1. NSZUzun yllardr, kanmca tm Trk tarihinin en nemli yapt olanNutuku yeni kuaklarn anlayaca bir Trke ile yaynlatmay arzula-maktaym. Bu amala, uzun ve yorucu bir alma sonucunda, bir yan-da Ulu Atatrkn zgn ve tam metni dier yanda da benim evirim-le bu belgeyi hazrladm. evirinin sonunda nemli salk sorunlarylakarlatm. Yaptn buna karn tamamlanabilmi olmas; Atatrkeiten ballmn, hi eksilmeyen ulusal grev cokumun sonucudur. Eminim ki, yapt, bugne dek yaplm dier evirilerden biraz da-ha deiik bir biimde okurlara Atamzn gerekten ne demek istedi-ini anlatacaktr. Bedi Yazc, Moda, ubat 19951

2. Samsuna1335 senesi Maysnn 19 uncu gn Samsuna ktm. Vaziyet ve manzarai 1919 senesi Maysnn 19 uncu gn Samsuna ktm. Genel durum ve g-Samsunaktm ktmgn umum umumiye:rnm:gn genelvaziyet ve Osmanl Devletinin dahil bulunduu grup, Harbi Umumde malp ol-Osmanl Devletinin iinde bulunduu grup, Genel Savata yenilmi, Os-durum vemanzaramu, Osmanl ordusu her tarafta zedelenmi, eraiti ar, bir mtarekename im-manl ordusu her tarafta zedelenmi, artlar ar bir atekes anlamas imza-grnm zalanm. Byk Harbin uzun seneleri zarfnda, millet yorgun ve fakir bir hal-lanm. Byk Savan uzun seneleri iinde, millet yorgun ve fakir bir halde. de. Millet ve memleketi Harbi Umumye sevkedenler, kendi hayatlar endiesi-Millet ve memleketi Genel Savaa sevkedenler, kendi hayatlarnn kaygsna ne derek, memleketten firar etmiler. Saltanat ve hilfet mevkiini igal eden derek, memleketten kamlar. Padiah ve halife olan Vahdettin, soysuz, Vahdettin, mtereddi, ahsn ve yalnz tahtn temin edebileceini tahayyl et-kendini ve yalnz tahtn koruyabileceini hayal ettii alaka nlemler ara- tii den tedbirler aratrmakta. Damat Ferit Paann riyasetindeki kabine; ciz, trmakta. Damat Ferit Paann bakanlndaki kabine; ciz, haysiyetsiz, kor- haysiyetsiz, cebn, yalnz padiahn iradesine tbi ve onunla beraber ahslar-kak, yalnz padiahn iradesi altnda ve onunla beraber ahslarn esirgeyebi- n vikaye edebilecek herhangi bir vaziyete raz.lecek herhangi bir duruma raz. Ordunun elinden esliha ve cephanesi alnm ve alnmakta...Ordunun elinden silhlar ve cephanesi alnm ve alnmakta... tilf Devletleri, mtareke ahkmna riayete lzum grmyorlar. Birer ve-tilf Devletleri*, atekes hkmlerine uymay gerekli grmyorlar. Birer sile ile, tilf donanmalar ve askerleri stanbulda. Adana vilyeti, Franszlar; bahane ile, tilf donanmalar ve askerleri stanbulda. Adana ili, Franszlar; Urfa, Mara, Ayntap, ngilizler tarafndan igal edilmi. Antalya ve Konyada,Urfa, Mara, Gaziantep, ngilizler tarafndan igal edilmi. Antalya ve Konya- talyan ktaat askeriyesi; Merzifon ve Samsunda ngiliz askerleri bulunuyor. da, talyan birlikleri; Merzifon ve Samsunda ngiliz askerleri bulunuyor. Her Her tarafta, ecneb zabit ve memurlar ve husus adamlar faaliyette. Nihayet,tarafta, yabanclarn subay ve grevlileri ve zel adamlar faaliyette. En so- mebdei kelm kabul ettiimiz tarihten drt gn evvel, 15 Mays 1335 de tilf nunda, konumaya balang noktas yaptmz tarihten drt gn nce, 15 Devletlerinin muvafakatile Yunan ordusu zmire ihra ediliyor.Mays 1919 da tilaf Devletlerinin oluru ile Yunan ordusu zmire karlyor. Bundan baka, memleketin her tarafnda, anasr hristiyaniye haf, cel,Bundan baka, memleketin her tarafnda, Hristiyan unsurlar gizli, ak, husus emel ve maksatlarnn temini istihsaline, devletin bir an evvel, kmesi-zel hrs ve amalarnn elde edilmesine, devletin bir an nce, kmesine a- ne sarf mesai ediyorlar. lyorlar. Bilhare elde edilen mevsuk malmat ve vesaik ile teeyyt etti ki, stanbulSonradan elde edilen gvenilir bilgi ve belgelerle belirlendi ki, stanbul Rum Patrikhanesinde teekkl eden Mavri Mira heyeti (Vesika:1), vilyetlerRum Patrikhanesinde oluan "Mavri Mira" kurulu (Belge 1), illerde eteler dahilinde eteler tekil ve idare etmek, mitingler ve propagandalar yaptrmakla kurmak ve ynetmek, mitingler ve propagandalar yaptrmakla megul. Yunan megul. Yunan Salibiahmeri, resm muhacirin komisyonu; Mavri Mira heyeti- Kzl Ha, resm gmenler komisyonu;" Mavri Mira "kurulunun almala- nin teshili mesaisine hdim. Mavri Mira heyeti tarafndan idare olunan Rumrn kolaylatrmaya hizmet ediyor." Mavri Mira" kurulu tarafndan ynetilen mekteplerinin izci tekiltlar, yirmi yan mtecaviz genler de dahil olmakRum okullarnn izci rgtleri, yirmi yan aan genler de dahil olmak zere zere heryerde ikmal olunuyor.heryerde tamamlanyor. Ermeni Patrii Zaven Efendi de, Mavri Mira heyetile hemfikir olarak a-Ermeni Patrii Zaven Efendi de, "Mavri Mira" kuruluyla ayn fikirde lyor. Ermeni hazrl da tamamen Rum hazrl gibi ilerliyor.olarak alyor. Ermeni hazrl da tamamen Rum hazrl gibi ilerliyor. Trabzon, Samsun ve btn Karadeniz sahillerinde teekkl etmi ve stan- Trabzon, Samsun ve btn Karadeniz kylarnda kurulmu ve stanbulda- buldaki merkeze merbut Pontus Cemiyeti shuletle ve muvaffakyetle alyorki merkeze bal olan "Pontus" dernei kolayca ve baar ile alyor (Belge 2). (Ves.2). Durumun korkunluu ve arl karsnda, her yerde, her blgede bir-MukabilVaziyetin dehet ve vahameti karsnda, heryerde, her mntkada birtakm takm kiiler tarafndan kurtulu yollar dnlmeye balanm idi. Bu d- Kurtuluhals a-zevat tarafndan mukabil hals areleri dnlmeye balanm idi. Bu dn-nce ile yaplan giriimler, birtakm kurulular dourdu. rnein: Edirne ve yollarreleri ce ile alnan teebbsat, birtakm teekkller dourdu. Mesel: Edirne ve hava- yresinde "Trakya-Paaeli" ad ile bir dernek vard. Douda, "Haklar Koru- lisinde Trakya-Paaeli unvanile bir cemiyet vard. arkta, (Ves.3) Erzurumda ve ma" (Belge 3) Erzurumda ve Elazda (Belge 4) genel merkezi stanbulda ol- Elzizde (Ves.4) merkezi umumsi stanbulda olmak zere Vilyat arkyemak zere kurulmutu. Trabzonda Dou lleri Ulusal Haklar Savunma Der- Mdafaai Hukuku Millye Cemiyeti tekil edilmiti. Trabzonda Muhafazai nei adnda bir dernek bulunduu gibi stanbulda da, "Trabzon ve Yresi Ye- Hukuk namnda bir cemiyet mevcut olduu gibi Dersaadette de, Trabzon ve rinden Ynetim Dernei" vard. Bu dernek merkezinin gnderdii delegeler- Havalisi Ademi Merkeziyet Cemiyeti, vard. Bu cemiyet merkezinin gnderdii le, Of ilesiyle Rize sancanda ubeler almt (Belge 5) ve (Belge 6). murahhaslarla, Of kazasile Lzistan livas dahilinde ubeler almt (Ves.5,6).zmirin igal olunacana dair Maysn onndenberi elle tutulur belirtiler zmirin igal olunacana dair Maysn on ndenberi fil emareler gren gren zmirdeki baz gen vatanseverler, ayn 14/15 inci gecesi, bu ackl durum zmirde baz gen vatanperverler, ayn 14/15 inci gecesi, bu elm vaziyet hak-* ngiltere, Fransa ve talya gibi kar cephede olan devletler grubu (B.Y.)2 3 3. knda mdavelei efkr eylemiler ve emrivaki haline geldiine phe kalmyanhakknda fikir alveriinde bulunmular ve olup bitti haline geldiine kukuYunan igalinin ilhakla neticelenmesine mni olmak esasnda mttefik kalm-kalmyan Yunan igalinin zmirin Yunanistana katlmasyla sonulanmasnlar ve Reddi lhak prensibini ortaya atmlardr. Ayn gecede bu maksadn te-nlemek esasnda birlemiler ve "Katlmay reddetme" prensibini ortaya at-milini temin iin zmirde Yahudi Maatlna toplanabilen halk tarafndan bir mlardr. Ayn gecede bu amacn yaylmasn salamak iin zmirde Yahudimiting yaplmsa da ertesi gn sabahleyin Yunan askerlerinin rhtmda grl- Mezarlna toplanabilen halk tarafndan bir miting yaplmsa da ertesi gnmesile bu teebbs mit edilen derecede temini maksat edememitir.sabahleyin Yunan askerlerinin rhtmda grlmesi ile bu giriim amaca umu-Mill teek-Bu cemiyetlerin maksad teekklleri ve hedefi siyasleri hakknda muhta- lan lde ulaamamtr.kller, siya- saran itay malmat eylemek muvafk olur mtaleasndaym. Bu derneklerin kurulu maksatlar ve siyas amalar hakknda ksaca bil-Ulusal ku-s maksat Trakya-Paaeli Cemiyetinin resasndan bazlarile daha stanbulda ikengi vermek uygun olur diye dnyorum. rulular veve hedefleri bunlarngrm idim. Osmanl Devletinin izmihlalini ok kuvvetli bir ihtimal dahi-Trakya-Paaeli derneinin bandakilerden bazlaryla daha stanbulday-politiklinde gryorlard. Vatan Osmannin inksama urayaca tehlikesi karsn-ken grmtm. Osmanl Devletinin yok olmasn ok kuvvetli bir olaslk amalarda, Trakyay, mmkn olursa Garb Trakyay da raptederek, bir kl olarak is-sayyorlard. Osmanl vatannn blnmesi tehlikesi karsnda, Trakyay, ola-lm ve Trk camias halinde kurtarmay dnyorlard. Fakat bu maksadnbilirse Bat Trakya ile birleerek, bir btn olarak slam ve Trk topluluu ha-temini iin o zaman varidi htrlar olan yegne are ngilterenin, bu mmkn linde kurtarmay dnyorlard. Fakat bu amacn elde edilmesi iin o zamanolmazsa Fransann muavenetini temin etmek idi. Bu maksatla baz ecneb ricalakla gelen tek yol ngilterenin, bu olamazsa Fransann yardmn salamakt.ile temas ve mlkatlar da aramlard. Hedeflerinin bir Trakya cumhuriyeti Bu amala baz yabanc devlet ileri gelenleri ile temas ve grmeler de ara-tekili olduu anlalyordu. mlard. Hedeflerinin bir Trakya Cumhuriyeti kurmak olduu anlalyordu.Vilyat arkye Mdafaai Hukuku Millye Cemiyetinin maksad teekk- "Dou lleri Ulusal Savunma Haklar" derneinin kurulu amac da, (t-l de, (nizamnamelerinin ikinci maddesi) ark vilyetlerinde mtemekkin bil-zklerin ikinci maddesi) dou illerinde oturan tm unsurlarn din ve siyascmle unsurlarn din ve siyas haklarnn serbesti inkafn temin edecek es-haklarnn serbeste gelimesini salayacak meru giriimlerde bulunmak; obab meruaya teebbs etmek, mezkr vilyetler ahalii islmiyesinin tarih veillerin Mslman halknn tarih ve ulusal haklarn, gerektiinde, uygar dn-mill haklarn, indelhace, lemi medeniyet huzurunda mdafaa eylemek; ark ya nnde savunmak; dou illerinde yaplan zalimlikler ve cinayetlerin ne-vilyetlerinde vaki olan mezalim ve cinayatn esbap ve avamili ve fail ve m- denleri ile bunlar yapanlar ve bunlara neden olanlar hakknda tarafszca so-sebbipleri hakknda bitarafane tahkikat icrasile mcrimlerin msaraaten teczi-ruturmalar yapp sulularn hzla cezalandrlmalarn istemek; unsurlar ara-yelerini talep etmek; anasr beynindeki suitefehhmn izalesi ile kemafissabksndaki yanl anlalmalarn giderilmesi ve eskiden olduu gibi iyi ilikilerinrevabt hasenenin teyidine gayret etmek, hali harbin vilyat arkyede tevlit et- olumasna almak, sava halinin dou illerinde dourduu viranlk ve sefa-tii harab ve sefalete, hkmet nezdinde teebbsatta bulunmak suretile, mm-lete, hkmet katnda giriimlerde bulunmak yoluyla, olabildii kadar arekn mertebe, aresaz olmaktan ibaret idi. bulmaktan ibaret idi.stanbuldaki merkezi idarelerinden verilmi olan bu direktif dahilinde, Er- stanbuldaki idare merkezlerinden verilmi olan bu direktife uyarak, Er-zurum ubesi, vilyat arkyede Trkn hukukunu muhafaza ile beraber teh- zurum ubesi, dou illerinde Trkn haklarn korumakla beraber g ettirmecir esnasnda yaplan suimuameltta milletin katiyyen melhaldar bulunmad- srasnda yaplan kt muamelelerde milletin hi mi hi parma bulunmad-n ve Ermeni emvalinin Rus istilsna kadar muhafaza edildiini, buna muka- n ve Ermeni mallarnn Rus istilasna kadar korunduunu, buna karnbil mslmanlarn pek gaddarane harekta maruz kaldn ve hatta hilf emir Mslmanlarn pek gaddarca hareketlere uradklarn ve hatta emre aykrtehcirden alkonulan baz Ermenilerin hamilerine kar reva grdkleri mu-olarak g ettirilmekten alkonulan baz Ermenilerin koruyucularna kar uy-amelt, mdellel vesaikle lemi medeniyete arz ve ibla ve vilyat arkyeye gun grdkleri muameleleri kantlanm belgelerle uygarlk dnyasna gste-kar dikilen enzar ihtiras hkmsz brakmak iin almaya karar veriyorrip iletmeye ve dou illerine kar dikilen ihtirasl baklarn etkisiz brakmak(Erzurum ubesinin beyannamesi).iin almaya karar veriyor (Erzurum ubesinin bildirisi).Vilyat arkye Mdafaai Hukuku Millye Cemiyetinin ilk Erzurum u-"Dou lleri Ulusal Haklar Savunma Dernei"nin ilk Erzurum ubesinibesini tekil eden, zevat, vilyat arkyede yaplan propagandalar ve bunlarn kuran kiiler, dou illerinde yaplan propagandalar ve bunlarn hedefleri,hedefleri, Trklk-Krtlk-Ermenilik mesailini; ilm, fenn ve tarih noktai na-Trklk-Krtlk-Ermenilik sorunlarn; bilimsel teknik ve tarihsel gr a-zarlardan, tetkik ve tetebb ettikten sonra, mstakbel mesailerini u nokta- larndan, inceleyip aratrdktan sonra, gelecekteki almalarn u nokta-da tesbit ediyorlar (Erzurum ubesinin matbu raporu): da saptyorlar (Erzurum ubesinin basl raporu):1) Katiyyen muhaceret etmemek. 