KATAR DEVLETİQATAR

قطر ,دولةDevletü'l-Katar

Katar Hakkında Bilgiler• Son derece yoksul bir tarihi geçmişin ardından

hızla gelişen, modern ve liberal bir Arap ülkesi haline gelen Katar, artan petrol geliri ve sahip olduğu doğalgaz rezervleri sayesinde kişi başına düşen gelir oranlarında dünyanın en zengin ülkeleri arasında.

• Dünyada refah seviyesi en yüksek ülkelerin başında gelen ülke, son dönemde Ortadoğu siyasetinin etkili aktörlerinden biri durumuna geldi. Aynı zamanda ABD ordusunun Ortadoğu komuta merkezlerinden biri Katar’da bulunuyor.

Coğrafi DurumuKatar

• Arap Yarımadası'nın doğusunda bulunan Katar, Kuzeybatıda Bahreyn, batı ve güneyde Suudi Arabistan ve doğuda Birleşik Arap Emirlikleri'yle çevrili. Tek sınır komşusu Suudi Arabistan. Ülkenin kalan bölümleri Basra Körfezi ile çevrili.• En büyük şehri, nüfusu 500.000 civarında

olan Doha.• Ülke nüfusu 2.500.000’e yakındır.

Tarihi

• Katar’ın bulunduğu bölgedeki ilk yerleşim taş devrine dayanıyor. Taş devrinin ülkede bulunan ilk kalıntılarının 50 bin yıllık olduğu tahmin ediliyor. Katar’da Babilliler ve Selçukluların da yaşadığı biliniyor.

• Yedinci yüzyılın ortalarında İslam dini Arap yarımadasında yayınlamaya başlayınca, Katar’da Emeviler, Abbasiler gibi İslam hanedanlarının hakimiyeti altına girdi.

• 16. yüzyıldan Birinci Dünya Savaşı'na kadar Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçasıydı.

• 19. yüzyılın sonlarına doğru Al Tani emirliği kuruldu ve 20. Yüzyılın başlarına kadar İngiliz himayesinde kaldı.

• Katar, 1971 yılında İngilizler himayesinden ayrılarak, tamamen bağımsız bir ülke oldu.

• Bu olaydan kısa süre önce Katar, Birleşik Arap Emirlikleri’nin bir parçası olma teklifini reddetmişti.

• 1972-1995 yılları arasında ülkeyi yöneten ilk emirin ardından, yönetime el koyan Katar Emiri Hamad bin Halife Al Tani göreve geldi.

• Al Tani emirliği döneminde, önemli siyasi ve ekonomik reformlar gerçekleşti. Seçimlerin özgürleşmesi için adımlar atıldı, kadınlar seçme ve seçilme hakkına sahip oldu. Aynı zamanda gaz ve petrol sektörlerinde liberalleşmenin yolu açıldı.

• Basın özgürlüğünün genişletildiği ülkenin en büyük yatırımlarından televizyon kanalı Al Jazeera oldu. Haber platformları, önce Arap ülkelerinde, daha sonra da tüm dünyada en önemli medya kuruluşlarından biri olarak ön plana çıktı.

• Katar bu dönemde komşu ülkelerle de ilişkilerini artırdı ve 2001 yılı itibariyle, Bahreyn ve Suudi Arabistan ile arasındaki sınır sorunlarını tamamen çözüme kavuşturdu.

• Ülke, Nisan 2003’de yapılan Anayasa referandumundan bu yana ciddi bir politik dönüşüm gerçekleştirdi. Yeni Anayasa 2/3’ü 8’i seçimle, 1/3’ü ise Emir’in ataması ile işbaşına gelen 45 üyeli ve yasama yetkisi olan bir parlamentonun kurulmasını sağladı.

• Ülkede yasama erki, bakanlar kurulu ve Şura Meclisi’nden oluşuyor.

• Katar, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’yı etkisi altına alan ve ‘Arap Baharı’ olarak bilinen halk ayaklanmalarından etkilenmedi.

• Yedi idari bölgeden oluşan Katar’da 2009’dan bu yana yerel hizmetlerin iyileştirilmesi amacıyla belediye seçimleri yapılıyor.

