดการออกกำาลง และ

ทานอาหารไมระมดระวง วตถประสงคในการ

สอสารคอ ตองการใหเกดการตระหนกและลด

พฤตกรรมเสยง

2. กลมเปาหมายรอง ประกอบไปดวย

กลมคนทำางานดานสขภาพ มความรเรองกลม

โรค NCDs ดอยแลว วตถประสงคในการสอสาร

คอ เพอสนบสนนการขบเคลอนในประเดนน

สอสารดวยคำาวา NCDs ใหเปนทรจกในวงกวาง

สรางความตระหนกในระดบพนท สนบสนนการ

ใชเครองมอของ สสส. ในการปรบพฤตกรรม

สสส. มการทำา stakeholder map-

ping เพอเปนแนวทางการวางแผนการสอสาร

ใหถงกลมประชาชน นอกเหนอจากสอโทรทศน

โดยระบ partner/ stakeholder ทจะเชอม

โยงไปถงกลมประชาชนเปาหมาย เชน รพ. (รฐ

และเอกชน) หมอ พยาบาล ประชาชน

นอกจากนการทำา mapping จะสามารถตอบ

โจทยในประเดนกลมเปาหมายทนอกเหนอจาก

กลมเปาหมายหลกท สสส. วางไว เชน กลมคน

ตางจงหวด แตปญหาคอยงไมมไอเดยทตอบ

โจทยการสอสารไดทกสายของ partner

ขนตอน/ กระบวนการการสอสารของ

สสส.

1. กลมโรค NCDs มจำานวนหลากหลาย

จงจำาเปนตองเลอกโรคทมาใชในการสอสาร 6

โรค ไดแก โรคเบาหวาน โรคหลอดเลอดสมอง

และหวใจ โรคถงลมโปงพอง โรคมะเรง โรคความ

ดนโลหตสง และโรคอวนลงพง เพอใหงายตอการ

สอสาร โดยเลอกจากสถตของผปวยทเสยชวต

มากทสด

2. สราง Message ของการสอสารคอ

“NCDs กลมโรคทคณสรางเอง” ซงใชแนวทาง

การสอสาร Check (ตระหนก) and Change

(เปลยนพฤตกรรม) โดยเปนลกษณะการสอสาร

แบบกลบไปกลบมาระหวาง check and

change ควบคกนไป



4. จดรปแบบและเลอกสอทจะสอสาร

โดยจดกลมออกไดเปน 3 รปแบบ คอ

1) สอ mass media และสอเคลอนท

ทเขาถงสาธารณะ เชน TVC, ปายโฆษณา,

แบนเนอรรถเมล ฯลฯ

2) สอสนบสนน สอสงพมพทเสรม

ความรความเขาใจแกกลมเปาหมายมากขน เชน

factsheet, check-up app บทความ ฯลฯ

3) สอทสนบสนนการเกดกระแส เชน

press conference, รายการทว ฯลฯ

สสส. พยายามผลตสอทเนนการ

จดประกายใหเกดการเปลยนแปลงทางดาน

พฤตกรรม โดยพยายามคดสอทยงไมม (gap)

เพอใหเขาถงคนทกกลมเปาหมายใหมากทสด

นอกจากนแคมเปญ / สอรณรงคทจด

ทำามา จดทำามาจากแนวคดทฤษฎการสอสาร

จากการประเมนเบองตนพบวา

ประชาชนเรมรจกคำาวา “NCDs” จากแคมเปญ

มากขน แตทศทางการรณรงคทจะใหเกดผลลพธ

คอ ประชาชนมความตระหนกและเกดการ

เปลยนแปลงยงไมชดเจนนก

งานสอสารรณรงคไมใชแคทำาใหสวย

แตคอการวางแผนกลยทธ เรมจากการเขาใจ

แลวออกแบบเพอหาทางออกใหกบปญหา และ

Social ตรงจด กลยทธปลกสงคม



15



โดย พญ.สพตรา ศรวณชชากร

ผอำ นวยการสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชนผทรงคณวต กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

