Поэзия Раисии Сунгуровой

Йӱлаш пырдыжлан, яндалан пудыргаш,а кечылан курым тӱням удыраш.Ӱппунем ден йолгорнылан — кадыргаш,мылам — йӱк уке дечын мурым мураш.

Мураш, йолташем-влак, тенданак нерген.Тек лийже чылаштын чыла лош, эсен.Пелештыза «Поро!», ончалын эрден,шымалыкда кодшо таҥланда кастен. 29 идым 2009

Раисия Сунгурова

ЧАЙГОРКАШТЕ САНДАЛЫК

Почеламут-влак

Сургут — Йошкар-Ола2016

УДК 894.521ББК 84(2 Рос = Мар) 5 С 89

Сунгурова Р. Б.С 89 Чайгоркаште сандалык. Почеламут-влак. Сургут – Йошкар-Ола, 2016. — 192 с.

«Чайгоркаште сандалык» — Раисия Сунгурован кокымшо мурсаска книга. Тышке 2010–2015 ий-лаште возалтше ойырымо почеламут-влакым чумы-рымо. Самырык автор шочмо вер деч ӧрдыжтӧ вич ий ила. Кузе тудлан вес мландыште? Мо верч чонжо йӱла да мо тудын чонжым ырыкта? Чыла тиде шиж-маш почеламут корнылаш возын, сылнымутыш савырнен вашмутым пуа. Тыге Раисиян тӱняончал-тышыже у книган лаштыклаштыже утыр да утыр почылтеш, лудшо еҥ тудын йолташыже лиеш.

УДК 894.521 ББК 84(2 Рос = Мар) 5

© Сунгурова Р. Б., 2016

5

ЧОНЫШТЫЖО ПОЭЗИЙ ПАМАШЛА ШОЛЕШ

Лудшо таҥ, тый кидышкет самырык поэтессе Раисия Сунгурован у почеламут ойпогыжым куче-нат. Ме, ийготанрак серыше-влак, рвезе автор-влак шотышто «поэт», «поэтессе» мутым чот шекланен кучылташ тыршена. Почеламутым возаш тӧчышӧ кажне авторым поэт манаш ок лий. Тыгай лӱмым нумалше еҥын возымаштыже поэзий шӱлыш он-чылно лийшаш. Р. Сунгурован тидыже моткоч раш палдырна, тудо поэтессе кӱкшытыш шуын, манын кертына. Тиде шӱм шолмыжым лудшылан нимы-нярат шылтыде, оранек почын пуэн моштымыж дене раш коеш.

Мутат уке, Раисиялан эше шуко тунемаш, мастар-лыкым погаш кӱлеш. Поснак йылме дене, мут дене кыртмен пашам ыштыме шотышто. Тудын томжым да тамжым арва дечын, вусо мут-пырче дечын ой-ырен мошташат кӱлеш. Тидым Раисия ончыкыжым шкеак ужын да шижын шогаш тӱҥалеш манын шо-нем. А таче кечылан тудын, эше ик гана ойлем, эн тӱҥжӧ уло — поэзийым, Музам тудо шӱмыштыжак ашна, поэтессе нунын пелен кажне татыште сутка мучко ила, а почеламутшо-влак ош тӱняш памаш вӱдлак шолын лектыт.

Самырык поэтессын кажне почеламутшат мо дене гынат ойыртемалтеш — я ритмике дене, я рифме дене, я шонымаш орлаҥге дене. Южгунамже тудым поэзий дене йӱлымаш туге авалта, эсогыл почеламут вара возышыжымат ок колышт, чоткы-

6

демдыдыме пу артанала шижде-годде посна-посна сорым-шонымашышке шаланен кая. Автор, чаманен каласаш перна, тыгайым чылаж годымак шижын-эс-керен ок шукто. Тиде, конешне, экшык. Ты шумлык ик примерым гына кондем. Мутлан, Раисия воза: Шӱмыштӧ яра. Тек койышем йорга, йылмемжат уста, лач чонем пуста. Уш ушан коеш. Пылышат колеш. Лач кӧлан кӱлеш савырнаш кулеш?

Ик раш сӱретат тыште уке, шонымаш моткоч шала. А пытартыш кок корнышто — «Лач кӧлан кӱлеш савырнаш кулеш?» — падеж путаялтын. Манман ыле: «...савырнаш кулыш». Но тунам рит-мике да рифме огыт лий — автор тидым умыла, но умыленак пыдалаш лийдыме грамматический йоҥылышым ышта.

Тыгай вашкымаш Р. Сунгурован возымаштыже такше икте-кокыт гына огыл. Тудлан шке почела-мутшылан шкеак редактор лийман, лучо шагал, но чаткан да раш возаш тыршыман. Кызытеш Раисия утларакше чот (количество) категорий дене ила. Ру-кописьшым лудмо годым, почеламут-влак йымалне улшо датым ужын, мый эсогыл яндарын кӧранен палемдышым: нуно кажне кечын гаяк возалтыт, да кечылан кокыт-кумыт дене! Тиде, конешне, сай, но — адак ойлем — чот почеш гына кайыме ок кӱл.

Чыла тидым самырык поэтессе, ӱшанем, опыт погынымо дене шкежат раш умылаш тӱҥалеш.

7

Тӱҥжӧ — тудо поэзий корнышко арам шогалын огыл, уло тудын чоныштыжо пӱртӱс пуымо уста-лык сескем, уло мом каласаш. Шкежак ойлас: Мураш лиеш йӱкде, но тудо ок шоч, уке гын чон перке.

Поэтессын чон перкеже улмым ятыр корнылаж дене пеҥгыдемдаш лиеш. Чу, тыйым ончылнем адак ужам да вашлияш... шеҥгекыла куржам.

Тыге икте-весым вашла тӱкен каласыме умылы-маш сылнылык эффект манмым пуа.

Але: А шӱдыр-влак, чевер саска-влак, кавасе олыкым леведыт.

Шӱдыр-влак нерген поэзийыште кузе гына ойлен пытарыме огыл, а Раисия, шонымаштем, шкенжын сылне сӱретшым муын.

Поэзий пашаж нерген кузе чаплын каласен: Леве йӱр семын, юзо шырчала, мут-шамыч, йогыза кидкопашкем. ...те, шулдыраҥын да мундыраҥын, шым тӱня гоч воледа мландывак(!).

Раисия шуко шотышто марий уш-акыл умылы-машан (менталитетан) возышо, каласыме ойжо-влак пеш марла йоҥгалтыт. Мутлан, кова шочшыж ден уныкаж-влаклан ...толмыштлан шыл шӱр ден чайым сакалтыш, вет шуэш касат.

Марий еҥ, кеч газ плиташ шолташ шындыже, но шӱрым садикте «сака». Тиде ойжо акрет гычак то-

8

лын: марий-влак кочкышым шолташ тул ӱмбак са-кеныт. Раисия тыгай марий илыш-йӱла ойыртемым пала да возымаштыже моштен кучылтеш.

Лудшо таҥ, кидыштет самырык поэтессе Раисия Сунгурован у шӱмсаскаже. Тудо марий поэзий-ыш шке шотан, ойыртемалтше йӱкан автор толмо нерген ойла. Раисиялан ме кугу усталык вийым тыланен кодына. Мучашлан шкенжын мутшымак ушештарыме шуэш: Возымо годым мый вийым шижам: Илыш ласка да чонат огеш вургыж.

Тыге шкенжын куатшым палыше серызе гына каласен кертеш.

Геннадий САБАНЦЕВ-ОЯР, Марий Элын калык поэтше.



ЭҤ

ЫЖВО

НДО Ӱ

ЖАРАШТЕ

Раисия Сунгурова10ЭҤ

ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Шошо кайык

Кайык шулдыржым шарен,тольо шошо чоҥештен.Кондыш волгыдым, шымам,лай шижмашымат шижам.Шошо кайык пеш чевер,шинча — канде, ой, чечен.Лайык-лайык чоҥешта,кумылемым шоҥешта.

7 ӱярня 2011

Чайгоркаште сандалык


11

Шошо кечын

Пеледеш пеледыш да шӱм-чон — шошо кечын шӱшпык муро ден.Кече шокшо, пуйто кӱртньӧ чойнкогартен койышем. Йӧратем!

Йӧратем пеледышан тӱням,йӧратем пеледыш гай кавам.Йӧратен пеледыш гай унам,йывыртен мый шошым вашлиям.

Шошо пагыт эр пеледышлапочылтеш, ю пушшым йыр шарен.Шошо кумыл чонешем ташла,йӧрата шӱм, пагыт деч ырен.

