Meta analizi

META ANALİZİİ l ayd a Ü çü n cü

Sunum Akışı

Meta analizi nedir?Analiz-İkincil Analiz-Meta AnaliziMeta analizi kavramının tarihçesiMeta analizin amaçlarıMeta analizin avantajları Meta analizin uygulama aşamaları

Meta analizi örneği incelemesi

Meta Analizi Nedir?

Meta analizi, belirli bir konuda yapılmış, birbirinden bağımsız, birden çok çalışmanın sonuçlarını birleştirme ve elde edilen araştırma bulgularının istatistiksel analizini yapma yöntemidir.

Meta Analizi Nedir?

Meta-analizi, ayrı çalışmaların bulgularının birleştirilmesi ve eleştirilerin yeniden gözden geçirilmesi yöntemidir. Onun özgüllüğü, tek başına yargıya güvenmekten ziyade nicel yöntemleri kullanmasıdır. Bu, onu literatürlerin klasik gözden geçiriminden ayırır.

Analiz - İkincil analiz - Meta Analiz Analiz; bir araştırma çalışmasının verilerinin ilk olarak çözümlenmesi yani istatistiksel süreçlerin uygulanmasıdır.

İkincil analiz, aynı araştırma sorusuna yanıt aramak amacıyla araştırma verilerinin daha üst düzey istatistik süreçlerle yeniden çözümlenmesi yada eski verilerle yeni sorulara yanıt arama işlemidir.

Meta analiz ise analizlerin analizidir. Bulguların birleştirilmesi amacıyla bireysel çalışmalardan derlenmiş geniş bir analiz kümesinin istatistiksel analizidir.

Neden İhtiyaç Duyuldu?

Geçmiş yıllarda aynı konu üzerine yapılan çalışma sayısının az olması nedeniyle böyle bir analiz ihtiyacı olmayıp günümüzde aynı konu üzerine yapılan çalışma sayısının artması ile birlikte meta analizine hemen her bilim dalında ihtiyaç duyulur hale gelmiştir.

Tarihçe

1931 yılında Tippet, 1933 te ise Pearson birbirinden bağımsız şekilde p-değerlerini kullanarak istatistiksel anlamlılık testlerini birleştiren yöntemler önermişlerdir.

Meta analizi ilk olarak Karl Pearson tarafından 1904 yılında tifo aşısıyla ölüm oranı arasındaki korelasyonu inceleyen 5 farklı çalışmadan elde edilen verilerin analiz edilmesiyle uygulanmıştır.

Tarihçe

Çalışma sonuçlarını birleştirmenin nicel yöntemleri ilk kez 1930’ların başlarında tanımlanmış, 1970’lerde ilgi büyümüş ve özelikle sağlık alanında ilk uygulamaları görülmüştür. Glass 1976’da bu çeşit araştırmalara ilk olarak “Meta-analizi” adını vermiştir.

Meta Analizinin Amaçları

1. Örneklem büyüklüğünü arttırmak suretiyle istatistiki anlamlılığı artırmak,

2. Literatürde benzer çalışmalarda ortaya çıkan tutarsızlıkları değerlendirmek ve kaynaklarını araştırmak,

3. Etki büyüklüğünün (“effect size”) tahminlerini geliştirmek,

4. Çalışmanın başında düşünülmeyen sorulara yanıt bulmak,

5. Elde edilen bulgularla ileride incelenmesi gereken yeni araştırma konuları ortaya çıkarmak.

Meta Analizinin Avantajları

Eğer bireysel çalışmalar benzer bulgulara sahip ise, elde edilmiş sonuçların geçerliliği kuvvetlenecektir.

Bireysel çalışmalar istatistiksel anlamlılık ile sonuçlanmak için çok küçük örnekleme sahip olabilir, fakat meta analizi çalışmaların bulgularını birleştirerek bunun üstesinden gelebilir.

Eğer bireysel çalışmalar benzer bulgulara sahip ise, onları birleştirmek çalışılan diğer ilişkilerin gücünü veya bir müdahalenin etkisini daha iyi tahmin etmeyi sağlayabilir.

Meta Analizi Hangi Tür ÇalışmalaraUygulanabilir?

Meta analizi herhangi bir türdeki niceliksel çalışmalara uygulanabilir:

kontrollü klinik çalışmalar,yarı deneyler, gözlemsel çalışmalar (kohort, vaka-kontrol çalışmaları, ...) gibi.

