آداب و رسوم بختیاری ها

 آداب شكار جوانان بختیاری

سالهاست كه در بین بختیاری ها رسم شكار وجود دارد و هنوز هم پس از گذر سالیان سال به اجرا در می آید. در ایل بختیاری رسم بر این است كه جوانان

برومند بختیاریها كه به سن ازدواج رسیده اند قبل از عروسی، برای تهیه گوشت مورد نیاز جهت غذای مراسم شادی به شكار می روند. بر طبق این سنت قدیمی

مادر جوان آماده شكار مشغول تهیه نان سنتی می شود، خواهران و دختركان بختیاری مشك می زنند تا جوان شكارچی دوغ تازه و كره محلی را همراه خود ببرد در این بین نامزد جوان شكارچی هم بیكار نمی ماند و مشغول دوختن لباس شكار

می شود. 

در بختیاریها روز شكار، به كمر جوان شكارچی شال شكار می بندند كه معموال توسط برادر بزرگتر، دایی یا پدر انجام می شود. جوان باید به كوه كالر برود و

بزكل شكار كند بزكل، بز یكشاخی است كه بسیار چاالك و تیز می باشد و شكار آن بسیار سخت است، شكار بز كل افتخار بختیاری ها و دلیل بر شجاعت، رشادت

و دلیری آنهاست. جوان توسط افراد فامیل و خویشان بدرقه می شود و راهیشكار می گردد.

  بعد از چند روز كه پیروزمندانه به ایل بازگشت مراسم عقد و ازدواج جوان صورت می گیرد و گوشت شكار جهت تهیه غذای عروسی استفاده می شود. رسم شكار

سنتی قدیمی است كه ریشه در آداب اصیل بختیاری دارد و بسیار دیدنی است. 

 آداب سوگواری بختیاری ها

از آنجا كه مردم بختیاری ذاتا مردمی مهربان و غمخوار هستند به محض از دست دادن عزیزی ار اقوام، برای دلداری و تسلی خاطر بازماندگان به خانه آنها می روند

و با تمام وجود به همدردی و عزاداری می پردازند- بر طبق سنتی قدیمی پیرزنان بختیاری در غم از دست دادن جوانان ترانه ای غم انگیز و سوزناك را به زبان

شیرین لری بختیاری زمزمه می كنند و بقیه زنان هم او را همراهی می نمایند این

آواز غم انگیز به نام »گاگریو« معروف كه نوای حزن انگیز آن به همراه ساز چپخبر از روزی غم انگیز دارد.

  هفته و چهلم به–رسم است كه اقوام هم در پرداخت هزینه های مراسم سوم

بازماندگان كمك مالی كرده و تا جائیكه در توان دارند به بازماندگان یاری می رسانند. اگر به سرزمین بختیاری سفر كرده باشید حتما شیرهای سنگی را بر مزار

آنها دیده اید كه بازهم بر طبق آدابی قدیمی بر سر خاك مردان دلیر بختیاری به نشانه دالوری آنها شیر سنگی را نصب می كنند كه به نام »بردسنگی« معروف می

باشد. 

 آداب مخصوص مردان بختیاری در پوشش

سالهاست كه مردان بختیاری از چوقا كه گاهی هم چوخا نامیده می شود استفاده می كنند كه نوعی عبای دهقانی است و زنان بختیاری با سلیقه خاصی آنرا از پشم

سفید طبیعی می بافند و در بافت آن از خطوط عمدی آبی تیره یا مشكی استفاده می كنند، یك قرن پیش یكی از خوانین بختیاری چوقا را به میان مردم بختیاری آورد

كه پیرزنی از توابع لرستان به او هدیه داده بود و پس از آن پوشیدن چوقا در بینمردمان بختیاری متداول شد.

  مادة اولیه چوقا پشم است كه زنان بختیاری آن را به گونه ای نازك و ظریف می

سانتیمتر و70 تا50ریسند و روی دستگاههای ساده بافت، نواری با عرض حدود متر می بافند كه این نوار از دو قسمت مساوی و متفاوت تشكیل می5/2طول

شود. قسمت باال را »تهده نشقه« و قسمت پایین آنرا »تهده ساده« می نامند. بلندی چوقا حدودا تا سر زانو می رسد و جلوی آن كامال باز است در حال حاضر بهترین نوع چوقا توسط زنان طایفة »كیارسی« بافته می شود. بافت یك چوقا