• Haziran 2013’te bir ilk gerçekleşti. Emir, görevini 33 yaşındaki oğlu Şeyh Temim bin Hamad Al Tani'ye devretti.

• Ülke ekonomisindeki gelişmelerin yanısıra Katar, Suudi Arabistan, Kuveyt, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri ve Umman’ın üyesi olduğu Körfez İşbirliği Konseyi’nde (Arap devletlerinin bölgesel örgütü ) özellikle savunma alanında işbirliği konusunda önemli rol oynuyor.

Ortadoğu’nun Yükselen

Partnerleri: Türkiye -Katar

ÖZET• Son 14 yılda Türkiye, Ortadoğu ile ilişkilerini geliştirme

konusunda büyük bir ilerleme sağlamıştır. Sadece Asya ile Avrupa arasında bir köprü ülke olarak anılmaktan kurtulmaya çalışan Türkiye, bölgesinde ve nihayetinde uluslararası mecrada düzen kurucu proaktif bir politikaya yönelmiştir.

• Bu politikayı gerçekleştirmek adına bölge ülkeleriyle iyi ilişkiler kurulmuş, komşularla sıfır sorun politikası ile özellikle Ortadoğu’ya yalnızca güvenlik perspektifiyle bakmaktan sıyrılıp, ekonomik, sosyal ve siyasal parametreleri içeren yeni perspektiflerle, bu ülkelerle çok amaçlı anlaşmalar imzalanmıştır.

• Yaklaşık iki buçuk milyonluk nüfusuyla Arap Yarımadası’nın önemli bir bölümünde yer alan bu petrol zengini ülke Katar, Türkiye’nin yumuşak güç alanını genişletmesi için büyük öneme sahiptir.

• Makalede, Türkiye’nin geçirdiği bu dönüşüm ışığında Türkiye – Katar ilişkilerinde, özellikle 2002 sonrası yakınlaşma ve ortak çıkarlar, ekonomik, askeri ve siyasi olmak üzere üç kategoriye ayrılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Katar, Ortadoğu, yumuşak güç, Arap Yarımadası, petrol zengini, ortak çıkarlar.

GİRİŞ• Türkiye – Katar ilişkilerini detaylı bir biçimde irdelemek

istediğimizde, başlangıcı, Osmanlı İmparatorluğu’nun 1500’lü yıllarda Mısır ve Basra üzerinden kontrol ettiği Katar’da 1869 yılında bir kaymakamlık kurmasına götürebiliriz.

• ‘’İngilizler 1865’te İran’ın Buşehr kasabasına askeri deniz üssü kurmuş, bugünkü Bahreyn, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri ve Umman’ı ele geçirmek için siyasi, ticari ve askeri manevralar yapmaya başlamıştı. Katar’ın boyun eğmemesi üzerine, İngiliz savaş gemileri 1893’te, bir sorun bahanesiyle Katar sahillerine yanaşarak Zubara nahiyesini 4 gün 4 gece boyunca top atışıyla bombaladı.

• Birçok Katarlının hayatını kaybettiği bombalamada, halkın inci avında kullandığı bin civarında kayığın bir bölü- mü yakıldı, bir bölümüne de İngilizler tarafından el konularak Bahreyn’deki deniz üssüne götürüldü. İngiliz konsolosu, Şeyh Sâni’ye bir mektup yazarak kayıklar karşılığında 30 bin rupi ceza ödemesi gerektiğini iletti. Şeyh Sâni bunu dikkate almadı.

• Bunun üzerine İngiliz Konsolos, Katar topraklarına çıkarak Şeyh Sâni’yle görüşmek istediyse de Şeyh Sâni bu görüşme talebini de reddetti ve olayları Osmanlı yönetimine bildirerek Devlet-i Aliyye’den yardım talebinde bulundu. Osmanlı ise Katar sahillerini korumak üzere bölgeye korvetler ve askeri birlik gönderme kararı aldı.’’ [1]

• Arap ve Körfez ülkelerinin bulunduğu Ortadoğu coğrafyası 400 yıl boyunca Türkler tarafından yönetilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun uyguladığı millet sistemi gereği bölgede 16. ve 18. yüzyıllar arasında göreceli bir istikrar hakim olmuştur.