สรปสาระสำ คญการประชมNCD Forum 2014




งานนเปนการจดการรวมกนทงในสวน

ของกระทรวงสาธารณสข สปสช. สสส. สช. และ

Thai NCD net โดยสถาบนวจยและพฒนาระบบ

สขภาพชมชนซงเปนผดำาเนนการตอเนองมาเปน

ปท 3

ขอสรปจากสงทเรมตน คอ ทานอาจารย

ประเวศ วะส ประเดนสำาคญ คอ การจดการ

โรคเรอรงตองเรมจากชมชนและตองทำางาน

รวมกบหนวยงานอนๆ สถานการณ ณ ขณะน

มภาระมากมาย เราไมสามารถทำาเพยงเรอง

สาธารณสขเทานน เราอยากเหนทศทางใน

ขางหนา อยากเหนนโยบายระดบชาต และ

อยากเหนกระทรวงอนๆเขามามบทบาทในการ

พฒนารวมกนมากขน

ประเดนการรบมอวกฤตโรคไมตดตอ

เรอรง ทานอาจารยจรส สวรรณเวลาไดนำาเสนอ

สาระสำาคญ คอ วกฤตของโรคไมตดตอเรอรงยง

เพมขนเรอยๆ ทานเปรยบเทยบ “โรคเรอรงเปน

หวงโซของการตกเหว ถาทานยงไมทำาอะไร

คนกจะตกเหวไปเรอยๆ” การดำาเนนการเพอ

สรปสาระสำ คญการประชมNCD Forum 2014



ปองกนปญหาเหลาน ตองปองกนทงในระดบ

ปฐมภม ทตยภม จนถงตตยภม ถาไมตองการ

ใหคนจมไปถงกนเหวแลวเสยชวต หรออยกบ

ความพการในระยะสดทาย เราตองเรมปองกน

ตงแตเรองการดแล ผทมสวนเกยวของจากหลาย

ภาคสวน จะตองดำาเนนการไปอยางมขนมตอน

และมการกำาหนดเปาหมายตางๆ ทชดเจน ใน

เรองโรคเรอรงอยางโรคเบาหวาน โรคมะเรง โรค

ปอด และโรคอนๆ

วกฤตทเกดขนในขณะน ม 2 วกฤต คอ

1) บรการไมเพยงพอ 2) คาใชจายทเพมทวคณ

มาตรการสำาคญเพอรบมอวกฤตน คอ การปรบ

ความคดและนโยบายการจดการเรองโรคเรอรง

ตองเรมทการปองกนและควบคม ตองมอง

ใหเหนวาการแกปญหาปองกนและควบคม

“ไมใชคาใชจาย” แตเปน “การลงทนเพอให

เกดสขภาพด” เปนการเปลยนมตใหมจากคา

ใชจายเปนการลงทน

กระบวนการทเรยกวา P4 medicine:

predictive, preventive, personalize,

participatory ถอเปนประเดนทสำาคญมาก

ในการรบมอกบโรคเรอรง การปรบเนนเรอง

บรการทเปลยนจากตงรบเปนเชงรกและใชฐาน

เดมทมความเขมแขงอยเดมมาเปนสาธารณสข

มลฐาน ตลอดจนการพฒนาบรการสวนปลาย

สวนทเปนหนวยบรการปฐมภมใกลบานจะเปน

สวนทมความสำาคญยง

นอกจากนน ทานอาจารยอมมาร

สยามวาลา ยงไดเสนอแนวคดเชงนโยบายวา

มาตรการทรฐควรจะตองพฒนาตอไปกคอ



การเขาไปมบทบาทในเชงปองกน หรอการ

จดการกบพฤตกรรมทเปนการทำาลายสขภาพ

ของตวเองเชนประเดนเรองเหลา บหร เพอ

ลดอบตเหตหรอการลดการดมแอลกอฮอล

ตางๆ ซงเปนมาตรการทางกฎหมายของการ

จดสรรงบประมาณและกฎระเบยบตางๆ โดย

ประเทศไทยไดพฒนาเรองนมาแลวและนาจะ

เปนบทเรยนทสำาคญในการพฒนาสวนอนๆ

ตอไปไดเชนกน สวนทเปนประเดนหลกททาน

อาจารยวจารณ พาณช เสนอ ซงคดวานาจะ

ตอโยงกบระบบคอ รากฐานปญหาโรคเรอรง

เกดจากความดอยโอกาสในสงคม และความ

ขาดแคลน ซงทกคนตองตระหนกในปญหา

และรวมกนหาทางแกไข

การจดการแกปญหาโรคเรอรงไม

สามารถพดเฉพาะโรค แตตองพดถงปจจยทาง

สงคมเศรษฐกจทมผลกระทบรวมดวย ประเดน

มาตรการหรอองคประกอบเรองมาตรการจดการ

โรคเรอรงทไดมการนำาเสนอเปนนทรรศการ

มรายละเอยดในเอกสารและนทรรศการทได

นำาเสนออยางชดเจนวา มาตรการหรอองค

ประกอบ 4 x 4 x 4 โมเดล ไมวาจะเปน 4

โรค 4 ความเสยง 4 ความผดปกต และ 4

ระบบมาตรการ เปนมาตรการทจะชวยใหการ

ดำาเนนการจดการ NCDs สามารถทำาไดอยางม

ประสทธภาพและมประสทธผล โดยมาตรการ

จะเรมตงแตนโยบายการสอสารสาธารณะ เพอ

เปนการผลกดนในระดบภาพกวาง การเฝาระวง

และจดการขอมลเพอใหรสถานการณปญหา

ตางๆ ไดด การจดการเรองการศกษาสงเสรม

สขภาพและลดความเสยง ลดปญหาตางๆ กอน

ทจะเปนโรค ไปจนถงการพฒนาระบบบรการ

ทจะตอบสนองตอปญหาโรคเรอรงไดอยางเปน

ทางการและทนเวลา ซงมตมาตรการ 4x4x4

เปนความตอเนองหรอเปน spectrum ของ

การจดการตรงน เปรยบเทยบจากเมอกททาน

อาจารยจรสไดพดถงวา ถาเราไมอยากใหตก

เหวไปตงแตแรกเรากตองทำาตงแตเบองตนแลว

คอยๆ ลดปญหาตรงนไปเรอยๆ ซงทงสองวนน

ไดมการพดคยรปธรรมของการดำาเนนการตาม

มาตรการทางนโยบายวาไดดำาเนนการอะไรไป

แลวบาง ความกาวหนาหรอผลเปนอยางไร

จากการประชมน นโยบายบางสวนอาจ

จะไมไดพดชดเจน แตมประเดนทนำาเสนอ คอ

การลงทนเพอการปองกน เปนการลงทนเพอ

ใหสขภาพด นโยบายเกยวกบ health in all

policy เพอการจดการซงจำาเปนตองไปกำาหนด

อยในมาตรการทางนโยบายอนๆ ทเกยวของ

ควบคกนไปดวย นโยบายการสงเสรมสขภาพ

ลดความเสยงตองเรมตลอดชวงชวต ไมใช

เรมตอนปวยแลว จนถงนโยบายเรองการจด

บรการสขภาพการคดกรอง ความตอเนอง การ

จดระบบบรหารจดการและนโยบายดานกำาลง

คนเพอรองรบระบบบรการ

ในเรองระบบการเฝาระวงและการ

จดการขอมลไดมการพดถง 9 เปาหมายตวช

วด ซงพดถง 3 กลมลดเสยง ลดปวย หรอลด