2) Derhal ilm, iktisad, din tekilt yap-1) Kesinlikle g etmemek. 2) Derhal bilimsel, ekonomik, din rgt kur-mak. 3) Tecavze maruz kalacak vilyat arkyenin herhangi bir bucan m-mak. 3) Saldrya urayacak dou illerinin herhangi bir bucan savunmakdafaada birlemek.konusunda birlikte hareket etmek.4 5 4. Vilyat arkye Mdafaai Hukuku Millye Cemiyetinin stanbuldaki mer-Dou lleri Ulusal Haklar Savunma derneinin stanbuldaki idare mer- kezi idaresinin meden ve ilm vesaitle temini maksat edilebilecei hakkndakezinin uygar ve bilimsel aralarla amaca varlabilecei konusunda ar iyim- fazla nikbin olduu anlalyor. Filhakika bu yolda sarf mesaiden geri durmu-ser olduu anlalyor. Gerekten bu yolda almaktan geri durmuyor. Dou yor. Vilyat arkyede Mslman anasrn hukukunu mdafaa iin Le Pays illerinde Mslman unsurlarn haklarn savunmak iin Le Pays (Vatan) adn- namnda Franszca bir gazete nerediyor. Hadisat gazetesinin imtiyazn de- da Franszca bir gazete yaynlyor. Hadisat (Olaylar) gazetesinin imtiyazn ruhde ediyor. Bir taraftan da stanbuldaki Dveli Mtelife mmesillerine ve ti-stleniyor. Bir taraftan da stanbuldaki tilaf Devletleri temsilcilerine ve tilaf lf Devletleri bavekillerine muhtra veriyor. Avrupaya bir heyet izamna teeb-Devletleri bavekillerine nota veriyor. Avrupaya bir heyet gndermeye girii- bs ediyor (Ves.7). yor (Belge 7). Bu izahattan shuletle anlalacan zannederim ki, Vilyat arkye Mda- Bu aklamadan kolaylkla anlalacan sanrm ki, "Dou lleri Ulusal faai Hukuku Millye Cemiyetini vcuda getiren mhim sebep ve endie, vilyat Haklar Savunma" derneini oluturan nemli neden ve kayg, dou illerinin arkyenin Ermenistana verilmesi ihtimali oluyor. Bu ihtimalin tahakkuku da,Ermenistana verilmesi olasl oluyor. Bu olasln gereklemesinde, dou ark vilyetleri nfusunda Ermenilerin haizi ekseriyet gsterilmesine ve tarihi hu- illeri nfusunda Ermenilerin ounlukta gsterilmesine ve tarihsel hukuk ba- kuk noktai nazarndan mukaddem telkki ettirilmesine alanlarn, ilm ve tarih kmndan ncelik tannmasna alanlarn, bilimsel ve tarihsel belgelerle dn- vesaikle cihan efkr umumyesini ifale muvaffakyetinde ve bir de Mslmanya kamu oyunu aldatabilecekleri ve bir de Mslman halkn Ermenileri soy- ahalinin Ermenileri katliam eder vahiler olduu iftirasnn hakikat eklinde ka- krma uratan vahiler olduu iftirasn gerekmi gibi kabul ettirebilecei bul halinde olabilecei faraziyesi hkim oluyor. Binaenaleyh cemiyet, ayni esbap varsaym etkin oluyor. Bu nedenle dernek, ayn sebepler ve aralarla dona- ve vesaitle mcehhez olarak hukuku millye ve tarihyeyi mdafaaya alyor. tlm olarak ulusal ve tarihsel haklar savunmaya alyor. Karadenize sahil olan mntkalarda da, bir Rum Pontus hkmeti vcuda Karadenize sahil olan blgelerde de, bir Rum Pontus hkmeti oluturu- getirilecei korkusu vard. slm ahaliyi, Rumlarn boyunduruu altnda brak-laca korkusu vard. Mslman halk, Rumlarn boyunduruu altnda brak- mayp, hakk beka ve mevcudiyetlerini muhafaza gayesile, Trabzonda da bazmayp, var olma haklarn korumak amacyla, Trabzonda da baz kiiler ayr- zevat ayrca bir cemiyet tekil eylemilerdi. ca bir dernek kurmulard. Merkezi stanbulda olan Trabzon ve Havalisi Ademi Merkeziyet Cemiye-Merkezi stanbulda olan "Trabzon ve Yresi Yerinden Ynetim" derne- tinin maksat ve hedefi siyassi, isminden msteban olmaktadr. Her halde mer- ininin siyasal ama ve hedefi, isminden anlalmaktadr. Her halde merkez- kezden ayrlmak gayesini takip ediyor.den ayrlmak amac gdyor.Memleket Vcuda gelmeye balyan bu teekkllerden baka, memleket dahilinde Olumaya balyan bu kurululardan baka, memleket iinde daha birta- Memleketdahilindedaha birtakm teebbsler ve teekkller de vukua gelmiti. Ezcmle Diyarbe-km giriimler ve kurulular da ortaya kmt. Bu arada Diyarbakr (Belge 8 iinde veve stan-stanbuldabulda mill kir (Ves.8,9), Bitlis, Elziz vilyetlerinde, stanbuldan idare olunan Krt Tealive 9), Bitlis, Elaz illerinde, stanbuldan ynetilen "Krt Ykselme Dernei ulusal var-varla d- Cemiyeti vard. Bu cemiyetin maksad, ecneb taht himayesinde, bir Krt h-vard. Bu dernein amac, yabanc korumas altnda, bir Krt devleti olutur- la d-man teek- kmeti vcuda getirmekti. makt.man kuru-kller lular Konya ve havalisinde, stanbuldan idare olunan, Tealii slm Cemiyeti te-Konya ve yrelerinde, stanbuldan ynetilen, "slm Ykselme Dernei" kiline allyordu. Memleketin hemen her tarafnda tilf ve Hrriyet, Sulh vekurmaya allyordu. Memleketin hemen her tarafnda "Uyuma ve bam- Selmet Cemiyetleri de vard. szlk" dernekleri de vard.ngiliz Mu-stanbulda, muhtelif maksatlarla haf ve alen olmak zere de, birtakm fr-stanbulda, deiik amalarla gizli ve aktan olmak zere de, birtakm ngilizhipleriDostlarCemiyeti ka veya cemiyet unvan altnda teekkller vard. parti veya dernek ad altnda kurulular vard. Dernei stanbulda, mhim addolunacak teebbslerden biri ngiliz Muhipleri Ce- stanbulda nemli saylacak giriimlerden biri "ngiliz Dostlar Dernei" miyeti idi. Bu isimden, ngilizlere muhip olanlarn tekil ettii bir cemiyet anla- idi. Bu isimden, ngilizlere dost olanlarn meydana getirdii bir dernek anla- lmasn! Bence, bu cemiyeti tekil edenler, kendi ahslarn ve menfaati ahs- lmasn! Bence, bu dernei oluturanlar, kendilerini ve kiisel karlarn se- yelerini sevenler ve ahslarile menfaatlerinin masuniyeti aresini Lloyd Geor- venler ve kendileriyle karlarnn korunmas aresini Lloyd George hkme- ge hkmeti marifetile ngiliz himayesini teminde aryanlardr. Bu bedbahtla- ti aracl ile ngiliz korumasn salamakta arayanlardr. Bu kt-bahtllarn, rn, ngiltere Devletinin, kl halinde, bir Osmanl Devleti muhafaza ve himayengiltere Devletinin, tm olarak, bir Osmanl Devleti srdrmek ve korumak etmek emelinde olup olamayacan, bir defa mlhaza edip etmedikleri cayiisteinde olup olamyacan, bir kere olsun dnp dnmedikleri zerin- teemmldr. de durmaya deer. Bu cemiyete intisap edenlerin banda Osmanl padiah ve halifei ruyi ze-Bu dernee katlanlarn banda Osmanl padiah ve yeryz halifesi sann min unvann tayan Vahdettin, Damat Ferit Paa, Dahilye Nezaretini igal tayan Vahdettin, Damat Ferit Paa, ileri Bakanlnda bulunan Ali Kemal, eden Ali Kemal, Adil ve Mehmet Ali Beyler ve Sait Molla bulunuyordu. Cemi-Adil ve Mehmet Ali Beyler ve Sait Molla bulunuyordu. Dernekte ngiliz ulusun- 6 7 5. yette ngiliz milletine mensup baz sergzetcular da vard. Mesel: Rahip Frew dan kimi servenciler de vard. rnein: Papaz Frew gibi. Ve yaplan i ve i-gibi. Ve muamelt ve icraattan anlaldna gre, cemiyetin reisi Rahip Frew idi.lemlerden anlaldna gre, cemiyetin bakan Papaz Frew idi.Bu cemiyetin iki cephe ve mahiyeti vard. Biri alen cephesi ve medeni te-Bu dernein iki yn ve nitelii vard. Biri dtan grnen yn ve uygar-ebbsatla, ngiliz himayesini talep ve temine matuf mahiyeti idi. Dieri haf ci-ca giriimlerle, ngiliz korumasn isteyip salamaya ynelik nitelii idi. Dieriheti idi. Asl faaliyet bu cihette idi. Memleket dahilinde tekilt yaparak isyan vegizli yn idi. Asl almalar da bu ynde idi. Memleket iinde rgtler kura-ihtill karmak, uuru millyi felce uratmak, ecneb mdahalesini teshil etmekrark isyan ve ihtill karmak, ulusal bilinci felce uratmak, yabanclarn ie ka-gibi hainane teebbsat, cemiyetin bu haf kolu tarafndan idare edilmekte idi. rmasn kolaylatrmak gibi haince giriimler, dernein bu gizli kolu tarafndanSait Mollann cemiyetin alen teebbsatnda olduu gibi haf cihetinde de on-ynetilmekte idi. Sait Mollann dernein ak giriimlerinde olduu gibi gizli y-dan daha ziyade roleur olduu grlecektir. Bu cemiyet hakknda syledikle- nnde de ondan daha fazla rol oynad grlecektir. Bu demek hakknda sy-rim, sras geldike vereceim izahat ve icabnda irae edeceim vesaikle daha va- lediklerim, sras geldike yapacam aklamalar ve gerektiinde gstereceimzh anlalacaktr. belgelerle daha iyi anlalacaktr.Amerika stanbulda bir ksm rical ve nisvan da, hals hakiknin Amerika mandas-stanbulda, ileri gelen kadn erkek bz kiiler de, gerek kurtuluun Ame- Amerikamandas is- n talep ve teminde olduu kanaatinde bulunuyorlard. Bu kanatte bulunanlar mandas is-rika mandasn isteyip elde etmekte olduu kansnda bulunuyorlard. Bu kan- teyenlerteyenlerfikirlerinde ok srar ettiler, isabeti mutlakann noktai nazarlarnn tervicinde ol- da olanlar dncelerinde ok direndiler, kesinkes doru olannn, kendi gr-duunu ispata ok altlar. Bu hususta da sras gelince baz izahat vereceim. lerinin desteklenmesinde olduunu kantlamaya ok altlar. Bu konuda da s-Ordumuzun Vaziyeti umumyeyi tespit iin ordu cztamlarnn, nerelerde ve ne halde ras gelince baz aklamalar yapacam.vaziyetiolduunu tasrih etmek isterim. Anadoluda, balca, iki ordu mfettilii tesisGenel durumu belirtmek iin ordu birliklerinin, nerelerde ve ne durumda Ordumuzunolunmutu. Mtarekeye dahil olur olmaz, ktaatn muharip efrad terhis olun-olduunu aklamak isterim. Anadoluda, balca, iki ordu mfettilii kurul-durumumu, silh ve cephanesi elinden alnm, kymeti harbyeden mahrum birtakm mutu. Atekes dnemine girilir girilmez, ktalarn sava snf erleri koyuveril-kadrolar haline getirilmiti. mi, silh ve cephanesi elinden alnm, sava deerlerinden yoksun birtakmMerkezi, Konyada bulunan kinci Ordu Mfettiliine mensup ktaatn va- kadrolar durumuna getirilmiti.ziyeti yle idi: Merkezi Konyada bulunan, kinci Ordu Mfettiliine bal ktalarn duru-Bir frkas (41 inci Frka) Konyada ve bir frkas (23 nc Frka) Afyonmu yle idi:Karahisarnda bulunan 12 nci Kolordu, kararghile Konyada bulunuyordu. z-Bir tmeni (41 inci Tmen) Konyada ve bir tmeni (23 nc Tmen) Af-mirde esir olan 17 nci Kolordunun, Denizlide bulunan 57 nci frkas da, bu ko-yonda bulunan 12 nci Kolordu, kararghile Konyada bulunuyordu. zmirde esirlorduya ilhak edilmiti.olan 17 nci Kolordunun, Denizlide bulunan 57 nci tmeni de, bu kolorduya ka-Bir frkas (24 nc Frka) Ankarada ve bir frkas (11 inci Frka) Nidede tlmt.bulunan 20 nci Kolordu, kararghile Ankarada. Bir tmeni (24 nc Tmen) Ankarada ve bir tmeni (11 inci Tmen) Ni-zmitte bulunan 1 inci Frka, stanbuldaki 25 inci Kolorduya raptedilmiti. dede bulunan 20 nci Kolordu, kararghile Ankarada.stanbulda da 10 uncu Kafkas Frkas vard. zmitte bulanan l inci Tmen, stanbuldaki 25 inci Kolorduya balanmt.Balkesir ve Bursa havalisinde bulunan, 61 inci ve 56 nc Frkalar, kararg-stanbulda da 10 uncu Kafkas Tmeni vard.h Bandrmada bulunan stanbula merbut 14 nc Kolorduyu tekil ediyorlar-Balkesir ve Bursa yresinde bulunan, 61 inci ve 56 nc Tmenler, kararg-d. Bu kolordunun kumandan Meclisin kadna kadar, merhum Yusuf zzet h Bandrmada bulunan stanbula bal 14 nc Kolorduyu oluturuyorlard. BuPaa idi. kolordunun komutan, Meclisin alna kadar, rahmetli Yusuf zzet Paa idi.3 nc Ordu Mfettilii ki mfettii ben idim, kararghmla Samsuna