1. ok! Oblicza Kreatywnociw Sektorach KreatywnychPrzedsibiorczo Podrcznik dla pocztkujcych i zaawansowanych

2. ok! Oblicza KreatywnociPrzedsibiorczo w Sektorach Kreatywnychdla pocztkujcych i zaawansowanychPod red. Piotr Kaczmarek-Kurczak, Karolina Dbrowska 3. Autorzy:dr Marcin Awdziej (Akademia Leona Komiskiego)dr Joanna Buchalska (Akademia Leona Komiskiego)dr Lidia Czarkowska (Akademia Leona Komiskiego)mgr Karolina Dbrowska (Akademia Leona Komiskiego)dr Magdalena Kaczmarek (Szkoa Wysza Psychologii Spoecznej)dr Piotr Kaczmarek-Kurczak (Akademia Leona Komiskiego)dr Jolanta Tkaczyk (Akademia Leona Komiskiego)dr Zofia Zawadzka (Adwokat)Projekt graficzny i ilustracje:mgr Karolina Witowska(Uczestniczka projektu Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych)www.karolinawitowska.comhttps://www.facebook.com/projektowanie.witowska 2014, Akademia Leona KomiskiegoISBN 978-8389437-57-0Ten utwr jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Uycie niekomercyjne - Bez utworw zalenych 4.0Midzynarodowe. Aby zapozna si z tekstem licencji wejd na stron http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 4. Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 5 5. Spis treci:Wstp - Dlaczego napisalimy t ksik?P. Kaczmarek-Kurczak, K. DbrowskaU rde kreatywnego wiata.Ekonomia dowiadcze i jej oddziaywaniena kreatywne przedsibiorstwa.P. Kaczmarek-KurczakKim s przedsibiorcy?Etapy powstawania kreatywnegobiznesu - alokacja zasobw,przedsibiorczo, model biznesowy.P. Kaczmarek-KurczakCechy i funkcje przedsibiorcw.M. KaczmarekKreatywne miasta i ich rola w rozwojugospodarki.K.Dbrowska6 Przedsibiorczo w Sektorach KreatywnychKlient i marketing w sektorze kreatywnym.M. Awdziej, J. TkaczykJak chroni swoje prawa do utworuza pomoc prawa autorskiego?Z. ZawadzkaJak korzysta z prawa wasnociprzemysowej w dziaalnociprzedsibiorcy kreatywnego?J. BuchalskaModel Homo Creator i coaching grupowy- Jak wspiera rozwj przedsibiorcww sektorach kreatywnych?L. CzarkowskaBibliografia kocowa 6. Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 7dr Piotr Kaczmarek-Kurczak,mgr Karolina Dbrowska(Akademia Leona Komiskiego)Dlaczegonapisalimyt ksik?Publikacja, ktr oddajemy w Wasze drodzy czytelni-cyrce jest efektem licznych dowiadcze, przemylei dyskusji prowadzonych w ramach niezwykego jak napolskie warunki projektu, jakim bya Przedsibiorczow sektorach kreatywnych. Niezwyko tego projektu byawynikiem kilku czynnikw: przede wszystkim, by topierwszy projekt o takiej skali skierowany do konkretnejgrupy odbiorcw, skoncentrowany na wyspecjalizowanejgrupie bran i tak mocno nastawiony na wytworzeniew jego ramach klastra. Najistotniejsz rnic w projek-ciewzgldem innych realizowanych przez Akademi Le-onaKomiskiego byo silne od samego pocztku ukie-runkowaniena usieciowienie, tworzenie relacji pomidzyuczestnikami, zachcanie ich do wsppracy i wykorzy-stywaniepotencjau, jaki kryje si w rnorodnoci talen-tw,umiejtnoci, osobowoci i dowiadcze tej grupy osb.Projekt Przedsibiorczo w sektorach kreatywnych reali-zowanyprzez ALK by skierowany do osb, ktre dotych-czasnie prowadziy dziaalnoci gospodarczej, zamiesz-kaychna terenie Obszaru Metropolitalnego Warszawy(m.st. Warszawa oraz 71 okolicznych gmin) chccych uru-chomidziaalno gospodarcz w sektorach kreatyw-nychnp. architekturze, antykach, rynku sztuki, gierkomputerowych, rkodziele, wzornictwie przemysowym,projektowaniu mody, filmie i wideo, muzyce, teatrze, dzia-alnociwydawniczej.Projekt od samego pocztku nakierowany by na rno-rodno:zakada, e co najmniej 50% uczestnikw bdstanowiy kobiety, nie mniej ni 25% osb bdzie miaowicej ni 45 lat, uwzgldnia obecno grupy osb nie-penosprawnych.To wewntrzne zrnicowanie, ktrew innych okolicznociach mogoby stanowi sabo,w naszym przypadku okazao si najwiksz si, po-zwalajcpoczy bogactwo kapitau ludzkiego w jedensprawnie funkcjonujcy organizm. To co wyrniao bo-wiemten projekt na tle innych to ludzie, ktrzy dowiedli,e prawdziw recept na sukces nie s same szkolenia,doradztwo i otrzymana dotacja, lecz pasja, zaangaowa-niei przyja.Cementowaniu tych wizi suy przede wszystkimwsplnie, owocnie spdzony czas. Uczestnicy projek-tu(100 osb na licie podstawowej oraz 30 na licie re-zerwowej)odbyli w cigu ptorej roku prawie 3000 ( ! )godzin warsztatw, szkole, spotka indywidualnychi grupowych podczas ktrych rozwijane byy ich wiedza 7. 8 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnychzilustrowana przez jedn z uczestniczek projektu.Na zakoczenie tego krtkiego wprowadzenia chcieliby-mypodzikowa wszystkim osobom, ktre przyczyniysi do powstania niniejszej publikacji ksztatujc w mniej-szymlub wikszym stopniu przebieg projektu Przedsi-biorczow Sektorach Kreatywnych. Niestety nie jestemywstanie wymieni wszystkich z imienia i nazwiska, alekademu z osoba i wszystkim razem serdecznie dziku-jemy:za pomoc merytoryczn, techniczn, organizacyj-n,administracyjn oraz za czasami wydawa by si mo-gonieistotn, ale najbardziej potrzebn zwyk ludzkyczliwo i dobre sowo.I chocia dzikujemy im na kocu to wanie przedewszystkim im nale si podzikowania kreatywnymprzedsibiorcom. Ludziom, ktrzy podjli wyzwanieodmiany dotychczasowego ycia, ktrzy niejednokrotnieinspirowali nas do dziaania, nie tylko poprzez wkadanywysiek w rozwj wasnych firm, ale poprzez waciwy tyl-kodla nich sposb zmieniali dobrze ju znane pracowni-kom,wykadowcom, wsppracownikom standardowe re-aliawiata biznesu wnoszc do niego kropl kreatywnejrzeczywistoci. Publikacja, chocia peni rol podsumo-waniato nie naley odbiera jej jako koca, wrcz prze-ciwnienie mwimy do widzenia. Mwimy do zobaczenia.i umiejtnoci w zakresie prawa autorskiego, patento-wegoi podatkowego, finansw, marketingu, strategii,przedsibiorczoci, nawizywania kontaktw bizneso-wych(networkingu), reklamy w mediach spoecznocio-wych,coachingu i autotreningu biznesowego. Wanymelementem budowania atmosfery wsppracy i koopera-cjiby rwnie fakt, e projekt nie zmusza uczestnikwdo rywalizacji o rodki 80% uczestnikw otrzymaa do-tacj- co pozwalao im skupi si na rozwijaniu swoimpomysw a nie na rywalizacji z innymi. Dlatego mimo itylko 81 uczestnikw projektu otrzymao dofinansowa-niew kwocie do 40 000,00 z na zaoenia firmy, a takewsparcie pomostowe przez pierwszy rok jej dziaalnoci,to jednak nawet te osoby, ktre nie otrzymay dotacji niezaprzestay kontaktowania si z grup i wci stanowiaktywnych czonkw tej spoecznoci.Najwaniejszym osigniciem projektu byo powstaniegrupy znakomicie ze sob wsppracujcych firm, bar-dzozytego ze sob rodowiska przedsibiorcw i arty-stw,ktrzy zaoyli stowarzyszenie ProKreatywni ma-jcekontynuowa dzieo zapocztkowane w projekcie.Co istotne w stowarzyszeniu znalazy si rwnie firmyzaoone przez osoby, ktre ukoczyy szkolenia, ale nieotrzymay dotacji. Powsta swego rodzaju klaster cz-cytalenty, wiedz i umiejtnoci osb, ktre w ramachprojektu miay szans si pozna. Dodatkowym efektemprojektu byo powstanie zespou znakomitych ekspertwwyspecjalizowanych we wspieraniu rozwoju firm tegosektora. Na bazie ich dowiadcze powstaa publikacjao przedsibiorczoci kreatywnej pt. Oblicza kreatywnociRedaktorzy:Piotr Kaczmarek-KurczakKarolina Dbrowska 8. Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 9dr Piotr Kaczmarek-Kurczak(Akademia Leona Komiskiego)U rdekreatywnegowiataEkonomia dowiadczei jej oddziaywanie na kreatywneprzedsibiorstwa.By zrozumie niezwyky rozkwit przedsibiorczoci kre-atywnejkonieczne jest najpierw nieco szersze spojrzeniena przemiany jakie zachodz we wspczesnym wieciei gospodarce. Zmiany te ukadaj si w doj przejrzystywzorzec.PO PIERWSZE - TRANSPORTW XX wieku ze wzgldu na stosunkowo saby rozwj mo-liwocitechnicznych, w tym zwaszcza transportowych,gospodarki byy na og do zamknitymi caociami.Ogromna wikszo usug i produkcji krya w gospo-darcewytwarzana i konsumowana przez mieszka-cwdanego kraju. Z zewntrz napyway do gospodarkiprzede wszystkim surowce i/lub stosunkowo niewielkaliczba dbr inwestycyjnych i luksusowych, ktrymi danagospodarka nie dysponowaa lub nie umiaa ich wytwo-rzy.Niemal wszystkie kraje tzw. rozwinite byy krajamiwysoce uprzemysowionymi zaspokajajcymi swoje gw-nepotrzeby za pomoc produkcji krajowej. Oznaczao to,e jedn z najwaniejszych grup konsumentw byli samiproducenci ludzie zatrudnieni w przemyle, admini-stracjii usugach. W pocztkach XX wieku np. robotnicyprzemysowi, rolni i pracownicy transportu (dokerzyportowi itd.) stanowili ponad 80% populacji!Wzrost wydajnoci produkcji dziki lepszej organizacjipracy powodowa, e robotnicy zaczli coraz wicej zara-biaa tym samym konsumowa coraz wicej wyprodu-kowanychprzez siebie dbr. W ten sposb powstay zrbyklasy redniej, ktra tworzya podstaw tzw. spoecze-stwakonsumpcyjnego.Kolejne odkrycia technologiczne zaczy jednak doszybko doprowadza do erozji tej grupy. Pocztkiemtej erozji bya szybko postpujca automatyzacja i me-chanizacja,ktra usuna z fabryk, rolnictwa i trans-portuogromne grupy pracownikw. Dzi jeden robotprzemysowy w przemyle lotniczym zastpuje dwchwysoko wykwalifikowanych pracownikw, przy kosz-tachniszych o 75%. Obsady fabryk zaczy si kurczy.W przemyle zatrudnionych jest ju zaledwie kilka pro-centpopulacji, zatrudnienie w rolnictwie spado do 2-3procent, podobnie drastycznie spada liczba pracownikw 9. 10 Przedsibiorczo w Sektorach KreatywnychTrzeci niezwykle istotn tendencj bdc konse-kwencjzarwno zmian technologicznych jak i politycz-nych- by rozwj wiatowych usug finansowych. Dzikirozwojowi sieci bankw i sprawnemu obrotowi kapitaemmoliwe byo finansowanie inwestycji w odlegych cz-ciachglobu jak i dokonywanie midzynarodowych ope-racjigospodarczych.WICEJ LUDZI, MNIEJ (PROSTEJ) PRACYKonsekwencj rozwoju sieci transportowej, informatycz-neji finansowej jest wczanie kolejnych obszarw globudo wiatowego systemu podziau pracy (Frbel, Hein-richs,& Kreye, 1981), a rezultatem jest wzrost dostpnejw wiatowej gospodarce niewykwalifikowanej siy ro-boczej.W zasigu wiatowej gospodarki znalazy si set-kimilionw mieszkacw mniej rozwinitych regionw,ktrzy byli gotowi oferowa swoj prac za uamek wyna-grodzeniarobotnikw krajw rozwinitych. Ocenia si1,e w okresie od 1980 roku do 2010 wiatowe zasoby siyroboczej dostpnej dla globalnej gospodarki wzrosy o 1,2miliarda nowych pracownikw, z czego 84% w krajachrozwijajcych si. W samych tylko Indiach zasb niewy-kwalifikowanejsiy roboczej (dysponujcej minimalnymiumiejtnociami robotnikw przemysowych i pracow-nikwfizycznych) siga 340 milionw ludzi, czyli prawietyle, ile stanowi ludno USA (380 mln mieszkacw)!Na dodatek proces ten wraz z dalszym doskonaleniemtechnologii transportowych, edukacji, telekomunika-cjioraz reform spoecznych i politycznych bdzie trwa.Wedug ostronych szacunkw2 do 2030 roku a wicsektora transportu. Przecitny statek transportowyredniej wielkoci w poowie XX wieku mia obsad si-gajc40-50 osb. Wspczenie najwiksze nawet ma-sowce,wiksze od transportowcw z lat 50tych ponad 10-15 razy ( ! ) maj obsady rzadko przekraczajce 20 osb.Ogromna wikszo pracownikw znalaza zatrudnieniew sektorach, w ktrych automatyzacja nie nastpowaatak szybko przede wszystkim w usugach.W wiatowej gospodarce pod koniec XX i na pocztku XXIwieku mona byo zaobserwowa rwnie kilka innychtrendw, ktre sprawiy, e zapotrzebowanie na osoby -czceumiejtnoci z wielu obszarw jest obecnie znacz-niewiksze ni kiedy.Pierwsz z tych tendencji jest budowa i rozwj wiatowejsieci transportowej, np. budowa nowoczesnych termi-nalimorskich obsugujcych ruch kontenerowy, corazszybsze, pojemniejsze i bezpieczniejsze statki, rozwjsieci lotnisk i portw lotniczych zapewniajcych dostpdo obszarw dysponujcych si robocz, surowcami lubenergi. Wszystkie te zmiany day moliwo sprawnegotransportu ludzi i adunkw na skal kontynentw a na-wetcaego globu. Dla przykadu wiatowa sie transpor-tulotniczego transportuje co roku prawie 2,9 mld ludzi,z czego tylko w samej Europie 700 mln pasaerw.Drugim wanym wydarzeniem bya rewolucja informa-tycznai telekomunikacyjna pozwalajca na sprawnezarzdzanie wymian i kooperacj pomidzy orodkamipooonymi w rnych czciach globu. 10. Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 11 11. 1. Komponenty2. Prostsze usugi3. Prostsze produkty4. Surowce, praca1. Wysokie technologie2. Zaawansowane usugi3. Kapita finansowy4. Kapita symboliczny1. Zaawansowane technologie2. Kapita finansowy i symboliczny3. Zaawansowane usugi4. Surowce, praca1. Komponenty i pprodukty2. Tasze i prostsze produkty3. Usugi dodatkowe4. Procesy pomocnicze1. Dobra techniczne2. Dobra podstawowe3. Kapita finansowy i symboliczny1. Surowce i praca2. Najprostsze usugi3. Najprotsze produkty4. Turystykaw cigu zaledwie 17 lat, liczba potencjalnych pracowni-kwzwikszy si globalnie z obecnych 2,9 miliarda doco najmniej 3,5 miliarda, czyli o kolejnych 600 milionwludzi. Olbrzymia wikszo tych pracownikw to robotni-cyrolni, ktrzy dziki zmianom politycznym, spoecznym,technologicznym i ekonomicznym stali si robotnikamiprzemysowymi. Z racji niewydolnych systemw politycz-nych,spoecznych i edukacyjnych ta ogromna masa ludzizostaa wcignita przede wszystkim w najbardziej pra-cochonne,a czsto rwnie niebezpieczne i szkodliwedla zdrowia dziedziny produkcji, stanowic zapleczeprodukcyjne krajw rozwinitych. Pozostae kraje wrazz rozwojem infrastruktury komunikacyjnej i transpor-towej,wczane s do systemu stajc si jego zapleczem dostarczajc gwnie surowce, niewykwalifikowan ka-dr,niskoprzetworzone produkty lub najprostsze, niewy-magajcekwalifikacji technicznych usugi.Rys. 1.1. Podzia rl w wiatowym systemie gospodarczym i sche-matwymiany pomidzy nimi (oprac. P. Kaczmarek-Kurczak na podstawieFrobel i in. 1981).Poda siy roboczej dostpnej dziki inwestycjom zagra-nicznymdoprowadzia jednak do deindustrializacji wieluregionw krajw europejskich, USA i innych krajw roz-winitych,polegajcej na przenoszeniu orodkw wy-twrczychz tradycyjnych orodkw przemysowych donowych regionw z taszym dostpem do surowcw i/lubtasz si robocz. Na przykad pensje programistww Rosji stanowi 34% zarobkw programistw w USA,w Chinach 26%, a w Indiach zaledwie 12% przy porw-nywalnychdo czsto kwalifikacjach. Tak wielka rni-12 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 12. Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 13ca w pacach prowadzi w nieunikniony sposb do poszu-kiwaniaprzez firmy oszczdnoci poprzez przenoszenieswoich najbardziej pracochonnych dziaa do krajwo niskich kosztach pracy.Rys. 1.2. Producenci dbr przemysowych uczestnicz w tej samejstrukturze gospodarczej ulokowanej na og w jednym kraju. Producenciw duej mierze s konsumentami dbr, ktre wytwarzaj (oprac. P. Kacz-marek-Kurczak).W rezultacie doszo do globalnego podziau na konsu-mentwi prosta, mniej zaawansowana produkcja prze-mysowazacza si przenosi do krajw rozwijajcychsi. Zaawansowane usugi, produkcja dbr specjalistycz-nychpozostaa w krajach wysoko rozwinitych. Podsta-wowymatutem krajw wysoko rozwinitych pozwa-lajcymim paci za produkty wytwarzane w innychczciach globu jest innowacja. Jej rdem jest przedewszystkim nowoczesna nauka, w tym laboratoria pro-wadzcebadania nad najbardziej zaawansowanymi roz-wizaniami.Kraje dysponujce nowymi rozwizaniamiorganizacyjnymi i technicznymi czerpi z tego tytuu po-kanekorzyci w postaci premii pierwszestwa, zyskujnajwiksze mare na oferowanych przez siebie produk-tach,z tego prostego powodu, e nie ma czym ich zastpi nikt inny nie moe zaoferowa porwnywalnego roz-wizania.Rys. 1.3. Rozchodzenie si geograficzne konsumentw i producen-twdbr przemysowych (oprac. P. Kaczmarek-Kurczak).Jednak proces ten obejmuje znacznie szersze spek-trumzjawisk ni tylko tworzenie nowych rozwiza 13. Konsumenci(gwnie w Ameryce Pnocnej, Europie,take w niektrych krajach Azji)Producenci(gwnie kraje Azji, Ameryki aciskieji w mniejszym stopniu Afryki)14 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 14. Rys. 1.4. Wydatki na badania i rozwj amerykaskich firm techno-logicznychw 2009 roku (w przededniu wypuszczenia na rynek pierwszejPrzedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 15wersji iPada). rdo: BusinessInsider.Gdyby przeliczy nakady poniesione w 2009 roku przezsiedem czoowych amerykaskich firm technologicz-nychna zysk jaki uzyskay one w 3 lata pniej okazaobysi, e firmy te znaczco si rni w efektywnoci swo-ichnakadw: firmy, ktre relatywnie ma cz swoichprzychodw przeznaczaj na badania i rozwj uzyskaybardzo wysokie zyski ze sprzeday swoich produktw.Rys. 1.5. Zysk czoowych amerykaskich firm technologicznychw 2012 w przeliczeniu na wydatki na badania i rozwj poniesione w 2009roku (oprac. P. Kaczmarek-Kurczak).Dokonujc bardzo wielu uproszcze mona powiedzie,e pod pewnymi wzgldami dolar zainwestowany w pra-cebadawcze i projektowe Microsoftu jest mniej wydajnyni dolar zainwestowany przez Apple, Google, Della, czynawet IBM. Oznacza to, e gros zyskw uzyskuj one niedziki znaczcym postpom technologicznym, ale przedewszystkim dziki eksploatowaniu innego rodzaju inno-wacji,ni tylko innowacje technologiczne.Innowacje te opieraj si nie tyle na stworzeniu nowe-gonarzdzia lub metody dziaania, ale na rozwizaniujakiego problemu lub stworzeniu jakiego nowego na-wyku,sposobu ycia i dziaania. Im gbiej dana innowa-cjawchodzi w struktur codziennego ycia odbiorcw(w ich sfer pracy, odpoczynku, relacji z innymi, rozwojuitd.) tym wicej jej odbiorcy s gotowi w ni inwestowatechnologicznych. W cigu ostatnich 20 lat ujawnia sisia znacznie bardziej kompleksowego zjawiska jakimjest innowacyjno i kreatywno.POMYSODAWCY I WYKONAWCYNa przykad kraje Dalekiego Wschodu (Japonia, KoreaPoudniowa) i Europa s liderami wynalazczoci, zwasz-czaw opracowywaniu nowych, potencjalnie uytecznychtechnologii i rozwiza technicznych. Jednak w ostatecz-nymrozrachunku to nie one s kocowymi beneficjen-tamistworzonych technologii, lecz firmy, ktre potrafizintegrowa te technologie w produktach wpywajcychna dowiadczenia i jako ycia kocowego uytkownika.Najbardziej znanym przykadem s firmy amerykaskie,ktre niejednokrotnie znacznie skuteczniej czerpay zy-skiz odkry i wynalazkw innych integrujc je w in-nowacyjneprodukty i usugi. W przypadku firmy Applew 2009 roku wydawaa ona na badania i rozwj 8 razymniej ni Microsoft, a mimo to przecigna Microsoft napozycji najwikszej globalnej filmy technologicznej wia-ta gwnie dziki sprzeday produktw takich jak iPho-nei iPad, ktre niemal w caoci byy skadankami tech-nologiiwymylonych i wyprodukowanych przez innych(w tym przede wszystkim przez firm Samsung wywie-tlaczei procesory). Innowacyjno nie ogranicza si je-dyniedo tworzenia nowych rozwiza technologicz-nych,ale oznacza rwnie zdolno do proponowanianowych rozwiza w wielu innych sferach. 15. 16 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 16. wykonywane s przez imigrantw lub s wykonywaneprzez maszyny co powoduje, e zasb prac, ktre mogwykonywa niewykwalifikowani pracownicy w krajachrozwinitych drastycznie si kurczy.Zmienia si rwnie pojcie kwalifikacji ronie popytna umiejtnoci i czynnoci, ktrych nie mona powie-rzyautomatom lub ktre wymagaj od pracownikwspecyficznych kompetencji np. intelektualnych, kultu-rowych,spoecznych, psychologicznych, cech charak-teru,Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 17motywacji, uzdolnie itp.Po drugie, z tych samych powodw co poprzednio (po-stpynauki, infrastruktura), spoeczestwa rozwinitemog produkowa coraz wicej i coraz lepiej, co oznacza,e coraz wicej produktw i usug zarezerwowanychdla elit ju od dawna jest w zasigu odbiorcy masowego.Kiedy gwnym powodem dla ktrego dany produkt bydrogi bya na og odlego geograficzna z jakiej mu-siaby sprowadzony, albo rzadko materiaw, z ktrejmg by wykonany. Hrabia Monte Christo na poczt-kuXIX wieku zadziwia swoich goci podajc im na stdania ze wieego sterleta (ryba jesiotrowata) z Wogi,sprowadzajc ryby z wielkim wysikiem w beczkach wy-penionychwod i rolinami z ich macierzystej rzeki.Dzi sterlety hodowane s w sadzawkach przydomowychi akwariach, a w hipermarketach ogaszane s promocjena pang, tilapi, rne odmiany ososi, filety z okonianilowego itd.i tym trudniej rwnie im z niej zrezygnowa. Jeszcze 20lat temu autorzy filmu Dba o interes wymiewali uzale-nieniekorporacyjnej Ameryki od notatnikw (filofax)wypenionych wizytwkami, nazwiskami i datami uro-dzinwsppracownikw, adresami posiadoci, kalen-darzamispotka i notatkami biznesowymi. Utrata tegoniezbdnego przedmiotu oznaczaa utrat tosamocia sprytnym osobnikom w rodzaju Jimmiego Dworskiego(granemu przez Jamesa Belushiego) umoliwiaa pod-szywaniesi pod korporacyjnego oficjela obsugujcego(cakiem udanie) wizyt wanych partnerw biznesowychz Japonii.Dzi tego rodzaju katastrofa moe si przytrafi znacznieczciej i prociej notatnik skurczy si bowiem do roz-miarwniewielkiego, wypenionego elektronik pudeka.Wystarczy sobie wyobrazi, co by si stao, gdyby zaginnam nasz telefon komrkowy, albo co gorsze smart-fon?ZA CO LUDZIE CHC PACIOpisane powyej procesy prowadz do bardzo istotnychkonsekwencji, ktre bd zapewne ksztatowa sposbfunkcjonowania wiatowych gospodarek przez nastp-nychkilka lat.Po pierwsze w krajach wysokorozwinitych na pra-cownikwwchodzcych na rynek pracy wywierana jestogromna presja zarwno pacowa, jak i merytorycz-na.Wszystkie moliwe przy obecnym stanie technologiii transportu prace przenosz si w inne czci globu, 17. 18 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnychtowarowym i za o wiele nisz cen. Jednak czy napraw-dwarto kopii i oryginau w oczach odbiorcw jest takasama? Czy pojawienie si z kosztujc kilkaset dolarwkopi torebki kosztujcej w firmowym sklepie kilka ty-sicydolarw na eleganckim przyjciu jest powodemdo dumy i rdem prestiu?EKONOMIA DOWIADCZEPotrzeby wspczesnych konsumentw ewoluuj wrazz rozwojem moliwoci technicznych i dostpnoci no-wychproduktw. Ewolucj tych potrzeb najatwiej opi-samodelem Pinea i Gilmorea z 1999 roku, opisanymw ksice Ekonomia dowiadcze.Koncepcja Pinea i Gilmorea opiera si na zaoeniu,e ludzie yjcy w gospodarkach wiejskich byli gwnieograniczeni przez swoje moliwoci techniczne co powo-dowao,e gwnym kryterium wyboru bya cena produk-tu,a konsumenci w niewielkim stopniu mogli negocjowaz producentami swoje preferencje. Du cz ich czasui zasobw pochaniao zaspokajanie potrzeb zachowaw-czych,pozwalajcych im przetrwa, natomiast stosunko-woniewielk cz czasu i zasobw mogli powica naswoje potrzeby relacyjne czy rozwojowe. Konsumencigodzili si na to, by dostawa od producentw produktynieprzetworzone i zajmowa si ich obrbk a do stanu,ktry zaspokaja ich potrzeby. Byli gotowi spdza czasna targu po to, by dosta jak najtasze produkty i np. wy-szukiwalinajtasz marchewk, cebul itd., a potem wy-braneprodukty zabierali do domu i pracowicie je obra-bialiprzygotowujc z nich obiad.Napoleon III w poowie XIX wieku zdumiewa goci poda-jcdo kolacji sztuce wykonane z bardzo lekkiego, sre-brzystegometalu, droszego w tych czasach ni platyna.Obecnie aluminiowe sztuce kojarz si raczej z baramimlecznymi ni posikami arystokracji.Po trzecie, w zwizku z tym, e wspczeni konsumen-ciw krajach rozwinitych maj wicej czasu, pienidzyi energii, oraz e wiele produktw kiedy niedostpnychz powodu barier geograficznych i technologicznych dzisi upowszechnia i staje si dostpna dla wikszociklientw o nawet przecitnym dochodzie, s dzi gotowinajwicej zapaci za produkty, ktrych gwnymi ce-chamis autentyczno i unikalno, czyli cechy defi-cytowew spoeczestwach masowej produkcji lub im-portu.Z tego powodu tworzenie poczucia autentycznoci i uni-kalnocijest nowym imperatywem biznesu, poniewazapewniaj one niewykorzystane wczeniej rdo prze-wagikonkurencyjnej niemal niemoliwej do skopiowaniaprzez konkurencj (ale moliwej do zastpienia). Czymrni si torebka Louis Vuittona od jej kopii wyproduko-wanejw Chinach? Bardzo czsto prawie niczym. Tajem-nicznan niemal wszystkim jest to, e wielu znanychproducentw odziey i produktw luksusowych zlecawykonanie swoich wyrobw fabrykom w Chinach, Male-zji,Indiach, Wietnamie, Bangladeszu itd. Z tych samychdokadnie fabryk czsto pochodz podrbki sprzedawa-neprzez wytwrcw bez wiedzy i zgody waciciela mar-ki,nielegalnie i poktnie, ale pod oryginalnym znakiem 18. Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 19Rys. 1.6. Wymiary potrzeb czowieka (tzw. model ERG ClaytonaAlderfera, 1972) wpywajce na jego oczekiwania wobec produktw i usug(oprac. P. Kaczmarek-Kurczak).W spoeczestwach uprzemysowionych zaspokajaniepotrzeb zachowawczych wymaga coraz mniejszego wy-sikui zasobw co sprawia, e konsumenci zaczynajwchodzi niejako w dialog z producentami, a cena prze-stajeodzwierciedla moliwoci techniczne lub trudno-citransportowe natomiast w coraz wikszym stopniuzaczyna odzwierciedla oczekiwania konsumentw. Pro-ducenciby zachowa swoje mare musz przejmowana siebie coraz wicej czynnoci do tej pory wykonywa-nychprzez konsumentw. Dlatego zaczli my i obierawarzywa, kroi je, zamraa i pakowa zdejmujc corazwicej zada z klienta kocowego, ktry mg si skupina wymylaniu potraw, ktre ugotuje z przygotowanychpproduktw. Znacznie wicej dostpnego czasu i zaso-bwspowodowao, e potrzeby rozwojowe i relacyjne mo-gyzaj rwnorzdn pozycj z potrzebami zachowaw-czymialbo nawet dominowa.Spjrzmy na wspomnian przez Pinea i Gilmorea ewolu-cjceny i sposobu konsumpcji kawy.Rys. 1.7. Ewolucja ceny i sposobu konsumpcji kawy wg. Pa-ineai Gilmorea (oprac. wasne).Jeszcze w XIX wieku kawa nie bya powszechnie pitymproduktem. Gwnym problemem byo wyprodukowa-niei dostarczenie odpowiedniej iloci kawy by zaspokoirosncy popyt. Kawa przybywaa do Europy w wielkich 19. 20 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnychycie konsumentom (kawa bezkofeinowa), albo poprzezjej picie powinna zapewnia popraw stanu rodowiska(ekologiczna), podnosi jako ycia jakiej spoecznoci(kawa sprzedawana w systemie Fair Trade) lub popra-wiarelacje spoeczne osb j pijcych (przyjaciele, rodzi-na,wsppracownicy). Za to konsumenci byliby wstaniezapaci znacznie wicej, ni za same brzowe ziarenkadowolnego gatunku.Tym zmianom towarzyszy spadajcy udzia w ceniekocowej produktu producentw surowcw lub produk-tupodstawowego oraz rosncy udzia mary tych po-rednikw,ktrzy maj najwikszy wpyw na sposbodbioru produktu przez kocowych uytkownikw. Naprzykad w koszcie litra mleka dostpnego w sprzedaykoszt surowca wynosi nieco ponad 31%, mara produ-centawynosi okoo 17%, koszt transportu to okoo 3%, zamara porednikw kocowych (sklepw) to okoo 49%.3Udzia mary producenta jeszcze moe wzrosn jelimleko jest produktem odtuszczonym, witaminizowanym,smakowym, ekologicznym. Udzia porednika kocowe-gowzronie jeli mleko jest skadow napoju mleczne-go,kawy, stanowi baz do drinka itd. przygotowanego namiejscu przez wykwalifikowany personel.Rys. 1.8. Udzia rodzajw kosztw w cenie kocowej 1 litra mleka(oprac. P. Kaczmarek-Kurczak na podst. danych IEGi, za portalem gazeta.pl).rdem tego zjawiska jest fakt, e wspczeni konsu-mencicoraz czciej poszukuj produktw i usug ze-strojonychze swoj tosamoci. Wszystkie czynnociworkach, a w sklepach sprzedawana bya na wag. Palonokaw na miejscu lub w domu (byy do tego przeznaczonespecjalne piecyki) i mielono j bezporednio przed kon-sumpcj.Wynikao to z trudnoci z transportem i prze-chowywaniemkawy. Nie znano dobrych sposobw za-chowaniajej aromatu i smaku. Jednak wraz z rozwojemtechnologii klienci coraz mniej chtnie kupowali kawna wag, o ile mogli j kupi od razu zapakowan w od-powiednieporcje, potem rwnie jeli kawa bya od razumielona. W ten sposb klienci kupowali rwnie czas, jakimusieliby powici na przygotowanie kawy do jej przy-rzdzenia.Kolejnym krokiem byo skupienie si nie nawaciwociach ziaren kawy, jej gatunku lub pochodze-niu,ale na samym napoju, co przynioso dalsze uprosz-czeniejego przygotowania wraz z pojawieniem si kawyrozpuszczalnej i automatw do kawy.Kocowym etapem tej ewolucji jest skupienie si do-stawcwi odbiorcw na projektowaniu wrae lubzmianach, jakie produkt wywouje u konsumentw.Smak i aromat kawy zosta niejako oderwany od surowcaco dramatycznie przesuno rodek cikoci z wytwr-cwsurowca (plantatorw kawy) na dostawcw wrae(producentw mieszanek). Kawa ma ju bardzo niewielewsplnego z poszukiwaniem pobudzenia i energii (bo skawy bezkofeinowe, tabletki z kofein, napoje energetycz-neitd.) ale z czynnoci kulturow, rdem przyjemno-cipyncej z wrae zmysowych lub spoecznych. Gdy-byprzyj, e model Pinea i Gilmorea jest prawdziwy tokawa powinna sta si produktem prozdrowotnym lubprospoecznym, zapewniajcym albo dusze i lepsze 20. ziarnogotowakawawydarzeniewraeniePrzedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 21 21. Udzia w cenie kocowejproduktu (1 litr mleka)i dziaania, ktre mog sprawi, e dany produkt trafiaw problem s przez konsumentw cenione najwyej.Pine i Gilmore opisywali to zjawisko jako premi za do-pasowanie.Wspczenie uznaje si coraz czciej, ecena kocowa nie jest odzwierciedleniem poniesio-nychprzez producenta wydatkw wynikajcych z uy-tychtechnologii, kosztw surowcw i pracy itd., ale jestwynikiem milczcej negocjacji pomidzy konsumentema oferentami, negocjacji opartej wanie na ocenie do-pasowaniaproduktu do oczekiwa, aspiracji i potrzebkonsumentw.Dobr ilustracj tego zjawiska jest raport Kramerai innych (Kramer, Linden, Dedrick 2011) opisujcy podziawartoci pomidzy wytwrcw iPhonea i iPada.Rys. 1.9. Udzia zyskw i kosztw w cenie kocowej iPho-neaw 2010 roku (rdo: Kramer, Linden, Dedrick 2011).Warto zauway, e chiscy robotnicy, skadajcy koco-weurzdzenia w rzeczywistoci maj dwa razy mniejszyudzia w cenie kocowej urzdzenia ni np. robotnicyz Korei Poudniowej, i tylko dwa razy wikszy ni robot-nicyz Tajwanu czy Japonii, dostarczajcy przecie tylkoniektrych jego komponentw. Nie wspominajc o udzialew zyskach firm z Unii Europejskiej, dostarczajcych tylkowkad intelektualny w postaci patentw i licencji.Rys. 1.10. Udzia kosztw i zyskw w cenie kocowej tabletu iPadw 2011 roku (rdo: Kramer, Linden, Dedrick 2011).22 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 22. Koszt: praca spoza ChinKoszt: praca w ChinachNiezyidentyfikowaneopatyZyski: Korea Pd.Zyski: JaponiaZyski: TajwanZyski: UEKoszt: surowceZyski: USA(poza Apple)Zyski: ApplePrzedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 23 23. 24 Przedsibiorczo w Sektorach KreatywnychWANA LEKCJAW spoeczestwach nieuprzemysowionychklienci oczekuj produktw niezrnicowanych apodstawowym kryterium konkurencji jest cena.Wraz z rozwojem zdolnoci produkcyjnych rosnzdolnoci nabywcze a tym samym oczekiwaniaklientw.W spoeczestwach uprzemysowionych kliencioczekuj wrae, emocji i przemian. Kluczowymkomponentem ceny kocowej jest premia zadopasowanie produktu do potrzeb odbiorcy, zapoczucie autentycznoci i unikalnoci dostar-czonegorozwizania. Im wiksza satysfakcjapynca z tych rde, tym wiksza gotowo dokupowania od nas produktw i pacenia za usugpodanej ceny.ZATRUCIE INFORMACYJNYM SMOGIEMOstateczn granic ekonomii dowiadcze jest umie-jtnowzbudzania w uytkownikach uczu i emocji zamiana konsumenta w fana. Emocje jakie pozostaj powypiciu filianki kawy bdce syntez nie tylko sma-kunapoju, ale wszystkich wrae towarzyszcych kon-sumpcji mog wywindowa cen kocow produktupoza granice mar konkurentw. W zasadzie grnej gra-nicyceny oferowanej za wyjtkow dla uytkownika war-to,generujc w nim nadzwyczajne emocje, po prostunie ma.W przypadku urzdzenia takiego jak iPad sytuacja ro-botnikwz Chin wyglda jeszcze gorzej: udzia chiskichpoddostawcw w cenie kocowej urzdzenia jest trzyrazy mniejszy ni firm koreaskich i na tym samym po-ziomieco firm z Tajwanu.Dlaczego?Produkt taki jak iPhone od pocztku by uwaany w wielukluczowych aspektach technicznych za gorszy od pro-duktwkonkurencji, nie mia odbiornika GPS, mia sab-szyaparat fotograficzny i cierpia na wiele niedostatkw.Nie mona go byo kupi oddzielnie bez abonamentu, nieby dostpny w wielu krajach itd. A jednak zdoby ogromnpopularno. Kluczowym czynnikiem by wanie zanie-dbywanyczynnik jakimi byy wraenia i dowiadczenia,oraz zmiany cechy najbardziej jak si okazao cenioneprzez konsumentw. Produkty Applea kady nacisk nadziaanie sprzt mia by dla klienta niewidzialny, uyt-kownikmia wykonywa za jego pomoc dziaania nie za-stanawiajcsi nad tym, jak to osign. Z drugiej jednakstrony mia by pikny i prosty. Sprzt mia dostarczaprzyjemnoci z korzystania z niego i zapewnia now ja-kouytkowania udostpniajc funkcje, o ktrych uyt-kownicysyszeli, ale nie mieli cierpliwoci lub nie umieliz nich korzysta. Apple wygrywao z konkurentami kreu-jcnow warto opart na estetyce i ergonomii. 24. Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 25Naley pamita, e mieszkacy nowoczesnych spoe-czestw zwaszcza miast s coraz bardziej przesty-mulowanibodcami pyncymi z otoczenia. Przecitnymieszkaniec USA (Bohn & Short, 2009) przyswaja zr-nicowaneinformacje rednio prawie przez 12 godzindziennie (w przypadku mieszkacw miast rednia jestznacznie wysza). Odwiedza przecitnie 2 750 porta-limiesicznie. Czyta ponad 100 tysicy sw dziennie coodpowiada przecitnie jednej ksice. Wedug niektrychoblicze trafia do niego rednio 34 gigabajty informacjiaudiowizualnych dziennie - tyle usiuje przetworzy jegomzg.Ten zalew informacji ma tendencj rosnc, wrazz rosncym usieciowieniem spoeczestwa ilo bod-cwgwatownie ronie.Rys. 1.11. Czas przyswajania informacji i liczba sw czytanychcodziennie przez przecitnego mieszkaca USA w 1980 i 2008 roku - napodstawie (Bohn & Short, 2009).Niestety koszt przetwarzania tak wielkich dawek infor-macjijest bardzo wysoki. S to przede wszystkim dekon-centracja,poczucie niepewnoci i braku kontroli, staystres prowadzcy do reakcji fizjologicznych i psychicz-nych(np. nasilajcy skonno do depresji).Mieszkacy bogatych w bodce rodowisk usiuj sibroni przed tymi konsekwencjami uywajc wypra-cowanychprzez ich przodkw mechanizmw przedewszystkim budujc sobie wewntrzn barier informa-cyjntworzc wasn infosfer, czyli wybieraj te rda,ktrych s gotowi sucha i te rodzaje informacji, ktre 25. gotowi s przetwarza, analizowa i powiela, poniewauwaaj je za wane, ciekawe, przyjemne. Ludzie wsp-czeniucz si ignorowa otaczajcy ich informacyjnyszum nie prbujc nawet interpretowa napywajcychdo nich bodcw. Bodce przepywaj obok nich prawieniezauwaone. Trafiaj do infosfery zewntrznej, kt-robserwuj, ale nie traktuj jej jako istotnej i od ktrejw wikszoci przypadkw si izoluj. W skrajnych przy-padkach,gdy bodce staj si zbyt natrtne lub uciliwe,nastpuje ucieczka od nich (wyczenie si z obiegu dane-gorodzaju informacji).Rys. 1.12. Budowa infosfery i blokowanie tradycyjnych przekazwreklamowych traktowanych jako bezwartociowy strumie bodcw(oprac. P. Kaczmarek-Kurczak).Strategie unikania to sposoby omijania zbdnych, nie-angaujcych26 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnychtreci przez uytkownikw. Wspczesnetechnologie z jednej strony zwikszaj dopyw bodcw,ale z drugiej strony coraz skuteczniej pozwalaj je kon-trolowa.Kiedy czowiek, ktry nie chcia konsumowaokrelonej treci musia wykona jak do angauj-cfizyczn czynno, by uciec od niepodanych tre-ci:musia wsta z fotela i wyj z kina, odoy gazet(i ew. znale inn), podej do odbiornika i zmieni na-stawieniastacji radiowej, lub kanau telewizyjnego. Dziwystarczy mu nacinicie guzika na pilocie, lub klikni-ciezakadki w przegldarce. Filtry odsiewaj niepo-dantre w programach pocztowych, programy an-tyreklamoweusuwaj zbdne treci z przegldanychstron, selekcja znajomych w portalach spoecznocio-wychpozwala ograniczy ilo informacji tylko do tych, 26. Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 27na ktrych nam zaley. Identyfikacja numeru przycho-dzcegopozwala nam unikn niechcianych rozmw te-lefonicznych.Nagrywarki telewizyjne pozwalaj poradzisobie z utrapieniem reklam.Rys. 1.13. Strategie unikania amerykaskich odbiorcw - za: Scott,Halligan (2010).Temu te odpowiada podzia narzdzi uywanych do za-rzdzaniainfosfer: telefony komrkowe su przedewszystkim do obsugi bliskich znajomych, zwaszczawiadomoci gosowe i SMSy. Portale spoecznociowe(rwnie najczciej obsugiwane z poziomu telefonw ko-mrkowych)su do zarzdzania dalszymi znajomymi.E-mail, blogi, fora i inne rodki komunikacji su do ob-sugicaej reszty wiata.Rys. 1.14. Narzdzia zarzdzania obszarami infosfery (oprac. P.Kaczmarek-Kurczak).Dziki tym narzdziom wspczeni ludzie sami decydu-jco chc widzie, sysze i w czym chc uczestniczy.W wielu przypadkach mog by nawet zupenie niewia-domi,e kierowano do nich jakie komunikaty (np. zaporednictwem reklam) bo po prostu ich nie widzieliskutecznie przed nimi chronieni przez bariery ochronneswojej infosfery.Jak stwierdzi dyrektor kreatywny jednej z najwik-szychsieci agencji reklamowych na wiecie, Craig Da-visz J. Walter Thompson (pierwsza agencja na rynkuamerykaskim, czwarta co do wielkoci na wiecie): 27. Publiczno wszdzie na wiecie jest coraz trudniejsza.Szkoda jej czasu na bycie zanudzanym lub bombardowa-nymprzez tradycyjn, ortodoksyjn reklam. Musimy prze-staprzerywa ludziom to, czym si interesuj i sta sitym czym ludzie si interesuj.4KOMPETENCJE KULTUROWEBudowanie jednak takiej wartoci nie jest atwe, bo-wiemwymaga na og znacznych kompetencji wykra-czajcychdaleko poza sfer klasycznego biznesu, za-spokajajcego28 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnychproste potrzeby podstawowe. Oznaczana przykad umiejtno identyfikowania i odnoszeniasi do spraw, ktre maj dla ludzi znaczenie. Tworzenieinspiracji, tworzenie i zarzdzanie dowiadczeniami,projektowanie i uatwianie klientom zmiany w ich yciulub dopasowanie si do zmian. Oznacza te na przykaduywanie adekwatnych narzdzi do oczekiwa klientw,umiejtno wczenia produktw i usug do naturalnychaktywnoci, jakim oddaje si odbiorca, stawania si cz-cijego stylu ycia.Jak stwierdza dwoje ekonomistw z Uniwersytetu Berkleyw Kaliforni, Clair Brown i Greg Linden w ksice na tematprzemysu pprzewodnikowego Czipy i zmiana (2009)nastpia bowiem zmiana kultury korporacyjnej Ame-ryki.Oprcz problemu starszych inynierw, ktrzy sto-jw obliczu szybkiej dezaktualizacji posiadanych przeznich umiejtnoci i pogorszenia moliwoci zatrudnienia,nastpi rwnie nagy zwrot w sposobie, w jaki amery-kaskiefirmy traktuj swoich pracownikw - przejcie 28. Wedug Pinea i GIlmorea (1999) istniej dwa gwne wy-miaryokrelajce poziom aktywnoci odbiorcy w da-nymdowiadczeniu oraz relacj w stosunku do zastanejrzeczywistoci. Aktywny udzia w jakim dowiadczeniu,jego wsptworzenie w tym modelu jest okrelane jakoaktywne uczestnictwo za bierny odbir dowiadczeokrelany jest jako bierna partycypacja. W przypadkurelacji z rzeczywistym wiatem mamy do czynienia z ab-sorbcjdowiadcze odnoszcych si do tu i teraz, ozna-czajcprzetwarzanie dostarczonych bodcw w takisposb, e zmieniaj one nasz sposb postrzegania wia-tawpywajc na nasze rozumienie lub emocje, oraz im-mersj,oznaczajc, e dane dowiadczenie odcina nasod dopywu innych bodcw niejako wyczajc nas z ota-czajcejnas rzeczywistoci i tworzc wasn.W ten sposb, przez skrzyowanie tych dwch wymiarwpowstaj cztery moliwe pola, ktre mona zapeni pro-duktamilub usugami: rozrywka, ktra nastawia si nazmian na poziomie emocjonalnym i raczej podanieza zaproponowan treci; edukacja, ktra kadzie na-ciskbardziej na zmian intelektualn i zakada aktywnyudzia w przetwarzaniu danych treci; estetyk, ktranastawia si na zmian na poziomie emocjonalnym, aleraczej koncentruje si na dostarczaniu wrae w ktreuytkownik wchodzi; oraz eskapizm, polegajcy na ak-tywnymuczestnictwie w alternatywnej rzeczywistociPrzedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 29majcej swoje wasne prawa i zalenoci.Rys. 1.16. Gwne wymiary dowiadcze wspczesnych konsu-mentw(rdo: Pine, GIlmore 199, s. 30).od systemu wysokiego zaangaowania, w ktrym cenisi dugoterminowe zatrudnienie i systematyczne do-skonalenieumiejtnoci, do systemu gbokich innowa-cji.To zjawisko pogbia si wraz z przenoszeniem siumiejtnoci technicznych poza Stany Zjednoczone, docentrw rozwoju technologicznego (na przykad w Azji)zajmujcych si wycznie projektowaniem technicznym.W USA pozostaj te prace i zawody, ktre oprcz umiejt-nocitechnicznych wymagaj wysokich zdolnoci kultu-rowychoraz rozumienia gwatownych zmian zachodz-cychw spoeczestwach krajw rozwinitych.Przykadw takich zmian nawet spoeczestwa polskiegojest mnstwo: byskawiczny wzrost spoycia wody mine-ralnej(jeszcze 30 lat temu znikomy w stosunku do innychnapojw) bdcej obecnie elementem zdrowego trybu y-cia,zamiana masa na margaryny (znw zdrowie), opa-kowaniaekologiczne, agroturystyka, zmiany w edukacjii oczekiwa rodzicw wobec placwek edukacyjnych,boom na rynku produktw przeznaczonych dla zwierztitd.I tu wanie kryje si rdo rozwoju zainteresowaniabran kreatywn. Artyci, twrcy, ludzie obdarzenirnorodnymi talentami lub kompetencjami kulturo-wymii spoecznymi s dysponentami unikalnych umie-jtnocizwizanych z tworzeniem nowych treci bu-dzcychw odbiorcach rezonans. Mogcych ludzi bawi,ciekawi, rozwija, zaspokaja ich potrzeby estetyczne,zblia do siebie itd. 29. RozrywkaEstetykaEdukacjaEskapizmMona powiedzie, e te cztery pola okrelaj strategifirm budujcych dodatkowe wartoci dla swoich pro-duktw,poniewa wszystkie te pola wymagaj kompeten-cjikulturowych, wszystkie znajduj si w wewntrznejinfosferze odbiorcw, co oznacza, e s w stanie gene-rowaemocje a co za tym idzie generowa przychody.Produkt do gwatownie moe zmieni swoj wartow oczach odbiorcy jeli oferowa bdzie elementy z tychczterech obszarw. Sok owocowy moe kry pod nakrt-kciekawostki i definicje interesujcych sw (edukacja),zestaw dziecicy w restauracji moe zawiera zabawkipozwalajce maluchowi zanurzy si w wiat jego ulubio-nejbajki (eskapizm), ubranie moe by ozdobione wzora-miznanego artysty (estetyka), opakowanie chrupek moezawiera kupon loteryjny lub komiks (rozrywka).ROZWJ RYNKU W STRON RYNKUWRAE I PRZEMIAN POWIKSZANIESI LICZBY ATRAKCYJNYCH NISZRYNKOWYCHUmiejtno budowania dodatkowych wartoci kulturo-wychi wywoywania emocji (czasem uywa si wprowa-dzonegoprzez francuskiego socjologa Pierrea Bourdieupojcia kapitau symbolicznego) tworzy potne zapleczegospodarcze wpywajc na rezultaty danej gospodarkiw o wiele wikszym stopniu, ni mogoby to wynika je-dyniez jej pierwotnych mocy produkcyjnych. Wedugniektrych ocen (Florida, 2002) w sektorze kreatyw-nymzatrudnionych bya 1/3 pracownikw w USA, ktrzyotrzymywali poow dochodw ludnoci tyle co sektor30 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 30. W 2012 produkcja zdobya najwysz ogldalno spo-rdwszystkich produkcji telewizyjnych w grupie wieko-wej18-49, ktra jest uznawana za najlepsz z perspekty-wysiy nabywczej i zwyczajw zakupowych i w zwizkuz tym jest ulubion grup wiekow reklamodawcw.Produkcja pobia takie hity amerykaskich stacji telewi-zyjnychjak American Idol, czy The Voice. W 2012 roku nabazie wtkw pominitych w serialu stworzono gr wideoo tym samym tytule, ktra okazaa si rwnie oszaa-miajcymsukcesem w cigu zaledwie 20 pierwszychdni dystrybucji gra sprzedaa si w ponad 1 milionie kopii,napdzajc rwnie sprzeda komiksw i serialu na py-tachPrzedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 31DVD.W sklepie Amazon pojawiy si liczne produkty nawi-zujcedo serii miecz, ktrym jedna z postaci cinaagowy nieumarych, stroje zombie (w wielu krajach orga-nizowanes zombie walks parady osb przebranychw tego rodzaju stroje), kusze, pasy, towarzyskie gry plan-szowei karciane, figurki, kalendarze, przewodniki powiecie gry, serialu i komiksw itd.)TELEWIZJA NOWEJ EPOKI - HBOTelewizja HBO, ktra powstaa w 1972 roku maw tej chwili 30 milionw patnych abonentww USA, za na wiecie nastpi skok z 27 milio-nww 2007 roku do 42 milionw w 2011 roku couwaane jest i tak dopiero za pocztek ekspansjitej stacji, ktra jeszcze do niedawna bya uwa-przemysowyi sektor usug razem (1,7 biliona USD). Naj-istotniejszymefektem dziaania sektora kreatywnegow USA jest jednak nie tyle efekt samej produkcji tego sek-tora,ale jego bardzo silny wpyw na generowanie no-wychbran, biznesw, wykorzystanie nowych techno-logiiitp. poprzez zmian stylu ycia odbiorcw.Istnieje bardzo silna zaleno pomidzy przemysamikreatywnymi i sukcesami nowych sektorw przemysu(ekspansja amerykaskich marek w modzie, mediach,elektronice), poniewa sektory kreatywne generuj nowepotrzeby, zmieniaj percepcj wiata, napdzaj cigypd do nowoci, tym samym sprawiajc, e wci i wcitworz si nowe rynki, segmenty i nisze. Obserwujemyju od wielu lat wkraczanie rwnie innych bran w sfersektora kultury, wiele marek technologicznych staje sielementem kultury masowej i odwrotnie kultura maso-waprowokuje do tworzenia nowych urzdze, produktwi usug.Opublikowany w 2003 roku komiks Walking Dead zdo-bywprawdzie wielk popularno wrd mionikwkomiksw, jednak nie by znany szerszej publicznoci.Dziki temu, e mia liczne grono zagorzaych fanw i in-teresujcyklimat po pewnym czasie sta si obiektem za-interesowaniabrany telewizyjnej, ktra po sukcesachmrocznych, powanych i coraz odwaniejszych propozy-cjitelewizji HBO poszukiwaa nowych tematw i postacido realizacji swoich przedsiwzi. W 2010 roku telewizjaAMC Network zrealizowaa produkcj opart na komik-sie natychmiast zdobywajc ogromn popularno. 31. 