• Ancak Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı sonunda tarihe karışmasıyla birlikte söz konusu bölgede birçok küçük devlet kurulmuştur. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türkiye’nin Ortadoğu ülkeleri ile ilişkileri Ankara’nın takip ettiği tarafsızlık politikalarından etkilenmiştir.

• Türk dış politikası Demokrat Parti iktidarı ile birlikte Ortadoğu’ya yeniden ilgi duymaya başlamıştır. Fakat İkinci Dünya Savaşı’ndan 1980 yılına kadar Türk-Arap ilişkileri bir bakıma Türk-İsrail ilişkilerinin gölgesinde kalmıştır. Türkiye Ortadoğu’da önemli bir sorun olan Filistin sorununa gereken ilgiyi göstermemiştir. [2]

• Türkiye ve Katar’ın son 14 yıllık dönem içerisinde özellikle son yıllardaki yakınlaşmasının sebepleri, Türkiye’nin uluslararası siyasette Osmanlı’dan sonra yeniden söz sahibi olmaya başlamasının yanında, Katar ve Türkiye’nin bölge içi ve bölge dışında, ekonomik, siyasi ve askeri çıkarlarının örtüşmesi, bu çıkarlar ışığında hareket edebilecek kabiliyete sahip iki bağımsız, güçlü devlet olmaları ve aralarındaki tarihi bağların bu iki eski dostu, karşı konulmaz bir şekilde birbirine çekmesidir.

• Ak Parti hükümetinin 2002’de göreve gelmesinden bu yana değişen dünya konjonktürü, bölgedeki jeopolitik gelişmeler, bölge ülkelerinin, Arap milliyetçiliğinden vazgeçmeleri, Türk dış politikasında İslam’ın ve Müslüman kimliğinin ön plana çıkması, böylelikle de Müslüman ülkelerdeki Türkiye algısının değişmesi ve Türkiye’nin bu ülkelerdeki halklar tarafından kabulü, hem Türkiye’nin yakın coğrafyasındaki manevra kabiliyetini arttırmış ve bu ülkeler üzerindeki yumuşak gücünü azami derecede uygulama imkânı vermiş, hem de Türkiye’ye, Müslüman kardeşlerinin ve akraba topluluklarının her imdadında onlara olabildiğince yardım edebilme yetisi sağlamıştır.

• En batıda Fas’tan, güneyde Somali’ye, en doğuda Pakistan’dan, kuzeyde Kazakistan’a ve oradan da Türkiye’ye kadar uzanan bu devasa coğrafya, en geniş tanımıyla Ortadoğu bölgesidir. 2002 öncesi dış politikayla, bu bölgeye ağırlıklı olarak güvenlik perspektifiyle yaklaşılırken, ‘’Komşularla Sıfır Sorun’’ politikasıyla beraber bu yaklaşım kademeli olarak terk edilerek, bölge ülkeleriyle özellikle ekonomik birçok ikili anlaşmalar imzalanmış, daha sonra ayrı alanlardaki bu ikili anlaşmalar diğer devletlerin de katılımıyla çok taraflı anlaşmalara dönüşmüştür. Ticari bariyerleri kaldırmayı, işgücünün, sermayenin ve bireylerin serbest dolaşımını hedefleyen politikalar belirlenerek, bir nevi, Ortadoğu’nun ekonomik birliğine yönelik adımlar atılmıştır.

EKONOMİK İLİŞKİLER

Tablo 1: 2002 öncesi Türkiye-Katar Arasındaki Ekonomik ve Ticari Anlaşmalar [3]