k- 3 nc Ordu Mfettilii ki mfettii bendim, kararghmla Samsuna k-m bulunuyorum. Dorudan doruya taht emrimde iki kolordu bulunacakt.m bulunuyorum. Dorudan doruya emrim altnda iki kolordu bulunacakt.Biri, merkezi Svasta bulunan 3 nc Kolordu, (kumandan beraberimde getir- Biri, merkezi Svasta bulunan 3 nc Kolordu, (komutan beraberimde getirdi-diim Miralay Refet Bey). Bu kolorduya mensup bir frkann (5 inci Kafkas Fr-im Albay Refet Bey). Bu kolorduya bal bir tmenin (5 inci Kafkas Tmeni)kas) merkezi Amasyada. Dieri, merkezi Erzurumda bulunan 15 inci Kolordu merkezi Amasyada. br tmenin (15 inci Tmen) merkezi Samsunda idi. Ko-idi. Kumandan Kzm Karabekir Paa idi. Frkalarndan birinin (9 uncu Fr- mutan Kzm Karabekir Paa idi. Tmenlerinden birinin (9 uncu Tmen) mer-ka) merkezi Erzurumda, kumandan Rt Bey. Dierinin (3 nc Frka) mer- kezi Erzurumda, komutan Rt Bey. brnn (3 nc Tmen) merkezikezi Trabzonda idi. Kumandan Kaymakam Halit Bey idi. Halit Bey, stanbu- Trabzonda idi. Komutan Yarbay Halit Bey idi. Halit Bey, stanbula arlmla davet edilmi olduundan kumandadan ekilerek Bayburtta ihtifa etmi, fr- olduundan komutadan ekilerek Bayburtta saklanm, tmen vekletle yne-ka vekletle idare olunuyor; kolordunun dier iki frkasndan 12 nci Frka Ha-tiliyor; kolordunun teki iki tmeninden 12 nci Tmen Hasankale dousundasankale arknda hudutta, 11 inci Frka Bayaztta bulunuyordu.snrda, 11 inci Tmen Bayaztta bulunuyordu.8 9 6. Diyarbekir havalisinde bulunan, iki frkal, 13 nc Kolordu, mstakil idi,Diyarbakr yresinde bulunan, iki tmenli 13 nc Kolordu, bamsz idi, stanbula tbi bulunuyordu. Bir frkas, (2 nci Frka) Siirtte; dier frkas (5 in- stanbulun emrinde bulunuyordu. Bir tmeni (2 nci Tmen) Siirtte; br t- ci Frka) Mardinde idi.meni (5 inci Tmen) Mardinde idi.MfettilikBenim, bu iki kolorduya dorudan doruya emir ve kumandam cari oldu- Benim, bu iki kolorduya dorudan doruya emir ve komutum geerli ol-Mfettilikvazifeminundan fazla bir salhiyetim vard ki, mfettilik mntkasna mcavir bulunan duktan baka bir yetkim de vard ki, mfettilik blgesine komu bulunan as-grevimingeni sel- geni yet-hiyetleri ktaat askeryeye dahi tebligat yapabilecektim. Kezalik mntkamda bulunanker ktalara da emir verebilecektim. Ayrca blgemde bulunan ve blgemekileri ve mntkama mcavir bulunan vilyata da tebligatta bulunabilecektim.komu olan valiliklere de emir nitelikli bildirilerde bulunabilecektim. Bu salhiyete gre Ankarada bulunan 20 nci Kolordu ve bunun mensup Bu yetkiye gre Ankarada bulunan 20 nci Kolordu ve bunun bal oldu- olduu mfettilik ile ve Diyarbekirdeki kolordu ile ve hemen btn Anadoluu mfettilik ile ve Diyarbakrdaki kolordu ile ve hemen btn Anadolu resay memurni mlkyesile muhabere ve mnasebette bulunabilecektim. mlk mirlerile yazabilecek ve bunlarla iliki kurabilecektim. Bu vsi salhiyetin, beni stanbuldan nefy tebit maksadile Anadoluya Bu geni yetkinin, beni stanbuldan srp uzaklatrmak amacyla Ana- gnderenler tarafndan, bana nasl tevdi edildii mucibi istirabnz olabilir!doluya gnderenler tarafndan, bana nasl verildiine aabilirsiniz. Derhal Derhal ifade etmeliyim ki, bana bu salhiyeti onlar bilerek ve anlayarak verme-belirtmeliyim ki, bana bu yetkiyi onlar bilerek ve anlayarak vermediler. Ne diler. Heribadabat benim stanbuldan uzaklamam arzu edenlerin icad ettik- olursa olsun benim stanbuldan uzaklamam isteyenlerin icat ettikleri sebep leri sebep "Samsun ve havalisindeki asayisizlii mahallinde grp tedbir al-"Samsun ve yresindeki asayisizlii yerinde grp nlem almak iin Samsu- mak iin Samsuna kadar gitmek" idi. Ben, bu vazifenin ifas, bir makam ve sa-na kadar gitmek" idi. Ben, bu devin yaplmasnn bir grev ve yetki sahibi ol- lhiyet sahibi olmaya mtevakkf olduunu ileri srdm. Bunda hibir beismaya bal olduunu ileri srdm. Bunda hibir saknca grmediler. O tarih- grmediler. O tarihte Erknharbyei Umumyede bulunan ve benim maksad- te Genelkurmayda bulunan ve benim amacm bir dereceye kadar sezen kii- m bir dereceye kadar istimam eden zevat ile grtm. Mfettilik vazifesini lerle grtm. Mfettilik grevini buldular ve yetkiye ilikin talimat da, buldular ve salhiyete mteallik talimat da, ben kendim yazdrdm. Hatta Har- ben kendim yazdrdm. Hatta Savaileri Bakan olan akir Paa bu talimat biye Nazr olan akir Paa bu talimat okuduktan sonra imzada tereddt et-okuduktan sonra imzada duraksam, anlalr anlalmaz bir ekilde, mhr- mi, anlalr anlalmaz bir tarzda, mhrn basmtr. n basmtr. *** ** *UmumBu izahattan sonra manzarai umumyeyi, daha dar bir ereve dahiline Bu aklamalardan sonra, genel grnm, daha dar bir ereve iine Genel gr-manzarayalarak, seri ve sehil bir surette, hep beraber mahede edelim:alarak, abuk ve basite hep beraber gzden geirelim:nme dardar bir er-bir ereveeve iinde Muhasm devletler Osmanl devlet ve memleketine maddeten ve manen te-Dman devletler Osmanl devlet ve lkesine nesnel ve tinsel ynlerdeniindegrcavz halinde; imha ve taksime karar vermiler. Padiah ve halife olan zat, ha-saldr halinde; yok etmeye ve blmeye karar vermiler. Padiah ve halife olanbak yat ve rahatn kurtarabilecek areden baka bir ey dnmyor. Hkmeti de kii, hayat ve rahatn kurtarabilecek areden baka bir ey dnmyor, h- ayni halde. Farknda olmad halde basz kalm olan millet, zulmet ve mp-kmeti de ayn durumda. Farknda olmad halde basz kalm olan ulus, ka- hemiyet iinde tecelliyata muntazr. Felketin dehet ve skletini idrake bal- ranlk ve belirsizlik iinde ne olacan bekliyor. Felketin korkunluunu ve yanlar, bulunduklar muhit ve hissedebildikleri tesirata gre arei hals telkkiarln kavramaya balyanlar, bulunduklar evre ve hissedebildikleri etki- eyledikleri tedbirlere mtevessil.. Ordu, ismi var cismi yok bir halde. Kuman- lere gre kurtulu aresi saydklar nlemlere ba vuruyorlar.. Ordu, ismi var danlar ve zabitler, Harbi Umumnin bunca mihnet ve meekkatlerile yorgun,cismi yok bir durumda. Komutanlar ve subaylar, Genel Savan bunca glk vatann paralanmakta olduunu grmekle dilhun, gzleri nnde derinleenve skntlarndan yorgun, vatann paralanmakta olduunu grmekle yrek- karanlk felket uurumu kenarnda dimalar are, arei hals aramakla me- leri kan alyor, gzleri nnde derinleen karanlk felket uurumu kenarn- gul..da kafalar kar yol, kurtulu yolu aramakla megul.. Burada, pek mhim olan, bir noktay da kayt ve izah etmeliyim. Millet veBurada, pek nemli olan, bir noktay da belirtmeli ve aklamalym. ordu, padiah ve halifenin hyanetinden haberdar olmad gibi o makama ve Ulus ve ordu, padiah ve halifenin hainliinden haberi olmad gibi o maka- o makamda bulunana kar asrlarn kkletirdii din ve ananev rabtalarlama ve o makamda bulunana kar yzyllarn kkletirdii din ve gelenek ba- mti ve sadk. Millet ve ordu arei hals dnrken bu mevrus itiyadn sevki- laryla uyumlu ve sdk. Ulus ve ordu kurtulu yolu dnrken kuaktan ku- le kendinden evvel makam mually hilfet ve saltanatn hals ve masuniyetini aa geen bu alkanlkla kendinden evvel yce hilfet ve saltanat makam- dnyor. Halife ve padiahsz halsn manasn anlamak istidadnda deil.. nn kurtulu ve dokunulmazln dnyor. Halife ve padiahsz kurtulma- Bu akiydeye muhalif, rey ve itihat izhar edeceklerin vay haline! Derhal dinsiz, nn anlamn kavrama yetenei yok... Bu inanca aykr, gr ve dnceleri vatansz, hain, merdut olur..aa vuracaklarn vay haline. Derhal dinsiz, vatansz, hain, istenmez olur. 10 11 7. Dier mhim bir noktay da ifade etmek lzmdr. arei hals ararken, n-nemli baka bir noktay da sylemek gerekir. Kurtulu yolu ararken, giltere, Fransa, talya gibi dveli muazzamay gcendirmemek esas gibi telk-ngiltere, Fransa, talya gibi byk devletleri gcendirmemek temel ilke gibi ki olunmakta idi. Bu devletlerden yalnz biriyle dahi baa klamayaca veh- saylmakta idi. Bu devletlerden yalnz biriyle bile baa klamyaca kurun- mi, hemen btn dimalarda yer etmiti. Osmanl Devletinin yannda, kosko- tusu, hemen btn kafalarda yer etmiti. Osmanl Devletinin yannda, kosko- ca Almanya, Avusturya-Macaristan varken hepsini birden malp eden, yerle- ca Almanya, Avusturya-Macaristan varken hepsini birden yenik eden, yerle- re seren tilf kuvvetleri karsnda, tekrar anlarla husumete mncer olabilecek re seren tilf kuvvetleri karsnda, tekrar onlarla dmanla varabilecek tu- vaziyetler almaktan daha byk mantkszlk ve aklszlk olamazd.tumlar almaktan daha byk mantkszlk ve aklszlk olamazd. Bu zihniyette olan yalnz avam deildi; bilhassa havas denilen insanlarBu anlayta olan yalnz basit halk deildi; zellikle, sekin denilen insan- byle dnyordu. lar byle dnyordu. O halde arei hals ararken iki ey mevzuubahs olmyacakt. Bir defa ti-O halde kurtulu yolu ararken iki ey sz konusu olmayacakt. Bir defa lf Devletlerine kar vaz husumet alnmyacakt ve padiah ve halifeye canlatilf Devletlerine kar dman konumuna girilmeyecekti ve padiah ve hali- bala merbut ve sdk kalmak art esas olacakt. feye canla bala bal ve sdk kalmak temel koul olacakt.Dnlenimdi, Efendiler, msaade buyurursanz, size bir sual soraym, bu vaziyetimdi, Efendiler, izin verirseniz, size bir sual soraym, bu durum ve ko- Dnlenkurtulu a- ve erait karsnda hals iin, nasl bir karar vridi hatr olabilirdi?ullar karsnda kurtulu iin, nasl bir karar almak akla gelebilirdi?kurtulureleriareleri zah ettiim malmat ve mahedata gre nevi karar ortaya atlmt:Akladm bilgi ve gzlemlere gre tr karar ortaya atlmt: Birincisi, ngiltere himayesini talep etmek. Birincisi, ngilterenin koruyuculuunu istemek. kincisi, Amerika mandasn talep etmek. kincisi, Amerikann mandasn istemek. Bu iki nevi karar sahipleri, Osmanl Devletinin bir kl halinde muhafaza-Bu iki trden karara varm olanlar, Osmanl Devletinin bir btn olarak sn dnenlerdir. Osmanl memalikinin muhtelif devletler beyninde taksimin-kalmasn dnenlerdir. Osmanl lkesinin deiik devletler arasnda bl- den ise kl halinde, bir devletin taht himayesinde bulundurmay tercih edenler- lmesinden ise lkeyi btn olarak, bir devletin korumas altnda bulundur- dir. may yeleyenlerdir. nc karar: Mahall hals arelerine matuftur. Mesel; baz mntkalar,nc karar: yerel kurtulu yollarna yneliktir. rnein; baz blgeler, kendilerinin Osmanl Devletinden fekkedilecei nazariyesine kar ondan ay-kendilerinin Osmanl Devletinden koparlaca varsaymna kar ondan ay- rlmamak tedbirlerine tevessl ediyor. Baz mntkalar da, Osmanl Devletininrlmamak nlemlerine ba vuruyor. Baz blgeler de, Osmanl Devletinin yok imha ve Osmanl memleketlerinin taksim olunacan emrivaki kabul ederek edilecei ve Osmanl lkelerinin paylalacan bir olup bitti sayarak kendi kendi balarn kurtarmaya alyorlar. balarn kurtarmaya alyorlar. Bu nevi kararn esbab mucibesi vermi olduum izahat meyannda Bu tr kararn gerekeleri vermi olduum aklamalar arasnda vardr. mevcuttur. Efendiler, ben, bu kararlarn hibirini yerinde bulmadm. nk, bu ka- Benim Efendiler, ben, bu kararlarn hibirinde isabet grmedim. nk, bu ka-rarlarn dayand btn kantlar ve mantklar rkt, esassz idi. Gerekte,kararmBenimkararmrarlarn istinat ettii btn deliller ve mantklar rkt, esassz idi. Hakikati iinde bulunduumuz tarihte, Osmanl Devletinin temelleri km, mr ta- halde, iinde bulunduumuz tarihte, Osmanl Devletinin temelleri km, m- mam olmutu. Osmanl memleketleri tmyle paralanmt. Ortada bir avu r tamam olmutu. Osmanl memleketleri tamamen paralanmt. Ortada bir Trkn barnd bir ata yurdu kalmt. Son sorun, bunun da bllmesini avu Trkn barnd bir ata yurdu kalmt. Son mesele, bunun da taksimini salamaya alanlarla uralmaktan ibaretti. Osmanl Devleti, onun bam- teminle uralmaktan ibaretti. Osmanl