SİVİL TOPLUM KURULUŞU NEDİR?

İŞLEVLERİ NELERDİR?

Prof.Dr. Nurhan Yentürk

AB ve Türkiye’de Sivil Toplum Diyalog Forumu

14-15 Aralık 2013

  Sivil Toplum Nedir? İşlevleri Nedir?

Bu iki sorusu ışığında, aşağıdaki listede bulunan kuruluşların hangilerini STK sayarsınız/ saymazsınız?

İnanç temelli kuruluşlar

İşçi ve işveren sendikaları

Savunuculuk yapan politikaları etkilemeye çalışan STK’lar (insan hakları, kadın hakları vb.)

Hizmet veren STK’lar (okuma yazma eğitimi, sosyal yardım)

Kar amacı gütmeyen medya

Üniversite öğrenci kulüpleri, öğrenci dernekleri

Sosyo- ekonomik olarak toplam dışına itilmiş marjinal kesimlerin oluşturduğu STK’lar (yoksullar, romanlar, göçmenler)

Toplumsal hareketler (topraksızlar, barış hareketleri, kent hareketleri)

Meslek ve iş örgütleri (ticaret odası, TMMOB, TTB)

Ekonomik çıkara dayalı STK’lar (kooperatif, kredi birlikleri, tasarruf sandıkları)

Çevre veya kültür sanatla ilgilenen STK’lar

Eğlence, spor amaçlı STK’lar

Ağlar, platformlar

Hibe ve fon veren STK’lar

Mezun dernekleri

SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI

Hükümet dışında bir alan non-governmental organizations,

Özel sektör dışında bir alan „non-profit sector“

Siyasal alanın dışında, sivil topluma referans vererek “sivil toplum Kuruluşları”

  Bu durumda sivil toplumu, devlet ve piyasanın dışında kalan (aile dışı) alan olarak tanımlamak mümkün.

PİYASA(MARKET)

DEVLET (STATE)

SİVİL TOPLUM (CIVIL

SOCIETY)

STK’LARIN ÖZELLİKLERİ

Özetle, STK’ların en belirgin özellikleri,

hükümetlerden, kamu makamlarındansiyasi partilerden bağımsız olmaları,ticari çıkar gözetmemeleri ve kar amacı gütmemeleridir.  

STK’LARIN ÖZELLİKLERİ

STK'ların da en önemli ve belki de tek özelliği AMAÇLARI’ndan çok çoğul olması ve her bir kuruluşun amaçlarının, çalışma yöntemlerinin vs.

kendisini kuranlar tarafından

belirlenmiş olmasıdır.

STK’LARIN ÖZELLİKLERİ

Burada önemli olan daha çokdevlet/siyasi iktidar ya da piyasa/sermaye gibi egemen güç odaklarından mali veya politik olarak

bağımsız

kurulmuş yurttaş girişimi olmak.

STK’LARIN ÖZELLİKLERİ

STK’lar bağımsız olmalı ama

kamusal alanda ve toplu yarara yönelik etkisi olan

(toplumsal yarardan farklı)bir kollektif girişimler alanı olarak

tanımlanmaktadır .Neyi dışladık:

Bireye ve aileye yönelik fayda amacını dışlıyoruz.

STK’LARIN ÖZELLİKLERİ Acaba, demokrasi iyi bir rejim değildir, totaliter yönetimler hatta etnik/ırk temelli totaliter rejimler daha iyi bir seçenektir düşüncesi ile bir araya gelmiş insanları STK kapsamında düşünecek miyiz?

Neyi dışlıyoruz.

Bu amaç için şiddet ve silah kullanımını ve nefret suçu kapsamına girenleri

?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?Sivil toplum kuruluşları yurttaşların özgür girişimleridir. Bireysel özgürlüğün olmadı grupları STK olarak algılayabilir miyiz.

Sorunlu alan?

Bireysel girip çıkma özgürlüğü var mı? Nihai olarak tartışmaya açılamayacak bir nokta var mı?

?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?

Tartışmalı bir ayırım hizmet üreten yardımseverlik temelli /hizmetin devlet tarafından üretilmesi için politikaları etkilemeye çalışan hak temelli STK’lar.

Özellikle neo-liberal politikalarla birlikte sosyal devletin görevleri arasında olan yoksullukla mücadele, eğitim gibi bir çok sosyal politika alanını STK’lara devretmek ve daha önemlisi bunları devr almak isteyen STK’ları ön plana çıkarmaya başladı.

?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ? Hayırseverlik/yardımseverlik

amacıyla örgütlenmiş STK’ların ön plana çıktığını görüyoruz.

Sorunlu alan?STK’ların önemli bir sosyal sorunu tek

başına çözmeleri beklenebilir mi? Bu alanda kamu ile yapacakları işbirliği bağımsızlıklarını kaybettirebilir mi? Sosyal devletin görevlerine talip olmak, siyasi iktidara hizmet anlamına gelebilir mi?

STK’LARIN ÖZELLİKLERİİnsan hakları, kadın, çocuk, çevre hakları gibi konularda biz hükümetin uyguladığı politikaları etkileme amacını güden STK’larla ilgili ne diyeceğiz. Sorunlu alan? Bunlar sonunda siyasi taleplerdir. STK’ların siyaset alanı içine girdikleri anlamına gelir mi? Neyi dışladık?Bu özellik, STK’ların siyasi iktidara talip olmamaları.

?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?

