DEMİRYOLUNA GİRİŞ

TERMİNOLOJİ

T E M E L KA V R A M L A R , T

A N I ML A R

TERMİNOLOJİ NEDİR?

Terim bilimi

DEMİRYOLU TERMİNOLOJİSİ NEDİR?

• Demiryolunda kullanılan, kavramlar ve terimleri kapsayan tanımlar

İSTASYON TESİSLERİ

Giriş işaretleri veya yoksa baş makaslar içinde bulunan bütün tesisler.

GAR / İSTASYON• Demiryoluyla yolcu veya

eşya ulaşımını sağlamak amacıyla kurulan tesis, trenlerin durduğu ve yolcu veya yük indirip bindirdiği, yükleyip boşalttığı yerdir.

Durak

• Sadece yolcu hizmetlerine ayrılmış olan yer

Makas

• İstasyon ve saydinglerde bir yoldan diğer bir yola geçişi sağlayan yol tesisleri

ARMUT HATTI

• Genellikle büyük garlarda bulunan demiryolu araçlarının dönüş işleminin yapıldığı hat

BARINMA YOLU

• İstasyon ve saydinglerde ana yolun dışında kalan sapmalı yollar

GABARİ

• Demiryolu güzergahında taşıtların bir engele çarpmadan geçebileceği alanı gösteren çerçeve.

• Yük Gabarisi: Taşınacak yükün demiryolu hatlarında emniyetli bir biçimde taşınabileceği değerleri gösterir.

• Yapı Gabarisi: Demiryolu tesislerinin sınırını gösterir. Yapı gabarisi çizgisini aşan yükleme değerleri taşımaya kabul edilmez.

İltisak / Bağlantı Hattı

• İstasyonlardan veya iki istasyon arasından bir makasla ayrılan, bir fabrika veya kuruluşa bağlanan özel hat.

Köryol

• Bir tampon tesisatı, beton duvar ve benzeri ile son bulan, devamı olmayan yol.

Lojistik Merkez

• Yük taşımacılığını etkinleştirmek amacıyla, farklı işletme ve taşıyıcılara hizmet sunmak üzere örgütlenmiş birimlerdir.

Manevra Sahası

• Manevra işlerinin yapıldığı, trafikte kullanılan hatların dışında kalan saha.

Müselles

• Üçgen, genellikle üç demiryolu hattının buluştuğu yerde bir yönden gelen treni diğer iki yönden herhangi birine gönderebilmek için kurulan üç makastan oluşan üçgen hat tertibatıdır.

Doldurma – Boşaltma Rampası

• Eşya yükleme ve boşaltma işleri için kullanılan tesis

Döner köprü / Plaktorna

• Bir daire parçası üzerine kurulan depolarda depodan gelen lokomotifin (gerekirse istenilen yönde gidecek biçimde de çevrilerek) çıkış hattına aktarılmasını sağlayan yere dikey bir eksen üzerinde dönebilir demiryolu hat parçası.

Tren Feribotu

• Demiryolu araçlarının taşınmasında kullanılan vapurların genel adıdır

Demiryolu Bağlantılı Liman

• Gemilerin kargolarını boşaltıp yüklediği, ticaret merkezinibarındıran ve genellikle gümrük de bulunduran, ana demiryolu hattına bağlantısı olan liman.

ÇEKEN – ÇEKİLEN ARAÇLAR

Cer

• Çekme gücünü ve çekme gücü bulunan araçları anlatır

Çeken araç / Lokomotif / Makine

• Çeşitli enerji kaynaklarından (kimyasal, elektrik vb.) yararlanarak bu enerjiyi hareket enerjisine çeviren, kendi kendine hareket eden ve bağlanan vagonları (çekilen araçlar) çeken, iten veya manevrasını yaptıran demiryolu taşıtı.

Buharlı Lokomotif

• Güç üretimini bünyesinde bulunan buhar kazanındaki suyun kaynatılarak yüksek basınçlı ve yüksek sıcaklıklı buhar haline getirilmesi ile mekanik enerjiye çeviren lokomotif

Dizel lokomotif

• Güç üretimini bünyesinde bulunan bir dizel motoru aracılığıyla, fosil yakıttaki kimyasal enerjiyi mekanik enerjiye çevirerek yapar.

Elektrikli Lokomotif

• Elektrik enerjisini bir akım toplayıcı (pantograf) aracılığıyla bir havai hattan alan ve elektrik motorları aracılığıyla mekanik enerjiye çeviren lokomotif.

Çekilen araç / Vagon

• Kendi tahrik gücü bulunmayan, bir Cer aracı tarafından çekilerek veya itilerek hareket ettirilen, üzerinde yük veya yolcu taşımaya elverişli raylı sistem aracı.