อตราตายกอนวยสมควร จนถงการบรการท

ตอบสนองได เปน 9 เปาหมายทเราตองการ

กำาหนดขน สอดคลองกบประเดนของกระทรวง



สาธารณสขทกำาลงพงเปาไปเชนเดยวกน แตอาจ

จะไมครบถวนตรงกนทงหมด แตเปนประเดนท

นาจะดำาเนนการเรองนตอไป

ประเดนเรองการจดการขอมลของ

หนวยบรการ แนวโนมขณะนตองการจดการ

เรองขอมลในแงของงบ BRSFS พฤตกรรม

สขภาพ การจดการขอมลทเปน data center

ทในระดบจงหวดและในระดบพนท ตางกม

การเรงรดพฒนา ทสำาคญคอมการใชขอมล

ตดตามประเมนผลและชทศทางการพฒนา

ในปจจบน ประเดนเรองการสงเสรมสขภาพ

และลดความเสยง ประเดนนถามการพดกน

อาจจะไมไดกำาหนดชด แตมขอสรปทเหนตรง

กนคอ การสงเสรมสขภาพเพอลดโรคเรอรง

จำาเปนตองดำาเนนการตงแตตนชวต ตงแตวย

ทารก วยเดก วยโรงเรยน วยทำางาน จนถงวย

ผสงอาย ซงมมาตรการตางๆ อยแลว เพยงแต

จะตอรอยและดำาเนนการอยางเขมขนและตอ

เนองอยางไร มาตรการการสงเสรมสขภาพ เพอ

เกดการลดความเสยงทงระดบบคคล หรอระดบ

ประชากรทวไปในสงคม และมาตรการปรบ

เปลยนพฤตกรรมอยางไรจงจะมประสทธผลและ

มประสทธภาพมากทสด ตลอดจนมาตรการ

เชงสงคมนโยบาย เพอสรางสงแวดลอมทเออ

ตอการจดการปญหา เชน เรองอาหาร และ

เรองสงคมวฒนธรรมทตองการมาตรการเชง

สงคมมาดำาเนนการ สวนมาตรการการพฒนา

ระบบบรการสขภาพไดมการพดกนเรองการ

คดกรองแนวใหม การพฒนาศกยภาพระบบ

บรการ การจดการคลนกคณภาพ การคดกรอง

ภาวะแทรกซอน การจดการเพอการดแลเฉพาะ

ตอเนองใหมประสทธผลมากขน การสงเสรม

สขภาพ และการใหอสม.มสวนรวมในการดแล

และการจดบรการ จนถงเรองการจดการขอมล

เพอการตดตามประเมนผล ทงหมดนไดมการ

แลกเปลยนในหองยอยของการประชมทงสอง

วนน

บทเรยนสำาคญทมการแลกเปลยนกน

คอ บทเรยนและประสบการณในการขบเคลอน

การจดการโรคเรอรงตางๆ จากการขบเคลอน

เชงนโยบาย คอ การเปลยนทศนคตของสงคม

ในเชงทลดหรอทำาใหไมอยากจะไปยงเกยวกบ

บหรหรอทำาใหการสบบหรกลายเปนปญหาท

ไมอยากใหมใครสบในสถานทราชการตางๆ



ใหกลายเปนมาตรการทมพลง ซงขณะนกลาย

เปนวฒนธรรมเปนมาตรการทางสงคมทไดผล

เพราะเปนเรองทเปนจตสำานก

มาตรการอนๆ ทลองพยายามพฒนา

และแกไขปญหาเพมเตม คอ บทเรยนการ

จดการในระดบอำาเภอ ตำาบล ซงไดจด best

practice ทงหมดใน 12 พนทซงเปนพนท แสดง

ผลในระดบ สสจ. อำาเภอ โรงพยาบาลศนย โรง-

พยาบาลทวไป ทงหมดในจงหวดตางๆ ไดแก

มกดาหาร ลำาปาง อดรธาน พจตร อบลราชธาน

กาฬสนธ และชมพร ซงทงหมดนตางกำาลงขยบ

เคลอนไปในการพฒนาเชงระบบมากขนเรอยๆ

และมการบรณาการปรบบทบาทของตนเอง

อยางชดเจนมากขน จนถงเรองมาตรการเรอง

การจดการแบบบรณาการทระดบเขต ทเปน

นโยบายซม 3 ซมโมเดลทเรมทดลองในบางเขต

พนทใหเกดมความชดเจนในการจดการโรคเรอรง

มากขน รวมทงการจดการทระดบอำาเภอดวย

บทบาทขององคกรทสนบสนนชวง

เสวนา Who is Who ใคร? ทำาอะไร? ทไหน?