13 сорла 2009


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Мурышо пагыт

Угыч шошо мура —пӱртӱс Юмын кӱсле.Тудын дене пырлякайыквусо гӱжлен йӱклана: «Чик-чи-рик,шокшырак пы-чы-рик...».

Кечылан толын чап,лум пеледышлан — вий.Изи годсо курчакпуйто шошын чурий:канде-канде шинчан,шыргыжмаш — чылт йочан.

Муро, шошо! Пайремлийже со илышлан,кеч чыла ок паремшӱмешна сусырна.Муро кече ден тӧр,илышлан итак ӧр!

17 пургыж 2011



13

Ломбо пиал

Ломбо-ӱдыр, фатажым лупшалын,тылзе-качыже ден мутлана.Ош пеледыш, парчажым шупшалын,вожылал, мардеж ден тарвана.

Сугыньла нуным шӱшпыкын муро,чинче шӱдыр велеш йол йымак.Но коклашкышт шем пыл шыҥен пурыш,ломбо нӧрыш да йомо тылзат.

Ломбо вучыш, фатажым велалын:мландылан лийже ош пиална,мыланем ынде шем-шем вуальымчияш кодо — посна улына.

Шем вуаль — ломбыгичке саска-влак,йылгыж-йылгыж рӱзалтын лӱҥгат.Погат нуным шӱжар ден ака-влакале кайык-влак толын чӱҥгат.

Телын омыжо мондыктыш ойгым,шошым тый адакат — ош оръеҥ.Ош фататым ом тодышт мый, огым.Тыйын семынак кодым нӧрен.

13 сорла 2009


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

* * *

Кава канде волыш мландыш.Тольо шошо —йомо ошо.Леве йӱр,шӱшпык йӱк темышт мландым.Пуйто ландышпеледалтын.Леведалтынпушыж ден,эр эрденчий чодырада чон ыра.Марий калыкнале алым,тӱзлана.



15

Мутланат,пуйто нуноПӱртӱс-Юмыммоштат колын.Юзо колымчоныштышт,омыштыштшыпак ашнатда ӱшанатош Юмылан.Эх, пиаланмарий еҥ,лий эсен!

2 вӱдшор 2010


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Шинчан ош куэ

Чодыра гоч ошкыльым шоныш дене шкетын,

ала-кӧн ончалтыш возо ӱмбакем:ош куэн шинчаже шеклана йышт, эркынрӱзалтен, парчажым пыштыш вачышкем.

Ты ончалтыш пуйто лишыл чот айдемын,ырыктыш чонемым поро дене лыҥ.Изи годсо семын авам гай ӧндальымош куэм, шинчаным, шонымем ден шып.

22 идым 2011



17

Саска сӧрмарий*

Вишне, олма, эҥыжвондо...Шудышырчык лышташым пуреш.Пуйто ур — кечыйол тӧрштылешош эҥыремышвотышто.

Мо тиде? А тиде кеҥеж! Тол пырляшке чӱчкаш, Розмари!Садыштемже — саска сӧрмарий.Куштырак вара мыйын леҥеж?

13 сорла 2009

* с ӧ р м а р и й — сӱан.


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Кеҥежым леҥеж ден

Эртен йӱр йӱрмӧ йӱк,шем пылын йомо ӱп,да ночкыжат кошкен,шем йӱд пыта ошем.Ал кече омытакынелтыш омартам,пеледышым, тӱням,вӱташте шем тунам.У поҥго-влак, ӱяҥ,йӱдвошт пешак виянкушкыныт, шарленыт,ешыштым шареныт. —Тыгае вот кеҥеж!Эх, кушто гын леҥеж?Айда пырля, акам,чодыраш погаш саскам — эҥыжым я мӧрым,она шого ӧрын,погена да мӧҥгӧчылтак она кондо.Каена пазарыш!



19

Пурена «азартыш»,снегым лыҥ погена,вара чот поена.Крендыльым, кампетымналына пакет ден,мандариным, твиксым... —погена пеш писын.«Шырт» да «шорт» шоктале.Кӧ гын тушто але?Чу, ужына маскам! —«шиш» тылат саска.Кидыш йолым кучен,чошышна чымен.Тыгае вот кеҥеж...Чодыраштына леҥежкиен кодо саскан — пайрем лиеш маскан.

20 сӱрем 2010


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

* * *

Сӱанвате — ужар олык,ош вис-вис тӱшкам кушта.Лектын коштыт калык, вольык,да чылаштын чон кушта.

Сӱан муро — риа-риа — куэн ӧлтыж гыч йоҥга.Ош оръеҥже рат ден, рат дентополь укш гычын йогат.

Нуно пӧрдыт ныжыл вальсымпар ден, южым чыгылтен,олык лапысе улакышош вӱргенчыкым чиктен.

Пӧрдса, мамык кумылан-влак,кеҥеж жапысе оръеҥ.Ӧрза, калык да куэ-влак, —нуно кертыт йӧратен.

2 сорла 2009



21

Шӧр пушан эрден

Ӱжара тул ден ӱмылка шуйна.Чоҥешта эртеннер воктеч шыҥа.Мландыш ю волен,лупс кышам коден.Йӱд жаплан колен,йомын комдыж ден.Угыч кутко ешкынелеш пашаш,кечыгут кӱлешшуко мом шукташ.Мӱкш-влак рӱж ызгат,волгыдым шыжал.Кӱшкӧ, кӱш кӱзакече, шыргыжал.Тудым лай кавапомышеш рӱпша.Эр пӱртӱс-авашӧр дене ӱпша.

25 ӱярня 2010


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Юмоҥа гае кече

Ӱшанем эрыкан кайык гаевоктечем чоҥештенак эрта.Кечыйолыш кылдалтше тулгайыккойылден сӱретлалтеш эртак.

Юмоҥа гае кече каваште шыргыжеш, шокшо тулым колтен.Ончыштеш я шолаш, я пурлашке — ала порын, ала ӧрмыж ден?

20 шорыкйол 2010



23

Кушто сайже

Мыйын сай чылажат! —Кыдетла чывыжат.Ава комбо, игым вӱден,наҥгая йӱштылаш вӱд дек.Кече шыргыж онча,пуйто тудо йоча,пӧрдеш йывыртен, кид шарен,садланак дыр шокшо шарлен.«Теве йӱр тарвана!» —кычкыра Тачана.Озавате пачам покта,олыкат канышаш, токта.Сай тӱняште чыла!Порым веле айламарий калык, южым шӱлен, ужата унам, сугыньлен.

28 сорла 2009


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Йӱр деч вара

Йӱр эрта, мушкын кочо титакым,мландывалне темен вӱд ден лакым.Лудо-комбылан шочо у ер.Ужаргалын шогалын куэр.

Йӱрын ночкыжо дене витенытпоҥго иге-влак, мландым шӱтеныт,«мексиканецла» койын шогат,кумда упшышто кутко кушта.

Йӱр эрта да кода шонанпылым.Эҥыжвондо коклаш шоҥшо шылын.Ал олмаште йӱр вӱд йылгыжеш,мушкылташ кечыйолым ӱжеш.

23 сорла 2009



25

Йӱр годым

Йӱр йӱла кече шыргыжме дене,йылгыж-йылгыж вола мландывак,шыгыр лийын тудлан сур кава. (Могай сылне кеҥежым эрдене!)

Шонанпылын шым корныжо нунымсӧрвала, йодеш угыч кӱзаш.Лай мардеж ночко шудым рӱза,йӱр вӱд, велын, мушкеш кутко муным.

Кутко-влак ажгыненыт, куржталыт.Ала ӱмырышт кӱчык — вашкат,ала нунын суртешышт кышамкоден йӱр дечын шылше ушкал?

Изи кече тӱшка — олык мӧр — ал рубинла вел койын кечат.«Тамлен нал» маншыла пеш ончат,йӱр вӱдлан йывыртат, огыт ӧр.

2 вӱдшор 2010


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Кеҥеж эртыш

Эрдене шып веле кайыш,пеленже тӱтаным наҥгайыш.

Тудо тул гай йӱлен чот когаргышда чыла почешыже каргыш.

Кызыт тудо — уремысе йӱр,шыжа да шыжа, ок кой тӱр...

13 вӱдшор 2014



27

Леве йӱржӧ...

Леве йӱржӧ мылам лектышан:стих-влакем шӱдыр семын йогат,ош кагазым мут вий ден тема.

Леве йӱржӧ мылам ю леман!Стих-влакем эҥер семын йыргат,рифме-шамыч кол лийын тӧрштат.

Леве йӱржӧ мылам муро гай...Кап-кылем ритмын йӱкыш пура,шӱм-чонем ныжыл мурым мура.

Леве йӱржӧ мылам Муза гай. —Кумылнажым ик тӱрыш урген,илена маче* семын мырлен.