Yük Vagon Türleri

• Kapalı Vagon• Açık Vagon• Platform Vagon• Sarnıçlı Vagon• Özel Vagon

Kapalı Vagon

• Her türlü ev eşyası, gıda maddesi, torbalı çimento, gübre, canlı hayvan ve dış hava koşullarından etkilenen eşya taşımaları için kullanılır.

Açık Vagon

• Dış hava koşullarından etkilenmeyen eşyalar, kömür, maden, kum vs. taşımaları için kullanılır.

Platform Vagon

• Konteyner, tarım makineleri, uzun eşya vb. yüklerin taşınmasında kullanılan vagon türü.

Sarnıçlı Vagon

• Sıvı yüklerin (akaryakıt, su, süt vb.) taşınmasında kullanılan vagon türü.

Özel Vagon

• Diğer vagonlarla taşınamayan yüklerin (trafo, jeneratör, reaktör vb. havaleli ve ağır) taşınmasında kullanılır.

Yolcu Vagon Türleri

• Kompartmanlı Vagonlar• Pulman Salon Vagonlar• Yataklı Vagonlar• Yemekli Vagonlar

Kompartmanlı Vagonlar

• Karşılıklı koltukları bir kapı ile koridordan ayrılmış yolcu bölmesi olan vagonlar.

Pulman Salon Vagonlar

• Salon tipi olup, 2+2 veya 1+2 oturma düzeni olan yatar koltuklu vagonlar.

Yataklı Vagonlar

• Bir kapı ile koridordan ayrılmış olan, koltukları altlı üstlü iki yatak haline getirilebilen, yolcu bölmeli vagon.

Yemekli Vagonlar

• Yemek oturma düzeni ve yemek hizmeti verilen vagon türü.

Furgon

• Personel vagonu.

Boji (bogi)

• Tekerlek grubu

Boji

Tekerlek takımı

Boden

Fren • Demiryolu taşıtlarını

durdurmaya veya yavaşlatmaya, duran bir taşıtın harekete geçmesini önlemeye yarayan düzenek.

Kullanılan frenler nitelikleri bakımından ikiye ayrılır;

• Hava Freni• El Freni

Apleti

• Genellikle sert fren yapılması nedeniyle tekerleğin ray üzerinde dönmeden kayması veya çeşitli nedenlerle ezilmesi sonucu tekerleğin yuvarlaklığındaki bozulma

Deray / Dray

• Demiryolu taşıtının çeşitli nedenlerle raydan çıkması.

Koşum Takımı

• İki demiryolu taşıtını birbirine bağlamak için kullanılan ekipmanın genel adı.

Sabo

• Demiryolu taşıtlarında tekerleğin yuvarlanma yüzeyine sürtünerek taşıtın hareketini yavaşlatan veya durduran aparat.

Kroşe • Klasik koşum takımında

tamponlar arasındaki boşluğu istendiği gibi almaya yarayan bir tarafı ait olduğu taşıtın kancasına bağlı, diğer tarafı ise bağlanan aracın kancasına geçirilen, ters ve düz vidadan oluşan parça.

Basamak (Marşpiye)

• Vagonlardan birbirine geçilemediği dönemde, vagon dışındaki sahanlık basamakları.

Buden/boden

• Demiryolu ve hafif raylı taşıma araçlarında tekerleklerin iç tarafında bulunan çıkıntıya verilen ad.

Manevra

• Lokomotif ve vagonlar ile diğer demiryolu çeken ve çekilen araçların tek tek veya birbirine bağımlı olarak dağıtılması, toplanması veya birleştirilmesi veyahut tren teşkil edilmesi için yapılan tüm hareketlerdir.

Ranfor/Destek

• Özellikle rampa çıkışlarında trene önden veya arkadan destek veren makine.

Katar/Dizi/Tren

• Mevcut kurallara göre hazırlanarak seyredecek bir veya birkaç çeken araç ile bir veya birkaç çekilen araçtan ya da bir veya birkaç çeken araçtan oluşturulan personeli tarafından teslim alınmış olan dizi.

TREN TÜRLERİ

Yolcu TreniYük Treni

Hizmet Treni

YOLCU TRENİ• Konvansiyonel Yolcu Treni• Hızlı Tren• Yüksek Hızlı Tren• Banliyö Tren• Karma Tren

Konvansiyonel Yolcu Treni

• 160 km saate kadar hızda çalıştırılan, buharlı, dizel veya elektrikli lokomotifle çekilen yolcu trenleri.

Hızlı Tren

• 160 km ile 250 km arasında hız yapabilen yolcu taşınan tren seti.

