Partnerzy i sponsorzy:

Młoda Waszawa

KLUB MANDALA

„Liberałowie w Polsce. Historia i tradycje”

Korzenie

Termin liberalizm pochodzi od łacińskiego slowa „liber” (wolny, niepodany). Tytus Liwiusz, pochodzący z Padwy (ówcześnie Patavium) rzymski historyk opisuje w swoim dziele „Od założenia miasta” („Ab urbae condita”, 142 woluminy wydawane od 29 p.n.e. do 9 roku n.e.) walkę klas patrycjuszy i plebejuszy w kontekście dążenia do wolności, liberalizmu. Marek Aureliusz opisuje w swoich „Medytacjach” ideę państwa-miasta, polis „rządzonego zważając na równe prawa i równą wolność słowa” jego obywateli, oraz ideę „rządu królewskiego który szanuje większość z tych praw rządzonych”.

Średniowiecze

W średniowieczu uznaje się republiki Florencji oraz Wenecji za prekursorów liberalizmu. Były oparte na rządach prawa, miały formy wyborów, oraz wolną przedsiębiorczość prywatną przez większość XV wieku. Także próby uniezależnienia się Holandii w okresie reformacji od okupacji katolickiej Hiszpanii uznaje się za jeden z prekursorów liberalizmu, mimo odmowy równych praw dla katolików ze strony protestantów.

Holandia

W 1648 roku, po zwycięskiej wojnie religijnej przeciwko Hiszpanii pragnącej narzucić religię katolicką tutejszym protestantom, Holandia została pierwszy krajem rządzonym niemonarchicznie, który został uznany na arenie międzynarodowej. Tu wykształciła się nowa filozofia społeczna, domagająca się niezależności miast i ich obywateli od władzy państwowej, oraz forma religijności indywidualnej- devotio moderna, kładącej nacisk na indywidualny kontakt z Bogiem.

Liberalne początki

W Polsce początki liberalizmu przypadają na odwilż jaka zapanowała po ślubie Bony Sforzy z Zygmuntem Starym w 1518 roku. Jej dwór przyniósł idee liberalne powstające podówczas we Włoszech do Polski. Idee te w Polsce cechował szybki rozwój i równie szybki upadek na wskutek prześladowań.

Najbliżsi ideom liberalnym byli arianie- bracia polscy, którzy wyłonili się z kościoła kalwińskiego w latach 1562-1565. Prześladowani włoscy antytrynitarze zostali sprowadzeni po Polski przez Georgio Blandrata, osobistego lekarza królowej Bony, który sam potajemnie należał do tego ruchu. Pierwszy zbór powstał w Krakowie w 1562 roku. Georgio (Jerzy) Blandrata przekonał Grzegorza Pawła z Brzezin do tej interpretacji wiary. Grzegorz Paweł z Brzezin był pierwszym pastorem zboru kalwińskiego w Krakowie, i szybko stal się twórcą ruchu społeczno-wyznaniowego braci polskich doprowadzając do rozłamu tego pierwszego.

Idee arian

Bracia polscy, arianie uznawali zasadę braterstwa wszystkich ludzi. I początkowo wywodzili z niej ich bezwarunkowy pacyfizm- nosili symboliczne drewniane miecze, nie przyjmowali urzędów związanych z przemocą- państwowych i wojskowych. Odrzucali ideę podziału społeczeństwa na stany, odrzucali feudalne poddaństwo chłopów jak i obowiązek świadczenia dziesięcin. Sprzeciwiali się karom chłosty i śmierci. Dopuszczali jedynie walkę obronną. Inny był ich stosunek do praw własności- „nieliberalnie” optowali za własnością wspólną, przypominając socjalistów utopijnych.

Inspiracja dla Tomasza Jeffersona

W niewielkim Rakowie, na dobrach przekazanych im przez właściciela ziemskiego zbudowali akademię, która w ciągu 36 lat istnienia wykształciła ponad 1000 osób i była na ustach intelektualistów ówczesnej Europy, znana jako Ateny Sarmackie. Postulowali oni poprzez swoje oficyny wydawnicze racjonalizm i tolerancję. Literatura podaje iż ariański Katechizm Rakowski w kwestiach neutralności światopoglądowej państwa oraz rozdziału państwa od Kościoła był inspiracją twórców Konstytucji USA, m.in. Tomasza Jeffersona.