Uygulama Aşamaları1. Problemi tanımlama,

2. Meta-analizine bireysel çalışmaları dahil etme kriterlerini belirleme,

3. Bireysel araştırmaları elde etme,

4. Meta-analiziyle ilişkili karakteristiklere göre her bir çalışmayı kodlama ve sınıflandırma,

5. Bireysel çalışmaların bulgularını birleştirme,

6. Meta-analizinin bulgularını rapor etme.

1. Sorunun Belirlenmesi ve Tanımlanması

Araştırma sorusu açık ve net bir şekilde ortaya konulmalıdır.

Araştırma sorusu tespit edilmeli,Bağımlı ve bağımsız değişkenler

tanımlanmalı,Konu çok genel seçilmemeli ancak veri

bulmada sıkıntı yaratacak kadar da dar kapsamlı olmamalıdır.

2. Meta Analizine Alınacak Çalışmaların Seçilmesi

Bir çalışmanın meta-analizine dahil edilmesi veya çıkarılması için kriterler önceden ve yapılmak istenen meta-analizin hedefi doğrultusunda belirlenmelidir.

Hedef, meta-analizinden ne öğrenilmek istendiğidir.

Meta-analizine çalışmaların objektif bir seçimini sağlamak için, kriterlerin belirlenmesi yanında bu kriterlerin uygulanması da önem taşır. Çalışmaların dahil edilmesiyle ilgili kararlar, onların sonuçları tarafından etkilenmemelidir. Çalışmaların seçiminde eğer mümkün ise, “körleme” yapılmalıdır.


Düşük kalitedeki çalışmaların meta-analizine dahil edilmesini savunmanın dayanakları şunlardır:

Çalışmaların artan sayısının incelenen konunun çeşitli koşullarda incelenmesine izin vereceği, istatistiksel testlerin gücünü arttıracağı ve daha dar güven aralığını vereceği;

Eğer bir etki gerçekten var ise, çalışmaların artan sayısı ile, bu tutarlılığın tüm koşullarda daha inandırıcı bir şekilde gösterilebileceğidir. Diğer taraftan, eğer etki sabit değil ise, çalışmaların artan sayısı ile, bu tutarsızlığı saptamak ve belki de onun kaynaklarını açıklayabilmek mümkün olacaktır.


Bir meta-analizine dahil edilen çalışmaların kalitesinde farklılıklar bulunduğu zaman seçilebilecek olası yaklaşımlar sunulmuştur:

1. Bulguları birleştirmeden önce kötü kaliteli çalışmaları çıkarmak,

2. Farklı kalitede olan çalışmaların bulgularını kıyaslamak,

3. Eğer çok az veya hiçbir çalışma meta-analizine kabul edilebilir standarda ulaşamıyor ise, meta analizini terk etmek ve daha iyi araştırmalar yapılması için araştırmacılara çağrıda bulunmak.


Yayımlanmamış ve Kayıp Çalışmalar

Bir meta analizinde konuyla ilgili yayınların toplanması sırasında, literatür tarama yöntemlerinin bir çoğunun birlikte kullanımı önerilmektedir. Değişik kütüphanelerde değişik kaynaklar bulunabilir.

Poynard ve arkadaşları (1985), karaciğer hastalıklarıyla ilgili olarak 34 derginin elle taranmasının 208 rassal kontrollü klinik çalışmayı açığa çıkarmasına rağmen, sadece bunların % 51’inin online (MEDLARS) kaynak araştırmasında bulunduğunu bildirmişlerdir.

Yayımlanmamış Çalışmalar

Bir meta analizine, eğer mümkün ise, yayınlanmamış çalışmalarda dahil edilmelidir. Yayınlanmamış çalışmaların bulgularının daha az güvenilir olması muhtemeldir, çünkü yayınlanmak için kabul edilebilir bulunmamıştır. (Chalmers ve arkadaşları (1990) ile Easterbrook ve arkadaşları (1991))

Kayıp Çalışmaların Etkileri

Yayınlanmamış çalışmalar gibi, kayıp verilerin de meta-analizinin sonuçlarını bozucu bir etkisi olabilir. Bu nedenle, özellikle aşağıdaki durumlar söz konusu olduğunda araştırmacılarla temas kurup, daha ileri bilgi toplamak yararlı olur:

Çalışma raporu, açık bir şekilde yöntemleri tanımlamıyorsa,

Çalışma, bir özette (“abstract”) rapor edilmiş ise,

Yerleştirildikleri tedavi rejimini kabul etmeyen deneklere veya izlemede kaybolanlara ne olduğu hakkında hiçbir bilgi sağlanmamış ise.

