ԱԶԳՈՒԹՅՈՒՆՍ՝ ԵԶԴԻ,�ԼԵԶՈՒՍ՝�ԵԶԴԻԵՐԵՆ,�ԿՐՈՆՍ՝�ՇԱՐՖԱԴԻՆ

Է Զ Դ Ի Խ Ա Ն Ա ԵԶԴԻՆԵՐԻ�ԱԶԳԱՅԻՆ�ՄԻՈՒԹՅԱՆ�ՊԱՇՏՈՆԱԹԵՐԹ

2015Փետրվար¹ 1�(125)

HOle, HOle, HOla, Silt'an ÿzîdê SOre

ÿzdîxanemiletê min-ÿzdî, zimanê min-ÿzdîkî, dînê min-þerfedîn

þerfedîn dînê meye

Երկրորդ�Լալիշկառուցել�է�

Միրզե�Չոլոն

Փետրվարի 20-ին ՀՀ Կոտայքի մարզի Քանաքեռա-

վան գյուղում եզդիական համայնքը նշեց իրենց ազգային

Խըդըր Նավի Խըդըր Էյլասի տոնը:� Այնտեղ ներկա էին

գտնվել Եզդիների ազգային միության նախագահ՝ Ազիզ

Թամոյանը,� ՀՀ Նախագահի օգնականի օգնական,� ազ-

գային փոքրամասնությունների համակարգող խորհրդի

համակարգող՝ Նարինե Գուլյանը,� Ազգային Ժողովում

մարդու իրավունքների փորձագետ,�Եզդիների ազգային

միության ներկայացուցիչ համակարգող խորհրդում՝

Սիաբանդ Բաքոյանը,�Եզդիների ազգային միության Կո-

տայքի տարածքային կոմիտեի ղեկավար՝ Ֆատո Մի-

րոյանը,�ինչպես նաև եզդի ժողովրդի լավ բարեկամ Անդ-

րանիկ Արթենյանը,�ով եզդիների և հայերի դարավոր բա-

րեկամությունը առավել ամրապնդելու և զարգացնելու

համար գործունեություն ծավալելու կապակցությամբ ՀՀ

Եզդիների ազգային միության նախագահ Ա.� Թամոյանի

կողմից արժանացավ Եզդիների ազգային միության

«եզդիների ազգային հերոս»�ոսկե պատվավոր մեդալով:

Ստանալով մեդալը,�Ա.�Արթենյանը նշեց,�որ այն ավելի է

պարտավորեցնում ավելի մեծ ջանք կիրառելու և առա-

վել ակտիվ գործելու այդ ուղղությամբ,� քանի որ նախ

եզդիների և հայերի դարավոր բարեկամությունը եկել է

դարերի խորքից և մենք այսօր պետք է պահպանենք և

շարունակենք,�ինչպես որ արել են Անդրանիկ զորավարը

և Ջհանգիր աղան,�Ուսուբ բեկը և Դրոն կամ Կոմիտասը:

Իր շնորհավորանքի խոսքը հղեց Եզդիների ազգային մի-

ության նախագահ Ա.�Թամոյանը,�ով նշեց.�«�Ճիշտ է այսօր

մեր եզդի ժողովուրդը մեծ վշտի մեջ է,�և մենք ուղղակի

չենք կարող մեծ շուքով նշելու տոնը,�սակայն մենք իրա-

վունք էլ չունենք չնշելու,�քանզի մենք եզդիներս մինչ այ-

սօր կանք մեր կրոնի և ազգային ավանդույթները պահ-

պանելու շնորհիվ:�Մենք պետք է թշնամուն ցույց տանք,

որ մենք չենք կոտրվելու և կպայքարենք մեր իրավունք-

ների պաշտպանության համար»:� Եզդի ժողովրդի իր

սրտանց շնորհավորանքը հղեց նաև Ն.�Գուլյանը,�ով մշ-

տապես օգնում և աջակցում է եզդիական համայնքին,�և

տարբեր եզդիական միջոցառումներին իր ակտիվ մաս-

նակցությունն է ունենում:

Խըդր Նավի Խըդըր Էյլասի տոնը նշվում է յուրաքան-

չյուր տարի փետրվարի 13-ից հետո առաջին ուրբաթ օրը:

Տոնը սկսվում է երկուշաբթի օրվանից,� այն եզդի

ընտանիքները, ովքեր սույն տարում հանգուցյալ են ունե-

ցել,�նրանք ծոմ են պահում երկուշաբթի օրը (Բարվա ռա-

դըվըն),� իսկ երեքշաբթի,� չորեքշաբթի և հինգշաբթի օրե-

րին ծոմ են պահում բոլորը:�Հինգշաբթի օրը եզդի երեխա-

ները հատուկ պատրաստված զուգագուլպաներով տա-

նից տուն են շրջում այդպիսով հավաքելով քաղցրավե-

նիքներ և մրգեր,�այն կոչվում է Դոլիդանգ:�Նույն օրը երե-

կոյան չամուսնացած տղաները և աղջիկները աղի բլիթ են

ուտում՝ հույսով երազում տեսնելու իրենց ապագա կո-

ղակցին,�պետք է նշել,�որ աղի բլիթը (տոտկա շոռ)�պար-

տադիր պետք է պատրաստի չամուսնացած աղջիկը:

Նույն օրը,�որը այլ կերպ կոչվում է նաև Լայլա Կադրի գի-

շեր,�չամուսնացած տղաները և աղջիկները տան մի ան-

կյունում պատի վրա նշան են անում իբրև Խըդըր Նավի

Խըդըր Էյլասին դիմավորելու արտահայտչաձև:�

Իսկ Ուրբաթ օրը բուն տոնն է,�տոնի ընթացքում եզդի-

ները այցելում են միմյանց տներ,� նվերներով,� ինչպես

նաև պարտադիր այցելում են սրբատեղիներ,�ինչը հատ-

կապես պահպանված է Իրաքի հյուսիսային մասում

բնակվող եզդիների շրջանում,� ի դեպ պետք է նշել նաև

այն,�որ տոնի կարևոր խորհուրդ կրող Բեխուն ուտեստը

(Բեխուն բառացի եզդիերենից հայերեն թարգմ.� առանց

արյան)� պետք է պատրաստվի:� Ուտեսը իր մեջ կրում է

յոթ համ,�որը խորհրդանշում է յոթ սուրբ հրեշտակներին:

Այսինքն այս տոնի ընթացքում չի կարելի որսի գնալ,�կամ

կենդանիներ մորթել,� քանի որ ըստ ավանդույթի Խըդըր

Էյլասը ինքն է գնում որսի:

Խըդըր Նավի Խըդըր Էյլասը համարվում է երազանք-

ների,�նպատակների և սիրո հովանավոր հրեշտակը:�Ըստ

որոշների Խըդըր Նավի և Խըդըր Էյլասը նրանք տարբեր

սրբեր են,�ըստ որոշների նրանք հայր և որդի են,�իսկ այլ

ավանդույթներում Խըդըր Նավի Խըդըր Էյլաս դա մի անձ է:

Ըստ արաբական որոշ աղբյուրների նրան համեմատում

են գարնան գալստի հետ,� քանի որ արաբերենից նրանք

Խըդըր կապում են Խիզր բառի հետ,�որը թարգմանվում է

իբրև կանաչ:� Սակայն հենվելով եզդիական կրոնական

աղոթքների՝ սուրբ Ղավլերի հիման վրա Խըդըր Նավի

Խըդըր Էյլասը մի հրեշտակ է ով համարվում է սիրո հովա-

նավորը,�երազանքների ի կատար ածող,�երջանկություն և

հաջողություն բերող հրեշտակը:�Եզդիական բանահյուսու-

թյունում այս տոնի հետ կապված կա շատ մի գեղեցիկ ար-

տահայտություն «�Խըդըր Նավի Խըդըր Էյլաս ու սալ

խլաս»,�որը թարգմանաբար նշանակում է «�Խըդըր Նավի

Խըդըր Էյլաս և տարին ավարտվեց»,�այսինքն այս տոնով

մենք եզդիներս ավարտում ենք տարին և թևակոխում ենք

նոր տարի,�որը իհարկե,�նշվում է ապրիլին:

Ա.�Թամոյանի�շնորհավորանքը�Խը�դըր�Նա�վի�

Խը�դըր�Էյլաս�տոնի�կապակցությամբ

Սիրելի՜� եզդիներ,� հասկանալով� մեր� Շանգալի

ողբերգությունը,�որը�մեծ�հետք�և�դառնություն�է�թողել�մեր

ժողովրդի� սրտում,� մեզ� համար� այսօր� դժվար� է� դարձել

մեր� ազգային� ավանդական� տոները� նախկինի� պես� մեծ

շուքով� և� խանդավառությամբ� նշելը,� սակայն� հարկ� եմ

համարում�ընդգծել,�որ�մենք�չենք�կարող�նաև�չնշելու�մեր

ազգային� տոները,� որոնք� մեր� Շարֆադին� կրոնի� բաղ�-

կացուցիչ�մասն�են�կազմում,�և�դրա�միջոցով�է,�որ�մենք

մինչ� այսօր� պահպանում� ենք� ազգային� առանձնա�-

հատկությունը։� Ուստի� ելնելով� վերոգրյալից� ցանկանում

եմ�շնորհավորել�աշխարհի�բոլոր�եզդիների�այս�գեղեցիկ

տոնի� կապակցությամբ,� քանզի� Խը�դըր� Նա�վի� Խը�դըր

Էյլաս� սուրբը� համարվում� է� իղձերի� իրականացման

հովանավորը,�երջանկություն� ու� հաջողություն� բերողը� և

թող� նրա� օրհնությունը� լինի� բոլորիդ� վրա։� Թող

հաջողությունը�մշտապես�ուղեկից�լինի�մեր�ժողովրդին։

Խը�դըր�Նա�վի�Խըդըր�Էյ�լա�սի տոՆ

Աջից ձախ՝ Ա. Արթենյան, Ա. Թամոյան, Ն. Գուլյան

2

Ինչպես հայտնի է 2014� թ.� օգոստոսի 3-ին «Իսլամա-

կան պետություն» ահաբեկչական խմբավորումը հար-

ձակվեց Իրաքի հյուսիսային մասում գտնվող եզդիական

Շանգալ տարածքի վրա,� այդպիսով ցեղասպանության

ենթարկելով տեղաբնակ եզդիներին,�որոնցից շուրջ 7000-ը

դեռևս վերոնշալ ահաբեկչական խմբավորման ձեռքում

են գտնվում:�Եզդի ժողովրդի այս ողբերգության արդյուն-

քում եզդի հրամանատարներ Կասիմ Շաշոյի և Հեյդար

Շաշոյի ջանքերով կազմակերպվեցին եզդիների ինքնա-

պաշտպանական գործողություններ,� որոնց արդյունքում

հետագայում ձևավորվեցին եզդիական երկու՝ Շանգալի

պաշտպանության միավորում և Շանգալի պաշտպանու-

թյան ուժեր ջոկատները:� Շանգալի պաշտպանության

սուրբ գործին միացան ինչպես տարեցներ,�երիտասարդ-

ներ,�այնպես էլ կանայք և աղջիկներ,�ովքեր հանուն իրենց

փրկության,�պատվի ու արժանապատվության և հայրենի-

քի ազատագրմանը՝ նետվեցին մարտի դաշտ,�պայքարե-

լու անողոք թշնամու դեմ:�Այսօր ի փառս մեր հերոսների,

մեր ազգային ջոկատները Իրաքի ղեկավարության կող-

մից ճանաչվեցին և ընդունվեցին,�որպես եզդիական զոր-

քեր:� Եվ ահա մեր՝ Էզդիխանա թերթի համար հատուկ

հարցազրույց տվեց եզդիական զորքերում մարտնչող

եզդի կամավորներից մեկը՝ Խըդըր Հասան Հաջին,� ով

հենց սկզբից միացավ ինքնապաշտպանությանը և մինչ

այսօր շարունակում է իր ազգանվեր գործը:�Խըդըր Հաջին

ծնվել է Շանգալի Խանասոր գյուղում 1992�թ.�մարտի 22-ին:

Մեր այն հարցին թե ո՞րքան ժամանակ է ինչ նա կամավոր

մարտնչում,� պատասխանեց.� «�Մինչև ահաբեկիչների

հարձակումը ես զբաղվում էի տան հարցերով և գտնվում

էի Դհոկում,�երբ տեղեկացա ահաբեկիչների կողմից հար-

ձակման մասին,� անմիջապես միացա եզդիական Շան-

գալի ինքնապաշտպանական ուժերին,�քանի որ ես պար-

տավոր էի,� և մենք մեր եզդի ժողովրդի պատիվն ու

արժանապատվությունը,� մեր հայրենական հողերի մեր

սրբատեղիներն էինք պաշտպանում:�Նախ պետք է նշեմ,

որ 74�անգամ ցեղասպանության ենք ենթարկվել մուսուլ-

ման ժողովուրդների կողմից և այս,�որը տեղի է ունենում

ու շարունակվում է,� ևս իսլամ դավանողների կողմից է,

այդ իսկ պատճառով մենք չենք ցանկանում այլևս իսլամի

լծի տակ ապրել և մշտապես կոտորվել,�մենք այսօր մեր

իրավունքներն ենք պաշտպանում,�մենք ցանկանում ենք,

որպեսզի եզդիական տարածքները,� սրբատեղիները

լինեն եզդի ժողովրդի իշխանության տակ,�այդ մեր հայրե-

նական տարածքները լինեն մեր՝ եզդիներիս ձեռքում,�մեր

պաշտպանության ներքո և այդ գործում ակնկալում ենք

Եվրոպայի և ընդհանրապես միջազգային հանրության ա-

ջակցությունը»:�Նա նաև հաստատեց այն փաստը,�որ իս-

կապես եզդիական զորքերը ճանաչվեցին Իրաքի իշխա-

նությունների կողմից,�որպես եզդիական Շանգալի պաշտ-

պանության ուժ և Իրաքի բանակի մաս:�Նա նաև հաստա-

տեց այն փաստը,� որ Իրաքի Քուրդիստանի ինքնավար

մարզը այդ փաստով վրդովվել է և գործողությունների է

դիմում ընդդեմ եզդիական զորքերի և եզդի ժողովրդի՝

տարբեր լրատվամիջոցներում եզդիներին և եզդիական

զորաջոկատներին կեղծ մեղադրանքներ հասցնելով և

վատաբանելով:

Խ.� Հաջին այժմ գտնվում է Շարֆադինի սրբատեղիի

մոտակայքում,� որտեղ կան 500-ից ավելի եզդիներ,� և

որտեղ սկզբնական շրջանում ձևավորվեց Շանգալի

ինքնապաշտպանական ուժը,� որի քաջ եզդի կամավոր-

ները իրենց նետում էին մարտի դաշտ և հերոսաբար

մարտնչում անմարդկային թշնամու դեմ:

Զրուցեց՝�Խդր�Հաջոյանը

երիտասարդ հերոսըԽըդըր�հաջի.�«մեզանհրաժեշտ�է�միջազգայինհանրության�աջակցությունը»