8 сӱрем 2009

* м а ч е — пырыс.


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Мардеж вальс шарныкта

Тошто вальсым нурлаште мардеж пӧрдыкта.

Пуйто самырык жапыш чыла пӧртылта.Вальсын ӱжмӧ почеш ме,

киднам кормыжтен,чарайолын нур век куржына корно ден.

Кандывуй-влак тӱшкаште, мардеж ден пырля,

авамландын кашташте пар лепеньылапӧрдына ныжыл вальсым.

Пӱртӱс ден модына.Шаршудат чарайолым чыгылтен келана.

Тек эртен шуко жап да тоштемын ош вальс,нур олмеш такырна шукертак тек асфальт.Мый, кидем шуялтен,

танцыш тоштын ӱжам,да шинчат тугаяк канде-канде, ужам.

9 ага 2009



29

Яндар йӱр

Эх, могае касше сае:йӱр йӱреш, лыжга мардеж...Рвезе кумыл, мурым тае —йӱр йӱкан кумда кыдеж.

Йӱр йӱреш куан кеҥежым,шӧртньӧ шыжым шижтарен.Теме веле чон леҥежым,эн оҥайжым ешарен.

Йӱр йӱреш пычкемыш водын,шыве-шыве «шайыштеш*». Йӱр кӱреш шӱм-чоным, тодын,чон яндарыште кодеш.

Йӱр йӱреш... Йӱреш, ок вашке.Йӱр — кава гычын салам.Йӱр тӱреш нур олым вакеимньыш шинчын кудалам.

17 кылме 2008

* ш а й ы шт а ш (курыкмарла) — мутланаш.


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Тылзе оролымо вер

Олмапу воктекепич кастен вашкем,ал саскам ужмеке,тыйым шарналтем.Пуйто койышетше саде олма гай.— «Мом ончен шогетше,кӱрлын нал да кай...».

— «Ом логал, ом сийле,кумылем улат.Койышетше лиемыланем улак».Тылзе тиде верымйылгыж орола,шӱдыран эҥерымтудлан пӧлекла.

Эҥертем пушеҥгыш,каньысыр чучеш.Тудо чон гыч шеҥшымпушыж ден луктеш.




31

Олыкыш волем да

Олыкыш волем гын,шудыжым солем гын,огеш вурсо дыр вис-вис,ок шорт, чоным почын виш.

Корнышкет пурем гын,ваштареш толам гын,огеш вурсо дыр таҥем,ок лий вурс мутет, шонем.

Олыкыш волем да,кумылет волен даош вис-висым ниялтем,шӱлыкетым вошт эмлем.

Савырнет гын туп ден,чодырам шем куп денпуртем чонышкет — мӧҥгет,да ом лук тетла мӧҥгеш.

А толат гын ончык,кумылетым почын,лиеш илышна кеҥеж,ӱмана — саскан леҥеж.

13 идым 2011


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Кеҥежым вучем

Шӱлыкан таҥем тораште.Пӧртылеш, уке? Ала.Имньыжым кычкаш ок вашке,кеч вучат тудым, пала.

Окнаш ончем — эр велышке.Нойымем, ит лий чарак.Волгыдо омса шелшыштеэскера мыйым йыштак.

Да тӧрза гыч йӱштӧ юж,чыгылтен шинчапунем,воштылеш гай: садак от уж,той ӱпет кӧлан пунет?

Алыш тӱрвым молан чиялташ,шукертак ынде ошо.Ожсо гае омыл чылтак —ок пале. Садак толжо.




33

* * *

Кече чотак шуйныш...Ындыжым вашкаткержалташ ваш шӱйышӱжара, Какшан.

Йол йымалсе кӱ-влак,серын кудыр денпӧрдын кӱшкӧ-ӱлык,модыт уш каен.

Чарайолын серышпурышым мыят.Ала вӱдшӧ сырыш,ӱжара, тыят?

Мунчалтен камвозым,ӱжарам ӧндал, мыйын гае «возым»тудо ыш ончал.

Мыланем вӱд сержемо тиде гала?Ӱжаран ал эржевеле пырт пала.

25 теле 2014


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Шыжылан жап

Тольо жап шыжылан да садланош чонеш мый ом кушто шӧршудым.«Тау» мутым ойлем мландылан,йышт ончалын каваш ӧршӧ йӱдым.

Тек чонем вӱдшор дене ок мод,шошо вӱд кумыл пушым ок покто.Ты азапым шарнаш мый ом код,шып урем тулык жапым ок мондо.

Мый палем — шошо пагыт йорга,шӱмын рӱдыш шыҥа ныжыл тургым.Тек шинчаш пурак-шӱдыр йога,сӱретлен жаплан келшыше тӱрым.

Тольо жап шыжылан да садланмый шарналын кодам вӱдшор шошым.Ик стихем лач лудам садерлан,вет монда тудымат, чиен ошым.

16 идым 2009



35

Мардеж акамлан

Мардеж, муро мурым,омым пӧлеклал.Тиде кӱчык ӱмырмыланна алал.

Ош пеледыш пистын,шолто эм вӱдет.Подылмек, эн писелияш ыле тек.

Йӱштӧ телым — пургыж,ал кеҥежым — тул,чылан чоныш пурышт,мо гына ок кӱл.

Арымшудо кочыммардежлан темлем.Тудым тамлен ончо,ит мондо лӱмем.

Шӱдырет лиям мый, ончыкто корнем.Ныжыл вальсыш майымваш пӧрдаш ӱжнем.

4 пургыж 2010


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Шыжым йӧратем

Тек шыже, мотор сылне шыже поянлыкым чоныш пурта,да кажне тӱняштына шижше,сентябрь кузе шып мура.

Кузе полан, пызле ал кӧржымчиялын, сем ден лӱҥгалтат...А ме ала-молан лач ӧршымвучаш кодына, сусыргалт.

Ах, шыже, мотор-сылне шыже,титак солыкнам вачӱмбачкудаш налын, тул тӱс ден ылыжя логылан кодо чӱҥгаш.

Мылам пешак лишыл ты тургым,кеч Пушкинла ом му лыҥ мурым.

23 идым 2009



37

* * *

Мутат йомеш, тыгай сӧралым ужын,омат йомеш, тыгай пайремым шижын.Шинчам кузе гына шым тӧчӧ туржын,сӱан вургемже чапле ыле шыжын.

Йыли-йӱли волгалтын веле шогыш,могае тудын чапле ыле шовыч!Пазарыштат тыгайым кычал от му,пагар гочат тыгай куаным от му.

Йорга улмаш тул пагытын ю вате,чӱчкен колта, ок шого чылт юватыл.Аршашын йӱк йоҥга торашке, шергылт,куча шке чапшым кӱшнӧ, арын, шергын.

Чынак, поян, нимом тореш от ойло,ий мучкылан кеч тудын тулжым айле.Яра ок тол да йорлешат ок кодо,чыра падырашлан кумылет ок кодо.

Тугеже лийже чап тылат, той шыже!Той сугынет чылашт дек миен шужо!

7 идым 2011


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

* * *

Шыжымсе йӱр лышташан.Шыжымсе йӱд шӱдыран.Шыжым кава — сур ора,шоҥгемын, телыш пура.

Шыжымсе тӱс пеш поян,шыжымсе йӱк ик оян.Шыжым шыжа шож шижмаш,чоным шупшеш Шор-Уньжаш.

23 идым 2009



39

Йӱдвелне

Сентябрь наҥгайыш пеленже шокшым,олмешыже кодыш кавам сураҥден.Эрла огеш воч ты мландышке покшым.Эрла толеш теле ош лумжым кышкен.

Садлан таче ожо мардеж ажгынен,ӱштеш лышташан мландым,

шыжым поктен.Кодеш кечыйол адакат сагынен,той тул дене йылгыжше жапым моктен.

11 кылме 2011


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Мом вучаш тый дечет, «яжар» шыже?

Шыже шуктыш адак шке пашажым,ӱшанем тудлан йӧршын пытен.Той лышташ вошт таҥемын кышажымом му ынде — йӧршеш петырен.

Мардежшат ӱчым шуктышо семынйӱкшӧ дене «ит вучо» ойла.Тудын ӧлтӧ конда шӱлык семым,той лышташ воштылеш да йӱла.

Мом вучаш тый дечет, «яжар» шыже?Кечет кӱчык, лий омо ласка.Йӱр вӱдет тӧрзашкем, айда, шыже.Колыштам, тудо мом каласа.

9 шыжа 2012



41

Кайыквусо, наҥгай

Кайыквусо,итак вурсо,нал пырляшке чоҥешташ,пыл коклаште шоҥешташ.