อยางไร? กชดเจนวาทกสวนตางมงหนาใหความ

สำาคญกบโรคเรอรงทงสน แตอาจจะเนนในระดบ

ทตางกน คอ สสส.เนนเปนนำามนหลอลน สราง

ภาคเครอขาย และปองกนปฐมภมหรอปองกน

ปญหาพฤตกรรมตางๆ สปสช.มงเนนทการ

พฒนาขยายระบบบรการใหมคณภาพ และม

ประสทธภาพมากขน รวมทงเนนการสรางคนใน

ระดบจงหวด อำาเภอทจะเปน system manager

และ case manager ตลอดจนเครอขายใน

ระดบตำาบลทพฒนาเรองของกองทนสขภาพของ

องคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) เพอการคด

กรองและการแกปญหาสขภาพ ในระดบของ

พนท กระทรวงสาธารณสข ถอวาเปนแมงาน

ใหญในเชงการจดการปญหาสขภาพทงระบบ

และเปนผพฒนานโยบายการเฝาระวงและการ

พฒนาระบบสอสารการตดตามขอมล พฒนาท

สงเสรมการบรณาการไปท 5 กลมวย การบรณา-

การทเขตสขภาพ สวนองคการอนามยโลก

(WHO) ซงเปนองคกรตางประเทศกไดขบ-

เคลอนเรองนเชนเดยวกน เพราะ NCDs คอวาระ

ทตองใหสหประชาชาตเขามามสวนรวม และม

การประกาศปฏญญาทางการเมอง เพอใหทก

ภาคสวนเขามามสวนรวม และเราคาดหวงวา

ประเทศไทยจะมการทำางานแบบสหสาขาวชาชพ

และสามารถสรางการมสวนรวมไดมากกวาน

ประเดนเรองการจดการกำาลงคน ขอ

สรปรวมกนคอ ถาเราไมจดการกบปญหาน เรา

จะไมมคนมากพอทจะคดกรองโรคเรอรง เพราะ

วาโรคมนเพมมากขน ตองการการบรการมาก

ขน แตกำาลงคนมจำานวนเทาเดม รวมทงวธการ

ทำางานของคนในปจจบนยงไมสอดคลองและ

ยงไมพอดกบโรคเรอรง อนนเปนเรองเรงดวนท

ตองจดการอยางเปนระบบ ตองมการวางแผน

ประเภท และลกษณะของบคลากรในรปแบบ

สหสาขา ตองมการทำางานดานเวชศาสตรครอบ-

ครว หรอดานการใชเทคโนโลยตางๆ แบบบรณา

การใหมากขน เพราะนคอสงสำาคญในการจดการ

โรคเรองรง

ประเดนการสงเสรมสขภาพ การสงเสรม

สขภาพเรองอาหารและโภชนาการ ตองสราง



มาตรการทางสงคมสภาพแวดลอมเพอใหเปน

ทางเลอกตอการจดการมากขน สวนเรองเหลา

และบหร ท เปนมาตรการแยก ยงไมไดบรณาการ

กบเรองโรคเรอรง กตองบรณาการกนมากขน

และตองสงเสร มใหภาคประชาชนเขามาม

สวนรวมตรงนอยางชดเจน เรองการออกกำาลงกาย

กเปนประเดนทตองวางใหถกกบวยและบรบท

ประเดนการสอสารสาธารณะเพอสรางการ

ตนตว ตองกำาหนดเปาหมาย และทำาความ

เขาใจกลมเปาหมายนน เพอนำามาสการพฒนา

ขอความและวธการสอสาร ทผานมาเจาหนาท

สาธารณสขมขอมลมากแตอาจจะไมไดสงเคราะห

และสกดวาอะไรคอประเดนทเราจะสามารถ

สอสารออกไปได เพอใหประชาชนเกดความ

เขาใจทชดเจน

ประเดนการปรบพฤตกรรม เปนเรอง

ทสามารถทำาใหสำาเรจได เพยงแตตองมการปรบ

กระบวนการและวธการ โดยเรมทความเขาใจ

เจตนาของผรบบรการ ตองใหกำาลงใจและดแล

ดวยใจ เทคนคหรอความรจะไมสามารถนำาไปส

การปรบพฤตกรรมได และการตำาหนตางๆ ไม

สามารถนำาไปสการปรบพฤตกรรมได ดงนน

การจดกระบวนการทำาใหผปวยมประสบการณ

ตรงสามารถเขาใจไดดวยตนเอง เหนรปธรรมท

ชดเจนตางๆ สอตางๆ การกำากบตดตามและการ

ใหกำาลงใจ เปนเรองสำาคญทจะทำาใหประชาชน

ปรบพฤตกรรมตนเองได แตตองคำานงวาการ

ปรบพฤตกรรมเปนเรองเฉพาะตน ดงนนจงตอง

มการปรบเปลยนรปแบบการดำาเนนงานไปตาม

บรบท

ทศทางการคดกรองโรคและความ

เสยงแนวใหม จะไมเปน KPI แตจะเปนเครอง

มอทมความยดหยนและเปนเครองมอของการ

พฒนาพฤตกรรม ทเนนการบรณาการผสม

ผสานมากขน และเนนการใชประโยชนเพอการ

พฒนาพฤตกรรม ไมใชคดกรองแลวเอามากองไว

หรอรายงานเพยงอยางเดยว แตจะเนนการใช

งาน และทสำาคญคอตองสนบสนนงบประมาณ

และการสอสารทชดเจน อกทงยงตองมการ

ปรบใหมความยดหยนภายใตมาตรฐานหลกอน

เดยวกน

สดทายเรองการจดการคลนกคณภาพ

และ public health Guideline ไดมการพด

คยกนเรองคลนกคณภาพ ซงเปนมาตรการใหม