Arianie wierzyli że: ”żaden autorytet zewnętrzny nie może nakłaniać ani zmuszać człowieka do wierzenia w to czego jego rozum ogarnąć nie może lub nie uznaje za słuszne”. Wg nich, „zanim się zacznie wierzyć, trzeba wpierw zrozumieć. Prawdy proponowane przez innych muszą być poddane krytyce rozumu i przyjęte tylko te, które zgodne są ze zdrowym rozsądkiem.”

Marcin Czechowic

Marcin Czechowic, urodzony w 1532 roku w Zbąszyniu, mógłby stanowić wzór rewolucjonisty tamtej epoki. Pionier pacyfizmu, głosił zakaz zabijania, także zwierząt. Domagał się demokratyzacji państwa, zniesienia poddaństwa chłopów, równości wszystkich stanów. Zachęcał nawet do wyrzeczenia się własności prywatnej, a także do niestosowania przemocy nawet w samoobronie. W sferze wiary głosił że Jezus jest tylko człowiekiem, ale doskonałym i przez to godnym czci. Arianie głosili równouprawnienie kobiet, zgorszenie ówczesnych katolików budził fakt że kobieta wygłaszała nauki moralne lub głosiła kazanie. Związki arian opierały się na partnerstwie obu płci, żadna z nich nie mogła w nim dominować.

Jan Niemojewski, S.Przypkowski

Jan Niemojewski złożył w proteście urząd sędziego, by nie nakładać ówczesnych krwawych kar na skazywanych. Uwłaszczył i uwolnił chłopów w swoich 20-tu wioskach.

Samuel Przypkowski z kolei pochodził z rodziny o tradycjach liberalnych. Już jego stryj uwolnił swoich poddanych w 1572 roku, a swój dom w Krakowie zamienił na szpital i przytułek (od niego pochodzi zresztą nazwa tamtejszej ulicy- Szpitalna). Dom ten został później zburzony przez podburzonych przez kler katolicki mieszczan Krakowa.

Samuel Przypkowski

Samuel Przypkowski pisał: "Nie wolno nam narzucić cenzury na nikogo, ponieważ

każdy z nas ma prawo do własnej indywidualnej oceny... Nie dajemy nikomu prawa do gwałcenia, prywatnie lub publicznie, wolności sumienia, ani wolności do propagowania religii siłą lub przymusem"

Przypkowski propagował państwo bezstronne wyznaniowo, które nie może mieszać się w sprawy sumienia, musi pozostawiać obywatelom wolność, którą Przypkowski definiuje jako tolerancję. Co więcej, wg niego to państwo powinno dbać o to, aby nikt nie był zagrożony w swej wolności wyznaniowej. Przypkowskiego nazwano wówczas ,,światłem Polski i świata".

Wygnanie arian 350 lat temu Arian wygnano w 1658 roku, a od 1668 roku w Polsce

panowała kara śmierci za odstępstwo od katolicyzmu. Kilka lat później innowiercom odebrano prawa do sprawowania urzędów czy otrzymywania szlachectwa. 100 lat później, w 1764 roku król pod ogromnym naciskiem protestanckich i prawosławnych krajów ościennych próbował przyznać prawa polityczne innowiercom i znieść karę śmierci za odstępstwo od katolicyzmu. Opuścili go wówczas niemal wszyscy stronnicy.

Pod naciskiem Rosji i po porwaniu przez posła rosyjskiego Repnina przywódców anty-innowierczej konfederacji: dwóch biskupów katolickich oraz jednego z hetmanów wraz synem, dnia 26 lutego 1968 roku uchwalono prawa kardynalne dające wolność wyznania innowiercom. Wówczas wybuchła największa wojna religijna w historii Polski, rozpoczęta zawiązaniem w miejscowości Bar konfederacji. Była to polska wojna secesyjna, wojna pomiędzy fundamentalistycznymi katolikami a osobami bardziej liberalnymi.