Нал ӱшаным,пу куанымкечыйол ден лӱҥгалташ,ит пу ӱлык шуҥгалташ.

Кайыквусо,кумыл осотодылалте мелна гай,шокшо велышке наҥгай.

Койышемжыннеле кемжемланде дечын ойырленогеш керт, ок керт торлен.

Кайыквусо,пуйто вурсымкерыт чоныш мыланем,лийын шыгыр ош мландем.

25 ӱярня 2010


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

* * *

Идым тылзын кынелте шыпак,эре малыме веле шуэш.Пӧрт воктенысе пызле шкетакшыже верч йошкаргаш тӱҥалеш.

Кечыйол ден кынелте шыпак,шыжым тудо эше чолгарак.Мыйын чонышто муро такмакпагыт дене йоҥга йорганрак.

Кайык йӱк ден кынелте шыпак,чеверласыме семышт шӱм гоч.Эр марте ынже йӱкшӧ тӧшак,кынелам гын, мый шкетын ом воч.

1 идым 2013



43

Шыже шкак мура

Ну, мом манаш, вет шыже толын,да шке вела — ок кӱл мутат.Эртен тымарте пагыт, шолын,да кажне шӱлыш — муро тат.

Мура пӱртӱс шке йӱкшӧ дене,лышташ мардеж почеш гӱрла,лай кече папалта эрдене,ош Виче веле — лай кава.

А мый, темен лышташ ден комдым,ты жапым телыш наҥгаем.Ош Виче век, поктен сурт комбым,куржеш пошкудо «маҥганер».

19 идым 2008


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Лышташ

Чоҥештена ме ала-кушко...Ах, молан гын тынар йӱлышна?Сӱретчынан чияже укшышпижыктале майыште мемнам.Лач шыжым ышна керт сеҥен,тудо кӱрӧ, орен, кап-кылнам.Йомына, йомына чоҥештен...Чытырен йомына, кап кылмен.Шылына теле деч чоҥештен.Толын шӧртньӧ йомаклан мучаш.Ашне тудым, йолташ, чоныштет,код мемнан дене шошым вучаш.

9 пургыж 2010



45

Висвис теле

Ош тӱран чодырам вончена,тылзе дене йӱла кас кава.Йӱштылан дыр киднам кучена?Вожылам. Тымык тек касара.

Телынат шокшо уло, шижам.Тӱр ден шӱдыр шинчам йымыктат.Тыгай юым ок пале шыжат.Мландываке волен ош йомак.

Пуйто кӱмыж висвис лышташ дентемын лыҥак, ой, пушкыдо пеш.Касын кумыл моткочак ташлен,вончем тудым мый пагыт пушеш.

7 теле 2009


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Мый — кӱрылт кайыше лышташ

Чылт кӱрылт кайыше лышташ,ом пале куш лекташ, пураш.Пӱртӱс ава гына оза,йолгорно ӱмырым воза.Да наҥгая капем тораш,варен мардеж ден пыл ораш.Мый чоҥештем, ом пале куш.Эх, пӱрымаш дечын от курж.

Пеш каньысыр каплан да сай.Игече — сылне, тылзе — май.Ал кечыйол модеш тул ден,лай шокшым мландышке колтен.А мые чоҥештем умбак,пиал толеш ала тембак?У элым я муам, почам:лиям суртан, ешан, шочшан...



47

Ала огеш лий ниможат?Ала арам тӧчем, пӱжалт?«Ала» манашлан алашамок лий кычкаш, шолаш кая.Мый — кӱрылт кайыше лышташ.Кузе чонемым луштараш?Ярнем эре чоҥештылаш,Пӱртӱс, пуэм чонем тылат.

Пыштет гын мыйым мландывак,эртат тошкен айдеме-влак.Кодет гын южышто ияш,перна ал кече деч йӱлаш.Наҥгае лучо тӱня тӱрыш,йомаш шып ӱжарасе тӱрыш.Вет тушто ю-влак иланат,пеш поро улыт чыланат.

Идым 2010


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Икымше уна

Лектам уремыш, лум ден саламлалтын,вет таче тудо икымше уна.Лышташ, пытартыш, йомо шаланалын.«Вес ийын, — мане, — угыч ужына».Могае ныжыл, икымше да ошо,изи азала сулыкдымо, лай...Тый — чылт оръеҥ,

качетше — чевер шошо,ош вальсыш ӱжын, тудлан марлан кай.




49

Икымше лум

Тый кушто, кушто. Ныжыл сем эше йоҥга,вет тыланетше тудо ӱмыраш улеш.Тый кушто, тек йырваш чыла чыпчен йога.Жап ок чаракле, шып гына эше лиеш.Тый кушто, пӧрд, ит шоно нимомат тетла.Ший пагытын оркестр тыйым ойырен.Тый кушто шкетын да йӱр вӱд ден эрла.Тый кушто чон ден, куанен, кеч ойгырен.

Идым 2010


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

* * *

Икымше лум шып ыш воло, а йӧрльӧ,темыш чыла лакылам тӧремден.Сад ужга дене поен; ондак йорло,чылтак лулегыла веле шоген.Тыгак сӧрал ош тӱс дене волгалтетошто ӱмбал чиемет, йолташем.Лум кугыза гае койыч тый ялтак,мый пеленет лум кува шогылтам.Лум кугыжаныште коктын йочалашогышна вашла йошкар чурий ден.Кидым кучен, шыманракын ончалын,почын чонем, ойленат: «Йӧратем».

24 ӱярня 2015



51

Пий ден пырыс — теле

Мылам таче каньыыле, куштылго, лайык.Колам, мачын аҥысыр «мяу» йӱк — айык,Шӧр дечын шӧрлен, арня наре лиеш.Уремыште лумжо эше чот лумеш.

Лумеш. А лукеш пызнен, пырыс мырла.Лумеш. А пыжашыште пий шып ырла,коклан урмыжеш, йол кышажым туржеш...Тыге ош чапаж дене теле куржеш.

17 кылме 2008


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Пичкаем шып деч

Могае телын кумыл сем почешшортеш поран, темен кумда пасум?Тыгодым чын ала осал шочеш?Могайым пӱрымаш конда сатум?

Ӱжеш ош корно. Шыдыжым велен,мардеж шӱла пеш нелын, шижалтеш.Да мыйын чон, шижде, тудын пеленушна ик тыртышыш пыжалт, шӱлешт.

Эрдене эр мый пичкаем шып деч,эр волгыдо ош чын ден ваш ушнен...Ший тылзын да ал кечын кумыл верчилем пӱртӱслан веле ӱшанен.

24 идым 2011



53

У ий кож сугыньла

Лишемеш У ий кас,кундемнаже лӱшкаспайрем муро да чес ӱпш ден лош.Пу кидетым, йолташ,со шӱмемже йолткас,пиалнам сугыньла У ий кож.

Кож пуш «вуж» аҥырта,да вачем эҥертатыйын вачыш моткочак ласкан.Тек У ийна эрта,пагыт шкетын эрна —мыланнаже пырляште асат.

Ит шуркале, кож укш,да шӱраҥын ит нуш,тый вет шкеак тыге сӧренат.Нӧлталына чаркам кӱш,У ий верчын ме рӱж(кочывӱдлан огеш лий нерат).

30 теле 2008


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

У ий кастен

У ий кастен, омсатым почын,пайремым пурто кудышкет.Шампан йӱкеш у кумыл шочын,осалже веле таче шкет.

Омсатым почын, пурто шокшым.тек йӱштӧ ю ден шаланен,ӱштеш кӱаҥше торым покшым,могай ӱмаште иланен.

Могай ӱмаште иланеныт —у ийлан кож йыреш пӧрдаш.Чылан ты кечын йылкыненыт,пусаклан веле шкет кодаш.

Ӧраш пусаклан куан дене,йышт эскерен тыгай пашам:– Те малышда, а шып эрденемый ужым Йӱштӧ Кугызам.

Мый йӱштым огыл кугызанымош лум парчаште шижынам,окнаште юзо кугыжанышымчоҥаш пырляште полшенам.

12 теле 2008



55

Чонаршаш

Ош лилий-влак пеледыт шем каваште ший оҥгырышт кылменыт да чӱчкат. Кож име-влак, шуркалыше коваште, эн сылне ямым ойыштышт кучат.

Пелйӱдым чонышт эрыкан воляштечоҥештыл, Юмын нерым чыгылтат.Нералтын юзо эр йӱкан олаште, нелеш ош лилийым ӱжара, волгалт.

Ош лилий тулым нултыш ӱжараште, лышташ алемше тӱсым иканаште вашталтыш. Кечывалым шкак ужат.