ทลงไปดำาเนนการในปสองปน มบทเรยนการ

จดการคณภาพในระดบจงหวด และระดบเขต

ทกพนท ซงมบทเรยนทด และในขณะนไดมการ

เสนอใหทำา public health Guideline หรอแนว

เวชปฏบตสาธารณสข เปน technical Guide-

line เพอการจดการในเชงกลมประชากร เพอ

ใหการลงทนเกดประสทธภาพทด โดยใชขอมล

เชงประจกษ นอกจากนยงมขอเสนอวาควรจะ

มการตงคณะทำางานดวย

โดยสรป มขอเสนอเรองการทำา Guide-

line 3 เรองคอ 1) การปรบเปลยนพฤตกรรมการ

บรณาการใหเกดการจดการตนเอง 2) การดแล

กลมเสยง 3) การเสรมการจดการตนเองของ

ประชาชน ซงถอเปนกญแจสำาคญในการจดการ

โรคเรอรง

ในเรองของบทเรยน อาจารยสมเกยรต

ไดพดถงการดแลผปวยความดนโลหตสง การ

ลดโรคตางๆ การบรณาการ รวมทงการรวมมอ

กนระหวางชมชนทองถน และยงพดถงหนวย

บรการระดบ รพ.สต. วาเปนหนวยทสามารถดแล

ผปวยแบบบรณาการผสมผสานในทกๆ ดานทง

เรองพฤตกรรม การรกษาพยาบาล ตลอดจนการ

ปองกน รวมถงการสรางการมสวนรวมจากภาค

สวนตางๆ ไมวาจะเปนพระสงฆ โรงเรยนและ

ทองถน

สดทายเรองการวจยเพอการพฒนา

คณภาพและประสทธผลของระบบการจดการ

NCDs การวจยนมรปแบบและบทเรยนจำานวน

หนง บทเรยนทนำาเสนอเปนบทเรยนมาจากงาน

วจยจากงานประจำา (R2R) ซงมการจดการวจย

ทงเชงคลนกและชมชน แมวาคณภาพอาจจะยง

ไมสมบรณในเชงวธการแตกจะพบประเดนทนา

สนใจทจะนำาไปสการพฒนาไดดวยด เจาหนาท

ทอยในหนวยบรการ ถอวาเปนคนทอยบนฐาน

ขอมล ซงสามารถใชฐานขอมลนในการทำาวจย

ไดเปนอยางด



รายนามคณะทำ งานจดทำ เอกสารสรปเนอหาวชาการ

ผเรยบเรยงและจดทำาเอกสารการประชม

1) นางทศนย ญาณะ มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน

2) นางสาวผการตน ฤทธศรบญ มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน

3) นางสาวพฤกษา บกบญ มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน

4) นางสาวปยฉตร ตระกลวงษ มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน

5) นางสาวรตนศร ศระพาณชยกล นกเขยนอสระ

6) นางสาวสภาวลย จำาปาหอม นกเขยนอสระ

7) นางสาวธมลวรรณ มนออน นกเขยนอสระ

8) นางสาวอารดา สคนธสทธ นกเขยนอสระ

ผจดบนทกเนอหาวชาการระหวางการประชม

1) นางบำารง ชลอเดช สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต

2) นางชาลมาศ ตนสเทพวรวงศ สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต

3) นางสรกร ขนศร สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต

4) นางสาวนงลภส ศศวจนไพสฐ สำานกพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ

5) นายพฒปญญา เรองสม สำานกพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ

6) นางสาวโศภต นาสบ สำานกพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ

7) นางสาวมยรา มณแจม สำานกพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ

8) นางสาวอรทย มณวงศ สำานกพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ

9) นางสมาภรณ แซลม สำานกงานบรหารยทธศาสตรสขภาพดวถชวตไทย

10) นพ.อรรถเกยรต กาญจนพบลวงศ สำานกระบาดวทยา

11) พญ.มานตา พรรณวด สำานกระบาดวทยา

12) นางจนทนา นามเทพ สำานกระบาดวทยา

13) นางสาวณฐกา สงวนวงษ นกวชาการอสระ

14) นางสาวมธรพร ภาคพรต มลนธสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน


ผนก บรณาการ สานพลง ลดความเสยงโรคเรอรง 165ผนก บรณาการ สานพลง ลดความเสยงโรคเรอรง 165


ผนก บรณาการ สานพลง ลดความเสยงโรคเรอรง 167ผนก บรณาการ สานพลง ลดความเสยงโรคเรอรง 167