Devleti, onun istiklli, padiah, halife,szl, padiah, halife, hkmet bunlar hepsi ierii kalmam birtakm anlam- hkmet, bunlar hepsi medll kalmam birtakm bimna elfazdan ibaretti.sz szlerden ibaretti. Nenin ve kimin masuniyeti iin kimden ve ne muavenet talep olunmak is- Neyin ve kimin korunmas iin kimden ve ne yardm istenmek dnl- teniyordu? yordu? O halde cidd ve hakik karar ne olabilirdi? O halde cidd ve gerek karar ne olabilirdi? Efendiler, bu vaziyet karsnda, bir, tek karar vard. O da hakimiyeti mil- Efendiler, bu durum karsnda bir, tek bir karar vard. O da ulusal ege- lyeye mstenit, bilkaydart mstakil yeni bir Trk Devleti tesis etmek! menlie dayal, kaytsz artsz bamsz yeni bir Trk Devleti kurmak! te, daha, stanbuldan kmadan evvel dndmz ve Samsundate, daha, stanbuldan kmadan nce dndmz ve Samsunda Anadolu topraklarna ayak basar basmaz tatbikatna baladmz karar, buAnadolu topraklarna ayak basar basmaz uygulamaya baladmz karar, bu karar olmutur.karar olmutur. * ** * * *1213 8. Ya istikll Bu kararn istinat ettii en kuvvetli muhakeme ve mantk u idi:Bu kararn dayand en kuvvetli dn ve mantk u idi:Ya bam-ya lm szlk yaEsas, Trk millyetinin haysiyetli ve erefli bir millet olarak yaamasdr. Bu Esas; Trk milletinin haysiyetli ve onurlu bir millet olarak yaamasdr. Bulmesas ancak istiklli tamme malikiyetle temin olunabilir. Ne kadar zengin ve m- esas ancak tam bamszla sahip olmakla salanabilir. Ne kadar zengin ve re-reffeh olursa olsun istikllden mahrum bir millet, beeriyeti mtemeddine muva- fah iinde olursa olsun bamszlktan yoksun bir ulusa, uygar insanlk, uaklk-cehesinde uak olmak mevkiinden yksek bir muameleye kespi liyakat edemez.tan stn bir nitelik yaktrmaz.Ecneb bir devletin himaye ve sahabetini kabul etmek insanlk evsafndanYabanc bir devletin koruma ve kayrmasn kabul etmek insanlk nitelik-mahrumiyeti, acz meskeneti itiraftan baka bir ey deildir. Filhakika bu dere-lerinden yoksunluu, gszl miskinlii benimsemekten baka bir ey deil-keye dmemi olanlarn istiyerek balarna bir ecneb efendi getirmelerine asladir. Gerekten bu aalk duruma dmemi olanlarn istiyerek balarna birihtimal verilemez.yabanc efendi getirmelerine hi olaslk yoktur.Halbuki Trkn haysiyet ve izzeti nefis ve kabiliyeti ok yksek ve byk-Halbuki Trkn deeri ve onuru ve yetenei ok yksek ve byktr. By-tr. Byle bir millet esir yaamaktansa mahvolsun evldr!le bir millet tutsak yaamaktansa yok olsun daha iyidir.Binaenaleyh, ya istikll ya lm! Bundan tr, ya bamszlk ya lm!te hals hakik istiyenlerin parolas bu olacakt. te gerek kurtulu isteyenlerin parolas bu olacakt.Bir an iin, bu kararn tatbikatnda ademi muvaffakyete duar olunacanBir an iin, bu kararn uygulanmasnda baarszla dleceini varsaya-farzedelim! Ne olacakt? Esaret!lm!Peki Efendim. Dier kararlara mutavaat halinde netice bunun ayn deil mi-Ne olacakt? Tutsaklk!di! Peki Efendim. br kararlara uyulmas halinde sonu bunun ayn deilu fark ile ki, istiklli iin lm gze alan millet, insanlk haysiyet ve ere- miydi!finin icab olan btn fedekrl yapmakla mteselli olur ve bittabi esaret zinci- u farkla ki, bamszl iin lm gze alan ulus, insanlk deer ve onu-rini kendi elile boynuna geiren miskin, haysiyetsiz bir milllete nazaran yr ve a-runun gerei olan btn zveriyi yapmakla vnr ve doaldr ki tutsaklk zin-yar nazarndaki mevkii farkl olur. cirini kendi eliyle boynuna geiren uyuuk, onursuz bir ulusa oranla dost veSonra Osmanl hanedan ve saltanatnn idamesine almak, elbette, Trk dman gzndeki yeri baka olur.milletine kar, en byk fenal ilemekti. nk millet her trl fedekrl sar- Sonra, Osmanl hanedan ve saltanatnn srdrlmesine almak, elbette,federek istikllini temin etse de, saltanat devam ettii takdirde, bu istiklle mem- Trk milletine kar, en byk fenal ilemekti. nk millet her trl zve-men nazarile baklamazd. Artk, vatanla, milletle hibir alkai vicdanye ve fik-riyi yaparak bamszln salasa da, saltanat srerse, bu bamszlk gvence-ryesi kalmam bir sr mecaninin, devlet ve millet istikll ve haysiyetinin muha- li saylamazd. Artk, vatanla, ulusla hibir vicdan ve dnce ilgisi kalmam birfz mevkiinde bulundurulmas nasl tecviz olunabilirdi?sr delinin devlet ve ulusun bamszlk ve onurunun koruyucusu yerinde bu-Hilfet vaziyetine gelince, ilim ve fennin nurlara mstarak kld hakik lundurulmas nasl uygun grlebilirdi?medeniyet leminde gln telkki edilmekten baka bir mevzuu kalm myd? Halifelie gelince, bilim ve tekniin aydnla boduu gerek uygarlkGrlyor ki, verdiimiz kararn tatbikatn temin iin henz milletin nsi-dnyasnda gln saylmaktan baka bir anlam kalm myd?yet etmedii meselelere temas etmek lzmgeliyordu. Umumca mevzuubahs ol- Grlyor ki, verdiimiz kararn uygulanmasn salamak iin ulusun dahamasnda azm mahzurlar tasavvur olunan hususlarn mevzuubahs olmasnda za-almam olduu sorunlara deinmek gerekiyordu. Kamuca konu edilmesinderureti mutlaka bulunuyordu. byk sakncalar bulunaca dnlen hususlarn konu edilmesinde kesin zo-Osmanl hkmetine, Osmanl padiahna ve mslimnin halifesine isyan et- runluk vard.mek ve btn milleti ve orduyu isyan ettirmek lzmgeliyordu. Osmanl hkmetine, Osmanl padiahna ve Mslmanlarn halifesine is-Tatbikat Trk ata yurduna ve Trkn istiklline tecavz edenler kimler olursa olsunyan etmek ve btn ulusu ve orduyu ayaklandrmak gerekiyordu.safhalara onlara btn millete msellhan mukabele ve onlarla mcadele eylemek icapTrk ata yurduna ve Trkn bamszlna saldranlar kimler olursa olsun Uygulama-ayrmak ve ediyordu. Bu mhim kararn btn icabat ve zaruryatn ilk gnnde izhar ve onlara btn ulusa silhl olarak karlk vermek ve onlarla savamak gereki-lar evrelerekademe ka-ayrmak vedeme yr- ifade etmek, elbette musip olamazd. Tatbikat birtakm safhalara ayrmak ve va- yordu. Bu nemli kararn btn gereklerini ve zorunluluklarn ilk gnnde be-aama aa-yerek kayi ve hadisattan istifade ederek milletin hissiyat ve efkrn ihzar eylemek ve lirtip dile getirmek, elbette yerinde olamazd. Uygulamalar birtakm evrelerema yrye-hedefe var- kademe kademe yryerek hedefe vsl olmaya almak lzmgeliyordu. Nite-ayrmak ve olaylardan yararlanarak ulusun duygu ve dncelerini hazrlamak rek hedefemak varmakkim yle olmutur. Ancak dokuz senelik efal ve icraatmz bir silsilei mant kyeve adm adm yryerek hedefe varmaya almak gerekiyordu. Nitekim yleile mtalea olunursa, ilk gnden, bugne kadar takip ettiimiz istikameti umum-olmutur. Ancak dokuz senedir yapp ettiklerimiz bir mantk zinciri iinde d-yenin ilk kararn izdii hattan ve tevecch eyledii hedeften asla inhiraf eyleme- nlrse, ilk gnden, bugne kadar izlediimiz genel gidiin ilk kararn izdiimi olduu kendiliinden tebarz eder.hattan ve yneldii hedeften hi sapmam olduu kendiliinden belirir.1415 9. Burada, zihinlerde mevcut olmas ihtimali bulunan baz tereddt dmle-Burada, kafalarda olmas olas bulunan baz duraksama dmlerinin -rinin, zlmesini teshil iin, bir hakikati beraber mahede etmeliyiz. Tezahrzlmesini kolaylatrmas iin, bir geree birlikte bakmalyz. Beliren ulusal sa-eden mill mcadele, haric istilya kar vatann halsn yegne hedef addettiivam, d saldrya kar vatann kurtulmasn tek ama edindii halde bu ulusalhalde bu mill mcadelenin muvaffakyete iktiran ettike safha safha bugnksavam baarya ulatka evre evre bugnk dneme kadar ulusal irade yne-devre kadar iradei millye idaresinin btn esasat ve eklini tahakkuk ettirme-timinin btn ilke ve biimlerini gerekletirmesi doal ve kanlmaz bir tarihsi tabi ve gayrkabili itinap bir seyri tarih idi. Bu mukadder seyri tarihyiakyd.Tarihin bu kanlmaz akn geleneksel alkanlklaryla, hemen sezin-ananev itiyadatile, derhal ihtisas eden hanedan hkmdar ilk andan itibaren leyen padiah soyu, ilk andan beri ulusal savamn acmasz dman oldu.Ta-mill mcadelenin hasm baman oldu. Bu mukadder seyri tarihyi ilk anda ben rihin bu kanlmaz akn ilk anda ben de grdm ve sezinledim. Ancak sonade mahede ve ihtisas ettim. Fakat nihayete kadar amil olan bu ihtisasatmz kadar tm evreleri kapsayan sezgilerimizi ilk anda tmyle aa vurmadk veilk anda kmilen izhar ve ifade etmedik. Mstakbel ihtimalt zerine fazla be-dillendirmedik. Gelecekteki olaslklar zerine fazla konumak, giritiimiz ger-yanat, giritiimiz hakik ve madd mcadeleye, hayalt mahiyetini verebilirdi; ek ve nesnel savama, hayal nitelii verebilirdi; d tehlikenin yakn etkileriharic tehlikenin yakn tesirat karsnda, mteessir olanlar arasnda, ananele-karsnda, znt duyanlar arasnda, geleneklerine ve dnme yeteneklerinerine ve fikri kabiliyetlerine ve ruh halellerine mugayir olan muhtemel tahavv- ve ruhsal durumlarna aykr bulunan olas deiikliklerden rkeceklerin ilk an-lttan rkeceklerin ilk anda mukavemetlerini tahrik edebilirdi. Muvaffakyetda direnmelerine yol aabilirdi. Baar iin pratik ve gvenilir yol her evreyiiin amel ve emin yol her safhay vakti geldike, tatbik etmekti. Milletin inkiaf vakti geldike, uygulamakt. Ulusun gelimesi ve ykselmesi iin hayrl sonucave itils iin selmet yolu bu idi. Ben de byle hareket ettim. Ancak bu amel vegtrecek yol bu idi. Ben de byle yaptm. Ancak bu pratik ve gvenilir baaremin muvaffakyet yolu, yakn refiki mesaim olarak tannm zevattan bazlari-yolu, yakn alma arkadam olarak tannm kiilerden bazlaryla aramzda,le aramzda, zaman zaman itihadatta, muameltta, icraatta esasl ve tli birta-zaman zaman grlerde, davranlarda, yaptklarmzda asal veya ikinci dere-km ihtilflar, ibirarlar ve hatta iftiraklarn da sebebi ve izah olmutur. Mill cede birtakm anlamazlklarn, krgnlklarn ve hatta ayrlmalarn da nedeni vemcadeleye beraber balyan yolculardan bazlar mill hayatn bugnk cm- etkeni olmutur. Ulusal savama birlikte balayan yolculardan bazlar, ulusalhuriyete ve cmhuriyet kanunlarna kadar gelen tekmltnda, kendi fikriyathayatn bugnk cumhuriyete ve cumhuriyet kanunlarna kadar gelen gelime-ve ruhiyatnn ihatas hududu bittike bana mukavemet ve muhalefete gemiler-lerinde, kendi dnce ve ruh yeteneklerinin snr alnca bana direnmeye vedir. Bu noktalar, tenevvr etmeniz iin, efkr umumyenin tenevvrne medar kar kmaya balamlardr. Bu noktalar, aydnlanmas iin, kamuoyunun ay-olmak iin, sras geldike, birer birer iaret etmeye alacam. dnlanmasna yarasn diye, sras geldike, birer birer belirtmeye alacam.Mill sr Bu son szlerimi hulsa etmek lzmgelirse, diyebilirim ki, ben, milletin Bu son szlerimi zetlemek gerekirse, diyebilirim ki, ben ulusun vicdann- Mill srvicdannda ve istikbalinde ihtisas ettiim byk tekml istidadn, bir mill srda ve geleceinde sezdiim byk gelime yeteneini, bir ulusal sr gibi vicda-gibi vicdanmda tayarak peyderpey, btn heyeti itimayemize tatbik ettirmek nmda tayarak yava yava, sras geldike btn toplumumuza uygulatmakmecburiyetinde idim.zorunda idim. *** ** *Ordu ileimdi, Efendiler, ilk i olmak zere btn ordu ile temasa gelmek lzmd.imdi, Efendiler, ilk i olarak btn ordu ile iliki kurmak gerekliydi.Ordu iletemas Erzurumda On Beinci Kolordu Kumandanna 21 Mays 1335 de yazd-Erzurumda Onbeinci Kolordu komutanna 21 Mays 1919 da yazdm bir temasm bir ifrede ahvali umumyemizin almakta olduu ekli vahimden pek m-ifreli telgrafta "Genel durumumuzun almakta olduu korkun biimden okteessir ve mtellim olduumu; millet ve memlekete medyun olduumuz en son znt ve ac duyduumu; ulusa ve lkeye borlu olduumuz en son vicdanvazifei vicdanyeyi yakndan, mterek mesai ile, en iyi ifa etmek mmkn ola-devinin yakndan ve birlikte almakla, en iyi yaplabilecei kansyla bu sonca kanaatile bu son memuriyeti kabul ettiimi; bir an evvel Erzuruma gitmek grevi kabul ettiimi; bir an nce Erzuruma gitmek istediimi