Embed Size (px)
Citation preview
VACCINE
&
HUYEÁT THANH MIEÃN DÒCH
PGS. TS. Cao Minh Nga
BM Vi sinh – Khoa Y – ĐH Y Dược TP. HCM
NỘI DUNG
• MỞ ĐẦU
• VACCINE:
I. Nguyên lý
II. Phân loại
III. Nguyên tắc sử dụng
• HUYẾT THANH MIỄN DỊCH:
I. Nguyên lý
II. Nguyên tắc sử dụng
III. Các phản ứng huyết thanh
* KẾT LUẬN
MỞ ĐẦU: Nhắc lại về miễn dịch
• Mieãn dịch: laø söï ñeà khaùng taïm thôøi hoaëc vónh vieãn ñoái vôùi
moät beänh nhieãm VSV.
• MD döï phoøng: duøng vaccine hoaëc khaùng huyeát thanh MD.
Edward Jenner (1796) - chuûng ngöøa (vaccineation).
• MD chuû ñoäng: ñöa KN vaøo cô theå ñaùp öùng MD bình
thöôøng baûo veä cô theå choáng laïi beänh nhieãm VSV.
• MD thuï ñoäng = KT choáng laïi KN ñaëc hieäu
taïo MD taïm thôøi (tồn tại 1 - 6 tuaàn).
Chuû yeáu: döï phoøng sau khi bò laây nhieãm.
VACCINE
II. Nguyên lý cơ bản
• vaccine phòng bệnh
(Tiêm chủng):
đưa KN VSV gây bệnh
vào cơ thể
tạo đáp ứng MD
đặc hiệu (KT)
không mắc bệnh
khi tái nhiễm
ÑÒNH NGHÓA VEÀ VACCINE
theo xu hướng mới
* Vaccine không chỉ là những chế phẩm từ VSV mà còn được sản
xuất từ những sinh phẩm không có nguồn gốc VSV
VD: Vaccine tái tổ hợp, vaccine DNA.
* Vaccine không chỉ dùng để phòng bệnh mà còn được dùng với mục đích không phòng bệnh.
VD: Vaccin chống khối u được chiết xuất từ TB sinh khối u,
Vaccin chống thụ thai được chế từ thụ thể của trứng.
Öu ñieåm
Thôøi gian baûo veä daøi
Giaù thaønh hôïp lyù
Tính an toaøn cao
Mieãn dòch chuû ñoäng H
iệu
giá
KT
Tuần 4 8 12 16 20
chích vaccine
Nhöôïc ñieåm
Baûo veä sau vaøi tuaàn
Coù ngöôõng baûo veä,
caàn tieâm nhaéc
III. Phân loại vaccine
• Theo nguồn gốc:
- vaccine chết / bất hoạt (Killed / Inactivated vaccine)
VD: vaccine tả, cúm, viêm gan A, ho gà, …
- vaccine sống giảm độc lực (Live attenuated)
VD: vaccine bại liệt, BCG, …
- giải độc tố (Toxoid)
VD: vaccine bạch hầu, uốn ván, …
- vaccine tái tổ hợp (Recombinant antigen vaccine)
VD: vaccine viêm gan B.
- vaccine DNA và vaccine peptid tổng hợp: đang nghiên cứu.
III. Phân loại vaccine
• Theo hiệu lực MD:
- vaccine đơn giá: chỉ phòng ngừa 1 bệnh.
VD: vaccine bại liệt, lao, viêm gan B.
- vaccine đa giá: phòng ngừa > 1 bệnh
VD: + vaccine DPT (diphteria – pertusis – tetanos)
+ vaccine MMR (Measles – Mumps - Rubella),
Tiêu chuẩn của một vaccine tốt
- Đáp ứng MD tốt,
- Thời gian bảo vệ dài,
- An toàn, ít phản ứng phụ,
- Ổn định khi tiếp xúc với t0, ánh sáng,
- Giá thành hợp lý.
IV. Nguyên tắc sử dụng vaccine
1. Dùng rộng rãi:
- Phạm vi: rộng,
- Tỉ lệ: + > 80%: tốt,
+ 50 – 80%: nguy cơ dịch (+),
+ < 50%: không ngăn được dịch.
2. Đối tượng:
- người có điều kiện tiếp xúc với VSV nhưng chưa có MD
- trẻ em: sau khi hết MD thụ động do mẹ truyền.
- người lớn: người có nguy cơ ↑
IV. Nguyên tắc sử dụng vaccine (2)
3. Chống chỉ định:
- Sốt cao,
- Bệnh dị ứng,
- Đối với vaccine sống giảm độc lực:
+ Suy ↓ MD, bệnh ác tính,
+ Phụ nữ có thai.