• Katar’a yönelik ihracatımız ağırlıkla demir-çelik mamullerinden oluşmakta, elektrikli makine ve cihazlar, motorlu araç ve parçaları, ev tekstil ürünleri, mobilya ve gıda diğer ihracat kalemleri arasında yer almaktadır. Katar’dan ithalatımızda ise, doğalgaz, plastik ve mamulleri ile kimyevi ürünler başlıca mal gruplarını teşkil etmektedir. Katar’daki Türk yatırımları esas olarak müteahhitlik (alt taşeronluk) ve müşavirlik hizmetleri alanında gerçekleşmektedir. Büyük inşaat şirketlerimizin de aralarında bulunduğu 30’dan fazla şirketimizin bugüne kadar üstlenmiş olduğu projelerin toplam tutarı yaklaşık 8,5 milyar Dolara ulaşmıştır. Dünyanın en zengin ülkelerinden biri olan Katar sermayesinin Türkiye’ye yöneltilmesi yoğun çaba gösterdiğimiz alanlardan birisini oluşturmaktadır. [4]

• Türkiye ile Katar’ın son dönemdeki yakınlaşması hem tarihsel arka plan tarafından destekleniyor hem de uluslararası enerji politikalarında iki ülkenin çıkarları örtüşüyor. Katar’ın dünyadan yılda 40 milyar dolar ithalat yaptığı düşünüldüğünde Türkiye’nin Katar pazarında yeterince var olmadığı göze çarpıyor. Avrupa-Asya-Afrika-Ortadoğu arasında küresel bir enerji geçiş üssü olma stratejisini benimseyen Türkiye, Avrupa Birliği’nin Katar gazının Avrupa’ya boru hattı ile taşınmasına yeşil ışık yakan talebine de olumlu cevap veriyor. [5]

• Bilindiği üzere, 24 Kasım 2015 tarihinde Rusya Federasyonu Hava Kuvvetleri'ne ait Su-24M tipi uçağın sınır ihlali gerçekleştirmesinden dolayı Türk Hava Kuvvetleri tarafından düşürülmesinden sonra, Türkiye ve Rusya arasında filizlenen ve iki ülke tarihinin en sıcak ilişkisi birden yerini soğuk yellere bırakmış ve bu olay Rusya’nın Türkiye’ye pek çok alanda ambargo uygulaması, askeri ilişkileri askıya alması ve daha önceden var olan, Türk vatandaş ve işçilerinin Rusya’ya vizesiz seyahat etmesi gibi birçok konuda problemin ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştı. Yetkililerden bazılarının sert açıklamalarıyla, iki ülke kamuoyunda ‘’Savaş kapıda mı?’’ soruları oluşsa da zamanla ülkeler arasında diyalog kapıları oluşturulmuş ve nihayetinde Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ERDOĞAN ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir PUTIN, 9 Ağustos 2016 da, krizden sonra ilk defa bir araya gelmiş ve ilişkilerin, krizden önceki ilişkilerden de daha iyi olacağı konusunda hem fikir olduklarını dünyaya duyurmuşlardı.

• Bu kriz esnasında, doğalgaz ithalatında yüzde 58 oranında Rusya’ya bağımlı olan Türkiye, enerji alımı gerçekleştirdiği ülkeleri çeşitlendirme zaruriyetiyle yüz yüze gelmiş ve yeni sağlayıcı arayışına girişmişti.

• Doğalgazda alternatif ülke arayışlarında öne çıkan ülkelerin başında ise 34 trilyon metreküp doğalgaz rezerviyle dünyanın 3. büyük doğalgaz yataklarına sahip olan Katar geldi. Yılda 1114 milyar metreküp doğalgaz ihraç eden Katar, bu rakamla dünya çapındaki toplam sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) satışının yaklaşık 3’te birini tek başına üstlendi. “Katar’ın LNG tankerleriyle yaptığı doğalgaz ihracatının, Türkiye’nin yıllık 50 milyar metreküplük toplam doğalgaz ithalatının iki katına denk geldiğini vurgulamak gerekiyor.”