Ах, лилий пеледеш яндар каваште, ал тӱсыштӧ улеш, яндар тӱняште. Нӧлталтын кече. Тылзым ужатат.

Шорыкйол 2009


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

* * *

Ӱжара, шупшалын, элыму эр дене саламла.Кынелеш вӱчкен эрвелымда пиалым лыҥ сӧра.

Ӱжара конда у вийым,шӱшпык муро ден йӱлен.Ӱжараште пыл-влак ийыт,ал юж тувырым чиен.

Ӱжара — урвалтыш Юмын,чевер тӱр дене тӱрла.Ӱжара моткочак умыр,тудым пӧлеклем тылат.

3 теле 2009



57

Ӱжара

Тылзе ӱдыр вӱдвара ден ошкылеш шыман, —

йӱшто йӱдым, ший ю вӱдым нумалеш саман.

Шыгыремын йӱд йомеш,пий йӱк деч шылеш.Вӱдвара гыч вӱд велеш —лупс ден леведеш.Кече мӱндыр вӱдвара ден нӧлталтеш —

куан,шӱдыр пырчым пар ведрашке погалтен

— улан.Кечыйол деч вожылалын, лупс йомеш шулен.Мланде помыш оҥго палымкӱш нӧлта шӱлен.

18 идым 2014


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

* * *

Угыч кас. Кас лишне, лишне...Шижым кап ден тудын йӱштым,лектын ярныше тошкемыш,ужым: тӱсшӧ пеш тоштемын.Кас пуналтын да лугалтынэҥыремышвот урвалтыш.Тушко пижын шӱдыр еш,мутланат волгалтын пеш.

24 ӱярня 2015



59

Унала

Пырыс семын пырдыж гочынйӱд нушкеш пӧлемышкем.Пурыш тымык (тӧрзам почмо),шарлен возо кид шарен.

Йӱштӧ пӧрт, ик йӱк ок шокто,тымык веле йырым-ваш.Огеш пале тудо шокшым,вӱдым ок йод подылаш.

Лач тӧрза гыч тылзе, ошо,нерым куптыртыл онча.Унала кеч тудо толжо...Пӧрт йымалымат почшаш.

15 шыжа 2011


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Шӱдыр-влак — изи кече

Эх, шӱдыр-влак, тӱшка ден шем каваштепеш мӱндыр изи кече улыда.Ош тылзе йылгыжеш шкетак кашташте,ший йозакдам тудлан мо тӱледа?

Ах, шӱдыр-влак, те улыда гын кече,шукталза йодмо-вучымо оем.Вет йӱд тӱня — тудат юмын игече,мый шемыште лач шемым вел тоем.

3 ага 2009



61

Шучко омо

Йӧсӧ чотак чонлан, пешак йӧсӧ.Савырнен шем тӱсаныш ош йӱксӧ.Йӱр чыпча мландываке, вӱран;лум янакыш возеш, лавыран;Лай мардеж лайык огыл тетла.Шем каваште ший тылзе катла.

Йӧсӧ чотак чонлан... Чон кӱсотымок утаре иктат, пуртен сотым.Ландыш-влак пеледалтын пытат,да кошка, жап эртен, мокыжат.Кӱдыроҥгырын муро йомеш... —ах, молан тиде омо коеш?

30 ӱярня 2009


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Шым тӱняште

Йӱксӧ, колто шулдыретымда наҥгае ӱдыретымпыл коклашке шоҥешташ,шым тӱняшке чоҥешташ.

Шым тӱняште шонанпыл гай,шымле шым тӱсан пылгайык шнуй аланыште илат,сакыр омо ден малат.




63

* * *

Йӱд мала нералтен,лупс возеш чыгылтентудын омым моткочак ласкан.

Тымык шудым тема,йылгыжеш ший Немдапоген вӱдышкӧ шӱдыр саскам.

Йӱд мала муралтен,шем пычкемыш, мырлен,салмамуно гай тылзыш ончен.

Шарлен пуш, пеш асат,садланак дыр ласкачонемлан.

Тудо йӱдым кӱчем...

7 ӱярня 2009


ЫЖВО

НДО

ӰЖАР

АШТЕ

Кумыл

Ош пеледыш тодылалте,лывыжген ынде пыта.Тудым мут дене йӱлалтышт,чиктышт шӱйыш омытам.Ош пеледыш ломыжалте,семынже кия шарнен,ик эрдене помыжалтыш,кузе тудым, кид шарен,ӱжаран мотор йолважелай мардеж дене вӱчкен.Чумыр пӱртӱснан аваже пуйто тидымак вучен.

4 пургыж 2011



МАРИ

Й ЭЛ

ДЕЧ ТО

РАШТЕ

Раисия Сунгурова66МА

РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Марий-влак — Юмын шочшо

Ме, марий-влак, — Юмын шочшо,нигӧн кулжо огынал.Эр лупс ден эрдене коштшо,пӱртӱс родо улына.

Эр кынелын, кече Юмым,йӱдым тылзым сӧрваленилена, ме юж ден юымкап-кыл мучкына поген.

Улына гын пеш тораште,аванаже — ош куэ,ача — тумо чодыраштеямде вашлияш эре.

Пызле, писте — шӱжар, шольо,лай мардеж ден саламемколтыза, памаш ден шолшочимарий кундемышкем!

28 сӱрем 2010



67

Марий пӧръеҥлан

Эр ок тол нигунам ман ит шоно,воч да мале ласкан ик сай омым.Тыйынат суртышкетше пайремтолшашлык, мый тидым палем.

Копат ден чуриет итак шылтеда ит шолто чонет сырымаште.Кодшо шыде кӱ пасушто,тудын верже ынде тушто.

Вачышкет курныж-влак волен шинчыч,шинчашкет аҥыртен кышкат чинчым.Покто нуным, Юмым шарнен,тый улат чолга марий пӧръеҥ!

Эр толеш шыратен, йомеш омо.Сайым вучо да порым вел шоно.Илыш — лукдымо пасу,шке веретым тушто му.



РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Чара кидкопа денак кает

Ото шӱлыш пуа у куатым,пӱнчӧ патырлык капыш шыҥа.Тышке толын, темалын чон атым,ме сандалык тораш шуына.

Марий калык — виян да эн талеулына ты тӱняште, садланош чоннам кагаз ден от ондале,кеч-могай лийже тудо тӱсан.

Шочынна ош тӱняшке чаран меЮмын кӱштымӧ сомыл шукташ.Каена гын кунамже, чараҥшеӱмырнам пыштена кидкопаш.

19 ага 2009



69

Чыла элласе марий-влак, ушныза!

Кӧн шӱмжӧ марла вел кыра,ош чонжо марийла ыра,кушта але мурым мура,лыжган марла веле «мырла» — Ушныза!

Кӧ тушто Эрвелне илада йот мландысе южым шӱла,кӧлан чимарийын йӱлалишыл да тудлан йӱкла —Ушныза!



РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Авамландын ужаш

Эртат кече, арня да идалык.Вашталтеш пӱртӱс дене сандалык.Чурийвылыш вес тӱсым налеш,вет ийгот тудымат шупшалеш.Но чонлан отак чикте йыдалым,пӱртӱс-Юмо тудым налын пыдалын.Маке семын эре пеледеш,моко гае капна кеч лиеш.Шӱм кыра латкандаш ияш семын,шарныктен шошо садысе семым.Ӱжеш кумыл каваш чоҥешташ,пыл коклаште жаплан йӱштылаш,пыл лоҥгаште кодаш йол кышамымда волаш шӱдыр-влакым кошталын.Теве кушто пиалже улмаш — мый улам авамландын ужаш.

7 вӱдшор 2010



71

* * *

Машина йӱк ден сургалтын,шӱшпык сем ушеш йоҥга.Тӧрза век вашкем, шуҥгалтын,сусыр кумылым ургаш.

Иланем кугу олаште,шочмо верлан чон йӱлен.Эҥыжвондо ӱжараштешылын куэран ялем.

Изиш кодшо вургемла,шарнамашын котомкамвачышкем сакен, урем деншке пашам ден ошкылам.

Тротуар, аллей-влак кодытӧрдыжеш, ом уж нимом.Ӱжараште уш ден модын,кайыкла вашкем мӧҥгем.

13 сорла 2009


РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Ял сӱрет

Эх, сай! Мый ялыште улам!Сита, шерем, ончаш олам.Тек тушто уло тӱрлӧ тӱс,садикте шерге чий пӱртӱс.

Изи пий кудалеш, оптен,ала-могай чӱчӱм поктен. Могае лишыл ты сӱрет,ончет да умылет — илет.