ve fakat Samsunarzusunda bulunduumu ve fakat Samsun ve havalisinin vaziyeti, asayisizlik ve yresinin durumu, asayisizlik yznden kt sonulara dnebilecek nite-yznden fena bir akbete duar olmak mahiyetinde bulunduundan buralarda likte bulunduundan, buralarda birka gn kalmak zorunluu olduunu" bildir-birka gn kalmak zarureti olduunu bildirdikten sonra, beni imdiden tenvire dikten sonra," beni imdiden aydnlatmaya yarayacak bireyler varsa bildiril-medar olacak hususat varsa iarn rica ettim (Ves.10). mesini rica ettim (Belge 10).Filhakika Samsun ve havalisinde Rum etelerinin slm ahaliye tecavzGerekten Samsun ve yresinde Rum etelerinin Mslman halka saldr-ve zaten vastasz braklm olan hkmeti mahallyenin ecneb mdahalt y-mas ve tedenberi arasz braklm olan yerel hkmetin yabanclarn kar-znden hibir tedbir alamamas, vaziyeti mkl klmt. mas yznden, hibir nlem alamamas, durumu gletirmiti.Tandmz ve kendisinden byk enerji mit ettiimiz bir zatn SamsunaTandmz ve kendisinden byk enerji umduumuz bir kiinin Samsu-mutassarrf tayinini temin iin teebbs almakla beraber, nc Kolordu Ku-na mutasarrf atanmasn salamak iin giriimde bulunmakla birlikte, nc1617 10. mandann muvakkaten Canik mutasarrf tayin ettim. Mmkn olan tedabiriKolordu Komutann geici Samsun mutasarrf atadm. Elden gelen yerel n-mahallye alnmaya ve bilhassa ahalinin vaziyeti hakikiye hakknda tenvirinelemler alnmaya ve zellikle halkn gerek durum hakknda aydnlatlmasnave orada bulunan ecneb mfreze ve zabitlerinden itinap ve ihtiraza mahal ol-ve orada bulunan yabanc birlik ve subaylardan kanp korkmaya yer olma-madn izaha ehemmiyet verildi ve hemen o havalide mill tekilta tevessl dn anlatmaya nem verildi ve hemen o yrede ulusal rgtlenmeye giriil-olundu. di.23 Mays 1335 de Ankarada bulunan Yirminci Kolordu Kumandanna,23 Mays 1919 da Ankarada bulunan Yirminci Kolordu Komutanna,Samsuna geldiimi ve kendisile daha sk temasta bulunmak istediimi ve z-Samsuna geldiimi ve kendisiyle daha sk iliki kurmak istediimi ve zmirmir havalisine dair daha kolaylkla alabilecei malmattan haberdar olmak is- yresi hakknda onun daha kolaylkla alabilecei bilgileri renmek istedii-tediimi bildirdim.mi bildirdim.Bu kolordunun vaziyeti ile daha stanbulda iken alkadar olmutum. Ce- Bu kolordunun durumu ile daha stanbulda iken ilgilenmitim. Gney-nuptan Ankara havalisine imendiferle nakli mevzuubahs idi. Bu nakliyataden Ankara yresine demiryoluyla tanmas szkonusu idi. Bu nakliyatn en-mmanaat edilmekte olduunu anlam olduumdan stanbuldan hareketimgellenmekte olduunu anlam olduumdan stanbuldan ayrldm gnlerdegnlerinde Erknharbiyei Umumye Reisi olan Cevat Paadan, kolordununGenelkurmay Bakan olan Cevat Paadan, kolordunun demiryoluyla tan-imendiferle nakli teahhur ederse karadan yryerek Ankaraya evkini rica et- mas gecikirse karadan yryerek Ankaraya gnderilmesini rica etmitim.mitim. Bundan dolay bahsettiim ifre telgrafnamemde Yirminci KolorduBundan dolay bahsettiim ifreli telgrafmda "Yirminci Kolordu blmleri-aksamnn kmilen Ankaraya gelmeye muvaffak olup olmyacan sordum. nin tm ile Ankaraya gelmeyi baarp baaramyacan" sordum. "SamsunCanik livas hakknda malmat verdikten sonra bir iki gne kadar Samsundansanca hakknda bilgi verdikten sonra bir iki gne kadar Samsundan karar-kararghmla, bir mddet iin Havzaya gideceimi ve her halde Samsundan ghmla, bir sre iin Havzaya gideceimi ve her halde Samsundan hareke-hareketimden evel beni tenvir edecek malsbmata intizar eylediimi yazdm. timden evvel beni aydnlatacak bilgiler beklediimi" yazdm.Yirminci Kolordu Kumandanndan, gn sonra 26 Mays 1335 de ald-Yirminci Kolordu Komutanndan, gn sonra 26 Mays 1919 da aldmm cevapta "zmirden muntazam malmat alamadklarn, Manisann da igal yantta "zmirden dzenli bilgi alamadklarn, Manisann da igal edildiiniedildiini telgraf memurlarnn haber verdiini, kolordunun Erelide bulunantelgraf memurlarnn haber verdiini, kolordunun Erelide bulunan blmle-aksamnn, kmilen, imendiferle nakline muvaffak olamadklarndan karadanrinin, tmyle demiryolundan tanmasn baaramadklarndan karadan y-yrye baladklarn, fakat, mesafenin uzakl sebebile Ankaraya ne vakt rye baladklarn, fakat, yerin uzakl nedeniyle Ankaraya ne vakt var-muvasalat edeceinin malm bulunmadn" bildiriyordu. lacann bilinmediini" bildiriliyordu.Kolordu kumandan ayn telgrafnamesinde Afyon Karahisarnda bulu- Kolordu komutan ayn telgrafnda "Afyonda bulunan 23 nc Tmenin,nan 23 nc Frkann, mevcudunun pek az olduundan ve orada ellerine geenmevcudunun pek az olduundan ve orada ellerine geen erleri bu tmeneefrad bu frkaya gndermekte olduklarndan bahsettikten sonra, Kastamonu gndermekte olduklarndan bahsettikten sonra, Kastamonu ve Kayseri yre-ve Kayseri havalisinde baz muhilli asayi vakayi hakknda haberler gelmeye sinde baz yerel asayi olaylar hakknda haberler gelmeye baladn syl-baladn zikrediyor ve peyderpey malmat vereceini yazyordu (Ves. 11).yor ve yava yava sras geldike bilgi vereceini" yazyordu (Belge 11).27 Mays 1335 tarihinde, Havzadan, Yirminci Kolordu Kumandanndan27 Mays 1919 tarihinde, Havzadan, Yirminci Kolordu Komutanndan veve ayn zamanda, bu kolordunun mensup olduu Konyadaki ordu mfettili- ayn zamanda, bu kolordunun bal olduu Konyadaki ordu mfettiliindeninden Afyon Karahisarndaki Frkann takviyesi iin hangi menabiden istifa- "Afyondaki tmenin kuvvetlendirilmesi iin hangi kaynaklardan yararlanl-de edilmekte olduunu ve tezyidi kuvvetine imkn madd bulunup bulunam- makta olduunu ve tmenin gcnn arttrlmasna madd olanak bulunupyacan ve bugnk ahval ve vaziyetimize nazaran, bu frkaya, nasl bir vazi-bulunamyacan ve bugnk durum ve konuma gre, bu tmene, nasl birfenin tevcihi dnldn sordum (Ves. 12, 13).dev verilmesi dnldn" sordum (Belge 12,13).Kolordu kumandan, 28 Mays 1335 de sorduum hususata dair malmat Kolordu komutan 28 Mays 1919 da sorduum hususlara ait bilgi veriyorveriyor ve Yirmi nc Frka "dmann bir igal vaziyeti karsnda mevki- ve "Yirminc Tmen dmann bir igalci durum almas karsnda, bulun-ini terketmiyecek ve duar tecavz olursa, ahalii mahallyeden alacaklar tak- duu yeri brakmyacak ve saldrya urarsa, orann halkndan salayacaklarviye ile mevkiini mdafaa edecektir" diyordu (Ves. 14). yardmc kuvvetlerle konumunu savunacaktr" diyordu (Belge 14).Ordu mfettii de 30 Mays 1335 de verdii cevapta "Yirmi nc Frka-Ordu mfettii de 30 Mays 1919 da verdii yantta "Yirminc Tme-nn Karahisardaki asayii muhafaza ile beraber her trl igal hadisesine her ni Afyondaki asayii korumakla birlikte her trl igal olaynda her trltrl vesaitle mukavemet edecektir" diyordu. Bu vesaitin hazrlanmakta oldu-arala dayanacaktr" diyordu. Bu aralarn hazrlanmakta olduunu ve Kon-unu ve Konyada orduya zhir olabilecek bir kuvvet ihzarna alldn, an-yada orduya yardmc olabilecek bir kuvvet hazrlanmasna alldn, an-cak bir isim ve unvana malik olmadn bildiriyordu. cak bu kuvvetin bir ad ve san olmadn bildiriyordu.18 19 11. Ben, Mfettilie yazdm telgrafta, Konyada bir vatan ordusu tekil edil- Ben, Mfettilie yazdm telgrafta, Konyada bir vatan ordusu tekil edil-mekte olduuna dair baz havadisler ayidir, bunun mahiyet ve tekilt nedir,mekte olduuna dair baz havadisler yaygndr, bunun nitelik ve rgtleri nedir,demitim. Byle bir sual tevcihinden maksadm biraz da medar tevik ve ten-demitim. Byle bir soru yneltmekten amacm biraz da zendirme ve uyarma yo-bih olmak idi. Mfettiliin son malmat bunun zerinedir (Ves. 15). luyla yardmc olmak idi. Mfettiliin verdii bilgiler bunun zerinedir (Belge 15).Kolordu kumandan bu istizahma Konyada vatan ordusunun tekilin-Kolordu komutan bu ak bilgi istememe "Konyada vatan ordusunun olu-den haberdar deilim demiti.turulmasndan haberim yok" demiti.Yirminci Kolordu ve Konyadaki Ordu Mfettilii ile temasm neticesinde Yirminci Kolordu ve Konyadaki Ordu Mfettilii ile temasm sonucundaedindiim malmattan teyakkuz ve intibah mucip noktalar 1 Haziran 1335 de edindiim ve insann gzn atran noktalar 1 Haziran 1919 da Erzurumda OnErzurumda On Beinci Kolordu ve Samsunda nc Kolordu ve Diyarbe- Beinci Kolordu ve Samsunda nc Kolordu ve Diyarbakrda Onnc Ko-kirde On nc Kolordu Kumandanlarna bildirdim (Ves. 16). lordu Komutanlarna bildirdim (Belge 16).Trakyada bulunan kuvvet ve kumanda vaziyetini bilmiyordum. O mnt- Trakyada bulunan kuvvet ve komuta durumlarn bilmiyordum. O blge ileka ile de irtibat tesisi lzm idi. Bu maksatla, stanbulda, Erknharbiyei Umu-de iliki kurmak gerekli idi. Bu amala, stanbulda, Genelkurmay Bakan Cevatmiye Reisi Cevat Paadan 16 Haziran 1335 de zat ifre ile - Cevat Paa ile mu- Paadan 16 Haziran 1919 da kiiye zel ifre ile - Cevat Paa ile ayrldm gn giz-farekatim gn mahrem ve ahs bir ifre kararlatrm idik - Edirnede kolor-li ve kiisel bir ifre kararlatrm idik - Edirnede kolordu komutannn kim oldu-du kumandannn kim olduunu ve Cafer Tayyar Beyin nerede bulunduunu unu ve Cafer Tayyar Beyin nerede bulunduunu sordum (Belge 17). Cevat Paasordum (Ves.17). Cevat Paa 17 Haziranda cevap verdi Cafer Tayyar Beyin Bi- 17 Haziranda yant verdi. Cafer Tayyar Beyin Birinci Kolordu Komutan olarakrinci Kolordu Kumandan olarak Edirnede bulunduunu rendim (Ves.18).Edirnede bulunduunu rendim (Belge 18).Amasyadan 18 Haziran 1335 tarihinde, Edirnede, Birinci Kolordu Ku-Amasyadan 18 Haziran 1919 tarihinde, Edirnede, Birinci Kolordu Komutanmandan Cafer Tayyar Beye ifre ile verdiim direktifte esasl olarak u husu-Cafer Tayyar Beye ifre ile verdiim talimatta esasl olarak u hususlar yazdm:sat kaydettim: stiklli millmizi boan ve inksam vatan tehlikelerini ihzar"Ulusal bamszlmz boan ve vatann blnmesi tehlikelerini hazrlayan tilfeden Dveli tilfiyenin icraat ve hkmeti merkeziyenin esir ve ciz vaziyetiDevletlerinin yaptklarn ve stanbuldaki hkmetin tutsak ve gsz durumunumalmunuzdur.Milletin mukadderatn bu mahiyette bir hkmete teslim etmek, inkra- bilirsiniz."za mnkat olmaktr."Ulusun kaderini bu nitelikte bir hkmete brakmak, kmeye boyun e-Trakya ve Anadolu tekilt millyesini tevhit ve saday millyi gr sesle mektir."cihana duyuracak emin bir mahal olan Svasta mterek ve kuvvetli bir heyet "Trakya ve Anadoludaki ulusal rgtlenmeleri birletirip ulusal haykr grtekili mukarrerdir. sesle dnyaya duyuracak gvenli bir yer olan Svasta karma ve gl bir kurulTrakya-Paaeli Cemiyeti, haizi selhiyet olmamak zere stanbulda biroluturmak kararlatrlmtr."heyet bulundurabilir."Trakya-Paaeli Dernei, yetki sahibi olmamak koulu ile stanbulda bir ku-Ben stanbulda iken Trakya Cemiyeti azasndan bazlarile teatii efkr et-rul bulundurabilir."mi idim. imdi zaman geldi. cap edenlerle mahremane grerek derhal te-"Ben stanbulda iken Trakya Dernei yelerinden bazlaryla dnce alve-kilt yapnz ve benim yanma da murahhas olarak kymettar bir iki zat gnde- riinde bulunmutum. imdi zaman geldi. Gerekenlerle gizlice grerek derhalriniz. Onlar gelinciye kadar Edirne vilyetinin hukukunun mdafaii olmakrgt kurunuz ve benim yanma da delege olarak deerli bir iki kii gnderiniz.zere beni tevkil ettiklerine dair imzalar tahtnda bir vesikay imzanzla ifreli Onlar gelinceye kadar Edirne ilinin hukukunun savunucusu olmak zere bana ve-telgrafla bildiriniz.klet verdiklerini gsterir altnda imzalar bulunan bir belgeyi imzanzla ifreli telg-Gayei istikllin istihsaline kadar tamamile milletle birlikte, fedekranerafla bildiriniz."alacama mukaddesatm namna yemin ettim. Artk benim iin Anadolu- "Bamszlk amacnn elde edilmesine kadar tamamyla ulusla birlikte, feda-dan hibir yere gitmemek katidir. krca alacama kutsal bildiim deerler zerine and itim. Artk benim iinTrakya kuvvei maneviyesini takviye maksadile bu talimata u malmat da Anadoludan hibir yere gitmemek kesindir."dercettim: Anadolu ahalisi batan aa yekvcut bir hale getirildi. Kararlar, bi-Trakyann moralini ykseltmek amac ile bu talimata u bilgileri de koydum:listisna tekmil kumanda heyetleri ve arkadalarmzla mterek ittihaz edili-Anadolu halk batan aa tek vcut bir duruma getirildi. Kararlar, istisnasz tmyor. Vali ve mutassarrflarn hemen kffesi bizimle beraberdir. Anadoludaki komuta kurullar ve arkadalarmzla ortaka alnyor. Vali ve mutasarrflarn he-tekilt millye kaza ve nahiyelere kadar tevess etti. ngiliz himayesi altnda men tm bizimle birliktir. Anadoludaki ulusal rgtler ile ve bucaklara kadarbir mstakil Krdistan tekili hakkndaki propaganda ve taraftarn bertarafyayld. ngiliz korumas altnda bamsz bir Krdistan oluturulmas yolundakiedildi, Krtler Trklerle birleti (Ves. 19). propaganda ve bunun yandalar yok edildi, Krtler Trklerle birleti (Belge 19).