3. Çalışmaların Kodlanması ve Sınıflandırması

Çalışmanın istatistiksel işlemlerinin sürdürülmesi sırasında incelenen araştırmalar arasında bir bütünlük sağlanabilmesi amacıyla araştırmaların kodlanması ve sınıflandırılması gereklidir. Bu işlemin yapılması için öncelikle çalışmada kullanılacak değişkenlerin belirlenmesi zorunludur.

4. Bireysel Çalışmaların Bulgularının Birleştirilmesi

Çalışmaya alınan araştırmalarda kullanılan istatistiksel yöntemlerin (F testi, t-testi vb. ) öncelikle ortak ölçülere dönüştürülmesi gereklidir. Ortak ölçülerin uygulanmasının güç olduğu durumlarda ise, etki büyüklüğü yöntemi uygulanmalıdır.

Meta analizinde farklı çalışmalardan elde edilen sonuçlar kullanıldığından her çalışma için etki büyüklüğü hesaplanarak standart değerler elde edilir.


Analizin karakterine göre farklı etki büyüklüğü indeksleri kullanılabilir;

Sayısal sonuçlar için: ortalama, Nominal sonuçlar için: oran, Sonuçlar bağlantıyı

gösteriyorsa: korelasyon gibi.

Analize dahil edilen çalışmaların hepsinin

aynı etkiyi tahmin etmesi varsayımına

dayanır.

Sabit Etki Modeli


Sabit etki modeli için çalışmalar arası değişkenliği modellemede literatürde iki yöntem mevcuttur:

ANOVA’ya meta analitik yaklaşım Regresyona meta analitik yaklaşım

Etki büyüklükleri arasındaki farklılığın örnekleme hatasının yanında evrendeki çeşitlilikten

kaynaklandığını varsayar.

Tesadüfi Etki Modeli


Rassal değişkenlik tahmini elde etmek için iki yöntem vardır:

Momentler Yöntemi Maksimum Benzerlik Yöntemi

Meta Analizi Programları

Metawin

CMA

SPSS

Excel

6. Meta Analizi Bulgularının Raporlaştırılması

Çalışmayla ilgili tüm analizler yapıldıktan sonra, çalışmanın raporlaştırılması gerekmektedir. Raporda belirlenen alanın tanımlaması, varsayımları, sınırlıkları, araştırmaya temel teşkil eden araştırmaların künye bilgileri (ülke, tarih, örneklem vb. bilgiler) yer almalıdır.

Meta Analizi RaporuMeta Analiz Çalışması

Başlık Meta analizi tanımlama

Özet Formatlı özet Tanımlar

Giriş İlgilenilen araştırma sorusuÇalışma tasarımları Çalışma populasyonunun tanımı

Yöntem Literatür taraması, dil kısıtlaması, çalışmaların seçimi, verilerin toplanması, kalite kontrolü, sentez yöntemi

Sonuçlar Seçim işlemi: Akış diyagramı, sonuçların özetlendiği graifk (forest plot), heterojenite testi sonucu, sonuç ve %95 güvenlik aralığı, duyarlılık analizi, meta-regresyon sonucu

Tartışma Ana bulguların özetlenmesi, olası bias (yanılgı/taraf tutma) kaynaklarının ve heterojenitenin tartışılması

Meta Analizinin Cevap Vermesi Gereken Sorular

1. Çalışmalar nasıl bulunmuştur?

2. Çalışmalar nasıl seçilmiştir?

3. Çalışmaların ayırıcı yönleri, meta-analizini haklı çıkarmak için yeterince benzer midir?

4. Çalışmalar ne kadar iyi dizayn edilmiş ve uygulanmıştır?

5. Çalışmaların bulguları, onları birleştirmeyi haklı çıkarmak için yeterince tutarlı mıdır?

Dinlediğiniz için teşekkürler…

KaynakçaMeta Analizi, S. Akgöz, İ. ERCAN, İ.KAN,Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 2004

Sağlık Bilimlerinde Meta Analizi, S.BALCI, C.BAYDEMİR, Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2015

Program Değerlendirmede Meta Analiz ve Meta Değerlendirme Yöntemleri, M.SAĞLAM, İ.YÜKSEL, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2007

Meta Analizi, E. Çarkungöz, B.Ediz, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik ABD, 2009

Presentations & Public Speaking

Meta analizi