Чыла, чыла вӱчка чонем.Чылалан сайым вел шонем.Ача-авамлан тауштем,коча-ковамымат уштем.

Лач тыште калыкын йӱласорта тулла шӱмеш йӱла.Вет тыште мыйын сай родем — кузе кертат вара монден.

12 пеледыш 2009



73

Каем мӧҥгӧ

Каем мӧҥгӧ,шӱдӧ меҥгеэше кодын кудалаш.Вӱдышым гын сӧрвалашмоли мылам?Писын, манам,вуча поро ачам,машинажым ачаленПараньгаште,ПМКаште.Ӱдыр-веҥым ващлияшшӱденам ыле мияш.Латик меҥгешочмо мӧҥгӧ,Параньга дечын умбаккайыман эше. Окмак,кудал писын! – Жапым кӱсынКӧ дечын йодаш ала? —Ваштарешем шылтала«машинист»,чылт артист!

2 вӱдшор 2010


РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Марий Эл деч тораште

Вес умбалне, Марий Эл деч тораште,векат, шӱшпыкшат ямлынрак муралеш,векат, тракторжат пасум тӧр куралеш.Но вес умбалне, Марий Эл деч тораште,эҥер ден кавам кечыйол огеш пид,пасушто коршаҥге виеш огеш пиж.Вес умбалне, Марий Эл деч тораште,кайыкат огеш опто илашлан пыжашым,тыйымат вашлийын нигӧ ок ужате.Да вес велне, Марий Эл деч тораште,лышташ, кӱрлын кайыше, тые улат,йолгорныш волен, йол пундашыш пижат.

21 сӱрем 2010



75

Тора гыч мӧҥгӧ велыш

Лач тораште веле шочмо верын ямжымумылем тӱргочын, кечкыжын шижам.Нигӧ огеш кондо тыште ончык ямдым,ошкылам чылт шкетак нойышо, пӱжалт...

Шып эртат воктечын шуко тӱрлӧ калык.Кажныжын шке шоныш, шке ойгырымаш.Илынет гын тыште, лий ушан, пеш таледа ит мондо мӧҥгӧ чон ден пӧртылаш.

Мыйын кумыл шошо, шолшо вӱдшор денемӧҥгывелыш кечын, лым лийде йога.Ах, могай кастене да могай эрденешочмо верыш угыч мый ынде толам?

Кайыккомбо семын чоҥештен мияшланшулдыремын вийже лушкыдо эше.Чон гыч лекше семым

ик йӱк ден мурашланпӧртылам лупс лийын, угычын йоммеш.

2 сорла 2010


РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Кужу корныш лекмем годым — I

Ош поро Юмо, арале шочшетым,корныш лукшетым

ит кодо тый шкетшым.Лекме-пурымо годым

пу ситышын шокшым,порсын чоннам туллан почын ит шеҥ.

Ош поро Юмо, пу шотым да ратымвес мландым пеҥгыде йол ден тошкаш,ӱшт ончылгочна осалым пурак гай.Шортшо чоннам, кечын ю, лек кошташ.

Ош кугу Юмо, кугу пеш улат датыйым чылан полшаш йодыт сукен.Шкетын улам ман жаплан,

трук, улакышит йом, йодам, кумылнажым коден.

Ош поро Юмо, корнан лияш манын,ош солыкла кумылем шаралтен,мый лишемам тый декет шулдыраҥын.Уж мыйым, ӱж! Мый — шочшет.

Шарналтет?



77

Кодшо гана толынат ыле омыш,ынде мый шке толынам тый декет.Корнышто каньысыр ынже лий —

полыш кеч-кӧланат кӱлеш, шич воктекем.

Ош поро Юмо, изи леве йӱрымкорнылан шаве, улан лийза ман.Кече шичмеке, арале шем йӱдым,сай сугынет тек йога, шӱдыран.

Ош поро Юмо, ачам-авам гаекидыш кучен кондыштаре корнеш.Шыде мардеж мыланна лийже лайык,ончык виктаре, от лий гын тореш.

15 сӱрем 2010


РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Кужу корныш лекмем годым — II

Юмем, суксем, аралтышем,кастен чӱчкен, эрден вӱчкен,йӧратыше чевер кечем,ит кодо шкет шогаш кӱчен.Сӧрвалыктен, ондалыктен,шортыктарен ит модда чаманен ӧндал шып ден.тый код, тый код, тый код...

Эҥер, кава, ужар пасу —мыйын корнем эше кужу.Йот мландыште кас пуйто у,садлан дыр омо чылт ок шу.Шонкалыктен да туржыктен,кас, вуйым итак шер.Мӧҥгеш от сеҥе куржыктен,мӧҥгеш пеш эр, пеш эр.



79

Ончем пурлаш, вара шолаш,ом умыло, мом кычалам.Вӱрат чай гай пура шолаш,уло чыла, уке чыла.Чылт мыйын огыл тыште вер —куэм ончен шогем.Лач Марий Элыште чеверкуэр, куэр, куэр...

Шинчам кумен изиш шинчем,пелашын вачыш эҥертен.Вара адак чымем, чымем...ох, каньыле жаплам эртен.

18 сӱрем 2010


РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ Шочмо велыш чон ӱжеш

Шочмо велыш чон ӱжеш,лушкыде эре коржеш.Пеш вучат авам, ачам.Куэ пу дене мончамчот гына олтен шындат,выльыкым* лушташ пыштат.«Веҥым, ӱдырем алатолын шуыт, кӧ пала?».Шуматкечыжат эрта,но садак вучат эртак.Коваемын вуж руашогеш чарне овараш.Рушарнясе когыль пуштӱньык гыч шарла, кеч рушт.«Тора уныкат вашка» —маныт дыр, кӱзен кашташ,чыве-влак: «кыдет-кут-кут,корныжо кужу-кужу...».Йыҥысен, лузга пунан,шарналтен коклан-коклан,киялта капка воктенОлач пий. Толам, толам!

* в ы л ь ы к — выньык.



81

Мый колам чыла, толамрӱж эртен шуко олам.Чон дене, уш ден вашкем,лач кап ден ом керт эше...Ик идалыкым гынакече йыр мланде-тӱняпӧрдын эртыже вашке.Кечын гае вашкыктем:Ош сандалык, кугу мланде,вуй ӱмбалне кава канде,йол кышадам кугунракыштеда гын писынракжап эрта ыле. Вашкем.Шочмо ялыштем тошкемйол кышам деч сагынада ковамын тагынаош ложаш дене темешэрге уныкаж лӱмеш.Куэ пу йӱлен ярнен,шем мончаште аҥырген.Аваем ден ачаем,корно век ончен-ончен,вӱдым угычын сакат. —«Огыт кончо адакат...».

27 идым 2010


РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Ковамлан

Мардеж, лышташым кӱш нӧлталын,вӱчка ал кечын луй йолвам.Сай коваем, шинчаш ончалын,«Чеверын, — мане, — уныкам».

Йокрок ковайлан — шкетын кодо.Ок йод иктат: «Мыняр шагат?..».Лач пырыс веле, луктын шыдым,пӧрдеш йол йыр — шужен «азат».

Эрден кынелын лектын кайыштпашашке эрге, шешкыжат.Да толмыштлан шыл шӱр ден чайымсакалтыш, вет шуэш касат.

Эрта жап писын, шоҥгеммеке.Эрта, йокрок гына кодеш.Тазалык ден вият шеҥгеке,эрталме корнышко, возеш.



83

Каеныт кушкын уныка-влак,тунемыт, я пашам ыштат.Пайрем шумеке, унала велкок кечылан толдал каят.

Ковай лышташ гай кумылнажымал кечыла вӱчкал колта.Ӧндалын шочмо уныкажым,адак у корныш ужата.

13 сорла 2009


РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ Туныктымо мут

Ковам, газет кучалын,нер вуеш «яндам» сакен,шке лудмыжым кычкалын,тыгеракын туныктен:Уныкам, тый «Ч» ден «Щ-ым»тӱткын ойыраш тунем,а шолташ шонет гын «щим»,тый марла каласе — «лем».Ойыраш тунем, мо «спай»,мо удаже йырым-ваш.Эре огыл чыла сай,чылалан уло мучаш.Илыш неле ман ит ман,тудо чыным йӧрата,теле йӱштыштӧ поранйолагайым кылмыкта.Огеш кӱл кумда полат,огеш кӱл кугу олат.Ош киндым кунам пурлат,шемылан ок шу, товат.

13 сорла 2009



85

* * *

Ача-аватлан вуйым саве,лач нуно веле чыла сайымтылат тӱняште тыланат,садлан дыр илыш тӱзлана.Вет нуно улмылан кӧра,кеч лийышт лишне я тора,чон вургыжеш, чӱчка, ыра,шагат ден тӧрак шӱм кыра.