Yüksek Hızlı Tren

• 250 km ve üzeri hız yapabilen yolcu treni setleri.

Banliyö Tren

• Türkiye’de İzmir, İstanbul ve Ankara’da TCDD tarafından işletilen şehir içi toplu taşıma sistemi.

Karma Tren

• Dizisinde yük vagonu da bulunan, işledikleri bölgenin istasyon ve durakları arasında yolcu ve yük taşıması yapan trenlerdir.

Yük Trenleri

• Blok Yük Treni• Konvansiyonel Yük Treni

Blok Yük treni

• Belirli merkezler arasında demir cevheri, kömür, konteyner ve benzeri programlı yük taşımalarının yapıldığı, işletme zorunluluğu dışında ara gar ve istasyonlarda durdurulmayan ve manevra yaptırılmayan, belli vagon dizileri ile sefer ettirilen trenlerdir.

Konvansiyonel Yük Treni

• Blok trenlerin dışında kalan diğer tüm yük trenleri

Hizmet Treni• Demiryolu işletmesinin çeşitli hizmetleri için sefere

konulup işletilen trenlerdir.1) Tek lokomotifler; destek veya herhangi bir amaçla seyir ettirilen, bir veya birkaç lokomotiften oluşan trenlerdir.2) İmdat lokomotifi ve trenleri; herhangi bir kaza veya olay nedeniyle işletilen trenlerdir.3) İş treni; demiryolunun yapım, bakım ve onarım ile kontrol hizmetlerinin yapılması amacıyla işletilen trenlerdir.

TRAFİK YÖNETİMİ

Tren trafiğinin emniyetli bir şekilde yapılmasını sağlayan yönetim

sistemleri

Seyrüsefer/Trafik

• Gidiş – geliş trafik.

Orer

• Seyir planı, trenlerin zaman trafiğini gösteren hareket çizelgesi.

Trafik Cetveli / Föydömarş

• Trenlerin ilk çıkış istasyonu ile son varış istasyonuna kadar olan varış, duruş, kalkış, buluşma, öne geçme işlemleri ile yolda meydana gelen her türlü aksaklık ve düzensizliklerin kaydedilmesine yarayan, trene ait işlemlerin kontrolüne, lokomotif ve vagonların hareketlerine ait istatistiki bilgilerin tespitine ve işletme sonuçlarının değerlendirilmesine esas teşkil eden form.

İşaret

• Trenlerin trafiği ile ilgili emirlerin görevli personele iletilmesi için kullanılan ve yönetmelikte, renk, şekil ve boyutları belirtilmiş, sabit veya hareketli, mekanik olarak veya elektrikle veya elle kullanılan araç ve malzemeler ile düdükle veya insan sesiyle veyahut kol hareketleriyle ve çeşitli renkte ışıklarla verilen tüm işaretler

Hareket memuru diski

• Nöbetçi hareket memurları tarafından kullanılan yuvarlak levha.

Sinyal

• Üzerinde iki, üç veya dört renkli lambası bulunan çelik boru, konsol veya köprüler üzerine yerleştirilmiş, çeşitli renk bildirileri vererek demiryolu trafiğini düzenleyen ve türlerine göre tanımları aşağıda belirtilen tesisler.

Sinyalizasyon

• Yüzlerce kilometreyi kapsayan bir alan içinde trafik sinyallerini düzenleyen sistem.

Elektrifikasyon

• Demiryolu işletmesinde elektrik enerjisinden yararlanılması ve elektrikli işletmeye geçilmesi işlemidir.

Kataner

• Elektrikli tren enerji hattı.

Pantograf

• Demiryollarında elektrikli taşıtların havai hattan elektrik alan parçası.

Blok• Sinyalizasyon sisteminin

uygulandığı bölgelerde, aynı anda içinde tren, lokomotif, makina ve tren gibi işlem gören bir tek demiryolu aracının bulunmasına izin verilen ve bu araç seyirlerinin sinyal bildirileri ile idare edildiği, sınırları kumandalı veya otomatik sinyallerle belirlenmiş yol kesimini,

BLOK

TMİ

• Trenlerin trafiğinin merkezden telefonla idaresi sistemi

TSİ

• Trenlerin trafiğinin elektrikli sinyallerle merkezden idaresi sistemi

Buluşma

• Tek hatlarda ayrı veya aksi yönlerden gelen trenlerin bir istasyon veya saydingde birbirleri ile karşılaşmalarını,

Öne Geçme

• Aynı yöne giden iki trenden, arkadaki trenin bir istasyon veya saydingde öndeki trenin önüne geçmesi

Sayding

• Trenlerin Sinyalle İdaresi sisteminin uygulandığı bölgelerde trafiğin akıcılığını ve hat kabiliyetini artırmak amacı ile istasyonlar arasında buluşma ve öne geçmelerin, gerektiğinde yolcu ve yük taşımacılığının yapıldığı, ana yola yardımcı yolların bulunduğu yer

Rötar/Tehir

• Gecikme

HAT BOYU TESİSLERİ

Tüm demiryolu hattı boyunca, istasyon tesislerinin dışında kalan tüm tesisler.