32 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnychobsadzili wszystkie istotne stanowiska w grupiedefiniujc od nowa jej strategi.HBO znacznie wczeniej ni inne stacje zauwa-yapotencja platform mobilnych i szybko staasi liderem tego segmentu wprowadzajc swojplatform HBO Go.PODSUMOWUJCl Wikszo pracownikw pracuje obecnie w sekto-rzeusug.l Usugi te maj coraz bardziej wysublimowany cha-rakterz racji ewolucji oczekiwa klientw.l Wybory klientw s coraz bardziej dyktowane emo-cjamini tylko racjonaln kalkulacj.l Kluczowym problemem jest pozyskiwanie zaanga-owaniaklientw: wywoanie w nich emocjonalne-gorezonansu po to, by wej do ich wewntrznejinfosfery.l Umiejtno wywoywania takiego rezonansu jestcoraz czciej zapoyczana ze rodowiska sztukii kreacji.l Tworzy to niezwyk okazj dla osb o uzdolnie-niachartystycznych. Dziki swoim talentom mogbudowa firmy majce znaczc przewag nadkonkurencj wanie dziki zdolnoci do tworzeniapozytywnych skojarze, wchodzenia do wewntrz-nejinfosfery i budowania silnych i dugotrwaychrelacji z klientami.ana za stricte amerykask telewizj i miaaw swojej ofercie stosunkowo niewiele pozycji,uznawanych poza Ameryk za interesujce.Przeomem by serial Rodzina Soprano, ktryzdoby bardzo wysok ocen krytykw rwniepoza Stanami i ogromn popularno na wiecie.By te rekordowy pod wzgldem ceny sprzedaylicencji na emisj w stacjach poza USA, osigajc1,2 miliona dolarw za odcinek. Rwnie inneseriale, takie jak Sze stp pod ziemi, czy Seksw wielkim miecie cieszyy si zainteresowaniempublicznoci midzynarodowej.Dziki szybkiemu wzrostowi dochodw na ryn-kachmidzynarodowych HBO dokonaa zwrotuw swoich produkcja coraz wicej inwestujc w teprodukcje, ktre miay tre bardziej uniwersal-ni przystpn dla odbiorcw spoza USA. Takzaczy si inwestycje w produkcje historyczne(Rzym), paradokumentalne (Dom Saddama, Genera-tionKill), czy produkcje fantastyczne (Gra o tron).Wyprodukowana w 2011 roku Gra o tron na rynkumidzynarodowym dwukrotnie pobia rekordRodziny Soprano jest ju warta rednio 2,5 mlnUSD za odcinek.W 2011 roku dochd HBO wynis 4 mld USD,a udzia dochodw z eksportu wzrs o 50% (do1 miliarda USD rocznie). W 2012 roku HBO prak-tycznieprzeja kontrol nad swoj spk ma-cierzyst,firm Time Warner. Jej menederowie 32. Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 33PRZYPISY1. Dobbs, R., Madgavkar, A., Barton, D., & Labaye, E. (2012). The world atwork: Jobs, pay, and skills for 3.5 billion people, (s. 108). McKinsey Glo-balInstitute. WWW: https://members.aesc.org/eweb/upload/McKinseyTrend Break AESC.pdf2. J. w.3. Dane za portalem biznesowym Gazety Wyborczej, Ile to kosztuje i dla-czegotak drogo? WWW: http://gazeta.pl/4. Przemwienie z okazji nominacji na spotkaniu szefw agencji w Miamina Florydzie w dniu 27 stycznia 2005 roku. Komunikat prasowy:http://www.wpp.com/wpp/press/2005/jan/27/jwt-redefines-role?p=1 33. 34 Przedsibiorczo w Sektorach KreatywnychNa czym polega zatem rola biznesu i przedsibiorcw?Jak speniaj rol w spoeczestwie? O kapanach wie-my,e zajmuj si potrzebami duchowymi swoich spo-ecznocirealizujc rne zadania wynikajce z reguich religii. O onierzach wiemy, e zajmuj si walk w obronie swojej spoecznoci lub w imi jej interesw.ebracy odbieraj innym wypracowane przez nich owo-ceich pracy poprzez wzbudzanie litoci i wspczucia.Rozbjnicy robi to samo, ale posugujc si przemoclub strachem.FUNKCJE PRZEDSIBIORCZOCICo zatem robi przedsibiorcy?Zdaniem Petera F. Druckera (1954) rol przedsibiorcwjest identyfikowanie i zaspokajanie potrzeb innych lu-dzi.Za t prac przedsibiorcy otrzymuj wynagro-dzenie(i to ich rni od witych). Przedsibiorcy samiwyszukuj potencjalne potrzeby, czasami stymuluj ichrozwj i opracowuj sposoby ich zaspokojenia. Przycho-dyprzedsibiorcy s konsekwencj zaspokojenia czy-ichpotrzeb. Im bardziej uniwersalna lub silniejsza jestpotrzeba, ktr przedsibiorca zaspokaja tym wyszegowynagrodzenia za swoje dziaania przedsibiorca moeoczekiwa. Kiedy biznes koncentruje si na zarabianiupienidzy, a nie na zaspokajaniu potrzeb pojawiaj siproblemy. Biznes, ktry nie zaspokaja niczyich potrzeb(poza potrzeb pienidzy swojego waciciela), nie wnosiniczego do ycia i pracy innych ludzi, jest zbdny co ozna-cza,e z ca pewnoci prdzej czy pniej upadnie.dr Piotr Kaczmarek-Kurczak(Akademia Leona Komiskiego)Kim sprzedsibiorcy?Etapy powstawania kreatywnego biznesu- alokacja zasobw, przedsibiorczo,model biznesowy.WPROWADZENIEKiedy zapytamy si przypadkowego przychodnia o to cze-musuy biznes i na czym polega najprawdopodobniejotrzymamy odpowied, e biznes polega na robieniu pie-nidzy.Jednak ta odpowied nie moe by satysfakcjo-nujcazwaszcza dla kogo, kto przedsibiorc chciabyzosta. C to znaczy bowiem robi pienidze? Wszyscyczonkowie spoeczestw, w ktrych panuje gospodarkapienina otrzymuj wynagrodzenie w pienidzu, a niew naturze, zatem mona powiedzie, e wszyscy jakorobimy pienidze (zarabiamy). Jeli potraktujemy nato-miastto okrelenie artobliwie i dosadnie, to robieniempienidzy w dosownym rozumieniu zajmuj si wytwr-niepapierw wartociowych i faszerze. Na pewno niewszyscy przedsibiorcy, jako tacy. 34. powiednio wczeniej wykupywali te towary korzystajcz niskich cen a nastpnie, kiedy zapotrzebowanie roso odsprzedawali je z zyskiem. Kiedy zblia si okres po-stukupcy kupowali od rybakw ryby (np. ledzie z MorzaPnocnego i Batyku), zlecali ich solenie i pakowanie doskrzy i beczek i przewz do miast Holandii, pnocnejFrancji i Belgii oraz Niemiec i Anglii. Kiedy nadchodziokres postu sprzedawali ryby z zyskiem. Podobnie byoz okresem zimowym. Kiedy latem ceny byy niskie i yw-nocilokalnej byo w brd kupcy z Holandii wybierali sido Gdaska, gdzie kupowali tanie polskie zboe, ktre-gonadwyki polska szlachta bya gotowa si pozby. Niesprzedawali go jednak od razu, ale magazynowali i cze-kalina okres zimowy, kiedy ceny byy wysokie a w mia-stachpnocnych pojawiay si niedobory.Podobnie byo z rzemielnikami, ktrzy rwnie musie-lipodejmowa odpowiednio wczeniej decyzje o zakupiesurowcw, przyjciu nowych uczniw itp. oceniajc po-tencjalnypopyt na swoje wyroby w przyszoci.Jak wida ju od najdawniejszych czasw jedna z funkcjiprzedsibiorcy czyni go rwnie inwestorem. Przedsi-biorcydecyduj o tym, jak wykorzysta swoje zasobyw zalenoci od oceny sytuacji i kalkulujc prawdopo-dobiestwozajcia okrelonych okolicznoci, ktre mogsprawi, e warto dokonanych przez nich inwestycjizwikszy si w taki sposb, by zwrciy si im dokonaneprzez nich nakady wraz z premi za ryzyko i trafnoich przewidywa.Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 35Okrelenie przedsibiorca pojawio si w sownikach juw XVIII wieku. Po raz pierwszy funkcje przedsibiorcyzostay opisane przez Richarda Cantillona w szkicu natemat natury handlu w roku 1735 (Tarascio, 1985). Fran-cuskiesowo entrepreneur oznaczao w jego ksice oso-b,ktra kupuje towary po znanej cenie z zamiarem ichodsprzedania po nieznanej jej w danym momencie cenie.Cantillon w definicji przedsibiorcy jako pierwszy wska-zywana jego do istotn cech: kupujc jaki towarprzedsibiorca dokonuje pewnej racjonalnej kalkulacji.Ocenia zapotrzebowanie na dany towar zarwno w chwiliobecnej, jak i w przyszoci oraz na tej podstawie szacujernic pomidzy cen w danym dniu a potencjaln, mo-liwcen w jakim punkcie przyszoci. Do dokonaniatakiej kalkulacji przedsibiorca musi zebra informa-cjeo tym, co si dzieje w jego otoczeniu. Dzi powiedzie-libymy,e musi dokona oceny rynkowej np. przyszegopopytu na dany towar, poday tego towaru w przyszociitp. Musi rwnie podejmowa decyzje dotyczce pozy-skiwaniai wykorzystywania zasobw potrzebnych mudo realizacji zaplanowanych transakcji. Przedsibiorcaw rozumieniu tej definicji podejmuje ryzyko i musi sobieradzi z niepewnoci, za jego zysk jest wanie premiza poniesione ryzyko oraz wynagrodzeniem za prawido-wowykonan ocen sytuacji.W czasach Cantillona przedsibiorcami byli gwnie kup-cyi rzemielnicy. Kupcy podejmowali decyzj dotycz-cezapotrzebowania mieszkacw danego regionu naokrelone towary. Zgodnie ze swoimi oczekiwaniami od- 35. 36 Przedsibiorczo w Sektorach KreatywnychPOTRZEBY I WARTOCIBy mc okreli jednak potencjalny popyt konieczne jestokrelenie hierarchii wartoci, jakim hoduje dana oso-balub grupa osb oraz wynikajcej z niej listy potrzebi ich zakresu. Potrzeby mog mie bardzo zrnicowa-nycharakter ksztatujc si na podstawie priorytetwdanej osoby i jej aktualnej sytuacji yciowej. Najbardziejpodan rzecz dla 17-latka moe by na przykad po-dziwjego rwienikw. Osoba starsza moe by skoncen-trowanana swoim zdrowiu i wygodzie. Produkty i usugidostarczane przez przedsibiorc musz nawizywado tych priorytetw inaczej si nie sprzedadz. Funda-mentalnympytaniem, ktre milczco lub wprost bdnam stale zadawali nasi potencjalni klienci jest pytanie:dlaczego? Dlaczego miabym to kupi? Dlaczego miabymskorzysta z tej usugi? Co wartociowego wnosi do moje-goycia ta oferta? Jak zmieni mj sposb funkcjonowa-nia?Odpowiedzi na te pytania bd decydoway o sukce-sielub klsce danego przedsiwzicia.Czsto si zdarza, e produkt lub usuga firmy nie za-spokajajakiej potrzeby wprost. Ludzie nie potrzebujsamochodw jako takich, ewolucyjnie nie mamy wbudo-wanegopodania pojazdw mechanicznych. Jednaknatura przystosowaa nas do odczuwania przyjemnociz prdkoci i swobody podrowania, do emocjonowaniasi si. Dlatego ludzie kiedy podali szybkich i silnychkoni, statkw, samolotw, samochodw, motocykli. Gdybykiedy udao si wyhodowa latajce smoki z pewnocimona byoby spodziewa si, e i te stwory stayby siWspczesny przedsibiorca to czowiek, ktry wykonujepewn prac polegajc na ocenie sytuacji w jego otocze-niui podejmuje w zwizku z tym pewne decyzje zwiza-nez obstawianiem jakiego wydarzenia w przyszoci.W odrnieniu jednak od hazardzisty przedsibiorcy nieczekaj biernie, a zrealizuje si przewidywany przeznich scenariusz, ale aktywnie dziaaj na rzecz jegourzeczywistnienia.Rys. 2.1. Proces przedsibiorczy (oprac. P. Kaczmarek-Kurczak)Gdyby opisa funkcje przedsibiorcy, a wic sprbowaokreli, na czym polega jego praca, lista zada przedsi-biorcwwygldaaby mniej wicej tak:1. Identyfikacja i ocena popytu.2. Identyfikacja i ocena zasobw.3. Identyfikacja i ocena zasobw partnerw.4. Zbudowanie oferty.5. Sformuowanie warunkw opacalnej wymiany.Pierwszym i fundamentalnym zadaniem przedsibior-cyjest orientowanie si w potrzebach swojego otocze-nia najczciej jakiej wybranej przez przedsibiorcgrupy osb. Aby mc w ogle mwi o uruchomieniu ja-kiegokolwiekbiznesu, powinnimy wiedzie, czyje potrze-bybdziemy zaspokaja. 36. Czego potrzebuj inni?Co ja mog zrobi?Mam pomys!Czego nie mamPrzygotowuj ofertJakie mam zasoby?Znajduj partnerwPrzedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 37 37. 38 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnychfirm w postaci doskonaoci technicznej, jakoci wyko-nania,prestiu itd. Model Mercedesa nie ma tu, a takistotnego znaczenia. W przypadku przedsibiorcw kre-atywnychkoncentracja na wartociach jest szczeglniewana, poniewa oferuj oni szczeglne dobra i usugi,ktrych wytworzenie jest wynikiem ich osobistego ta-lentui umiejtnoci.Wielka rzesza potencjalnych przedsibiorcw i menede-rwkoncentruje si na produkcie zamiast na wartocijak produkt reprezentuje dla klienta. W konsekwencjitraci z oczu zmieniajce si potrzeby odbiorcw i usiujewci sprzedawa produkty, ktrych czas ju min.Posugujc si pojciem wartoci wiele potrzeb mo-naprzedefiniowa. Mona je na przykad przenie naco innego, na og na co, co atwiej wyprodukowalub pozyska. Henry Ford by autorem gonego zdania,e gdyby zapyta jego klientw (byli nim w pierwszymokresie gwnie farmerzy wocy swoje produkty do po-bliskichmiast) czego najbardziej potrzebuj odpowiedzie-libyz pewnoci, e szybszego konia. Jednak Ford skupisi na wartoci dla klienta. Zada sobie pytanie, co byo-byprzez farmerw najwyej cenione i dozna olnienia.Zaoferowa im co zdecydowanie lepszego ni po prostuko: szybki i bardzo niezawodny transport, dziki ktre-mumogli wozi do miasta o wiele wicej towarw (i uzy-skiwaznacznie lepsze dochody). W pierwszym okresieFord wcale nie zastanawia si nad produkcj samocho-dw bra na przykad pod uwag stworzenie sieci kole-jekwskotorowych jednak uzna ten pomys (ze wzglduprzedmiotem podziwu, kultu i podania. Jednak wielepotrzeb ma charakter nietransakcyjny. Nie mona ich poprostu sprzeda klientowi. Nikt nie jest w stanie sprzedawprost nastolatkowi podziwu jego kolegw. Mona mujednak sprzeda rekwizyty, ktre mog mu pomc w uzy-skaniutego podziwu.Bardzo istotn spraw w dziaaniach przedsibior-czychpowinna by jednak wiadomo co si tak na-prawdsprzedaje, z czym klient kojarzy dany produkti na czym mu w rzeczywistoci zaley. Nastolatek kupujerekwizyty (np. buty), ale tak naprawd zaley mu na po-dziwiekolegw. Jeli stracimy z oczu ten istotny aspekt,jeli nasze rekwizyty przestan si, w wyniku naszychdziaa, kojarzy z prestiem (np. obniymy nieopatrznieich cen, jeli ich design uznany zostanie przez t grupwiekow za obciachowy) moe to nas doprowadzi doruiny. Dlatego zamiast mwi o produktach, raczej po-winnosi formuowa wartoci, ktre zdecydowanie le-piejodpowiadaj na pytanie dlaczego miabym za to pa-ci?.Otwiera to dla przedsibiorcy o wiele wiksze polemanewru, pozwalajc dokonywa rnego rodzaju zmianw ofercie pod warunkiem, e kluczowa oferowana war-topozostaje nie zmieniona. Co klienci kupuj od kon-cernuDaimler-Benz? Czy odpowiedzi na to pytanie jestsamochd? Nie do koca. Gdybymy zdefiniowali ofertMercedesa, jako po prostu produkt w postaci konkretne-gomodelu samochodu klienci nie znaleliby wystarczaj-cegouzasadnienia dla wyboru wanie tego pojazdu, a niena przykad Renault Twingo czy TATA. Jednak klienci niekupuj samochodu kupuj warto oferowan przez 38. Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 39ZASOBY A KAPITAZnajomo potrzeb klientw nie koczy pracy przed-sibiorcy.Kolejnym wanym krokiem w wykonywanejprzez niego pracy jest umiejtno oceny wasnych za-sobw.Przedsibiorca musi sobie odpowiedzie na pyta-nie:jakich zasobw potrzebuj by zaspokoi dan potrze-b?Jakie zasoby i dziaania s potrzebne by zbudowadan warto? To pociga za sob kolejne pytanie: jakimizasobami sam dysponuj? Tutaj natykamy si na kolejnyproblem. To problem sposobu postrzegania przez kan-dydatwna przedsibiorcw wasnych zasobw. Ponow-nie ewolucja nauczya nas do defensywnej postawywobec posiadanych przez nas zasobw: gwnie rzeczyi umiejtnoci. Naturalnym uczuciem, ktre dominujew kadym z nas jest przede wszystkim lk przed utratzasobw, uszczupleniem stanu posiadania. Zadajemy so-biepytanie nie o to, ile mona zyska, ale raczej o to, ilemoemy straci. W konsekwencji nawet jeli zdajemy so-biespraw z istniejcego wok nas popytu nie zawszeuwiadamiamy sobie potencja, jakim dysponujemy dojego zaspokojenia.Jednym z elementw edukacji przedsibiorczej jest na-uczeniesi prostej wydawaoby si maksymy, e wszyst-kosi zmienia a to co mamy powinno by dla nas TYL-KOodskoczni do tego, co moemy mie. Mona tu uypewnej sztuczki mylowej zastpujc pojcie zasobwpojciem kapitau. Zasoby maj charakter bierny sczym, co posiadamy i kontrolujemy, chocia niekoniecz-nieuywamy. Znajduj si w naszym zasigu i moemyna koszt budowy szyn itd.) za niepraktyczny i skupi sina samobienym powozie. Podobn zmian wprowadziswego czasu Apple (chocia tutaj akurat nie by praw-dziwymprekursorem). Na pytanie, ktre zadawao so-biew tym czasie wiele firm: czego potrzebuj dzi klien-ci?wiele firm (np. Asus) odpowiaday: lejszego, bardziejenergooszczdnego, mniejszego i lejszego komputera.W ten sposb powstay netbooki, ktrych gwn funkcjbyo zapewnianie dostpu do Internetu i poczty elektro-nicznej.Apple odpowiedzia sobie na to pytanie inaczej:czego potrzebuj klienci? Staego, pewnego i niezawodne-godostpu do usug dziki poczeniu z Internetem, cze-gow rodzaju podrcznego terminala. I rezultatem tegopodejcia byy tablety a obecnie rne krzywki telefo-nwi tabletw.Umiejtno przedefiniowywania potrzeb klientw w ka-tegoriachrnych produktw jest gwnym obecnie ob-szareminnowacji. NIGDY, ALE TO NIGDY nie naley wie-rzy,e dana potrzeba jest ju ostatecznie zaspokojona.To, e w naszym miecie istnieje ju jeden salon fryzjer-ski,nie oznacza, e nie mona otworzy kolejnego. Ist-nienierestauracji nie oznacza, e nie mona otworzynastpnej. Teoretycznie McDonalds i Greenway suzaspokajaniu godu. Jednak kada z nich robi to inaczeja moliwoci dokonywania tu innowacji s niemal nie-ograniczone,bo liczy si nie tylko to, co si oferuje, alerwnie jak si to dostarcza. 39. KapitanOsobistyNarzdzia DowiadczenieEmocjeWiedza40 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 40. MotywacjawewntrznaMotywacjazewewntrznaDLACZEGO KAPITANWSIADA NA STATEK?Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 41 41. 42 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnychpolega na przesuwaniu posiadanych przez niego rod-kwz kolumny lewej do prawej, wyzwalanie si - jak tookrela Georg Simmel - od konkretnoci zasobw. Stpowinien przesta by dla nas tylko stoem, krzeso krze-sem.St sprzedany na portalu aukcyjnym to rodkina zakup potrzebnego wyposaenia. Trzeba ZOBACZYto, na co mona zamieni ten by moe wcale nie a taknam potrzebny w tym momencie mebel. Jak mona gowykorzysta w powikszaniu dochodw? Krzeso to in-strumentpracy, alternatywa dla zakupu fotela biurowegoitp. Dla wielu przedsibiorcw, zwaszcza tych wybitnych,zasoby wibruj moliwociami. Domek na wsi nie suytylko rekreacji, ale pod nieobecno gospodarzy moesuy innym. Mieszkanie to nie miejsce, w ktrym za-puszczamykorzenie, ale inwestycja, ktr za jaki czasmona spieniy i zamieni na udzia w atrakcyjnymapartamentowcu nad morzem, by potem zamieni go najacht i z powrotem na mieszkanie. Zasoby s pynne i po-winnyby cay czas w ruchu, by suy generowaniu do-chodwi pozyskiwaniu kolejnych zasobw. Powinny byprzeksztacane w kapita i odwrotnie. Im wicej dowiad-czeniamamy z prowadzenia dziaalnoci przedsibior-czejtym atwiej i naturalniej przychodzi nam przesuwa-nieinwentarza z jednej kolumny do drugiej.Jedn z najprzyjemniejszych chwil w yciu przedsi-biorcyjest wanie moment, w ktrym zaczyna on sobieuwiadamia potencja drzemicy w posiadanych zaso-bach.To jest chwila, w ktrej w gowie przedsibiorcy -jak sami czasem mawiaj - zaskakuje jaki trybik. Doko-nujesi - powiadaj psychologowie - zmiana poznawcza.z nich w miar chci i potrzeby korzysta. Kapita jed-nakjest czym innym: to ta cz zasobw, ktr mo-emywykorzysta do powikszania naszych docho-dww przyszoci. Rozpoznanie potencjau posiadanychprzez nas zasobw jest znacznie trudniejsze ni mogo-bysi wydawa, ale z drugiej strony jest bardzo wanymelementem umiejtnoci przedsibiorcy. Rzadko kiedyzdarza si bowiem, e przedsibiorca posiada dokad-nietakie zasoby i w takiej iloci, jakiej potrzebuje do za-spokojeniazaobserwowanej potrzeby klientw. Na ogzasobw jest za mao lub nie daj si (czsto pozornie)wykorzysta w tworzeniu produktu lub usugi. Najwicejnieporozumie pojawia si oczywicie przy ocenie po-trzebnychzasobw finansowych. Powtarza si tutaj tasama sytuacja ludzie niechtnie podchodz do pieni-dzy,jako rda kolejnych potencjalnych przychodw,niechtnie je inwestuj. Wol je zachowa na czarn go-dzinlub wyda na realizacj swoich pragnie. Dlategowielu potencjalnych przedsibiorcw twierdzi, e gwnprzeszkod w realizacji ich pomysw biznesowych jestbrak pienidzy, cho do czsto okazuje si, e w grun-cierzeczy dysponuj odpowiednimi rodkami, pod wa-runkiem,e zmieni swj sposb patrzenia na posiadaneprzez siebie zasoby.Rys. 2.2. Przenoszenie zasobw do aktywnego kapitau przedsi-biorcy(oprac. wasne).Wyobramy sobie, e rysujemy tabel w ktrej po lewejstronie zapiszemy wszystkie posiadane przez nas ZA-SOBY(pienidze, przedmioty itd.). Obok rysujemy sobiekolumn zatytuowan KAPITA. Praca przedsibiorcy 42. Znajomi z Akademii Sztuk PiknychMieszkanieUmiejtno rysowaniaLicencje na oprogramowanie graficzneKomputerFinansowe - posiadane(oszczdnoci na koncie 10 tys.zotych)Finansowe - postrzegany(gotowo do zainwestowania 5 tys. zotychz oszczdnoci)Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 43 43. 44 Przedsibiorczo w Sektorach KreatywnychProstym narzdziem sucym do oceny potencjau przy-datnegodo rozwoju dziaalnoci przedsibiorczej moeby macierz kluczowych kompetencji.W macierzy kluczowych kompetencji sporzdzamy list,na ktr wpisujemy wszystkie umiejtnoci i kompeten-cje,ktre posiadamy rwnie te najgupsze i najbardziejbanalne (umiejtno naladowania postaci z kreskwek,sprztanie, obsuga komputera, prowadzenia samochoduitd.). Nastpnie w dwch kolumnach obok wpisujemy wagi:rozpowszechnienie danej umiejtnoci wrd innychosb dziaajcych w podobnym rodowisku (ubiegajcychsi o to samo stanowisko itd.) oraz wag (wpyw) danejumiejtnoci na rezultaty pracy (np. nasze dochody).Rys. 2.3. Macierz kluczowych kompetencji (na podstawie Prahaladi Hamel, 1990).Jeli zaznaczymy wartoci wpisane w dwch kolumnachpo lewej na ukadzie wsprzdnych to zobaczymy, e na-szeumiejtnoci podziel si na cztery gwne grupy.Pierwsz z nich bd umiejtnoci powszechnie wyst-pujcei majce znikomy wpyw na nasze dochody. Naprzykad jeli prowadzimy warsztaty obrbki szka gw-niew jednym miejscu fakt, e umiemy prowadzi samo-chdma minimalne znaczenie dla naszych dochodw.Takie umiejtnoci, bardzo rozpowszchnione i majceniewielki wpyw na nasze zarobki nazywamy umiejt-nociaminieistotnymi. Mona uzna, e czynnoci wy-magajcetego rodzaju umiejtnoci mona przekazy-wado wykonania innym. Np. programista moe zleciOczywicie, taka zmiana nie dokonuje si od razu, a nowaumiejtno wymaga potem rwnie systematycznegorozwijania, ale umiejtno ta stanowi cenne wyposa-enieprzedsibiorcy. Przedsibiorcy rni si midzysob umiejtnociami oceny zasobw. Im lepszy przed-sibiorca,tym bardziej zrnicowane zasoby i tym wik-szich cz potrafi przeksztaci w kapita.Umiejtno wyodrbniania kapitau nie ogranicza sijedynie do zasobw materialnych. Obecnie nawet wa-niejszym,ni zasoby materialne rdem potencjalnychzyskw i dwigni biznesu s kompetencje ludzi, ktrychznamy i zatrudniamy, umiejtno wsppracy, zaufaniemidzyludzkie, ale rwnie cechy charakteru - odwaga,innowacyjno, pracowito, konsekwencja, stabilnoemocjonalna. Zamiana posiadanych znajomoci i relacjiw kapita naszego biznesu nie jest atwa. Znajduje si bo-wiemna styku relacji osobistych i relacji ekonomicznych,co zawsze uwaane byo za ryzykowne. Naturaln skon-nociludzi jest bowiem ta do rozwijania kontaktw z in-nymiw wielu rnych wymiarach, co rodzi naturalny lkprzed ich naduyciem i wykorzystaniem. Jednak umiejt-neoperowanie innymi jest jedn z podstaw sukcesu cae-gonowego biznesu.Inn trudnoci w budowaniu kapitau nowej firmy jestopracowanie polityki zarzdzania rwnie WASNYMpotencjaem. Umiejtnoci, emocje, kompetencje, zdolno-ci,wiedza, osobowo samego przedsibiorcy rwniestanowi kapita, ktrym mona a we wspczesnej go-spodarcewrcz naley zarzdza i podejmowa decy-zjeo jego rozwoju. 44. onglerka talerzamiProwadzenie samochoduObsuga pakietu biurowegoObrbka szkaUmiejtnoci trenerskiePrzedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 45 45. 