Ача-аватлан саве вуйым!Жап эртымеке, кынервуйыш,мыняр ит тӧчӧ, отак шу.Ала шонет: илыш кужу?Ача-ава гына мемнам,шупшалын, корныш ужататда вашлияш вашкат, вашкат...

Ача-ава гына кастене,малаш вочмеке, да эрденеош поро Юмо ден пырля икшывын лӱмжым шып ойлат.Шкаланышт огыл, йочаштланйодыт таза лияш, улан.Вара адак ончат тораш,а тушто лачак — тылзе раш.

12 идым 2011


РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Ачамлан

Мый толам гын мӧҥгӧ, шупшалат ӧндалын,изи годсо семын, шыргыжын, вӱчкен.Шӱлык кумылемым умылет ончалын,шӱмышкем ал кече волгыдым чӱктет.

Йӧратет авамым, куштенат изамым,сай ешланна пече-курык гай улат.Нелылык кунамже авалта, шижамыс,пеҥгыде улметлан ок тӱкӧ, товат.

Тыланет пӱралтын еш шепкасе кылымпеҥгыдын кучаш, уда деч перегаш.Шыргыжметше лайык, савыра шем пылым,тыйын порет тичак, огеш кӱл тергаш.

Ачаем, мый шыжым пагалем моткочак,тудо тыйын семын чыным йӧрата.Вашлиеш йочажым, уло чоным почын,улан кумыл дене лектышым сӧра.

26 шыжа 2009



87

* * *

Тумо мо ачаем?Ош куэже авам?Тышке-тушко каем...Шарналтем, чу, ковам.

Изам кушто гала?Пелашем воктенак —йолгыжалтше алгамыланем тый, кернак.

Ачаем шыргыжеш —тумын кап йывырта.Лышташ-влак, шыгырешт,гармоньла йыҥгыртат.

Ладыра лай парчамош куэ рӱзалта,да воктене ачамилышнам тӱзата.

18 идым 2008


РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Ава кумыл

Авамын чонжо ок лыплане,авамын шӱмжӧ вургыжеш.Ава шке кумылжым лапкашкешарен кода шке шочшыж верч.

Йочан шинчашкыже ончалын,пала, могай игечын тӱс.Я шинчавӱд коклан конча гын,вашталтын, умыла пӱртӱс.

Ава шортеш. Йӱд, шӱдыраҥше,пыч лийын, шӱлыкым пайла.Ава шӱм-чон гыч ӱдырланжепиалым шондык тич айла.

Аванан кумыл — чылт пеледыш,игечын шочшыжо улеш:лай шыргыжмаш — кечан леведыш,сур шӱлыш, ит лук тулыкеш.

21 шыжа 2009



89

* * *

Шошымсо пеледыш гае,ош сынан да лайык-лайыкаванажын кумылжо улеш,тудым перегаш кӱлеш.

Теле йӱштӧ поран годымырыкта чонетым толын.Юмоҥа гае авамкече рӱдыштӧ ужам.

Кылмыкта чот шыже покшым,кӧ пуа гын тылат шокшым?Ава-шошо пеленактый у семын пеледат.

Шошымсо пеледыш гаепеленет, авай, эн лайык.Пиал кайык мый лиям,пӧлеклем тылат тӱням.



РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Аватамга

Ош тӱсым сӧрастарен,шем паҥга койышланен,тупыштет йоргалана.Тыгаяк лийже эргынан.




91

* * *

Эргым,чонет капет дечын,пиалет ӱмырем дечын,кумылет ачат дечынлийже кугурак.Эркынлектат капем гычын,кӱрлам кылымдет гычын,трук вончет чонем гочын,лий тый патырак.

11 идым 2014


РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Пелеште, авай

Пелеште, авай, шомакетым,тек мутет шулдыраҥ шукталтеш.Шинчаш койдымо ю шымакшетымкечыйол ден кава шупшалеш.

Пелеште, авай, ош тӱняштепоро вий мыняр уло, чылан,чумырген ик мотор сур турняшке,кондат сайым изи эргымлан.

«Тек сандалык нарак лиеш поро,ош тӱнян эҥер наре пиал.Тек осал тудын оҥыш ок пуро,чер деч, Юмо, эргымым пыдал».

Пелеште, авай, ӱдыретлантыйын ныжылет эм гаяк.Мыят шем кастен шӱдыремланпелештем, лийже юзо маяк.

2014



93

Ава лӱм ден йодам...

Ава лӱм ден йодам, Ош Юмо,лыҥ чытышым да вийым пу!Удалан лийже шучко омо,удан логаржылан — кӱ, лу.

Ава лӱм ден йодам, арале,ава лийшашлык ынже йом.Капемым юзо ден сурале,шем черлан — шу иман пижгом.

Ава лӱм ден йодам, сандалык,алетым колто капышкем.Лиеш тек лыҥ чонлан шымалык,мый ӱдыр-эргым ыштынем.

Ава лӱм ден йодам ош кечым,ший тылзым йӱдым сӧрвалем,лишемдаш мландывак ты кечым,изим кунам кидеш кучем.



РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Изием юмо тӱняште

Шӱм йымалысе каваштеизиемын шӱм кыра.Сайын мале, вет аватшетыйын верчын ойгыра.

Изием, папалте ямлын,ниялталын шыматем.Пӱртӱс дечын лыҥ пиалымколта кече, шыратен.

Изием Юмо тӱняштесуксем дене лӱҥгалта.Жап эрталын, ош тӱняшкекизаж дене тӱкалта.

Шӱм йымалысе кава гычкидкопашке волыметпеш вучат кова-кочат,ямдылен шепка олмет.

Чукаем, ачат ден коктын«баю-баю» мурена,ӧндалалтын шокшын-шокшын,сай омет оролена.

Ӱярня 2010



95

Эргымлан муро

Эргым кӱшнӧ, кӱшнӧ, кӱшнӧ...Огеш шокто шортмо йӱкшӧ.Кеч мыняре мый шым кӱштӧ,ош кизаже лие йӱштӧ.

Ынде тудо шулдыран,шем каваште шӱдыр гай.Лиеш тудо путыракош каваште кече лай.

Эргым кайыш, кайыш, кайыш...Миен шуын тудо лайыш.Эргым мыйын сае, сае,лач аважым коден кайыш.

Ынде тудо шым аван,йырым-йырже ю алан —ийын кайыше пыл каванпушкыдо, ласка тудлан.

Эргым мале, мале, мале,пеленетше суксо тале.Авает ош мландывалнетыйым огеш мондо, пале.



РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Изием

Мый тылат — Мланде планете:кечан, йӱран,улан, вӱран,тыгак суксан.Ачат тылат — Сатурн планете:пропан, бутан,магний, уран,эше лупсан.Тый, Мландын изи ужаш,кондет куаным,кондет ӱшанымйыр пеледаш.Тый, Сатурн гычын ужаш,кушкат пеш талын,вашке, шӱмаҥын,шочат илаш.

11 идым 2014



97

Марислан

Чонем йӱла, чонем кана...Мый эргым эрык ден сийлем.Изи юла,чылт умыла,нушкеш кизаж ден оҥыштем.Ай, мундыра,ший кандыра —ончалтыш тудын кылдыштеш.Те ӱдырдамшекланыза,вет эргым веҥылык кушкеш.Йӱдат йомеш,чыла омешмый эргын ӱмылжӧ улам.Тылзат кодеш,вӱд ден модеш,шоҥ серыш кышкылтын туллам.Марис «папа»,Марис — «попой»,Аван, ачажын чон куан.Яндар кава,Шочынава, —аралыза шочшем чылан.



РИЙ

ЭЛ Д

ЕЧ Т

ОРАШ

ТЕ

Арале тудым

Кунам шем йӱдым кӱдырчӧ кыра,кунам вӱр гае йӱр йога чыпчен,шочшемым ош суксем тек арала,йырваш чыла удам покта почкен.

Кунам шем пыл тӱням вошт авалта,ал кече тӱсшым йомдара йӧршеш, суксем шочшемлан шийжым шавалта,тек волгыдышто тудо йӱштылеш.

Кунам тӱтан омсам почын пурада тӱҥалеш чот урмыж мӱгыраш,тунам суксем шочшемлан шып мура,кодеш ош чонжо волгыдо да раш.

Кунам шочшем шона каяш тораш,трук корнышто йомеш, шинчеш сукен,тудлан тый полшо вийым ешараш,арале тудым, вачӱмбал суксем.