Tablo 3: Katar 2014’te Hangi Ülkelere Ne Kadar Sıvılaştırılmış Doğalgaz (LNG) Sattı

• Katar, 2014’te 107 bin dolara ulaşan kişi başına düşen milli gelirini, doğalgaz ve petrol sayesinde büyütmüş olsa da artık yeraltı kaynaklarına bağımlılıktan kurtulmak istiyor, bu amaçla iç pazarını büyütmek için yabancı yatırımcılara daha açık bir politika izliyor. Milli geliri 210 milyar dolar olan Katar’la Türkiye arasındaki ticaret hacmi 2014’te 244 milyon dolardı. 2015’in ilk 8 ayında 302 milyon dolara çıktı. Katar’dan ithalatımız ise 400 milyon dolara yaklaştı. Toplam dış ticaretimiz henüz 1 milyar doların altında. Katar’ın dünyadan yılda 40 milyar dolar ithalat yaptığı düşünüldüğünde Türkiye’nin Katar pazarında yeterince var olmadığı göze çarpıyor. Türkiye Katar’dan spot siparişlerle 2014-2015 döneminde 1,2 milyar metreküp doğalgaz satın aldı. Cezayir’den yılda 4,4 milyar metreküp LNG ithal eden Türkiye, boru hatları kanalıyla Rusya’dan yılda 30 milyar metreküp, İran’dan 10 milyar metreküp gaz satın alıyor. [6]

• Doğalgaz konusunun haricinde başka bir konu olan Digiturk’ün tamamının, Katar merkezli beIN MEDIA’ya satışında resmi imzalar atıldı.

• Katarlı QNB'nin Finansbank’ı satın alma süreci tamamlandı.

• İki ülke arasında bir diğer ekonomik strateji, inşaat alanındadır ve Türkiye inşaat alanındaki gücünü ve yeteneğini dünyanın değişik ülkelerinde ispatlarken, Katar’ın bundan istifade etmemesi olanaksızdı.

Tablo 5: Katar Ekonomik Reel Büyüme Oranı

ASKERİ İLİŞKİLER

• Ticari ve ekonomik alanlarda atılan adımların çok önemli olduğunu belirten Cumhurbaşkanı Erdoğan şunları söylüyor: “Hepsinden öte teröre karşı ortak mücadelede gerçekten Türkiye-Katar ilişkisi çok farklı bir konumdadır. Bundan dolayı ayrıca mutlu olduğumu ifade etmek istiyorum”. Bölgenin, İslam dünyasının çok sıkıntılı zamanlar geçirdiğine değinen Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suriye, Filistin, Mısır, Libya’da ve Arakan’da sıkıntıların olduğunu hatırlattı ve bu sıkıntıların birlikte aşılması gerektiğini vurguladı. Güvenli ülkeler olarak Türkiye ve Katar’ın emin adımlarla geleceğe yürüyeceğine inandığını söyleyen Cumhurbaşkanı Erdoğan, açıklamasını, “Bu sancılı dönemi geçerken bunu başarıyla atlatacağımıza inanıyorum. Yüksek Düzeyli Stratejik Komite Toplantısı’nın iki ülke, iki ülke halkı arasında başarılı olmasını diliyorum” sözleriyle tamamladı. [10]

• Ortadoğu, Türkiye’nin gelişen savunma sanayisi, tank, uçak, helikopter, denizaltı, uçak gemisi, savaş gemisi, yüksek teknolojili silahlar, füzeler ve daha nice milli projeleri için çok geniş, önemli bir pazar ve liderlik alanıdır. Türkiye’nin milli proje ve ürünlerinin uluslararası arenada bir yıldız gibi parlaması, Ortadoğu’daki dostlarının da göğsünü kabartmış ve bu ülkelerden büyük destek gören ürünler, birçok Ortadoğu ülkesinin ordu envanterinde şimdiden yerlerini almışlardır.

• Bölgeden en önemli haber, yakın zamanda üzerine uzlaşılan, Türkiye’nin Katar’da askeri üs kurma anlaşmasıyla geldi. Türkiye, kendi toprakları dışındaki ilk büyük askeri üssünü Katar’da kuruyor. Tugay seviyesinde olacak bu askeri üste kara, hava ve özel kuvvetler komutanlığından birlikler konuşlandırılacak. Türkiye kendi toprakları dışında üs kurulmasını dış ve güvenlik siyasetinin önemli bir parametresi haline getirecekse, Katar’daki üs bu konuda bir pilot uygulaması olarak okunabilir. [12]