Փետրվարի 23-ին,� Ժողովրդական արվեստի «�Հան-

գույց»�հիմնադրամում տեղի ունեցավ հանդիպում,�քննար-

կում Եզդիների ազգային միության փոխնախագահ Խդր

Հաջոյանի հետ,� ում կողմից ներկայացվեց եզդիների ազ-

գային տոների,�պատմության,�կենցաղի,�ավանդույթների և

կրոնի մասին:� Հանդիպմանը ներկա էին ՀՀ կառավարու-

թյան կրոնի և այլ հարցերի վարչության պետ՝ Վարդան

Ասցատրյանը,� նրա տեղակալ,� ազգությամբ եզդի՝ Բաքր

Սադունյանը,� ինչպես նաև արվեստագետներ,� հասարա-

կական ակտիվիստներ և այլոք:�Իր ողջույնի խոսքով հան-

դես եկավ Ժողովրդական արվեստի «�Հանգույց»�հիմնադ-

րամի� գեղարվեստական� խորհրդի� նախագահ՝ Գարեգին

Զաքոյանը:� Համառոտ ներկայացվեց եզդիների ազգային

Խըդըր Նավի Խըդըր Էյլասի տոնը,� ինչպես նաև ներ-

կայացվեց տարբեր ժամանակաշրջաններում եզդի ժողո-

վրդի հանդեպ տեղի ունեցած ցեղասպանությունները,� և

հատկապես ներկայումս շարունակվող «Իրաքի և Լեվան-

տի Իսլամական պետություն» ահաբեկչական խմբավոր-

ման կողմից իրականացվող եզդիների ցեղապսանու-

թյունը,�ինչի համար միջոցառումը սկսելուց առաջ ներկա-

ները մեկ րոպե լռությամբ հարգեցին եզդի ժողովրդի նա-

հատակյալներին:հաՆդիպում քՆարկում

Եզդի�ժողովուրդը�իր�պատմության�ընթացքում�տեսել�և

կրել�է�բազմապիսի�տանջանքներ:�Պատմության�տարբեր

ժամանակաշրջաններում� ենթարկվելով� ցեղասպանու-

թյունների,�նրանք�չեն�ուրացել�իրենց�կրոնն�ու�ազգը,�ծնկի

չեն�եկել�և�իրենց�զոհել�են�հանուն�իրենց�կրոնի�ու�ժողովր-

դի,� այդպիսով� պայքարելով� և� այդ� պայքարի� արդյունքում

պահպանելով�ազգն�ու�սուրբ�կրոնը:�Տարբեր�ժամանակնե-

րի�եզդիական�այդ�սրբագործված�պայքարներում�եղել�են

հերոսներ,� ազգի� նվիրյալներ� և� ինչու� չէ,� կարելի� է� իրենց

բնորոշել,�որպես�առյուծներ,�որոնք�արիաբար�կռվել�և�պա-

շտպան� են� կանգնել� իրենց� ժողովրդին,� այդպիսով� թողնե-

լով� իրենց� հավերժական� անունը:� Այդ� հերոսների� ցանկը

շատ�շատ�է,�նրանցից�են՝�Եզդի�Դավրեշե�Ավդին,�շեխ�Միր-

զան,� եզդի� Կայմազը,� Ջհանգիր� աղան,� Ուսուբ� բեկը� և� այ-

լոք:�Եվ�ահա�այսօր,�21-րդ�դարում,�որը�ինչպես�կոչված�է

անվանելու�որպես�«քաղաքակիրթ�դար»,�եզդի�ժողովուրդը

ենթարկվում�է�ցեղասպանության,�տեսնելով�այդչափ�դառ-

նություն�և�վիշտ,�սակայն�եզդի�ժողովրդի�քաջ�զավակները

կրկին�չեն�ուրանում�իրենց�կրոնն�ու�ազգը,�չեն�դավաճա-

նում� իրենց� Շարֆադին� կրոնը� և� հանուն� իրենց� ժողովրդի

արժանապատվության,� պաշտպանության� և� անվտանգու-

թյան,�հանուն�իրենց�սրբատեղիների�պահպանման,�նրանք

պայքարում�և�իրենց�կյանքն�են�զոհում՝�թողնելով�իրենց�հե-

րոսական�և�արդեն�հավերժական�անունը�ժողովրդի�սրտո-

ւմ,� ևս� մեկ� անգամ� ապացուցելով,� որ� նրանք� իրենց� ազգի

արժանի� զավակներն� են:� Այդ� կապակցությամբ� Եզդիների

ազգային� միությունը՝� ի� դեմս� նախագահ� Ազիզ� Թամոյանի,

իր� խորին� ցավակցությունն� է� հայտնում� ինչպես� Շանգալի

պաշտպանության�արդյունքում�իրենց�կյանքը�զոհած�եզդի

քաջ� մարտիկների� հարազատներին,� այնպես� էլ� ողջ� եզդի

ժողովրդին,� քանզի� դա� մեր� ընդհանուր� ցավն� է.� «Փա՛ռք

մեր�եզդի�հերոսներին»…

իմացյալ�մահ՝�հաՆուՆ հայրեՆիքի ազատագրմաՆ

Ֆարհան Հաջո Շինգալի

14.11.2014

Սալիմ Ալյաս Յուսեֆ Շինգալի

27.02.2015

Ադնան Սըլեման

23.01.2015

Սըլեման Դենո Խըդըր

23.12.2014

Սալիմ Հաջի Բաշիկի

27.02.2015

3

–� Ո�՞րն� է� Եզ�դի�նե�րի ազ�գային� մի�ու�թյան� գոր�ծու�նե�ու�-

թյունը:

–� Եզ�դի�նե�րի� ազ�գային� մի�ու�թյու�նը� ստե�ղծ�վել� է� 1980-

ական�թվա�կան�նե�րին�և�աշ�խար�հո�ւմ�ա�ռա�ջին�եզ�դի�ա�կան

կազ�մա�կեր�պու�թյո�ւնն�է,�որ�ծա�գել�է�ժո�ղո�վր�դա�կան�շա�րժ�-

ման�ար�դյո�ւն�քո�ւմ:�Մի�ու�թյու�նը�1970-ա�կան�նե�րից�մի�նչ�այ�-

սօր� նա�խա�գա�հո�ւմ� է� Ա�զիզ� Թա�մոյա�նը:� Եզ�դի�նե�րի� ազ�-

գային� մի�ու�թյու�նը� ներկայաց�նո�ւմ� է� Հայաս�տա�նո�ւմ� եզ�դի�-

ա�կան�հա�մայն�քի�խն�դիր�նե�րը,�մեր�կա�նո�նադ�րու�թյան�հի�-

ման�վրա�բա�րձ�րա�ձայ�նո�ւմ�եզ�դի�ների�խն�դիր�նե�րը,�դրա�նց

լու�ծո�ւմ� տա�լիս� և,� ա�մե�նա�կար�ևո�րը,� ամ�րա�պն�դո�ւմ� հայ� և

եզ�դի�ժո�ղո�վո�ւրդ�նե�րի�բա�րե�կա�մա�կան�կապը`�ստեղ�ծե�լով

այն�պի�սի պայ�ման�ներ,�ըստ�ո�րի�և´�հայ�հա�սա�րա�կու�թյու�նը

տե�ղյակ�լի�նի�եզ�դի�նե�րի�ազ�գային�ա�վան�դույթ�նե�րից,�տո�-

նե�րից,�ծի�սա�կա�տա�րու�թյո�ւն�նե�րից,�մշա�կույ�թից�և´�հա�կա�-

ռակը`�եզ�դի�ա�կա�նը`�հայ�կա�կա�նից:

–�Ի�՞նչ�խն�դիրներ�ու�նի�այ�սօր�եզ�դի�ա�կան�հա�մայն�քը:

–�ՀՀ�կա�ռա�վա�րու�թյան�կող�մից մեր�հա�մայն�քի�բազ�-

մա�թիվ� խն�դիր�ներ� լո�ւծ�վել� ու� լո�ւծ�վո�ւմ� են,� բայց� ո�րոշ

հար�ցեր,�մտա�հո�գու�թյո�ւն�ներ,�ի�հար�կե´,�կան:�Եզդի�ա�կան

30-ից� ա�վե�լի� գյու�ղե�րո�ւմ� դա�սա�վա�նդ�վո�ւմ� է� եզ�դի�ե�րեն

լեզու� և� գրա�կա�նու�թյո�ւն� ա�ռար�կա�նե�րը� 1–11-րդ� դա�սա�-

րան�նե�րի� դա�սա�գր�քե�րով,� բայց� կա� եզ�դի� ու�սու�ցիչ�նե�րի

վե�րա�պատ�րա�ստ�ման� խն�դիր:� Լավ� մաս�նա�գետ�ներ

ունենք,� ուղ�ղա�կի� նրա�նց� վե�րապատ�րաս�տել է� պե�տք,

որպես�զի� կա�րո�ղա�նան� ծրագ�րային� հմ�տու�թյո�ւն�նե�րին,

մե�թո�դա�բա�նա�կան�հար�ցե�րին�տի�րա�պե�տել:�Եզ�դի�ժո�ղո�-

վր�դի� հա�մար� գերխն�դիր� և� ցա�վա�լի� փա�ստ� է� նաև� 2014

թվա�կա�նի� օ�գոս�տո�սի� 3-ից� սկ�սած� կո�տո�րա�ծը,� որն,� իս�-

կա�պես,�պե�տք�է�ո�րա�կել�իբրև�ցե�ղաս�պա�նու�թյո�ւն,�ո�րով�-

հե�տև�նույն�ի�րա�դար�ձու�թյու�նը�ինչ�մե�նք�տե�սել�ենք�1915

թվա�կա�նի�ե�ղեռ�նից,�տե�սա�նք�այ�սօր�մեր�սե�փա�կան աչ�քի

ա�ռաջ:� Կո�տո�րած� գրե�թե� նույն� ա�հա�բեկ�չի� կող�մից,� ո�րո�-

վե�հտև� այս� ա�հա�բեկ�չա�կան� խմ�բա�վոր�ման� մեծ� ֆի�նան�-

սա�վո�րո�ղը�Թուր�քի�ան�է:

–�Ե�րբ�ևէ�կլի�նի՞ օր,�որ�կու�նե�նաք�պե�տա�կա�նու�թյո�ւն:

–� Ե�թե� 1� տա�րի� ա�ռաջ� լի�ներ� այս� հար�ցադ�րու�մը,� երբ

դեռ�եզ�դի�նե�րը�պայ�քա�րո�ւմ�է�ին�ի�րե�նց�ան�կա�խու�թյան�հա�-

մար,�մի�գու�ցե�ա�սե�ի,�որ�կլի�նի�նման�օր,�բայց�այ�սօ�ր…�Այ�-

սօր�մե�նք�են�թա�րկ�վո�ւմ�ենք�ցե�ղաս�պա�նու�թյա�ն….�Իսկ�ինչ

վե�րա�բեր�վո�ւմ�է�պե�տու�թյա�նը,�մե�նք�ար�դեն�ու�նե�նք�կազ�-

մա�վոր�ված� եզ�դի�ա�կան� ջո�կատ�ներ,� զո�րա�ջո�կատ�ներ,

որո�նք�այ�սօր�պա�շտ�պա�նո�ւմ�են,�ո�րո�նք�գոր�ծո�ւմ�են:�Գեր�-

մա�նի�այո�ւմ�ստե�ղծ�վել�է�նաև�եզ�դի�ա�կան�հե�ռո�ւս�տաըն�կե�-

րու�թյո�ւն,�որն�ան�դրա�դառ�նո�ւմ�է�բո�լոր�ծա�գե�րո�ւմ�ապ�րող

եզ�դի�նե�րին:

–� Ո�՞րն� է� գա�ղտ�նի�քը,� որ� եզ�դի� ազ�գը� կա�րո�ղա�նո�ւմ� է

այդ�չափ� ան�խա�խտ� պա�հել� իր� դի�մա�գի�ծը,� ա�վան�դույթ�-

ները:

–�Եզ�դի�ըն�տա�նի�քը.�եզ�դի�ե�րե�խան�դեռ�մա�նո�ւկ�հա�սա�-

կից�դաս�տի�ա�րակ�վո�ւմ�է�ազ�գային�ո�գով:�Եզ�դի�ե�րե�խային

նախ�ևա�ռաջ�սո�վորեց�նո�ւմ�են�սի�րել�մայ�րե�նի�լե�զո�ւն,�փոք�-

րի�կի�հետ�ա�ռա�ջին�հար�ցադ�րո�ւմ�նե�րն�ու�պա�տաս�խան�նե�-

րը� եզ�դե�րեն� են� լի�նո�ւմ� և, ա�մե�նա�կար�ևո�րը, փոր�ձո�ւմ� են

ստեղ�ծել� հայե�րեն-եզ�դե�րեն� լե�զու�նե�րի� ճի�շտ� սահ�մա�նա�-

բա�ժան,� որ�պես�զի� մի� նոր� լե�զու� ստե�ղծ�վե�լու� վտան�գի

առաջ� չհայտն�վե�նք:� Չու�նե�նա�լով� պե�տա�կա�նու�թյո�ւն`

մենք�նախևա�ռաջ�ան�խա�խտ�պա�հո�ւմ�ենք�կրո�նը,�քան�զի

առանց�դրա�ազ�գը�չի�գոյատ�ևի,�մա�նա�վա�նդ�մեր�պա�րա�-

գայո�ւմ,� որ� աշ�խար�հի� հնա�գույն� կրո�նը� կրող�նե�րից� ենք:

Երբ�եզ�դին�աղո�թո�ւմ�է,�նախ�ևա�ռաջ�72�(այն ժա�մա�նակ�վա

ժո�ղո�վո�ւրդ�նե�րի� քա�նա�կով)� ժո�ղո�վո�ւրդ�նե�րի� հա�մար� է

խա�ղա�ղու�թյո�ւն� ցան�կա�նո�ւմ,� այս� պա�րա�գայո�ւմ� բնա�կա�-

նա�բար�մե�նք�ևս�խա�ղաղ�կապ�րե�նք,�չնայած�վեր�ջին�դեպ�-

քե�րից� հե�տո� հու�մո�րով� ա�սո�ւմ� ենք,� թե� այն�քան� ա�ղո�թե�-

ցինք�այլ�ազ�գե�րի�խա�ղա�ղու�թյան�հա�մար,�մեզ�խա�ղա�ղու�-

թյուն�չհա�սա�վ…

Մո�տե�նա�լով� զրույ�ցի� ա�վար�տին`� Խդ�րը� չի� մո�ռա�նո�ւմ

ան�դրա�դառ�նալ� ու� հի�շեց�նել� հայ� եզ�դի�ա�կան� բա�րե�կա�մա�-

կան� ա�մո�ւր� հիմ�քի,� ար�մատ�նե�րի� մա�սին,� փաս�տե�լով,� որ

այս�եր�կու�ազ�գե�րի�հա�րա�բե�րու�թյո�ւն�նե�րի�մեջ�սեպ խ�րել�չի

լի�նի,�ո�րով�հե�տև�մե�նք�ու�նե�նք�պատ�մու�թյո�ւն,�և�մեր�եղ�բայ�-

րու�թյու�նը�եր�ևա�ցել�է�դե�ռևս�բաշ-ա�պա�րա�նյան�ճա�կա�տա-

մար�տի�ժա�մա�նակ�նե�րից,�հե�տո`�ար�ցա�խյան�հե�րո�սա�մար�-

տո�ւմ,�որ�տեղ�զոհ�ված�30-ից�ա�վե�լի� եզ�դի�նե�րից� 4-ը�թաղ�-

ված�են�Ե�ռաբ�լու�րո�ւմ:

Էթերի�Մամուլյան

«եզդի�երեԽայիՆ�ՆաԽեվաՌաՋսովորեցՆում�եՆ�սիրել�մայրեՆիլեզուՆ»