* * * * * *2021 12. Yunan or-Bu tarihe kadar, Yunan ordusunun Manisa ve Aydn civarlarn da igal Bu tarihe kadar, Yunan ordusunun Manisa ve Aydn dolaylarn da igalYunan or-dusununettii haberini aldm. Fakat zmirde ve Aydnda bulunduunu bildiim kuv-dusununManisa ve eylediinden haberdar oldum. Fakat zmirde ve Aydnda bulunduklarn bildi-Manisa veAydn civa-im kuvvetlerin ne halde olduklarna dair hibir taraftan henz sarih bir mal- vetlerin ne durumda olduklarna dair hibir taraftan henz ak bir bilgi ala- Aydn do-rn igalimata destres olamyordum. Dorudan doruya bu kuvvetler kumandanlarnamyordum. Dorudan doruya bu kuvvetlerin komutanlarna da baz emirlerlaylarn i- da baz emirler yazmtm. Nihayet 29 Haziranda, Frka 56 Kumandan Bekir yazmtm. Sonunda 29 Haziranda, 56 nc Tmen Komutan Bekir Sami Be-gali Sami Beyin iki gn evvelki tarihli bir ifre telgrafn aldm.yin iki gn nceki tarihli bir ifre telgrafn aldm. 56 nc Frkaya zmirde Hrrem Bey namnda bir zat kumanda ediyormu.56 nc Tmene zmirde Hrrem Bey adnda birisi komuta ediyormu. Bu zat ve zmirdeki iki alayn bakyetssyufu zabitlerile beraber hemen kf- Hrrem Bey ve zmirdeki iki alayn klart subaylarla birlikte hemen hep- fesi esir olmular. Yunanllar bunlar gemilerle Mudanyaya nakletmiler. Bekirsi tutsak olmular. Yunanllar bunlar gemilerle Mudanyaya gtrmler. Be- Sami Bey bu bakyetssyufun kumandasn deruhde etmek zere gnderilmi. kir Sami Bey bu klartklarnn komutasn stlenmek zere gnderilmi. Bekir Sami Bey 27 Haziran 1335 tarihli telgrafnamesinde 22 Haziran 1335 Bekir Sami Bey 27 Haziran 1919 tarihli telgrafnda 22 Haziran 1919 ta- tarihli iki emrimi ancak 27 Haziranda Bursaya muvasalatnda alabildiini sy- rihli iki emrimi ancak 27 Haziranda Bursaya vardnda alabildiini sylyor lyor ve verdii malmat ve izahatta Makasd millyeyi hayyizi file isal ede- ve verdii bilgiler ve yapt aklamalarla "Ulusal amac eyleme dntre- cek vesaiti kfiye bulamadmdan, frkam tanzim ve lensika muvaffak olur- cek yeterli ara bulamadmdan, tmenimi derleyip toparlamay baarrsam sam daha iyi hidematm icrasn kabil grdmden 21 Haziran sabah Kula- daha iyi hizmetlerin yaplmasn olas grdmden 21 Haziran sabah Kula- dan Bursa istikametinde harekete mecbur oldum. Maamafih birok mevaniedan Bursaya doru yola kmak zorunda kaldm. Bununla beraber birok en- ramen hareketi millyenin memleketin istihls iin elzem olduu fikrini her gellere ramen ulusal savamn lkenin kurtarlmas iin son derece gerekli olduu dncelerini her tarafa yaymay baardm", diyor, gr ve eylemle- tarafa yaymaya muvaffak oldum. diyor, kanaat ve icraatma kavi iman oldu- rime kuvvetle iman olduunu bildiriyor ve bu yolda hemen giriimlere bala- unu bildiriyor ve bu hususta hemen teebbsata baladn; inede bulunan dn; inede bulunan 57 nci Tmene de emir vermemi ve kendisine de emir 57 nci Frkaya da emir vermekliimi ve kendisine de emir vermekle devam et- vermekte devam etmemi istiyordu (Belge 20). memi istiyordu (Ves. 20). Bir hafta kadar, Samsunda ve 25 Maystan 12 Hazirana kadar, HavzadaUlusal r-Mill teki- Bir hafta kadar, Samsunda ve 25 Maystan 12 Hazirana kadar, Havzada kaldktan sonra Amasyaya gittim. Bu srede btn memlekette, ulusal rgt- gtlenme velt vcuda kaldktan sonra Amasyaya gittim. Bu mddet zarfnda btn memlekette, mil-ler oluturulmas gereini genelgelerle tm komutanlara ve st dzey sivil g- ulusalgetirilmesi l tekilt vcuda getirilmesi lzumunu tamimen bilcmle kumandanlara ve r- uyarve milletinrevlilere bildirdim.ikazesay memurni mlkyeye tebli ettim.Dikkate deer ki, zmirin ve daha sonra Manisann ve Aydnn igali ve ayan dikkattir ki, zmirin ve bunu takiben Manisann ve Aydnn igaliyaplan saldr ve zulmler hakknda henz ulus aydnlanmam ve varlm- ve icra olunan tecavz ve mezalim hakknda henz millet tenevvr etmemi ve za vurulan bu korkun yumrua kar ulusa aktan hibir znt ve knama mevcudiyeti millyeye vurulan bu feci darbeye kar alenen bir gna teessr vegsterisinde bulunulmamt. Ulusun, bu haksz saldr karsnda suskun ve ikyet izhar olunmamt. Milletin, bu haksz darbe karsnda sakit ve hare-durgun kalmas, elbette ulus asndan iyiye yorumlanamazd. Onun iin ulu- ketsiz kalmas, elbette milletin lehinde tefsir olunamazd. Onun iin milleti ikazsu uyarp harekete geirmek gerekliydi. Bu amala 28 Mays 1919 tarihinde, edip harekete getirmek lzmd. Bu maksatla 28 Mays 1335 tarihinde, valilere valilere ve bamsz mutasarrflklara, Erzurumda On Beinci Kolordu, Anka- ve mstakil mutasarrflklara, Erzurumda On Beinci Kolordu, Ankarada Yir-rada Yirminci Kolordu ve Diyarbakrda Onnc Kolordu Komutanlklar- minci Kolordu ve Diyarbekirde On nc Kolordu Kumandanlklarna,na, Konyada Ordu Mfettiliine genelge ile u yolda bildiride bulundum: Konyada Ordu Mfettiliine tamimen u yolda tebligatta bulundum: "zmirin, ve yazk ki, ardndan Manisa ve Aydnn igali ilerideki tehlikeyi daha ak zmirin ve maalesef bunu takip eden Manisa ve Aydnn igali, mstakbel tehlikeyi da- olarak duyurmutur. Yurt btnlmzn korunmas iin, ulusal tepki gsterilerinin daha ha alen ihsas etmitir. Tamamiyeli mlkiyemizin muhafazas iin, tezahrat millyenin da- canl olarak, yaplmas ve srdrlmesi gereklidir. Ulusal hayat ve bamszl yaralayan ha canl olarak, izhar ve idamesi lzmdr. Hayat ve istiklli millyi rahnedar eden igal ve il- yurdun dman eline gemesi ve ona katlmas gibi olaylar, btn ulusa kan alatmaktadr. hak gibi hadiseler, btn milleti dilhun etmektedir. Teessrat zaptolunamyor. Kabili hazm zntler zaptolunamyor. Katlanlamyacak ve dayanlamyacak olan bu gibi hallerin der- ve tahamml olamyan bu ahvalin derhal izalesini, btn medeni milletlerle, byk devletle- hal giderilmesi, btn uygar uluslarla byk devletlerin adalet ve etkinliinden sabrszlk- rin adil ve tesirinden sabrszlkla intizar, zemininde nmzdeki hafta zarfnda ve muhtelif la beklenmektedir, yollu nmzdeki hafta iinde ve deiik illere gre Pazartesi balayp vilyata gre pazartesi balayp aramba gn, mracaatn arkas alnmak zere, byk ve aramba gn, bavurunun arkas alnmak zere, byk ve heyecanl mitingler yaparak heyecanl mitingler aktle tezahrat millyede bulunulmas ve bunun tekmil mhlakata daulusal gsterilerde bulunulmas ve bunun kylere kadar her yere yaylmas ve btn byk temili ve btn dveli muazzama mmessillerile Babaliye messir telgraflar verilmesi ve ec- devlet temsilcilerine, stanbuldaki Hkmete etkileyici telgraflar ekilmesi ve yabanc bu- neb olan yerlerde ecneblere de tesir yaplmakla beraber tezahrat millyede dp ve sk-lunan yerlerde yabanclara da etki yaplmakla birlikte ulusal gsterilerde edep ve dzenin netin fevkalde mahfuziyeti ve hristiyan halka kar bir taarruz ve nmayi ve husumet gibiolaanst bir derecede korunmasna ve Hristiyan halka kar saldr ve gsteri ve dman- etvar alnmamas elzemdir. Zt lilerinin bu fikirler etrafnda hassas ve messir bulunmala- lk gibi davranlarda bulunulmamak son derece gereklidir. Yksek kiiliinizin bu dn- r cihetile iin hsn idaresinden ve muvaffakyetten cizlerinde itminan tam mevcuttur. Ne- celer etrafnda titiz ve etkili bulunmas nedeniyle iin iyi ynetileceine ve baarya ulala- ticesinin imha buyurulmasn rica eylerim.cana tam gvenim vardr. Sonucun bildirilmesini rica ederim."22 23 13. Mitingler Verdiim bu talimat zerine heryerde mitingler yaplmaa baland. Verdiim bu talimat zerine heryerde mitingler yaplmaya baland.Mitingler,mill teza-ulusal gs-hrlerYalnz mahdut yerlerde, baz tevehhmat tesirile tereddt edildii anlal-Yalnz az sayda baz yerlerde, baz kuruntular yznden duraklamalar terilermtr. Mesel: On Beinci Kolordu Kumandannn, Trabzon hakknda gn-olduu anlalmtr. rnein: On Beinci Kolordu Komutannn, Trabzonderdii 9 Haziran 1335 tarihli ifreden (Ves. 21): Miting esnasnda Rumlarn hakknda gnderdii 9 Haziran 1919 tarihli ifreden (Belge 21): "Miting esna-mnasebetsizliine maruz kalnmas ve hi yoktan bir hdise kmas dnce-snda Rumlarn mnasebetsizlii ile karlalmas ve hi yoktan bir olay k-sine binaen mitinge karar verilmi iken mevkii fiile konulmad... miting heye-mas dncesine dayanlarak, mitinge karar verilmi iken, bu kararn uygu-tinin itimanda strati, Polidinin de hazr bulunduu anlalyordu.lanmad... miting kurulunun toplantsnda strati ve Polidi Efendilerin deTrabzon, Karadeniz sahilinde, mhim bir merkez olduundan orada, mil- hazr bulunduu" anlalyordu.l teebbsat ve faaliyet hususlarnda mtereddidane hareket ve Yunanllar Trabzon, Karadeniz kysnda nemli bir merkez olduundan orada, ulu-aleyhinde tezahrat millye mzateratna, strati, Polidi Efendileri itirak ettir-sal giriimler ve almalarda kararsz davranmak ve Yunanllara kar ulusalmek gibi teebbsn ademi ciddiyetine dellet edecek geveklikler, bittabi stan- gsteri grmelerinde strati ve Polidi Efendileri bulundurmak gibi giriiminbul ve dmanlar iin pek kymetli emareler telkki edilir. cidd olmadn gsterecek geveklikler, elbette stanbul ve dmanlar iinVerdiim talimattaki noktai nazar, aleyhte kullanacak kadar, meharet pek deerli belirtiler saylr.gsterenler de oldu. Mesel: Sinoba yeni tayin olunan bir mutasarrf, orada ya-Verdiim talimattaki dnceyi, bize kar kullanacak kadar, ustalk gs-plan tezahrat bizzat tedvir ediyor ve miting mukarreratn bizzat yazp aha- terenler de oldu. rnein; Sinoba yeni atanan bir mutasarrf, orada yaplanliye imza ettirdiini sylyor ve bize de bir suretini gnderiyor. Bu zatn, zaval- gsterileri kendi ynetiyor ve miting kararlarn kendi yazp halka imza ettir-l ahaliye, grlt patrd arasnda imza ettirdii uzun yazlar iinde, u satrlardiini sylyor ve bize de bir rneini gnderiyor. Bu adamn, zavall halka,gizleniyordu: Trkler terakki ve tekml edemedi ve Avrupann esasat mede- grlt patrd arasnda imza ettirdii uzun yazlar iinde, u satrlar gizleni-nyesini kabul ve temessl edemedise bu da imdiye kadar iyi bir idareye maz- yordu: "Trkler ilerleyip geliemediyse ve Avrupann uygarlk ilkelerini ka-har olamamasndan ileri gelmitir. Trk milleti, ancak kendi padiahnn salta- bul edip sindiremediyse bu da imdiye kadar iyi bir ynetime kavuamadkla-nat ve hakimiyeti tahtnda olmak artile Avrupann nezaret ve murakebesile te-rndan ileri gelmitir. Trk milleti, ancak kendi padiahnn saltanat ve ege-ekkl edecek bir idare ile yayabilir.menlii altnda olmak kouluyla Avrupann gzetim ve denetiminde kurula-Efendiler, Sinop ahalisi namna tilf Devletleri mmessillerine verilen 3cak bir ynetim ile yayabilir."Haziran 1335 tarihli bu muhtrann zirindeki imzalara gz gezdirirken mftEfendiler, Sinop halk adna tilf Devletleri temsilcilerine