• Başbakan Ahmet Davutoğlu, Doha’daki Katar-Türkiye İş Forumu’nda, iki ülke arasında imzalanan askeri anlaşmaya değinerek, “Bugün attığımız imza ile TSK’nın Katar’daki mevcudiyeti ve buradaki ortak üs devreye girmiş oluyor. Bu konuda Katar’ın duyduğu güvene müteşekkiriz” dedi. [14]

• Türkiye bu girişimiyle, bölgedeki toplumlar nezdindeki liderlik yönünün yanında bir de askeri açıdan da güven veren bir pozisyona gelmiş ve polis ve asker kadrolarını eğittiği ülkelere Katar’ı da eklemiş olacaktır. Afganistan, Pakistan ve Somali gibi dost ülkelerde, özellikle askeri eğitim alanında, Türkiye’nin bulunduğu yardım ve bu ülkelerden gelen olumlu geri dönüşler dikkate alındığında, Katar’da atılan bu adım, uzun vadede Türkiye’ye, siyasi, ekonomik ve askeri açıdan birçok getiri sağlayacaktır.

SİYASİ İLİŞKİLER• Katar, nüfus ve yüzölçümü bakımından, Bahreyn’den sonra Körfez

Arap İşbirliği Konseyi ya da kısaca Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) içerisindeki ikinci en küçük ülke olmasına karşın, petrol ve zengin doğalgaz kaynaklarından dolayı dünyada kişi başı milli gelirin en yüksek olduğu ülkelerden biridir. Hal böyle iken, Katar çok yönlü ve diğer KİK üyelerinden daha otonom bir dış politika izlemektedir ve bu bağlamda ekonomik ilişkilere önem verirken diğer yandan bölgede önemli bir arabulucu rol üstlenmektedir. Türkiye’ye benzer şekilde, Katar da, Filistin’deki Hamas ile El Fetih arasındaki bağların güçlendirilmesi konusunda büyük çaba harcamaktadır. İlaveten her iki ülke Hamas yönetimindeki Gazze’de yaşananların insani boyutunun uluslararası topluma yansıtılıp dünyanın harekete geçmesini sağlamaya çalışmaktadır. Körfez ülkeleriyle yaşanan önemli bir farklılık ise Katar’ın Mısır’daki Sisi yönetimine mesafeli durup Mursi ve Müslüman Kardeşler liderleri lehine tutum sergilemesidir. [15]

• Türkiye ve Katar, uluslararası arenada ortak çıkarlara, Ortadoğu’da da ortak ahlaki değer ve hassasiyete sahip iki ülke olarak, Filistin, Suriye, Irak, Mısır ve bölgeyi ilgilendiren diğer güvenlik konularında ortak tavırla hareket etmektedir. Bu tavrın yansımaları farklı alanlarda farklı şekillerde tezahür etmektedir. Zira Türkiye, Lozan’da 13 Ekim 2016’da gerçekleşen Suriye konulu toplantıya katılmadan önce, Riyad’da, Suudi Arabistan ve Katar ile buluşarak Batı’ya, bu üç dost ülkenin aynı düşüncede olacağının mesajını vermiş ve Katar ve Suudi Arabistan ile ortak pozisyon belirlemiştir.

• Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, 10 Ekim 2016'da,Türkiye-Körfez İşbirliği Konseyi toplantısına katılmak için bulunduğu Riyad'da, ortak basın toplantısı öncesi Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Adil el-Cübeyr ve Katar Dışişleri Bakanı Şeyh Muhammed bin Abdurrahman Al Sani ile görüştü. Görüşmede, İsviçre’nin Lozan kentinde cumartesi günü yapılacak Suriye toplantısı ele alındı. [16]

• Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, CNN International kanalına yaptığı açıklamada, Rusya, ABD, Türkiye, Suudi Arabistan ve Katar'ın toplantıya katılması gerektiğini söylemişti. ABD Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada da Dışişleri Bakanı John Kerry'nin 15 Ekim'de İsviçre'nin Lozan kentine giderek, Suriye krizinin çözümü konusunda önemli müttefiklerle görüşeceği duyurulmuştu. [17]

Bahattin YILMAZ

SİYASET BİLİMİ VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER

TÜRKİYE – ORTADOĞU İLİŞKİLERİ