روز طول می كشد.30 تا20حدود  

شلوار دبیت هم از دیگر اجزا لباسهای محلی مردان بختیاری است شلواری بسیار متر پارچه استفاده می شود و5/2گشاد از جنس دبیت سیاه رنگ كه در دوخت آن

خیاطان محلی آنرا به صورت كیسه ای دولنگه می دوزند كه در باالی آن سه راهمتر كش را درآن می كنند.3كش دارد و

  متر از پارچه چلواری سفید است كه به صورت8شال مردان بختیاری به اندازه

شال در آورده و دور كمر می پیچانند و گره های ریزی برای نمای آن از سر خود همان پارچه درست می كنند. كاله نمدی هم یكی دیگر از اجزای لباس محلی

مردان بختیاری است همینطور گیوه ملكی كه برای پوشش پاها مورد استفاده قرارمی دهند.

 

  و اما زنان پر تالش بختیاری هم از لباسهای محلی زیبایی استفاده می كنند، كه از

متر پارچه4بهترین پارچه ها دوخته می شوند برای دوخت پیراهن زنان بختیاری استفاده می شود كه به صورت مدل چاك دار آنرا می دوزند كه از دو قسمت كمر چاك دارد و پایین آن به صورت كلوشی است. شلوار زنان بختیاری به قدری چین

متر10دار د گشاد است كه مثل دامنی به چشم می خورد در دوخت این شلوار پارچه استفاده می شود از دیگر لباسهای محلی می توانیم به می نا و لچك و جلیقه

و كلجه كه به صورت كت است و از بهترین و از بهترین مخملها درست می شوداشاره كنیم.

 

 آداب عقد و ازدواج در بختیاری

به طور كلی ازدواج در قوم بختیاری رسومی دارد یا به صورت ناف بران كه دختر و پسر را از همان كودكی برای هم نامبر می كنند و وقتی به سن ازدواج رسیدند

رسم و رسوم نامزدی و عقد را به جا می آورند كه امروزه آداب ناف بران كم رنگ شده، امروزه بستگان داماد برای نامزدی به خانه عروس می روند و رسما مراسم خواستگاری انجام می شود و مادر داماد روسری زیبایی روی سر عروس خانم می

كند كه مانند همان انگشتری نامزدیست و نشانه نامزدی آنان است.

  خانواده عروس هم نبات و شیرینی را به معنی قبول پیشنهاد به اقوام داماد می

دهند، یكی از رسوم قدیمی بختیاریها هنگام ازدواج این است كه دختران نامزد شده شروع به بافتن قالیچه می كنند تاهنگام عروسی همراه خود به خانه داماد

ببرند، نوع قالیچه، كیفیت و زیبایی آن حكایت از هنرمندی عروس خانم دارد برای همین دختركان بختیاری سعی می كنند این قالیچه را در نهایت زیبایی و خوب

ببافند. 

یكی دیگر از آداب كهن ازدواج در بختیاری مربوط به شب عروسی است كه اقوام و بستگان داماد پس از صرف شام به خانه عروس خانم می روند و در حین اینكه

آئینه و شمعدان آنها به دستان اقوام عروس خانم را با شور و نشاط و هلهله راهی

خانه داماد می كنند كه در بیشتر روستاهای بختیاری عروس را سوار بر اسب می كردند و بقیه پیاده به طرف خانه راه می افتادند.در مراسم ازدواج بختیاری ها

صدای ساز و دهل- رقص محلی و تركه بازی- خواندن ترانه های شاد آهای گل ودوال آل هم از دیگر آداب اصیل این مراسم است.

  یكی دیگر از آداب اصیل كه هنوز هم در بعضی دهات بختیاری انجام می شود اینست كه وقتی عروس را به خانه داماد می برند اطرافیان به طور شوخی

دستبردی به اثاثیه منزل عروس یا داماد می زنند كه دقت و هوش اقوام طرف مقابل را امتحان می كنند مثال وقتی اقوام داماد به دنبال عروس خانم می روند

یكی از زنان بستگان داماد لیوان یا سینی و یا گلدانی را از خانه عروس خانم دستبرد می زند، اگر اقوام عروس خانم متوجه نشوند آن شی را با خود می برند و

–فردای آن روز به خانه عروس می فرستند وقتی عروس به درخانه داماد رسید

آتش بزرگی را فراهم می كنند و عروس خانم را چندبار به دور آتش می چرخانند وسپس خونریزی می كنند و سر میش یا بره ای را می برند.