verilen 3 Ha-vekili efendinin imzasn mteakp grdm imza, arzettiim satrlar yazanziran 1919 tarihli bu notann altndaki imzalara gz gezdirirken mfti vekilive yazdran ruhu bana kefettirdi. O imza, Hrriyet ve tilf Frkas reisi sani- efendinin imzasnn ardnda grdm imza, arzettiim satrlar yazan ve yaz-si olan zatn imzas idi. dran ruhu bana kefettirdi. O imza, Hrriyet ve tilf Partisi ikinci bakanMill teza- Her tarafta, tezahrat, yaplmas iin yaptm tebligat tarihinden gnolan kiinin imzas idi.hrlerinsonra, yani 31 Mays 1335 tarihli Harbiye Nazrnn u telgrafn aldm: Her yerde, gsteriler yaplmas iin yaptm bildiri tarihinden gnUlusal gs-akisleringiltere Fevklade Komserliinden Babaliye tebli olunup Harbiye Nezaretine tevdi sonra, yani 31 Mays 1919 tarihli Savaileri Bakannn u telgrafn aldm:terilerinolunan nota sureti aynen bervehizirdir: "ngiltere Olaanst Komserliinden Hkmete bildirip Savaileri Bakanlna ve- yanklarBugne kadar gelen raporlardan nc Kolordu mntkasnda ekaveti adiyeden ba- rilen nota rnei hi deitirilmeden aaya alnmtr:ka birey olmad malm olmakla beraber son notada beyan olunan ahval hakknda tahki-Bugne kadar gelen raporlardan nc Kolordu blgesinde olaan haydutluktankat mahsusa bilicra neticesinin srati iarn rica ederim. baka bir ey olmad bilinmekle beraber son notada bildirilen durumlar hakknda zel so-31/5/1335Harbiye Nazr evketruturma yaplarak sonucun abuk bildirilmesini rica ederim.Suret 31/5/1919Savaileri Bakan evket1- Svastaki hal ve mevkii hazra ve ehri mezkrda veyahut bu ehrin kurbinde azm rnekmktarda tecemmu etmekte bulunan Ermeni mltecilerinin selmetine mtedair ahiren ol- 1 - Svasn bugnk durum ve konumu ve bu kentte ya da bu kentin yaknlarnda okduka daii endie havadis alm olduumu zt samii fahimnelerine bildirmekle kespi fahre- sayda toplanmakta olan Ermeni snmaclarnn esenlii hakknda son zamanlarda olduk-derim.a kayg verici haberler alm olduumu anlayl yksek kiiliinize bildirmekten onur du-2- Binaenaleyh asker kumandannn dairei memuriyeti dahilinde bulunan Ermenile-yarm.rin hsn muhafazas ile himayeleri iin bilcmle tedabiri mmkine ittihaz etmesini mir ve 2 - Bundan dolay asker komutannn grev blgesi iinde bulunan Ermenilerin iyicebir gna kital veyahut sui muamele vukua geldii takdirde kendisinin dorudan doruya korunmas ve gzetilmesi iin elden gelen tm nlemlerin almasn emreder ve herhangi birmesul tutulacan mir bir telgrafnamenin Harbiye Nezareti Celilesince mumaileyh ku-ekilde ldrme ya da kt davran olursa kendisinin dorudan doruya sorumlu tutulaca-mandana acilen keidesi zmmnda evamir ita buyurulmasn zt samii fahimnelerinden ri- n bildiren bir telgrafn Yksek Savaileri Bakanlnca sz geen komutana ivedilikleca ederim.ekilmesi yolunda emirler verilmesini anlay yksek kiiliinizden rica ederim.3- Bu talimata mmasil talimatn memurni mlkiyei aidesine itasn ayrca rica ederim. 3 - Bu talimata benzer talimatn ilgili sivil memurlara da verilmesini ayrca rica ederim. 24 25 14. 4- Dahili memleketteki asayisizlik hakknda zt samii fahimnelerinin ne derece, mu-4 - lke iindeki asayiizlik hakknda anlayl yksek kiiliinizin ne derece hakl ola-hik surette endienak bulunduklarn bildiim cihetle zt samii fahimnelerine ayrca iburak kukulu bulunduunu bildiim iin anlayl yksek kiiliinize ayrca bu (.....) uyulaca-(................) mmaat buyurulacandan mutmainim. na inanmaktaym. 5- Mevzuabahs olan talimatn tarihi itas hakknda verilecek malmatn mahzuziyeti se-5 - Sz konusu olan talimatn verildii tarih hakknda verilecek bilginin sizi ven be-naveranemi mucip olacan beyan ederim. nim iin sevin nedeni olacan bildiririm."Svas Vali Vekletinden 2 Haziran 1335 tarihli aldm bir telgrafta da Svas Vali Vekilliinden aldm 2 Haziran 1919 tarihli bir telgrafta dabugn Miralay Demang imzasile alnan telgrafnamede (Aziziyede zmirin i- "Bugn Albay Demange imzasyla alnan telgrafta (zmirin dman eline d-gali zerine hristiyanlarn katil ile tehdit edildii ve bu ise muvafk olmayp si- mesi zerine Aziziyede Hristiyanlarn lmle korkutulduu ve bu ise uygunze vaziyeten haber veriyorum ki bu haller mttefik askerleri tarafndan vilye-olmayp size durumdan haber veriyorum ki bu haller mttefik askerleri tara-tinizin igaline sebep olur.) mealinde iaratta bulunulmaktadr.. il denilmek-fndan ilinizin igaline neden olur) yollu bildirimlerde bulunulmaktadr....il"te idi.denilmekte idi.Hakikatte, ne Svasta daii endie bir hal vard ve ne de hristiyanlarn katilGerekte, ne Svasta kayglandrc bir durum vard ve ne de Hristiyan-ile tehdit edildii vaki idi. Mesele, millete yaplmaya balanlan mitinglerden lara gzda verilmekte idi. Sorun, ulusa yaplmaya balanlan mitinglerdenmteessir olan ve bunu emellerinin husulne mni addeden anasr hristiyani-znt duyan ve bunu emellerine engel sayan Hristiyan unsurlarn, yabanc-yenin, ecneblerin nazar dikkatini celp iin bililtizam yaptklar iaat kablin- larn dikkatini ekmek iin bile bile yaydklar uydurma haberler olarak kabulden olarak kabul etmek lzmdr (Ves. 22, 23, 24). Harbiye Nezaretinin notaedilmek gerekir (Belge 22,23,24). Savaileri Bakanlnn nota rneini ie-suretini ihtiva eden telgrafna verdiim cevab aynen arzedeceim. ren telgrafna verdiim yant olduu gibi sunacam. Haber alma ok ivedidir Say 58 3 Haziran 1919stihbarat Gayet aceledir Adet 58 3 Haziran 1335 Yksek Savaileri Bakanlna Harbiye Nezareti Celilesine K: 2 Haziran 1919 ifre:C: 2 Haziran 1335 ifre: Svas ve yresinde eskiden bulunan Ermenileri ve sonradan gelen snmaclar rk-Svas ve civarnda evvelce bulunan Ermenileri ve bilhare gelen mltecileri tethi ede-tecek hibir olay olmamtr. Ne Svasta ve ne de yresinde kukulanlacak hibir durumcek hibir hdise olmamtr. Ne Svasta ve ne de civarnda daii endie hibir hal yoktur. Her-yoktur. Herkes sessizce i ve gcyle meguldr. Bunu kesin olarak bildirir inanmanz is-kes sakinane i ve glerile meguldur. Bunu sureti katiyede arz ve temin ederim. Binaena-terim. Bu nedenle ngiliz notasndaki haberin kaynann ne olduunu benim de bilmem ge-leyh ngiliz notasndaki istihbarat membann ne olduu cizlerince bilinmek lzmdr. zmi- rekir. zmir ve Manisann dman eline gemesinin ac haberi zerine Mslman halk tara-rin ve Manisanm igali haberi messifi zerine ahalii islmiyece yaplan ve anasr hristiya- fndan yaplan ve Hristiyan unsurlar hakknda hibir dmanca dnce gtmeyen toplan-niye hakknda hibir fikri husumet tazammun etmiyen itimalardan belki de bazlarnn m-tlardan belki de bazlarnn rkm olmalar akla gelir. tilf Devletleri ulusumuzun hakla-tevahhi olmalar vridi htrdr. tilf Devletleri milletimizin hukuk ve istiklline riayetkr rna ve bamszlna saygl kaldka ve ulus, vatann dokunulmazlnn kesinliindenkaldka ve millet, vatann tamamii masuniyetinden emin bulunduka anasr gayrimslime- emin bulunduka gayrimslim unsurlarn korkuya dmelerine hibir neden yoktur ve bunin duar hayet olmasna hibir sebep yoktur ve bu bapta devlete kar her trl mesuliye-konuda devlete kar her trl sorumluluu yklenir ve bundan tamamile emin olmanz ri-ti taahht ve buna tamamile, emniyet buyurulmasn istirham ederim. Fakat istikll ve mev- ca ederim. Fakat ulusal varlk ve bamszl yok edecek ve hayat tehlikeye sokacak igal,cudiyeti millyeyi imha ve bekay hayat tehlikeye isal eden igal, suikast ve taaddi gibi zmir suikast ve saldr gibi zmir yresinde grnmekte olan ilerin benzerlerinin ortaya kma-havalisinde grlmekte olan filiyatn zuhrat mmasilesine kar ne milletin heyecan ve te- sna kar ne ulus vicdannn heyecan ve zntsn ve ne de bundan kaynaklanan ulusalessrat vicdanyesini ve ne de buna mstenit tezahrat millyeyi men ve tevkif iin nefsimde gsterileri yasaklamak ve durdurmak iin kendimde ve hi kimsede erk ve g gremiyece-ve hi kimsede kudret ve takat gremeyeceim gibi bu yzden tahadds edecek vakayi ve ha-im gibi bu yzden meydana gelebilecek durum ve olaylar karsnda da sorumluluk kabuldisatn karsnda da mesuliyet kabul edebilecek ne kumandan ve ne de mlkiye memuru ve edebilecek ne komutan ve ne de sivil memur ve ne de hkmet dnrm.ne de hkmet tasavvur ederim.Mustafa KemalMustafa Kemal Bu nota rnei ile tarafmdan verilen yant rnei btn komutanlara, Bu nota suretile tarafmdan verilen cevap sureti bilmum kumandanla-vali ve mutasarrflara yaymlanarak bildirildi.ra,vali ve mutasarrflara tamimen tebli edildi.Bu tarihlerde btn ulusun ngiliz Muhipleri Derneine girerek ngiltere- Bu tarihlerde btn milletin ngiliz Muhipler Cemiyetine itirakle ngilterenin yardmnn istenmesi, bu dernek adna, Sait Molla imzasile btn belediyemuzaheretinin talep edilmesi, bu cemiyet namna, Sait Molla imzasile umum be-bakanlklarna bir telgrafla bildirildii ve bu telgraf etkisiz brakmak iin ulu-lediye riyasetlerine bir telgrafla bildirildii ve bu telgrafn tesirini akim brakmak su gerei gibi aydnlatmakla birlikte hkmet katndaki giriimlerimi biliyorsu-iin milleti lzumu gibi tenvir etmekle beraber hkmet nezdindeki teebbsa-nuz (Belge 25). Bundan baka 27 Mays 1919 tarihinde Trkiye-Havas-Reutertm malmunuz olmutur (Ves. 25). Bundan baka 27 Mays 1335 tarihinde adndaki ajansn, toplanan Saltanat Danma Kurulu hakkndaki ayrntlardaTrkiye-Havas Reuter ismindeki ajansn inikat eden ray Saltanat hakknda-kurula egemen olan dnce, Trkiyenin byk devletlerden birinin yardmnnki tafsiltta heyeti umumiyenin fikri, Trkiyenin dveli muazzamadan birininsalamas merkezindedir haberini yaymlayp yaymas zerine Babakana "Ulu-muzaheretini temin merkezindedir havadisini ner tamim etmesi zerine sad- sun, ulusal bamszl korumaya kararl olduunu ve btn uursuz sonulararazama Milletin istiklli millyi muhafazaya zim olduunu ve btn avakbi kar en son zveriyi gze aldrdn ve ulusal vicdan yanstmayan bildirile-26 27 15. meumeye kar en son fedekrl gze aldrdn ve vicdan millyi temsil etmi- rin kuku verici yanklar dourduunu" yazmakla birlikte btn ulusu da buyen ihbaratn ayan endie akisler tevlit ettiini yazmakla beraber btn mille-durumdan nasl haberli kldm baka bir mnasebetle sylemitim.ti de bu keyfiyetten nasl haberdar ettiimi baka bir mnasebetle beyan etmitim. Babakan Ferit Paann Parise bilinen arl zerine Birinci TrkiyeSadrazam Ferit Paann Parise malm olan daveti zerine Birinci Trki-Byk Millet Meclisinin ilk toplant gnlerinde baz szler sylemitim. Buye Byk Millet Meclisinin ilk itima gnlerinde baz beyanatta bulunmutum.sorun hakkndaki grmn ne olduunu ve ne yapm olduumu aklamakBu meselede noktai nazar ve sureti hareketimin ne olduunu tavsih maksadile amacyla u belgeyi olduu gibi okuyacam:u vesikay aynen arzedeceim: ifre Havza, 3/6/1919ifreHavza, 3/6/1335 vedidir Kiiye zeldirAceledir Zata mahsusturSamsunda nc Kolordu Komutan Refet Beyefendiye Erzurumda Onbeinci Kolordu Komutan Kzm Paa Hazretlerine Samsunda nc Kolordu Kumandan Refet BeyefendiyeSamsun Mutasarrf Hamit BeyefendiyeErzurumda On Beinci Kolordu Kumandan Kzm Paa HazretlerineErzurum Valisi Mnir Beyefendiye Canik Mutasarrf Hamit BeyefendiyeSvas Vali Vekili Yarg Hasbi Efendi HazretlerineErzurum Valisi Mnir BeyefendiyeKastamonu Valisi brahim BeyefendiyeSvas Vali Vekili Hkim Hasbi Efendi HazretlerineAnkarada K.O. 20 Komutan Ali Fuat Paa HazretlerineKastamonu Valisi brahim Beyefendiye Konyada Yldrm Birlikleri Mfettii Cemal Paa Hazretlerine Ankarada K.O. 20 Kumandan Ali Fuat Paa Hazretlerine Diyarbakrda Onnc Kolordu Komutan Vekili Cevdet BeyefendiyeKonyada Yldrm Ktaat Mfettii Cemal Paa Hazretlerine Van Valisi Haydar Beyefendiye Diyarbekirde On nc Kolordu Kumandan Vekili Cevdet Beyefendiye Fransa siyasal temsilcisi Msy Defrancein