IV. Nguyên tắc sử dụng vaccine (3)
4. Thời gian dùng vaccine:
- KT: (+) sau 7 ngày, max sau 2 tuần.
- Khoảng cách: 1 tháng.
- Thời gian tiêm nhắc lại: tùy loại vaccine.
IV. Nguyên tắc sử dụng vaccine (4)
5. Liều lượng: thích hợp
- ↑ : không kích thích đáp ứng MD,
- ↓ : gây tê liệt MD đặc hiệu / lần tiêm tiếp theo.
Đường dùng: khác nhau
- Chủng (rạch da): Jenner – phòng bệnh đậu mùa.
- Tiêm trong da, dưới da, tiêm bắp (Không tiêm tĩnh mạch)
- Uống:
- Khác (ít gặp): khí dung, nhỏ mũi, đặt dưới lưỡi, thụt vào
đại tràng, …
IV. Nguyên tắc sử dụng vaccine (5)
6. Các phản ứng phụ:
- Tại chỗ: đau, sưng, đỏ, ...
- Toàn thân: + thường gặp: sốt (≈ 20%),
+ hiếm gặp: co giật, sốc phản vệ, ...
7. Bảo quản vaccine:
- 2 – 80C,
- Hạn sử dụng: ghi trên nhãn.
Các loại vắcxin sử dụng
trong chương trình tiêm chủng mở rộng
Stt vaccine Đối tượng Số liều
1 BCG
Trẻ < 1 t
1
2 OPV 3
3
4
DPT
VGB
3
3
5 Sởi 1
6 Uốn ván Phụ nữ có thai 2
PN 15-35 t 3
7 VNNB Trẻ 1-5 t 3
8 Tả Trẻ 3-5 t 2
9 Thương hàn Trẻ 3-10 t 1
HUYEÁT THANH MIEÃN DÒCH
I. Nguyên lý cơ bản
• KT / người, ĐV cơ thể
trung hòa KN VSV (VK, virus, độc tố)
• Là MD thụ động chỉ tồn tại trong vài ngày.
Mieãn dòch thuï ñoäng
Öu ñieåm
Baûo veä nhanh
Ñieàu trò soáng coøn
(Khaùng ñoäc toá BH, UV)
Nhöôïc ñieåm
Thôøi gian baûo veä ngaén
Chi phí cao
Keùm an toaøn
Hiệ
u g
iá K
T
Tuần 4 8 12 16 20
chích Ig
II. Nguyên tắc sử dụng huyết thanh MD
1. Mục đích:
- & phòng bệnh cho BN mới nhiễm VSV / độc tố.
- Cơ chế:
KT + KN (VSV, độc tố) trung hòa KN
- Tác dụng chủ yếu / bệnh có cơ chế b/v = MD DT
VD: bệnh dại, uốn ván, VG A, B, …
- Cách dùng: dùng KT / Huyết thanh cần
+ thêm KS diệt khuẩn
+ thêm vaccine MD chủ động + bảo vệ lâu dài
II. Nguyên tắc sử dụng huyết thanh MD
(2)
2. Liều lượng: ít lần + liều ↑
trung bình: 0,1 – 1mL / kg
hoặc 250 đ.vị / lần
3. Đường đưa huyết thanh cơ thể:
- Tiêm bắp: đa số
- Tiêm TM: nguồn gốc từ người, tinh chế ↑
(chú ý: không dùng huyết thanh ĐV)
II. Nguyên tắc sử dụng huyết thanh MD
(3)
4. Đề phòng phản ứng:
Cần lưu ý:
- Hỏi tiền sử: đã dùng huyết thanh?
(Dùng ≥ 2 lần: tỉ lệ phản ứng ↑ ↑)
- Làm phản ứng giải mẫn cảm:
+ Pha loãng 10 lần
+ Tiêm dưới da 0,1 mL
+ Sau 30’:
(-) quầng đỏ tiêm
(+) quầng đỏ không nên tiêm
- Khi truyền huyết thanh: phải theo dõi liên tục
xử trí kịp thời.
III. Các phản ứng huyết thanh
1. Tại chỗ: đau, mẩn đỏ / vài giờ
2. Toàn thân: Rét run, khó thở, đau khớp,
sốc phản vệ
KEÁT LUAÄN
• Vaccine & huyết thanh miễn dịch:
là công cụ hữu hiệu bảo vệ con người chống
lại các bệnh nhiễm VSV.
• Cần sử dụng đúng cách, đúng chỉ định
↑ hiệu quả phòng & bệnh.