46 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnychpowoduje, e nie bdziemy w stanie uzyska przewaginad konkurentami co oznacza, e nasze dochody z tytu-utych umiejtnoci bd z natury rzeczy ograniczone.Bardzo mae bd tez szanse na powikszenie strumie-niadochodw dziki nim. Zbyt atwo bowiem moe naskto zastpi. Dlatego uwaa si, e umiejetnoci pod-stawowenaley chroni i rozwija, ale nie s one dla naspriorytetowe. Inwestycje w ich podtrzymanie nie powin-nydominowa w naszym budecie. O ile jest by moesens zakupi za kilkadziesit zotych ksik na tematrnych trikw moliwych do zastosowaniu w pakieciebiurowym, poniewa korzy z tej inwestycji moe w ja-kisposb usprawni nasze dziaanie i zapewni lepszefektywno w dziaaniu, to z ca pewnoci, o ile nie je-stemykierowc zawodowym, nie opaca si inwestowakilku tysicy zotych w kurs podnoszcy nasze umiejt-nocijako kierowcw, poniewa to czy jestemy lepszymikierowcami od innych nie bdzie miao adnego znacze-nia,jeli oczekuje si od nas, e po prostu bdziemy po-trafiliprowadzi samochd.Trzeci grup umiejtnoci bd umiejtnoci bardzorzadkie, ale w danej chwili nie majce wpywu na naszedochody. To umiejtnoci nieskomercjalizowane. Nale-yje podtrzymywa i wtedy, gdy to jest uzasadnione lubkonieczne naley je komercjalizowa, czyli szuka mo-liwocizarobkowania dziki nim. Zasadniczo zawszesi opaca rozwija rzadkie umiejtnoci, kluczowymjednak pytaniem jest, czy dziki nim moemy osignwysze dochody, ni dziki aktualnym umiejtnociom.Pielgniarka, ktra ukoczya kurs rachunkowoci moesprztanie swojego mieszkania innym osobom. Umiejt-nosprztania jest bardzo rozpowszechniona a w jegoprzypadku ma znikomy zwizek z jego gwnym rdemprzychodw. Dlatego uzasadnione jest powierzenie wyko-nywaniatego rodzaju pracy komu innemu, a skupieniesi na tych kompetencjach, ktre s unikalne i maj naj-wikszywpyw na dochody.Drug z nich bd umiejtnoci bardzo rozpowszech-nione,ale majce znaczcy wpyw na nasze dochody: totak zwane umiejtnoci podstawowe. Bardzo cesto na-ledo nich umiejtnoci techniczne. Na przykad umie-jtnoobsugiwania komputerowego edytora tekstujeszcze kilkanacie lat temu bya umiejtnoci rzadk,dziki ktrej bez wikszego trudu mona byo zdoby pra-c.Obecnie jest to umiejtno bardzo powszechna, alewci bardzo potrzebna w wikszoci wykonywanychzawodw. Nie daje jednak przewagi nad innymi. Jeli je-dyneumiejtnoci, jakie posiadamy to znajomo obsugipodstawowych funkcji pakietu na przykad MS Office, toszanse na zdobycie pracy s bardzo niewielkie, poniewajest to umiejtno coraz powszechniejsza. atwo bdzienas rwnie zastpi. Podobnie jest z umiejtnoci pro-wadzeniasamochodu osobowego. Kiedy ta umiejtnosama w sobie dawaa przewag na rynku pracy. Obecniejednak jest coraz czsciej umiejtnoci podstawow, niewystarczy j posiada by uzyska prac. Co do rekomen-dacjidotyczcych umiejtnoci podstawowych to naleypamita, e mimo ich znaczenia dla naszej sprawnociw dziaaniu nie s to umiejtnoci, ktre mona byobyuzna za strategicznie istotne. Ich rozpowszechnienie 46. Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 47doj do wniosku, e moe wicej zarobi jako ksigowa.W ten sposb jej znajomo rachunkowoci z umiejtno-cinieskomercjalizowanej zamieni si w umiejtnokluczow, za jej umiejtnoci pielgniarskie przesunitezostan do rezerwy.Czwart grup umiejtnoci s te, ktre s zarwno bar-dzorzadkie, jak i majce duy wpyw na nasze dochody.To umiejtnoci kluczowe, stanowice podstaw naszejprofesji i istot naszej specjalizacji. Zasadniczo podsta-wowdecyzj, jak powinnimy podejmowa przy za-rzdzaniukapitaem osobistym powinna by decyzjao rozdysponowaniu inwestycji w taki sposb, eby mak-symalizowanasze dochody nie tylko w tej chwili alerwnie w przyszoci. Umiejtnoci podstawowe pozwa-lajnam utrzymywa si na rynku, umiejtnoci klu-czowezapewniaj nam pozycj na rynku a umiejtnocinieskomercjalizowane stanowi nasze potencjalne polerozwoju w przyszoci. Umiejtne inwestowanie zasobwa w szczeglnoci unikanie inwestowania w umiejtnocinieistotne moe stanowi wany element sukcesu przed-sibiorcykreatywnego.Rys. 2.4.Przykad podziau inwestycji w rne rodzaje umiejtno-ci(oprac. wasne).Jak wane jest monitorowanie wasnego kapitau oso-bistegoi odpowiednio wczesne inwestowanie w umie-jtnoscikluczowe moe wiadczy przykad artystwgrafikw, ktrzy w latach 90tych opierali si zmianomzwizanym z uytkowaniem komputerw przy tworzeniugrafiki. Co, co pierwotnie byo umiejtnoci w niewiel-kimstopniu skomercjalizowan (opanowanie pakietwgraficznych i narzedzi takich jak rysiki i tablety graficz-ne)stao si po jakim czasie umiejtnoci podstawow,bez ktrej komercyjne tworzenie grafiki stao si prawieniemoliwe. Bardzo podobn ewolucj przeszli fotogra-fowiew chwili przejcia na techniki cyfrowe w fotografii.Znajomo podstaw kompozycji i optyki pozostaa wcikluczowa, ale zmieni si zakres umiejtnoci podstawo-wych,takich jak umiejtno obrbki cyfrowej zdj i po-sugiwaniasi aparatami nafaszerowanymi elektronik.PARTNERZYPrzedsibiorcy by odnie sukces musz nauczy sijeszcze jednej wanej umiejtnoci umiejtnoci roz-poznawania,pozyskiwania i wykorzystania umiejtnocii zasobw partnerw do budowania wartoci swojej ofer-ty.To jedna z kluczowych funkcji przedsibiorczoci i a-twowskaza rdo jej znaczenia.Kiedy osoby chcce uruchomi wasny biznes s pytane,jakie ich zdaniem s najpowaniejsze przeszkody w uru-chomieniuwasnego biznesu jedn z najczciej wskazy-wanychjest wanie brak odpowiednich i wystarczaj-cychzasobw. Jednak to poczucie ograniczenia wynikaz bardzo czstej pomyki jak jest koncentrowanie sina wycznie na WASNYCH zasobach. Ta postawa jestcakowicie zrozumiaa zasoby wasne s tymi zasoba-mi,ktre najatwiej nam kontrolowa. Nie musimy niko-gosi pyta o zgod, na wydanie naszych pienidzy nakampani promocyjn, wykorzystanie naszego lokalu 47. 48 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 48. Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 49OFERTA I WARUNKI WYMIANYNastpn funkcj przedsibiorcy, kolejn aktywnoci,ktr powinien systematycznie si oddawa jest okrela-nieoferty i warunkw opacalnej wymiany. Biznes pole-gana wymianie przysug: zaspokajajc czyje potrzebyoczekujemy czego w zamian najczciej tego, e NA-SZEpotrzeby zostan rwnie zaspokojone. Dlaczegojest to tak istotne? Poniewa jedn z puapek ktre czyha-jna osoby uruchamiajce wasny biznes jest nadmierneignorowanie wasnych potrzeb i potrzeb wasnego bizne-su.Najwaniejsz potrzeb TWOJEGO biznesujest sprzeda, a dokadniej stay dopywrodkw, ktry pokryje koszty prowadzeniabiznesu jak i zapewni utrzymanie waci-cielom.Na przykad bardzo wielu pocztkujcych przedsibior-cwusiuje podbi serca klientw oferujc nisze ceny,ni w przypadku konkurencji. Wyobramy sobie taksytuacj: absolwent wydziau architektury postanawiazaoy wasn pracowni. Poniewa na rynku pracu-jeju bardzo wielu architektw naturalnym sposobemwalki o wasn pozycj na rynku wydaje mu si ofero-wanieniszych, ni u konkurencji cen za ten sam, albonawet wyszy poziom usug. Poniewa biznes jest w faziepocztkowej kandydat na przedsibiorc ma tendencjna potrzeby firmy, czy powicenie przez nas caej nocyna edycj filmu promujcego nasz dziaalno. Jednakspogldajc na nasz biznes wycznie przez pryzmatposiadanych przez nas zasobw/kapitau bardzo czstonowi przedsibiorcy podwiadomie ograniczaj sobiemoliwo zrealizowania ciekawego pomysu bizneso-wego.Bardzo rzadko bowiem si zdarza, e w odpowiedzina zaobserwowane przez nas zapotrzebowanie jestemyw stanie zmobilizowa odpowiedni ilo i odpowiednirodzaj zasobw. Zawsze gdzie w ktrym momencie po-jawisi niedopasowanie. Jeli mamy wystarczajco duopienidzy to nie mamy wsppracownikw o odpowied-nichkompetencjach. Kiedy mamy ludzi to nie mamy lo-kalu,kiedy mamy lokal to brakuje nam odpornoci psy-chicznej,eby prowadzi negocjacje z trudnym klientemitp. Dlatego jedn z kluczowych funkcji przedsibiorczychjest wanie umiejtne kompensowanie brakw w zaso-bachniezbdnych do zaspokojenia okrelonego popytupoprzez mobilizowanie zasobw partnerw.Jeli uwanie si przyjrzymy dziaaniom skutecznychprzedsibiorcw to wanie to odrnia ich od innych.Przedsibiorcy nie rezygnuj z realizacji pomysu biz-nesowegotylko dlatego, e nie maj jakiego zasobu nastanie. Jeli brakuje im rodkw finansowych poszuku-jwsplnika z gotwk lub bior poyczk. Jeli proble-memjest technologia szukaj firm, ktre t technologidysponuj i mog im j uyczy za opat lub w barterze.Jeli problemem s umiejtnoci poszukuj wsppra-cownikwna przykad wrd znajomych, rodziny. 49. do przeceniania wasnego zaangaowania natomiastniedoszacowania kosztw utrzymania usugi na odpo-wiedniowysokim poziomie. Oczywicie, zaciskajc zbyi podniecony perspektyw realizacji pierwszego zlece-niamoe wykona znakomicie swoj pierwsz praci zadowoli si mniejszym od innych wynagrodzeniem.Ale tu pojawia si moment na postawienie wanego pyta-nia:czy naprawd tak chc y? Czy to ma by mj stayplan dziaania? Wielu pocztkujcych przedsibiorcwpo pierwszym okresie wielkiego podniecenia wasn fir-maprzeywa okres gbokiego rozczarowania. Zaniajcswoje koszty w przekonaniu, e to zwiksza ich szansna odniesienie sukcesu w rzeczywistoci obniaj swojmotywacj. Po kilku czy kilkunastu miesicach z pier-wotnegopodniecenia wasn firm nie pozostaje prak-tycznienic, a zmczenie i rozgoryczenie staj si do-minujce.Rentowno biznesu uwzgldniajc kosztywasnego zaangaowania, czasu i zmczenia jest jak siokazuje nisza, ni w przypadku pracy na etat i kandydatna przedsibiorc jak niepyszny zwija interes i udaje sina poszukiwanie etatu.Dlatego jak si okazuje wanym aspektem pracy przed-sibiorcyjest umiejtno oceny zapotrzebowania swo-jejfirmy na rodki: ile i czego w zamian za udostpnienieswoich rodkw mog chcie partnerzy? Jak przeliczyswj czas, wysiek i ryzyko na zasoby moliwe do uzyska-niaod klienta? itd. Bd w tej kalkulacji moe oznacza,e biznes bdzie niestabilny. Pozyskiwane przez przed-sibiorcrodki nie bd wystarczay do zrealizowaniawszystkich koniecznych dziaa.50 Przedsibiorczo w Sektorach KreatywnychInnym wanym aspektem pracy przedsibiorcy jest rw-nieumiejtno oceny, jakiego rodzaju zasobami dys-ponujeklient i co moe zaoferowa w zamian za danyprodukt lub usug. Kolejnym bardzo czstym bdempopenianym przed pocztkujcych przedsibiorcwjest bowiem skupienie si na wymiarze finansowym ichprzedsiwzicia. Oczekuj od swoich klientw wynagro-dzeniaw postaci pienidzy. Jest to doskonale zrozumiaeponiewa pienidze s najbardziej pynnym zasobem najatwiej je zamieni na cokolwiek innego. Jednak w tensposb nowy biznes moe sam ogranicza swoje moli-wociinnowacji. Znw powracamy do kwestii postrzega-niawartoci klienci ceni sobie pienidze rwnie wyso-kojak my i bardzo niechtnie si z nimi rozstaj. Jednakju wiele innych posiadanych przez nich zasobw nie cie-szysi w ich oczach takim uznaniem, a w oczach na przy-kadinnych firm ich warto moe by bardzo wysoka.Przykadem mistrzowskiego wykorzystania tego zjawi-skajest wyszukiwarka Google. Utrzymanie gigantycznejinfrastruktury technicznej potrzebnej do realizacji zle-cepolegajcych na przeszukiwaniu miliardw stronWWW jest zadaniem bardzo skomplikowanym i bardzokosztownym. Wszystkie firmy w latach 90tych, ktre zaj-mowaysi tym zagadnieniem zdaway sobie z tego spra-w.Najwygodniejsz formu byoby oczywicie wprowa-dzenieopat za korzystanie z wyszukiwarek. Wydawaosi to cakowicie oczywiste i naturalne, zwaywszy jakwielkie korzyci klienci odnosili z ich uycia. Jednakklienci byli jak najdalsi od chci opacania abonamentuza tego rodzaju usug. Przywykli do tego, e wyszukiwar- 50. wyej w wynikach wyszukiwania. System jest przezro-czystydla klienta i co najwaniejsze bezpatny. Klien-cinie pac, a manipulacja wynikami wyszukiwania jestz ich perspektywy prawie niezauwaalna i ich osobicienie boli.Innym rodzajem zasobu, ktrego ocena rni si ponie-wadla klientw czsto nie maj one wikszej wartociza dla firmy s niemal bezcenne s oczywicie daneosobowe i dane o zachowaniu konsumentw. Tu najwik-szyminnowatorem okaza si Facebook. Z jednej stronyby poprawi swoj rentowno wprowadzi reklamy wple-cionew strumie wiadomoci od znajomych (co klientomnie przeszkadza, a tak dramatycznie jak stosowane dotej pory wszelkiego typu przeszkadzajki: otwierajce siokna, migajce przyciski i banery itd.) z drugiej stronywykorzystywa system oznacze nadawanych klientom(tzw. polubie lajkw) do badania zainteresowania klien-twrnymi produktami i usugami. Firma, jak najbar-dziejwiadomie prowadzia przez dugi czas polityk niema prywatnoci (no privacy) traktujc moliwo wyko-rzystywaniawszystkich danych umieszczanych w ser-wisie,jako rekompensat za udostpnianie swoich usugPrzedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 51bez opat uytkownikom.Jak wida moliwoci realizacji nawet ogromnych przed-siwzibiznesowych w oparciu o rne wersje i odmia-nybarteru s ogromne i jest to obecnie jeden z gwnychobszarw dokonywania innowacji w modelach bizne-sowychnowych firm. To jedna z gwnych metod, jakiestosuj nowe firmy w walce z zasiedziaymi od dawna narynku dinozaurami.ka jest usug darmow i co najwaniejsze ANONIMO-Wnie zamierzali wiza si z jakimkolwiek dostawcpoprzez logowanie si do serwisu i pacenie opat. Oczy-wiciefirmy szybko zorientoway si, e jedn z moliwo-cifinansowania swojego dziaania jest reklama, jednakpostrzegay j wtedy jako moliwo wywietlania bane-rwna stronie wyszukiwarki. Firma Google, jako pierw-szaznalaza waciwe rozwizanie. Zastanawiajc si,na czym klientowi zaley a na czym mu nie zaley twr-cyserwisu doszli do wniosku, e wikszo wyszukiwa-nychproduktw i usug ma charakter oglny. Kliento-wiw gruncie rzeczy jest wszystko jedno, czy nowe oknawstawi mu firma X czy Y o ile bd to okna speniajcejego oczekiwania. W zwizku z tym nie ma specjalnychpreferencji co do tego w jakim porzdku bd si pojawia-yw wynikach wyszukiwania nazwy firm zajmujcych sidostawami takich usug i produktw. Jednak firmom X i Yju nie jest wszystko jedno, z czyich usug klient skorzy-sta.Poniewa klienci mieli tendencj do korzystania z niewicej ni 10 pierwszych wynikw wyszukiwania firmaGoogle wpada na pomys, e moe urzdza aukcj naporzdek wywietlanych wynikw. Firma, ktra zapacinajwicej ma szanse na pojawienie si na pocztku wy-nikwwyszukiwania. Wszystkie firmy, ktre zajmuj siwstawianiem okien zostan wywietlone nie mona tumwi o dyskryminacji i filtrowaniu wynikw. Jednakfirmy, ktre zapaciy za reklam otrzymuj wicej od-rbnemiejsce na stronie. W ten sposb Google zapewnisobie gigantyczny dopyw gotwki, poniewa rozpta wy-cigzbroje zwizany z tak zwanym pozycjonowaniemstron i umieszczaniem odsyaczy do danej firmy jak naj- 51. 52 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnychwiczenie i praktyka ktr mona te wyrabia w sobiepoprzez obserwacj innych przedsibiorcw, staowa-nieu ich boku prowadz w ostatecznym rozrachunkudo pojawienia si tzw. czujnoci przedsibiorczej. Jest tostan w ktrym przedsibiorca wydawaoby si podwia-domiei intuicyjnie dokonuje oceny szans, jakie pojawiajsi w jego otoczeniu. Kiedy wchodzimy do pokoju penegoludzi w naszych oczach ludzie poza swoimi zwykymicechami s rwnie elementami pewnej ukadanki. Po-tencjalnymiklientami, dostawcami, pracownikami, dys-trybutorami.Skuteczni przedsibiorcy ucz si skadaelementy tej ukadanki w funkcjonujce procesy bizneso-we.W rzeczywistoci jest to efekt praktyki w budowaniumodeli biznesowych. Model biznesowy jest szkicem dzia-anianowego biznesu, zawiera jego wszystkie podstawo-weelementy. Przede wszystkim identyfikuje klientw,rol wasnej firmy w zaspokajaniu popytu oraz rol part-nerww dziaaniach firmy.Rys. 2.5. acuch wymiany wartoci. (oprac. wasne)Obecnie uwaa si (Osterwalder & Pigneur, 2010), e mo-delebiznesowe s naturalnym sposobem w jaki przed-sibiorcywyobraaj sobie swj wasny biznes. Elementymodelu biznesowego mog by rne, jednak w zasadziezawsze chodzi o sposb wyobraania sobie dwch aspek-twbiznesu. Frontowego, czyli kwestii relacji z klien-tami:w jaki sposb zaspokajane s potrzeby klientwi w jaki sposb przedsibiorca komunikuje si z klientami.Zaplecza, czyli tego w jaki sposb przedsibiorca orga-nizujeswoje dziaania i relacje z dostawcami. Model biz-nesowy,pozwala przedsibiorcy nie tylko uporzdkowasprawy zwizane ze swoimi aktywnociami, ale rwnieCZUJNO PRZEDSIBIORCZAStanie si skutecznym przedsibiorc to nieatwe zada-nie.Ponad 80% firm nie przeywa swojego pierwszegoroku dziaania. Nie jest trudno zaoy firm, prawdzi-wymwyzwaniem jest j utrzyma przy yciu. Trudnow pracy przedsibiorcy tkwi wanie w koniecznoci opa-nowaniawielu umiejtnoci oraz ich skutecznym cze-niu.Owszem, kto moe bardzo skutecznie rozpoznawapotrzeby potencjalnych klientw, jednak bez umiejtnociprzeksztacania swoich zasobw w kapita i bez umiejt-nocipozyskiwania brakujcych zasobw od partnerwnie bdzie w stanie wykorzysta pojawiajcego si popy-tu.Posiadajc wiedz o potrzebach klientw oraz posia-dajckapita oraz znajomoci i tak mona zbankrutowa,jeli nie umie si zapewni firmie rwnowagi finansowej.Jedyn znan metod budowania tak wielowymiarowychumiejtnoci jest praktyka. Nie jest niczym niezwykym,e znani przedsibiorcy maj za sob bogaty katalog po-raek.Henry Ford zbankrutowa dwa razy zanim uru-chomiprodukcj samochodw, pierwsza firma Billa Ga-tesarwnie zbankrutowaa, Steve Jobs zosta usunityz Apple w wyniku konfliktu z rad nadzorcz, RichardBranson mia za sob bogat histori rnorodnychprzedsiwzi biznesowych zanim osign pierwszesukcesy. Kandydat na przedsibiorc by sta si raso-wymprzedsibiorc MUSI WICZY. Wszystkie funkcjeprzedsibiorcy: obserwacja i ocena popytu, ocena wa-snychzasobw, nawizywanie wsppracy z partnera-mi,tworzenie oferty i warunkw wymiany doskonal siw dziaaniu. 52. Klient Ja(firma)Partner(Baumol, 1990; Baumol, 2004) postawi tez, e wpraw-dzieliczba osb o wyranych predyspozycjach do dzia-aprzedsibiorczych by moe zaley od czynnikwgenetycznych i demograficznych, jednak nie ma to wy-ranegozwizku z aktywnoci przedsibiorcz caejspoecznoci, poniewa predyspozycje przedsibiorczemusz zosta jeszcze aktywowane. Aktywacja potencjauprzedsibiorczego zalena jest od wielu czynnikw, w tymmog mie na ni wpyw panujce wzorce kulturowe.Ludzie maj woln wol podejmuj wiadome decyzjeo tym, jak spoytkowa swj potencja. Kultura i otoczeniespoeczne wpywa mog na dostpne formy wyraaniaswoich talentw i umiejtnoci. Osoby energiczne mogzosta politykami, wojownikami, witymi, lub kupcamiw zalenoci od tego, jakie moliwoci stawia przed nimidana kultura i ich wiatopogld. wity Franciszek bynakaniany przez swojego ojca, znanego kupca, do zaj-ciasi handlem, jednak zdecydowa si na powiceniesi poszukiwaniom religijnym. Podobnie byo z MarcinemPrzedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 53pozwala mu szybko dostrzega pojawiajce si w otocze-niuszanse do wzmocnienia wasnego biznesu poprzezwczenie do niego nowych partnerw, pracownikw, za-sobwlub klientw.Rys. 2.6. Szablon modelu biznesu na podstawie szablonu A.Osterwaldera (Osterwalder & Pigneur, 2010).Wicej na temat modeli biznesowych Czytelnik moe zna-lew ksikach powiconych tym zagadnieniom (Blank& Dorf, 2013; Osterwalder & Pigneur, 2012). Przykadowenarzdzia suce do tworzenia modeli znale mo-nana portalach www.businessmodelgeneration.com orazhttp://steveblank.com/tools-and-blogs-for-entrepreneurs/RODZAJE MOTYWACJIWilliam Baumol, znakomity ekonomista amerykaskiw swoich pracach powiconym przedsibiorczoci 53. SZABLONMODELUBIZNESU54 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 54. z czyich usugbd korzysta?co musz robi?dlaczego bd kupowali? jak bd obsugiwaklientw?co musz mie? co bd kupowali? jak i gdzie bddostarcza produkt?ile to bdzie mnie co miesic kosztowao? (-) ile co miesic bd otrzymywa?kto?Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 55 55. 56 Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnychwa dla przedsibiorcw jednego rodzaju nie sprawdzi sizbyt dobrze, a nawet moe przysporzy kopotw firmieuruchamianej przez innego przedsibiorc z innym na-stawieniem.Jakie s zatem popularne powody uruchamiania wasne-gobiznesu? Od wielu lat prowadzone w ramach inicjaty-wyGlobal Entrepreneurship Monitor (Xavier, Kelley, Kew,Herrington, & Vorderwlbecke, 2012) badania pokazuj,e istniej dwa gwne rda inicjatyw przedsibior-czych:ludzie zakadaj firmy dlatego e musz (z ko-niecznoci)lub dlatego, e chc skorzysta z dostrzeo-nychokazji (wykorzystujc szanse). Dla uproszczenianazwijmy te dwie gwne motywacje: zewntrzn i we-wntrzn.Motywacja zewntrzna to uruchomienie wasnej firmypod wpywem okolicznoci niezalenych od przedsibior-cy.Najczciej takim czynnikiem skaniajcym ludzi dozakadania wasnych firm jest brak innych form zatrud-nienia,na przykad w wyniku bezrobocia panujcego nadanym rynku ewentualnie w wyniku jakiej formy dys-kryminacji.Wasna firma tworzy wacicielowi miejscepracy, suy do pozyskania rodkw utrzymania dla nie-goi jego rodziny.Motywacja wewntrzna pynie z chci sprawdzenia sii samorealizacji. Jest metod urzeczywistniania wa-snychpotrzeb zwizanych z rozwojem. Przedsibiorcazakada firm kierujc si nie chci stworzenia sobierda utrzymania, ale chci osigniecia czego zna-Lutrem, ktry pierwotnie mia zosta prawnikiem. Jed-nakju w XIX wieku mona przypuszcza, e wityFranciszek mgby raczej zosta socjalist, za Luterby moe zostaby przywdc niemieckiego ruchu naro-dowego.Religie bowiem skutecznie w tych czasach byywypierane przez ideologie. Dzi wity Franciszek bymoe byby twrc firmy poszukujcej rozwiza ekolo-gicznychlub zaoycielem fundacji spoecznej, Luter bymoe staby na czele stowarzyszenia ochrony niemiec-kiegoprzemysu.Wspczenie coraz wyraniej bohaterami zbiorowej wy-obranistaj si rwnie przedsibiorcy. Osoby takie jakSiergiej Brin i Larry Page (Google), Mark Zuckenberg (Fa-cebook),Marissa Meyer (Yahoo), Jeff Bezos (Amazon) stajsi nowymi gwiazdami: krci si o nich filmy (Steve Jobs,Bill Gates, Mark Zuckenberg, Sean Parker), pisze si ichbiografie itd. Zachca si do zakadania wasnych firm,na rynku jest mnstwo ksiek i poradnikw jak zostaprzedsibiorc. Wiele osb pociga kariera przedsibior-cza powstao cae rodowisko modych, dynamicznychfirm tzw. startupw, ktrych twrcy licz na szybki roz-wjswoich biznesw, czasem rwnie na rozgos i popu-larno.Warto jednak zastanowi si nad wasn motywacj douruchomienia wasnego biznesu. Co mnie motywuje dodziaania w biznesie? Dlaczego to robi? Co chc osi-gn?Pytanie to jest istotne przede wszystkim dlatego,e od rodzaju motywacji, ktra nami kieruje zaley tewybr strategii rozwoju wasnej firmy. Strategia waci- 56. Przedsibiorczo w Sektorach Kreatywnych 57STRATEGIA DEFENSYWNAOkrelony rodzaj motywacji ma wpyw na ciek dzia-ania,jak najprawdopodobniej przyjmie nowa firma.Przedsibiorcy uruchamiajcy firmy z koniecznocipodejmuj decyzj o jej otwarciu najczciej pod wpy-wemimpulsu, nie przygotowujc si znaczco do jejuruchomienia wczeniej. Bd rwnie preferowali de-fensywnstrategi rozwoju przedsibiorstwa. Ze wzgl-duna to, e firma jest dla nich zamiennikiem miejscapracy w wikszoci przypadkw bd mieli z gry okre-loneoczekiwania jakiej wielkoci przychody ma gene-rowafirma. Przychd generowany przez firm bdziemniej wicej odpowiednikiem przychodu uzyskiwanegoprzez pracownika z pracy najemnej najczciej w ostat-nimmiejscu pracy. W zasadzie przedsibiorca o moty-wacjizewntrznej nie bdzie zainteresowany znacz-nympowikszaniem swoich przychodw o ile bdziesi to wizao z inwestowaniem i/lub wzrostem ryzyka.Wrcz przeciwnie, przedsibiorca bdzie gotowy nawetzgodzi si na nisze ni do tej pory wynagrodzenie podwarunkiem, e ryzyko bdzie nisze.Jednak taka sytuacja bdzie trwaa tylko do momentu,w ktrym na rynku pracy bd panoway niekorzystnewarunki i przedsibiorca bdzie mia istotne problemy zeznalezieniem zatrudnienia. W momencie, w ktrym wa-runkigospodarcze si poprawiaj i bezrobocie maleje, zapensje rosn zainteresowanie przedsibiorcy tego typuutrzymaniem wasnej firmy maleje. Poniewa wybr wa-snejdziaalnoci by niejako przymusowy w momencie,czcego, realizacji swojego pomysu, wykorzystanianadarzajcej si okazji i