Օ�րե�րս� եզ�դի�ա�կան� պատ�վի�րա�կու�թյու�նը� Հնդ�կաս�տա�-

նո�ւմ�էր.�աշ�խար�հի�տար�բեր�երկր�նե�րից�եզ�դի�հա�սա�րա�կա�-

կան� գոր�ծիչ�ներ,� ակ�տի�վի�ստ�ներ� Հնդ�կաս�տա�նի� Հան�րա�-

պե�տու�թյո�ւն� է�ին� ժա�մա�նել� եզ�դի� ժո�ղո�վր�դի� առջև� ծա�ռա�-

ցած�խն�դիր�նե�րը�լու�ծե�լու�ակն�կա�լի�քով,�ստեղ�ծե�լու�և�զար�-

գաց�նե�լու�եզ�դի�ա-հնդ�կա�կան�հա�րա�բե�րու�թյո�ւն�նե�րը,�բա�րձ�-

րա�ձայ�նե�լու�եզ�դի�նե�րի�ցե�ղաս�պա�նու�թյան�խն�դի�րը,�հա�մա�-

գոր�ծակ�ցե�լու�ինչ�պես�պե�տա�կան,�այն�պես�էլ�ոչ�պե�տա�կան

կազ�մա�կեր�պու�թյո�ւն�նե�րի�հե�տ՝�կազ�մա�կեր�պե�լով�հու�մա�նի�-

տար�օգ�նու�թյո�ւն�Ի�րա�քո�ւմ�ծայ�րա�հեղ�ծա�նր�ի�րա�վի�ճա�կո�ւմ

հայտն�ված�եզ�դի�փա�խս�տա�կան�նե�րի�հա�մար,�ինչ�պես�նաև

մաս�նակ�ցե�լու�հնա�գույն�ար�ժեք�նե�րի�պահ�պան�ման�մի�ջազ�-

գային�կոն�ֆե�րան�սին`�այդ�պի�սով�ներ�կայաց�նե�լու�եզ�դի�նե�-

րի�ազ�գային�կրո�նը,�մշա�կույ�թը,�ա�վան�դույթ�նե�րը�և�այլն:�

Եզ�դի�ա�կան� պատ�վի�րա�կու�թյան� ան�դամ�նե�րն� է�ի�ն՝� Խդր

Հա�ջոյան� (Հայաս�տան),� Գու�լե� Խա�լաֆ� (ԱՄՆ),� Լեյ�լա� Խու�-

դե�դա�(ԱՄՆ),�Բար�ֆո�Թա�մոյան�(Ֆ�րան�սի�ա),�Քա�մալ�Դայա

(Կա�նա�դա),� Միր�զա� Իս�մայիլ� (Կա�նա�դա),� Մար�լին� Քու�չակ

(Շ�վե�դի�ա),� Դար�վեշ� Խա�տա�րի,� Թա�լալ� Հաս�կա�նի,� Շե�հաբ

Սո�սո,�Ֆի�րաս�Կաի�դի,�Ռաադ�Ալ�տախ�տոր,�Հի�շամ�Միլ�հիմ,

Նա�ժիմ�Ալ�հաս�կա�նի,�Կա�նաան�Նաա�մո�(Ի�րաք):�

Եզ�դի�ա�կան�պատ�վի�րա�կու�թյան�ա�ռա�ջին�հան�դի�պու�մը

Դե�լի�ո�ւմ� էր� դոկ�տոր� պրո�ֆե�սոր� Լո�կեշ� Չա�նդ�րայի� հետ

(Հնդ�կաս�տա�նի� խո�րհր�դա�րա�նի� պատ�գա�մա�վոր� 1974-

1986թթ.),� ա�պա� ե�ղան� հան�դի�պո�ւմ�ներ� Հնդ�կաս�տա�նի

Հան�րա�պե�տու�թյան� ար�տա�քին� գոր�ծե�րի� նա�խա�րար

Սուշմա� Սո�ւա�րա�ջի,� Նավ�թի� և� Բնա�կան� գա�զի� հար�ցե�րի

նա�խա�րար� Շրի� Դհար�մե�նդ�րա� Պրադ�հա�նի, հոգ�ևոր

առաջ�նո�րդ,� խա�ղա�ղու�թյան� դես�պան,� Նո�րին� Սո�ւրբ

Մեծու�թյո�ւն� Շրի� Շրի� Ռա�վի� Շան�կա�րի,� Կար�նա�տա�կայի

նա�հան�գա�պետ� Վա�ջո�ւբ�հաի� Վա�լայի� հետ:� Այ�նու�հե�տև

Մայ�սոր� քա�ղա�քո�ւմ� Եզ�դի�ա�կան� պատ�վի�րա�կու�թյու�նը

մաս�նակ�ցեց�Հնա�գույն�ազ�գե�րի�5-րդ�մի�ջազ�գային�գի�տա�-

ժո�ղո�վին,� ո�րո�ւմ� ներ�կայաց�ված� է�ին� 70-ից� ա�վե�լի� ա�վան�-

դույթ�ներ�40-ից�ա�վե�լի�երկր�նե�րից,�գի�տա�ժո�ղո�վո�ւմ�ա�ռա�-

ջի�նը� ներ�կայաց�վե�ց՝� եզ�դի�նե�րի� ազ�գային� մշա�կու�թային

առա�նձ�նա�հատ�կու�թյո�ւն�նե�րը,� կրո�նը,� պատ�մու�թյու�նը� և

եզ�դի�ժո�ղո�վր�դի�հան�դեպ�ի�րա�կա�նաց�ված�ցե�ղաս�պա�նու�-

թյո�ւն�նե�րի� պատ�մու�թյու�նը:� Ծրագ�րի� ըն�թաց�քո�ւմ� եզ�դի�ա�-

կան� պատ�վի�րա�կու�թյան� ան�դամ�նե�րը� հան�դի�պե�ցին

աշխար�հո�ւմ� ա�մե�նա�մեծ� և� հզոր,� մոտ� 6� մի�լի�ոն� ան�դամ

ունե�ցող� «ՌՍՍ»� Հնդ�կա�կան� կա�մա�վո�րա�կան� հա�սա�րա�-

կա�կան�կազ�մա�կեր�պու�թյան�ղե�կա�վա�ր՝�Մո�հան�Բհա�գո�ւա�-

տի� հետ`� քն�նար�կե�լով� և� ներ�կայաց�նե�լով� եզ�դի�նե�րի

խնդիր�նե�րը�և�ցե�ղաս�պա�նու�թյան�հար�ցը:

Էթերի Մամուլյան

եզդիակաՆ պատվիրակուԹյուՆըհՆդկաստաՆում

«Ի�ՐԱ�ՎՈ�ՒՆ�ՔԻ» զ�րու�ցա�կի�ցը�Եզ�դի�նե�րի�ազ�գային�մի�ու�թյան�փոխ�նա�խա�գահ,�«Էզ�դի�խա�նա»�թեր�թի�գլ�խա�-

վոր�խմ�բա�գիր ԽԴՐ�ՀԱ�ՋՈՅԱ�ՆՆ է,�ով�ներ�կայաց�նո�ւմ�է�եզ�դի�ա�կան�հա�մայն�քի�այ�սօր�վա�խն�դիր�նե�րը,�հայ�եզ�-

դի�ա�կան�բա�րե�կա�մա�կան�կա�պն�ու�ի�րե�նց�պե�տա�կանու�թյո�ւն�ու�նե�նա�լու�հա�վա�նա�կա�նու�թյու�նը:

4

www.facebook.com/YezidiNationalUnionE-mail���khdr.yezid@gmail.com

www.yezdistan.blogspot.com

ՀԻՄՆԱԴԻՐ�ԵՎ�ՀՐԱՏԱՐԱԿԻՉ`ԵԶԴԻՆԵՐԻ�ՁԱՅՆ�ՍՊԸ

ՏՆՕՐԵՆ`�ԱԶԻԶ�ԹԱՄՈՅԱՆԽՄԲԱԳԻՐ`�ԽԴՐ�ՀԱՋՈՅԱՆ

Թերթը�հրատարակվում�է�պետականաջակցությամբ:

Մեր�հասցեն`�Երևան�23,�Արշակունյաց�2,�12-րդհարկ,�7-րդ�սենյակ,�բջջ.`�094�55�87�18

Գրանցման�թիվը`�1164�տպագրական�մամուլ,տպաքանակը`�500,�գինը`�պայմանագրային:

Թերթը�տպագրվում�է�ՙՍամարկ՚�ՍՊԸտպարանում

ք.�Երևան,�Կ.�Ուլնեցու�57,�հեռ.`�24-75-50

-1-

Hey, lo, Casim bego, lolo, ze’vê bîstpênc

r’ojao, H’ina ze’vatîê serê neynûkava mao, ezê

çawa bikim köla bûka r’û bi xêlî, dilê p’or’kör’a

dayka teda þaxvedao.

ya hatîye serê Casim begê, min r’ebenê,

nehatîye serê Ûsvê nevîya, destê bira binê bîrê-

da mao, nehatîye serê memê ala, destê wî dê-

bavê wî qetyayo, t’ext-t’acê zêr’în þeherê

möxörzemînê bêxwey mao, Berê wî k’ete welatê

xerîvîê, Cizîra Bota, h’estûê wî binê zîndanê-

da r’izyayo

-2-

Hey, lo, Casim bego, lao, bejna Casim begê

min zirave, tayê vê r’ih’anê, Wê- þîndike sûka

Bitlîsa þewitî- derê vê dik’anê, îro çar r’ojê

mine, ezê diger’im, nizanim cinyazê Casim

begê- k’anê. ezê çûme dîwana H’öseyîn begê,

Xetîf begê, girtîye mîrekê 25 göndê þêxa,

minê bala xwe didaê: derbekê dane bejn-bala

Casim begê min, tayê t’enê. ezê ser’a sek-

inîbûm, min bala xwe didayê, sê tîrekê xûnê,

Xala gerdenê jorda hatin, dak’etne ser sîng-

danê.

Hey, lo, Casim bego, lo, lao, ze’vê bîstpênc

r’ojao, H’ena ze’vatîê serê neynûkada mao, ezê

çawa bikim, köla bûka r’ûbixêlî? dilê dayka

teda þaxvedao.

-3-

Casim bego, lao, kela Bitlîsa þewitî binêr’

goveka dinê, Ç’îyayê h’emîdîya þewitî sor-

bûne, belekîê berfê xal k’etinê, ezê çûme

dîwana H’öseyn begê, Xetîf begê ger’yame,

ger’yame mîrekê bîstpênc göndê þêxa, minê

bala xwe didayê- derbekê dane bejn-bala Casim

begê min, tayê t’enê, ezê ser’a sekinîbûm, minê

bala xwe didayê, sê tîrê xûnê jorda hatin,

þiqitîne ser xala gerdenê.

Hey, lo, Casim bego, lao, ze’vê bîstpênc r’o-

jao, H’ena ze’vatîê serê neynûkada mao, ezê çawa

bikim köla bûka r’ûbixêlî? dilê dayka teda

þaxvedao.

-4-

Hey, lo, Casim, bego, lo, lao, ezê sûka Bitlîsa

þewitî k’etime, li vê navê, Bejna Casim begê min

zirave- not’la ta r’ih’ana devê avê, ez me’rima

Xwedê çûme dîwana H’öseyn begê, Xetîf begê

gelîyê Casim beg mîrekê bîstpênc göndê þêxa,

bira xêrê-wayê nevîne þêx ne’metê k’osa, çawa

ç’e’v kirine xölam xizmek’ara, derbekê dane bejn-

bala Casim begê min- tayê t’enê, nehiþtîye çend

saleka mîrtîê bike dewsa bavê.

Hey lo, Casim, bego, lo, lao, min ne dîto, ne

bînao, ze’vangê bîstpênc r’ojao, H’ena ze’vatîê

serê neynûkada mao, köla bûka salê r’ûbixêlî

dilê dayka teda þaxvedao.

-5-

Bejna Casim begêm zirave- t’êla ketê, Wê

þîndike Bitlîsa þewitî, derê vê mizgevtê, ezê

çûme dîwana H’öseyn begê, Xetîf begê,

ger’yame mîrekê, bîstpênc göndê þêxa, minê

bala xwe didayê, derbekê bejin-bala Casim

begêm, tayê t’enê dane, ezê ser cinyazê Casim

begê xwer’a sekinîbûm, minê bala xwe didayê, sê

tîrekê xûnê, jorda niqitî, hatin ser goveka vê

seh’etê.