  اما فردای شب عروسی مراسم پشت پرده یا پاتختی اجرا می شود به این صورت كه مادر عروس ظرفی از برشتوك و غذاهای تزئین شده و خلعتی را برای عروس و داماد به خانه داماد می فرستند كه همراه این هدایا چند نفر از بستگان عروس

هم به خانه عروس و داماد می روند.

آداب عید نوروز در بختیاری ها

طور معمول دو هفته قبل از عید شروع می شود به استقبال سال نو می روند. فرشهای آویخته از در و دیوار بیشتر از هر چیز دیگر به انسان یادآوری می کند که

و ماش برای تهیه سبزه عید نزدیک است، آب ریختن دانه هایی مانند گندم، عدسسفره هفت سین نیز از حدود ده روز قبل از عید آغاز می شود.

در بختیاری به خاطر موقعیت طبیعی و اقلیم کشاورزی به سبزه عید اهمیت زیادی ها اغلب یک یا سه است چراکه سبزه نشانه شروع سالی داده می شود و سبزه

 سبز و پر برکت به خصوص در زمینه زراعی است. در گذشته ای دور سبزه را از صحرا می چیدند، آنرا در بشقابی می گذاشتند و پای آن را خاک ریخته و برای سبز ماندن به آن آب در بختیاری با خانه تکانی که به می

دادند. چهارشنبه سوری نیز در این منطقه از قدمت زیادی برخوردار است شب چهارشنبه آخر سال مردم با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن سالمتی و رزق و روزی و پایان غم را طلب دارند. پریدن از روی آتش سه بار تکرار می شود. هنگام پریدن

 از روی آتش شعر زیر را می خوانند: شادی هر روز ایکنم        تش تش نوروز ایکنم

زردی مو سی تو           سرخی تو سی مومحنت بره روزی بیا              غم بره شادی بیا

تعداد آتش ها را نیز مانند سبزه ها فرد می گیرند و معتقدند کسی از روی آتشزوج بپرد سال آینده چهارشنبه سوری نخواهد داشت.

در مناطق بختیاری به چهارشنبه سوری "چهارشنبه سیری" یا "تش پرک" میگویند.

تهیه گندم برشته که به آن گندم بو داده می گویند از رسوم دیرینه این منطقه است به طور معمول گندم برشته را با شاهدانه مخلوط می کنند و در روز عید،

عیدی می دهند. برای تهیه گندم برشته، گندم را پس از شستن در شیر می  جوشانند و بعد روی ساج یا تاوه تهیه می کنند.

یکی دیگر از رسوم این منطقه برگزاری عید رفتگان است، این عید که یک روز پیش از روز عید برگزار می شود "عید علفه" یا عید کوچک نیز خوانده می شود،

در این روز مردم به زیارت اهل قبور می روند و روی مزار آنها سبزه می گذارند.زنان در روز قبل از عید به سر و دست های خود حنا می گذارند.

رسم سمنو پختن نیز از رسومی است که در این نقطه به آن اهمیت زیادی داده می شود. با توجه به پیوند سنتهای ملی و مذهبی سمنو را از حضرت زهرا )س(

می دانند و معتقدند سمنو وقتی کامل پخته می شود که حضرت زهرا دست خود راروی آن بگذارند.

قبل از تحویل سال نو سفره هفت سین را پهن می کنند عالوه بر هفت سین  گذاشتن قرآن، گالب، آینه، تخم مرغهای رنگی، و انواع آجیل ها و میوه و شمع یا

چراغی )که تا هنگامی که خودش خاموش نشود خاموش نمی کنند( در سفرهمردم مرسوم است.

عشایر بختیاری همزمان با تحویل سال به مکان سبزتری رفته و سیاه چادر خود را در آنجا برپا می کنند، در هنگام تحویل سال بزرگ خانواده قرآن می خواند و همه

 برای شروع نیک یا قرآن می خ.انند یا روی آیات قرآن نگاه می کنند.

پدر خانواده بین صفحات قرآن پول گذاشته و بعد از تحویل سال آن پول را بیناعضای خانواده تقسیم می کند این پول نشانه برکت و رزق و روزی است.

مردم منطقه بختیاری به طور معمول به قدم اولین کسی که روز عید پایش را در خانه می گذارد معتقدند. اگر کسی قدمش برای اهالی خانه خوب بوده باشد از او

دعوت می کنند تا اولین کسی باشد که به خانه آنها وارد می شود.