STK’lar aynı zamanda, toplumda yerleşmiş bazı değer yargılarını, ya da hükümetler tarafından izlenen bazı politikaları, iktidar talebi olmadan, değiştirmeyi amaçlayan kampanyaları da yürüten kuruluşlardır. Hak temelli olmak hiçbir proje yapmamak anlamına gelir mi? Örneğin kadın örgütlerinin şiddeti önlemeye yönelik, çocuk ya da engellilere yönelik proje yapmaları onları hak temelli olmaktan çıkarıp hizmet üreten STK haline mi getirir?

?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ? Tam tersine, hak temelli STK’lar politika

önermek için mikro düzeyde  deneyimi projeler yaparak kazanıyorlar.

Eleştirmek, karşı olmak ta bilgi gerektirir. Örneğin kadın STK’ları kadın sığınma evi yöneterek elde ettikleri; gençlerle çalışan STK’lar elde ettikleri deneyimlerin üzerine inşaa edilmiş politika önerileri /modeller geliştirebilirler.

Amaç pojelerle hükümetin üzerine düşen sosyal sorunları çözmeye talip olmak değil, yaptıkları projelerle elde ettikleri deneyim üzerine model kurarak politika önermektir.

? STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?Bir diğer tartışmalı alan ise kendi yararına başkasının yararına çalışma konusundadır. STK dediğimizde daha çok, doğrudan kendisinin yararlanmayacağı bir alanda hizmet üretiyor ya da savunuculuk yapmayı amaçlayanlar aklımız gelir. Kadın kuruluşları, sokakta yaşayan çocuklar, göç dernekleri vb. STK’ların temel işlevi üyelerinin kendi yararları için çalışmak değildir.

?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?STK’ları, kendi çıkarlarını savunmak

isteyen çıkar grupları ya da kendi temsil ettikleri gruplarının savunuculuğunu yaparak kendilerine sağlanan yararları artırmak için çalışan demokratik kitle örgütleri, meslek örgütleri, işçi ve işveren sendikaları gibi örgütlerden ayırmakta yarar vardır.

Hangi kritere göre?

?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?Bir çok ülkede, Türkiye’de de demokratik kitle örgütleri, meslek örgütleri, Sendikalar, örneğin TMMOB, Tabibler Birliği, Barolar toplumsal yarara yönelik çalışmalar da yapmaktadırlar.

Neyi dışlıyoruz?

Ancak özellikle üyelerine yönelik ücret pazarlığı tarafı oldukları anda piyasanın bir unsuru haline de gelmektedirler.

?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ?

Kendi temsil ettikleri gruplarının savunuculuğunu yaparak kendilerine sağlanan yararları artırmak için çalışan demokratik kitle örgütleri, meslek örgütleri, sendikalar gibi örgütler sivil toplumun en önemli ögeleri olmakla beraber sivil toplum kuruluşu olarak anılmaktan çok meslek örgütleri olarak anılmaktadırlar.

?STK’LARIN ÖZELLİKLERİ? Üye olunması sınırlı olan, üye olmak

için belirli bir eğitim ya da meslek alanından olmayı gerektiren kuruluşlar da dernek ya da vakıf olarak örgütlenmektedir.

Örneğin çeşitli okulların mezunlar dernekleri, belirli bir ekonomik alanda faaliyetini sürdüren işadamları dernekleri sivil toplumun alanı içindedirler. Dernek olarak örgütlenirler

GÜNÜMÜZDE STK’LARIN İŞLEVİ

1990’lı yıllar demokrasiyi topluma yerleştirme mücadelesi; yahut demokrasiyi derinleştirme mücadelesi olarak anlaşılabilir. Demokrasiyi toplum içinde sadece bir siyasal rejim olarak değil, aynı zamanda devlet-sivil toplum ilişkilerinin bir örgütlenme tarzı olarak düşünmek olarak anlaşılmalıdır.

Örnek vermek gerekirse, demokrasi fikri, partilerin olması, bu partilerin özgür olarak seçimlere girebilmeleri, bu seçimlerin özgürlüğü ve sürekliliğinin anayasal güvence altında olması, muhalefet partisinin parlamentoda temsil edilebilmesi vb. gibi özelliklerden ibaret değildir.

GÜNÜMÜZDE STK’LARIN İŞLEVİ Demokrasiyi bir temsili demokrasinin

olduğu siyasi rejim olarak anlaşıldığında tüm bu kurumsal işleyiş mutlaka gerekli.

Ancak Kopenhag Kriterleri’nde varolan alttan üste doğru toplumun siyasi yaşamı denetlemesi ve siyasi yaşama katılması, altta toplumun örgütlenme hakkı gibi, bugün anladığımız katılımcı demokrasi için gerekli oluyor.

 

GÜNÜMÜZDE STK’LARIN İŞLEVİKatılımcı demokrasinin ana aktörleri

sadece siyasi partiler değil, aynı zamanda sivil toplum örgütleridir.

Günümüzde demokrasinin gelişmesinde ve devletin sivil topluma açık, müzakere eden, karar alma süreçlerine yurtaşları aktif olarak katan şeffaf bir yapıya sahip olmasında da STK’ların katkıda bulunduklarını görüyoruz.

STK’lar Devlet ve piyasadan bağımsız Sosyal devlet sorumluluklarına talip

olmayan Üyeleri ile ilgili ücret pazarlığı yoluyla

piyasa alanına girmeyen Amaçları üyeleri tarafından belirlenmiş Üyelerin bireysel özgürlüklerinin olduğu Şiddeti ve nefret söylemini araç olarak

görmeyen Aile ve birey dışı toplu yarar gözeten Politika öneren ama siyasi iktidara talip

olmayan

Karar alma süreçlerine yurtaşları aktif olarak katılmasının ana aktörleri olan yurttaş girişimleri