Hey, lo, Casim bego, lao, min ne dîto, ne

bînao, ze’vangê bîstpênc r’ojao, H’ena ze’-

vatîê ser neynûkada mao, köla bûka r’û bi xêlî,

dilê mida þax vedao.

CaSim BeGê mîrê þêXa

-1-

Hay, delal, hay delal, ha-hay delal, e’dûlê

divê: “Herê, delalo, qörba, bir’e siyarê me

siyarbûne, germe, germa vê havînê, Pêþîya sele-

fê siyara xwe daye ç’iyayê e’vdile’zîmê, nîvê

siyara maye ger’a leylanê, gola Xatûnê, Paþîya

siyara maye Qir’êca mêrdînê”.

e’dûlê digo: “Herê, gelî kîkano, gelî milano,

h’erç’î kesê cawa dewrêþê e’vdî, siyarê

Ö’t’banê, lawkê ÿzdî, delalîê malê, xama binê

ber’îyê nava h’ezar h’evsid siyarê gêsîya ji min-

r’a bîne, ezê bidimê çar aþê mala bavê xwe- ber

ç’emê misrînê, heger h’eçar aþa qayîlnebûye,

deh ce’nîê bavê min hene, ezê bidime bi mizgînê.

Heger qayîlnebûne, çar qesir-qonaxê bavê min

hene, ji bajar’ê misrînê, ezê bidime bi r’i-

h’înê, Heger h’erçar qonaxa qayîlnebûne, ezê

serda bidim sedpêncî zêr’ê osmanîê- bi xezînê”.

de, bajo- de, bajo, r’êdûro, de, bajo, H’espê te

betilîyo, ji hevala mao, de, bajo, k’îskê te qöl-

byo, t’itûna te r’ijîya, de, bajo, e’va serê te sê

t’exto te bûye bela, de, tö bajo, malê me wane ser

çît-p’erdê zor t’emir ag’ayê milî teva xane,

sîng-berê min ter’a mêrg-çîmane, delalo, bajo,

mêvano, bajo.

-2-

Hay, lo, delal, ber’îya H’amûdîê ber’îke

r’aste, çiqasî dûze, dewrêþê e’vdî Pozê kela

mêrdînê serda xare, serda xûze, e’dûlê gazî dikir:

“Gelek kîkano, gelek milano, h’erç’î kesê

caweke xêrê ji alîê dewrêþê e’vdî, lawkê ÿzdî

nava h’ezar hevsid siyarê gêsîya ji minr’a bîne,

ezê bidimê malê dinê, h’ezar pênsid zêr’ê- bi

alt’ûze”.

de, bajo, de, bajo, r’êdûro, de, bajo, H’espê te

betilîyo, ji hevala mao, de, bajo, k’îskê te qöl-

byo, t’itûna te r’ijîya, de, bajo, e’va serê te sê

t’exto te bûye bela, de, tö bajo, malê me wane ser

çît-p’erdê zor t’emir ag’ayê milî teva xane,

sîng-berê min ter’a mêrg-çîmane, delalo, bajo,

mêvano, bajo.

-3-

Herê, lolo, delal, herê, lo, delal, me

derk’etîye steyra sivê, steyra r’ecilxêre,

delalê malê- dewrêþê e’vdî, lawkê ÿzdî, siyarê

Ut’banî nêre, H’eta devê derê konê zor t’emir

ag’ayê milî, minê nigê xwe lêdaye þimik, masê

zêr’e, Bi meþa kevotkê ezê hêdî-hêdî çûme

pêþîyê minê destê xwe avîte h’evsarê H’emdanî

nêre, min go: “lolo, delalo, ezê nizanim te li

þer’e, yanê xêre, delalê dilê min xeyîdîye, min-

r’a xevernade, serê bi zimêne”. min go: “lolo,

delalo, ezê te nadme bi h’emayê bi kinê, bi h’erdö

fêriz, p’elewanê xama binê ber’îyê, ji köþtinê,

ji malê a’lemê, navne t’êre, ezê te nadme kör’ê

Birahîm P’aþa- ji maleke zengû zêr’e, ezê te

nadme kör’ê Bedirxan begê mîrê bota, delû, t’êre”.

min go: “lolo, delalo, qörba, ez te nadme

Sölt’an ÿzîdê ÿzdîxanê, kö li Ç’iyayê þengalê

îsal h’ezar pênsid sale wana qedyaye, qöriþekî

wana ne gihîþtîye destê dewletê, ne hatye kasa

xendk’êre, nizam çima delalê dilê min xeyîdîye,

minr’a xevernade serê bi zimêne. min go: “lolo,

delalao, teyê goþtê min h’elandîye, teyê h’estîê

min r’izandîye, bala xwe bide- t’ilî-pêç’îyê

mine zêr’e, zeytûanî mînanî mom û þimayê

dih’elin, bi e’nîþka milê miva bû bizmare.

min go: “lolo, delalao, bona t’ilî-pêç’îê min

teyra serê xwe derxistîye ji hêlînê, me’ra serê

xwe derxistine ji qöla dîwêre”, ez me’rima

Xwedê ezê r’avim, xirxalê xwe biþkênim, ji

H’emdanî nêrr’a bikime cotek sole, ezê xizêma

pozê xwe derxim, jêr’a bikim hûr bizmare, ezê

kezîya serê xwe bibir’im, jêr’a tême r’îþî, bi

hevsare, Ji hada bira têk’eve binê ber’îê- nava

h’ezar h’evsid siyarê gêsî, bira xelq bêje: “ne

siyarekî bêp’ergale, Siyarekî jê delale, jê

þemale”.

Herê, delal, herê, delal, de, bajo, r’ûdûro, de,

tö bajo, H’espê te betilîyo, ji hevala mao, de, tö

bajo, k’îskê te qöl bûyo, t’itûna te r’ijyayo,

de, bajo, e’va serê te sê t’exto, te bûye bela, de, tö

bajo, malê me ser çît-berçît, p’erdê konê zor

t’emir ag’ayê milî teva xane, sîng i berê min

ter’a mêrg, çîmane, de, bajo, delalê dilê min, de,

bajo, mêvano, bajo.

deWrêþê e’Vdî