Anayol / Hattı Cari

• İstasyonları birbirine bağlayan ve iki istasyon giriş işaretleri arasında kalan yol ile istasyon ve saydinglerde sapmasız geçilen yollar, esas hat.

Çok yollu hat

• Birden fazla ana yolu bulunan hat

Kurp / Viraj

• Demiryolunun düz olmayan, sağa ve sola virajlarından her biri.

Hemzemin geçit

• Karayolu ile demiryolunun birbirini kestiği, alt veya üst geçidi olmayan bariyerli ve bariyersiz geçitleri

Bariyer

• Hemzemin geçitleri, karayolu araçlarına kapayıp açmaya yarayan ağaç, PVC veya metalden yapılmış otomatik ve elle çalışan gereci.

Köprü

• Herhangi bir engelle ayrılmış iki tarafı birbirine bağlayan veya trafik güzergâhının, başka bir trafik akımını kesmeden üstten geçmesini sağlayan, ahşap, kâgir, beton ya da demir yapıdır.

Viyadük / Köprüyol

• Yüksek iki nokta arasında kalan alanı köprü ile birleştiren yapıdır.

Tünel

• Bir yandan öbür yana geçebilmek için yer altında, genellikle dağların içinde açılan yol.

Ray • Tren gibi teknik

sistemlerde yolu oluşturan ve genelde birbirine paralel iki parçadan yapılmış yol.

Travers

• Demiryoluna dik konulan, toprağa yatırılıp rayların bağlandığı (beton, ahşap ya da demir) parça.

DEMİRYOLU PERSONELİ

Demiryolu işletmelerinde trafik hizmetleriyük hizmetleri ve yolcu hizmetleri yapan

görevli çalışan.

Hareket Memuru

• Görevli bulunduğu istasyonda trafik ve manevra işlemlerinin yapılmasını planlayan, bilet ve danışma hizmetleri gören görevli.

Trafik Kontrolörü

• Sorumlu olduğu hat kesiminde çalışan trenlerin trafiğini, trafikle ilgili yazılı emirlerin hükümlerine uygun olarak trafik kumanda merkezinden telefonla veya kumanda makinası aracılığıyla vereceği emir ve kumandalarla zamanında, akıcı, ekonomik ve güvenli bir şekilde yürüten personel.

Makinist

• Raylı sistem çeken aracını kullanan görevli

Tren Teşkil İşçisi / Makasçı

• Mekanik sinyalizasyon kullanılan hatlarda (Sinyalizasyon olmayan hatlarda) trenin yol değiştirmesi için makası idare eden görevli.

Kondüktör / Bilet Denetçisi

• Yolcu treninde yolcuların biletlerini kontrol eden görevli.

Revizör/Vagon bakım teknisyeni

• Her türlü demiryolu araç ve donanımının eksiklik, bakım, arıza, hasar ve trafiğe engel durumunu kontrol eden görevli.

Tren Şefi

• Yük ve yolcu trenlerinde, yol boyunca trenleri trafik durumuna göre sevk ve idare eden kişi.

PERFORMANS KRİTERLERİ

Demiryolu işletmeciliğinde yük ve yolcu taşımalarında, hedeflerle gerçekleşmeler

arasındaki değerlerin ölçülerek verimliliğin saptanması.

Hat Kapasitesi

• İki önemli ara istasyon veya kavşak noktası arasında karşılıklı çalışacak maksimum tren adedinin tespiti amacıyla hesaplanan trafik ölçü birimi.

Hamton

• Bir vagonun darası ya da dara ve net yükün toplamı.

Hamton / km

• Sadece dara ya da net yükün toplamından oluşan bir brüt tonun 1 km mesafeye taşınması.

• (Hamton x Taşıma Mesafesi)

Netton

• Bir vagona kapasitesi oranında yüklenmiş olan ton.

Netton / km

• Bir ton ağırlığındaki net yükün 1 km mesafeye taşınması ile elde edilen değer.

• (Netton x Taşıma mesafesi)

Rotasyon

• Bir vagonun iki dolumu arasında geçen süre.

Ütilizasyon• Yük ve yolcu

vagonlarından maksimum ölçüde yararlanmak.