babakann yanna gelerek Osmanl hak-larn konferansta savunmak iin Parise gidebileceklerini tebli ettii ileri BakanlnnVan Valisi Haydar Beyefendiye resm bildirisinden ve ajans yaymlarndan anlalmtr. zmir olay zerine milletimizin Fransa mmessili siyassi Msy Defrance nezdi sadaretpenahiye gelerek hukuku Os-gsterdii ulusal kzgnlk ve bu yolda bamszlk kurmak hususunda beliren kesin karar-maniyeyi konferans huzurunda mdafaa iin Parise azimet edebileceklerini tebli eylediillk sonucu olan bu baar teekkre deer. Fakat buna ramen Yunanllar zmir ilini i-Dahiliye Nezaretinin tebligat resmyesinden ve ajans neriyatndan anlalmtr. zmirgalden alkonmu deildir. Herhalde ulusun, haklarn bilip onlar inetmemek iin tekvakas zerine milletimizin gsterdii asabiyeti millye ve bu suretle muhfazai istiklliyet hu-bir beden gibi zverili davranmaya hazr olduu tilf Devletlerine gsterilip kantlamayasusunda tezahr eden azmi katisi neticesi olan bu nazhariyet ayan krandr. Fakat bunadevam edildike bu devletlerin ulusumuza saygl ve hakkmza uyumlu olaca kukusuz-ramen Yunanllar zmir Vilyetinde igalden menedilmi deildir. Herhalde milletin, huku-dur.kunu mdrik ve onu inetmemek iin yekvcut olarak fedekrane harekete mheyya oldu- Babakan Paa Hazretlerinin konferansta Osmanl haklarn savunmak iin byku Dveli tilfiyeye kar izhar ve ispata devam edildike dveli marileyhimin milletimizeaba harcyacaklar doaldr. Ancak ulusa kesin olarak savunulmas istenilen ve gereklihrmetkr ve hukukuna riyetkr olacana phe yoktur.grlen haklar, zellikle iki noktada nem kazanr. Birincisi, genel olarak devlet ve ulu- Sadrazam Paa Hazretlerinin konferans huzurunda hukuku Osmaniyeyi mdafaa iin bez-sun tam bamszl. kincisi de vatann asal gelerinde ounluun aznla feda edilme-li himmet buyuracaklar tabiidir. Ancak millete katiyyen mdafaas matlup ve mltezem olanmesidr. Bu konuda Parise gitmeye hazrlanan heyetin gr ile ulusal vicdann kesin is-hukuk, bilhassa iki noktada kespi nezaket eder. Birincisi, aleltlak devlet ve milletin istiklliyetitei arasnda tam bir uyum gereklidir. Byle olmazsa ulus, ok g durumda ve giderile-tammesi. kincisi de eczayi aslyei vatanda ekseriyetin ekalliyetlere feda edilmemesidir. Bu husus-mez olup bittiler karsnda kalabilir. Bu kaygy douran nedenler unlardr: Babakanta Parise mteheyyii hareket heyetin itihadile vicdan millnin talebi katisi arasnda mutabakatiPaa Hazretleri kulamza gelen demecinde bir Ermeni zerklii ilkesini kabul etmi ol-tamme arttr. Aksi takdirde millet, gayet mkl vaziyette ve gayrikabili telfi emrivakiler kar-duunu bildirdi. Bunun snrlarn sylemedi. Bundan dou illeri halk doal olarak zn-snda kalabilir. Bu endieyi tevlit eden sebepler unlardr: Sadarazam Paa Hazretleri mesmu olant duydu ve durumun aklamasn istemek zorunda kald. Toplanm olan Saltanat Da-beyanatnda bir Ermeni muhtariyeti esasn kabul etmi olduunu bildirdi. Bunun hududunu zik-nma Kurulunda da hemen btn katlanlar ulusal bamszln korunmasn ve milletinretmedi. Bundan vilyat arkiye ahalisi bittabi mteessir ve istizah keyfiyete mecbur oldu. nikatkaderinin bir ulusal danma kurulunca belirlenmesini istedi ise de yalnz hkmetin da-etmi olan ray Saltanatta da hemen heyeti umumiye istiklli millnin muhafazasn ve mukad-yand tilf ve Hrriyet Partisi adna Bakan Sadk Beyin yazl bildirisinde ngiltereninderat milletin bir ray millye tevdiini talep eyledii halde yalnz hkmetin istinat eyledii ti-koruyuculuu nerildi. Geni bir Ermenistan zerklii ve devletin bir yabanc devlet ko-lf ve Hrriyet Frkas namna reisi Sadk Beyin tahriri ifadesinde ngilterenin himayesi teklifruyuculuunu kabul konularnda ulusal istekle hkmetin grleri arasnda uygunlukolundu. Bir Ermenistan muhtariyeti vasiasn ve devletin bir ecneb himayesini kabul mesailindeolmad anlalyor. Babakan Paa Hazretlerile yannda gidecek heyetin ulus haklarnarzuyu mill ile hkmeti hazrann itihadnda mutabakat olmad taayyn ediyor. Sadrazamsavunmada izleyecei ilke ve program ulusa bilinmedike yukarda bilginize sunulan hu-Paa Hazretlerile beraberinde hareket edecek olan heyetin mdafaai hukuku millette takip edece-suslardan kaygulanmaktan geri kalnamaz. Bylece illerdeki ve illere bal yerlerdekii esasat ve program millete malm olmadka marlarz noktalarda endienak olmaktan meniUlusal Haklar Savunma ve Katlmay Reddetme derneklerinin temsilci kurullarnca venefs edilemez. Bu suretle, vilyat ve mlhakatndaki Mdafaai Hukuku Millye ve Reddi lhakhenz rgtlenmeleri tamamlanamam olan yerlerde de belediye kurullar Babakan Pa-Cemiyetlerinin heyeti mmessileleri ve henz tekilt ikmal edilemiyen yerlerde de belediye he-a Hazretlerine ve dorudan doruya Padiaha telgraflarla bavurarak ulusal tam bam-yetleri Sadrazam Paa Hazretlerine ve dorudan doruya zat ahaneye telgrafnamelerle mraca-szln dokunulmazl ve ulusun ounluunun haklarnn sakl bulunmas ulusa temelat ederek istiklli tam millnin masuniyeti ve hukuku ekseriyeti millyenin mahfuziyeti milletekoul sayld bildirildi ve buna gre gidecek heyetin savunma esaslarnn ulusa resmenart esas olduunu beyan ve buna nazaran gidecek heyetin mdafaa esasatn millete resmen ve 2829 16. alenen ibl talep olunmaldr. Milletin bu tarz hareketile, gidecek heyetin mdafaasna a-aka bildirilmesi istenmektedir. Ulusun bu davran ile; gidecek heyetin savunmaya ala-laca esasatn hakikaten milletin arzu ve talebi olduu Dveli tilfiyece malm olacak ve ca ilkelerin gerekten ulusun istei olduu tilf Devletlerince anlalacak ve doaldr ki da-bittabi daha ziyade ehemmiyetle nazar dikkate alnarak heyetin vazifesini teshil eyliyccektir. ha ok nemle gz nnde bulundurularak kurulun grevini kolaylatracaktr. Bildirilen g-Mteleat merudenin icap edenlere srati iysal ve ibln vatanmzn mukadderat namnarlerimizin gerekenlere hzla iletilip bildirilmesini vatanmzn alnyazs adna siz vatanseverzat alii vatanperverilerinden hassaten istirham eylerim. Bu telgrafn zaman vuslunn iar yce kiiden zellikle dilerim. Bu telgrafn alnd zamann bildirilmesini de rica ederim.buyurulmasn da rica ederim. Mustafa KemalMustafa Kemal Bu tarihten be gn sonra, yani 8 Haziran 1919 da stanbula Savaileristanbulastanbula Bu tarihten be gn sonra, yani 8 Haziran 1335 de stanbula harbiye naz- Bakan tarafndan arldm ve kimler tarafndan ve ne iin istendiimi giz- geri a-geri a- r tarafndan davet olunduumu ve mahrem sualim zerine kimler tarafndanrlmrlmlice sormam zerine, devlet byklerimizden birinin haber verdiini vaktileve ne iin talep edildiimi, ricalimizden bir zatn haber verdiini vaktile bilm-yeri gelmiken sylemitim. O kii, Genelkurmay Bakan bulunan Cevat Pa-nasebe vukubulan beyanatmda ifade etmitin. O zat, Erknharbiyei Umum- a idi. Bunun zerine, stanbul ile yaplm olan yazmalarn bir ksm herkes-ye Riyaseti makamnda bulunan Cevat Paa idi. Bunun zerine, stanbul ile ce renilmitir. Bu yazmalar, Erzurumda istifa ettiim tarihe kadar deiikvukubulmu olan muhaberatn bir ksm umumca malm olmutur. Bu muha- savaileri bakanlaryla ve dorudan doruya saray ile devam etmitir.berat, Erzurumda istifa ettiim tarihe kadar muhtelif harbiye nazrlarile veAnadoluya geleli bir ay olmutu. Bu sre iinde btn ordu blmleriy-dorudan doruya saray ile devam etmitir.le iliki ve balant salanm ve ulus elden geldiince aydnlatlarak uyarl-Anadoluya dahil olal bir ay olmutu. Bu mddet zarfnda btn ordularm, ulusca rgtlenme dncesi yaylmaya balamt. Genel durumu artkaksamile temas ve irtibat temin edilmi ve millet mmkn olduu kadar tenvirbir komutan olarak yrtp ynetmeye devam olana kalmamt. Yaplanedilerek teyakkuz ve intibaha getirilmi, tekilt millye fikri taammme bala- ar emrine uymam ve gitmemi olamakla birlikte ulusal rgtler kurmayamtr. Vaziyeti umumiyeyi artk bir kumandan sfatile sevk ve idareye devamve ulusal ayaklanmay ynetip salamay srdrmekte olduuma gre ahsenimkn kalmamt. Vukubulan davet emrine ademi itaat ve ademi icabet gs-isyan etmi duruma gemi olduuma phe edilemezdi. Bundan baka vetermi olmakla beraber mill tekilt ve harektn sevk ve teminine devam et- zellikle uygulamaya karar verdiim giriim ve ilerin kkl ve sert olacanmekte olduuma gre ahsan asi vaziyete gemi olduuma phe edilemezdi. kestirmek g deildi. Bu nedenle giriim ve ilerin bir an nce kiisel olmak-Bundan baka ve bilhassa tatbikma karar verdiim teebbsat ve icraatn esas-tan karlmas ve btn ulusun birlik ve dayanmasn salayacak ve bunul ve edit olacan tahmin g deildi. Binaenaleyh teebbsat ve icraatn birtemsil edecek bir kurul adna yaplmas ok gerekli idi.an evvel ahs olmak mahiyetinden karlmas ve btn milletin vahdet ve te- Bu nedenle, 18 Haziran 1919 tarihinde Trakyaya verdiim direktifte be- Svasta ge-sandn temin ve temsil edecek bir heyet namna olmas elzemdi.lirttiim bir noktann, uygulanmas zaman gelmi bulunuyordu. Hatrnzda-nel bir ulu-Bu sebeple, 18 Haziran 1335 tarihinde Trakyaya verdiim direktifte iaretsal kurulSvasta dr ki o nokta, Anadolu ve Rumelinin ulusal rgtlerini birletirerek, bir toplamakumum bir ettiim bir noktann, tatbiki zaman gelmi bulunuyordu. Hatrnzdadr ki omerkezden temsil etmek ve ynetmek zere, Svasta genel bir ulusal kurul kararmill heyet nokta, Anadolu ve Rumeli tekilt millyesini tevhid ederek, bir merkezdentoplamaktoplamakt. Bu amacn salanmas iin emir subaym Cevat Abbas Beyekarartemsil ve idare eylemek zere, Svasta umum bir heyeti millye toplamakt. Bu21/22 Haziran 1919 gecesi Amasyada dikte ettiim genelgenin ana noktalarmaksadn temini iin yaverim Cevat Abbas Beye 21/22 Haziran 1335 gecesi yleydi:Amasyada dikte ettiim tamimin esas noktalar unlar idi: 1 - Vatann btnl, ulusun bamszl tehlikededir. 2 - stanbul h-1- Vatann tamamiyeti, milletin istiklli tehlikededir. 2- Hkmeti merke-kmeti stlendii sorumluluun gereini yapamamaktadr. Bu durum ulusu-ziye deruhde ettii mesuliyetin icabatn ifa edememektedir. Bu hal milletimizimuzu yok olmu gibi gsteriyor. 3 - Ulusun bamszln yine ulusun direnimadum tanttryor. 3- Milletin istikllini yine milletin azim ve karar kurtara- ve kesin karar kurtaracaktr. 4 - Ulusun durumunu ve davrann gznndecaktr. 4- Milletin hal ve vazn derpi etmek ve saday hukukunu cihana iit- tutmak ve haklarn dnyaya duyurmak iin her trl etki ve denetimdentirmek iin her trl tesir ve murakabeden azade bir heyeti millyenin vcudu uzak bir ulusal delege heyetinin bulunmas ok gereklidir. 5 - Anadolunun herelzemdir. 5- Anadolunun bilvcuh en emin mahalli olan Svasta mill bir kong- ynden en gvenli yeri olan Svasta ulusal bir kongrenin tezelden toplanmasrenin serian inikad takarrr etmitir. 6- Bunun iin tekmil vilyetlerin her li-kararlatrlmtr. 6 - Bunun iin tm illerin her sancanda halkn gveninivasndan milletin itimadna mazhar murahhasn srati mmkine ile yeti-kazanm delegenin olabildiince abuk yetimek zere hemen yola ka-mek zere hemen yola karlmas icap etmektedir. 7- Her ihtimale kar keyfi-rlmas gerekmektedir. 7 - Her olasla kar bunun bir ulusal sr gibi gizli tu-yetin bir srr mill halinde tutulmas ve murahhaslarn lzum grlen mahal- tulmas ve delegelerin lzum grlen yerlerde kimliklerini gizleyerek yolcu-lerde seyahatlerinin mtenekkiren icras lzmdr. 8- Vilyat arkye namna 10luk etmeleri gerekir. 8 - Dou illeri adna 10 Temmuzda Erzurumda bir kong-Temmuzda Erzurumda bir kongre inikat edecektir. Mezkr tarihe kadar vil-re toplanacaktr. O tarihe kadar br illerin delegeleri de Svasa varabilirler-yat saire murahhaslar da Svasa vsl olabilirlerse Erzurum Kongresinin aza-se Erzurum Kongresinin yeleri de Svas genel toplantsna katlmak zeres da Svas it