Почеламут-влакУРЖ

А КО

КЛАСЕ К

АЙЫК МУРО

Раисия Сунгурова100УР

ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

* * *

Те — йолташ-влак, родо-шамыч, уныкат да уналак

лийза патыр, лийже сакыр чумыр илышда тендан.

Еш, тазалык, сай пашалык, мут поянлык чемодан

гыч эн чеверым тыланем, лийза чон дене улан.

Чон улан гын, шем улакыш отак пуро нигунам.

Теле йӱдын, пич пычкемыш шайтанлан воля ок тол,

шере южшо шӱч печкеште так арамак ынже шол.

...Чын улат гын, шелшыш, лакыш пӱнчӧ кишым лугыман.




101

Юмо лий

Пошкудемын пӧртӧнчыкӧ шуын,шым тошкалтышым рыҥ тошкалам.Тушто Юмо гай порылык уло —шым тӱнясе ош мамык алан.

Мый шым кечым лач вучышым тидлан,рушарня пайрем ден саламлаш.Шып осалым ом шоно, ош киндымконденам йокмалан — сай илаш.

Кинде гае йыргешке тӱняштеволгалт илыза кече тул ден.Шӱч падырашым чонеш ида ашне —корныдам пытара удырен.

Тек шым эрге лиеш кӱртньӧ пече,а шым ӱдыр — оралтын чурий.Мланде деч нӧлталалтын шым шечым,унала толынам, Юмо лий.

10 теле 2009


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

Ошышто

Ош комбо, ош йӱксӧ, ош лудо...Ош солык ден кодо левед.Ош омысо юзо да Юмо,ош олыкыш волто левет.

Ош лумысо йӱштӧ ош лем денош муным шава мландывак.Ош телымсе элым ош кем дентошкат кадыргал «малда»-влак.

Ош помышто ожныжо ошым —шӧретым, авай, тамленам.Тыгае шнуй вӱд ошо — шочшын,уш-капым кушта мыйынат.

27 сорла 2008



103

Пыл-влак тылзым нултат

Сырен, пыл-влак каваштеший тылзым пеш «нултат».Ший йылгыжше коваштелыжге йога, тӧргалт.

Мый тылзе лийым таче — жап шӱдырлан оза.Йолташ-влакем, пыл «мачым»мырлен индырыза.

Пуэм кӱраш капемым,тамлен ончаш вием!Кошкем, но шӱм виемымкузе да аралем.

Пылат нулта ший тылзым,кеч лийышт посана.Аяр — пошкудын озым,ила гынат посна.

21 сорла 2008


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

Лыве — тоштыеҥ

Сар лывын шулдыржым нӧртеныт,нелемын кодо мардежлан.Шеҥгечын, ончычын тӧрленыт,чылт уто лийын родыжлан.

«Сар лыве веле, — ман тошкеныт. —«Царице» огыл — Пал Марпа...».Но тудын шулдыр — Тоштыеҥын!Чыланже тидым палат ма?

Сар лыве лывэ-лове-ловоноен велалте олымбак.Ош шулдыр тудын лывыр-ловырлупшалт катлалте — олык ак.

21 сорла 2008



105

Шнуй ландыш

Ош ландыш лияш итак шоно,яндар ок лий ты оҥгырла.Тӱняште, кеч рвезе я шоҥго,илаш колымеш — чон гӱрла.

Чылан сулыкан ты саманымпайлен илена шӱлыш ден.Чаркаш пелештен, ош сай мландымйодаш она вожыл, сукен.

А ландыш кушкеш чодыраште,Ю пушшым шара кап рӱзен.Лач тидыже чон ырымаштекертеш кумылнам утарен.

28 сорла 2008


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

* * *

Шинчыше вӱдым молан тарваташ —амыше тамын ир вийжым шижаш?Сай ден осалым ок кӱл вораҥдаш,ок кӱл пӱртӱсым кок велыш шелаш.

Лывырге укшын кизажым тодам —ком эҥыра, козыражым шижам.Иктыш поген, шыматем да коштем,ош йӱштӧ телым суртем ырыктем.

Вийжым айдемыным кӧ умыла?Тӱрлӧ пашаже, ик юж вел акла.

18 идым 2008



107

Тулыш логалде, от йӱлӧ

Чылт тулыш логалде, от йӱлӧ,от нӧрӧ, вӱдыш пурыде.Сатум от нал гын, отак тӱлӧ,от покто, еҥым пуртыде.

«Уке» манашлан ок кӱл «уло»,от шуйо кидым чылт йодде.Лумат волен вочде ок шуло,мураш гына лиеш йӱкде.

Мураш лиеш йӱкде, но тудоок шоч, уке гын чон перке.Кап-кыл кокласе изи кудоилен ок керт ласкан эре.

Ласкан илаш йокрок, шонем мый,кеч тудо жапым такырта.Трук вескана — вара, шоҥгемын — шоналтена: «Эх, аҥыра!

Пураш кӱлеш ыле тул-вӱдыш,сар ситце тувырым чияш.Еҥ-шамыч тек «манешым» ӱдышт — мылам шке илышым илаш».



ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

Ала-могай дыр илыш

Ик тӱр гыч весыш атым шындылына...Вашталтена сумкам, олам, йолташым...Кидпалым кагазлашке кодена...Кудалына пашаш да йолын — пляжыш......Куатым муына, оксам да мутым,Коден шке жапым, акылым, шижмашым...Пӧртым налнена, машиным, клубым...Трук кран йога...

Кӱлеш тӧрлаш пыжашым......Пургедына кӱсеным пелашнан...Йолташын серышым йышт лудына... —Шижде, могай сӧрал пушан тюльпанда кузе рӱза тудым изи мӱкш, умдан...

3 сӱрем 2013



109

Шонкалымаш

Кычалаш ӱшанлан лукымок кӱл, шонем, садак ушнат.Кунам-гынат шочеш у тукым,могайым омышто ужат:

Чылан шогалыт тӱшка деник кӱкшытыш, чылт тӧр праван.Ош мландывалне ошкеден,ваш кид кучен, чарайолан.

Чылан мурат ик сем почеш:«Ме Юмын шочшо улына...».Сай пошкудет омсам почеш:«Ит эрте, пуро унала...».



ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

Ваш-ваш огына лий тушман

Кунам отышто луй ковырамчӱчӱна поктылеш, товаран,ош куэже тунам, шовыран,шинчавӱд ден шортеш, ал вӱран.

Кунам тылзе каваште ыра,кунам кече волгалт чытыра,тунам чоным сур шикш авырада почеш кодеш шӱч, лавыра.

Тек йылмем ойла чыным туран,я шемалге, я тулык тӱран.Лийына мо, йолташ, тӧр ушан,да ваш-ваш огына лий тушман...




111

Огеш кӱл титаканым кычалаш

Огеш кӱл титаканым кычалашда ӧпкелаш теҥгечсе жаплан.Ме шонанпылыш шонышна кӱзаш,поктен лач пытышна пыжалтын.

Тыгае чот вашкенна шым тӱс дек,а тудо мемнам вучен огыл.Садлан дыр таче угыч тый декетом тол мый йолаш шолым тодыл.

Вет йӱр ынде шукертак огеш йӱр,ок кондо шым тӱсан куаным.Пушеҥге ӱпым ир мардеж ок кӱр,ок ӱж шем пыл ден кӱдырчӧ унажым.

Огеш кӱл титаканым кычалаш,мемнам вуча эрласе кече.Шуэш вет жап шем пылымат кычкаш.Вует нӧлтал да шыргыж кечыш.



ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

Эрла марте латкок шагат

Эрласылан чот ит ӱшане —Эрла марте латкок шагат.Пальтотым чий кугу шӱшаным —пальтот деч шерге дыр шога.

Да лек уремыш. Корно кужытчылаштын ик гай. Лач тылатпоснак чот неле. Кушко куржытэрласе еҥ-влак, мом тӧчат?

Чылан поктен шунешт эрласым.Эрла марте латкок шагат!Эх, нер йымалсе «лавыраштым»куштен, тамакыштым тӱргат.

Тӱняште кажныже уш вийжымсаманже верч кушташ шона.А пӧрт йымалне шыжын сийже —пӱртӱс поянлыкшым шуна.

19 идым 2008



113

* * *

Эртат ий-влак, ӱшан ок эрте.Зоя Дудина.

Эртат ий-влак — ӱшан ок эрте,кодеш тошкалтыш да тошкем.Ӱшаным ий-влак огыт эрте,лач покташем тоштемын кем.

Чылт ом вашталте нуным уыш,ом торло шоныш йолгорнеш,вет ӱшанем суралтын ушыш.Ит шого, ошкыл, йол, верешт.

Тошкалтышым уэш кӱзалын,тошкемым шерын лекташем,ӱшан тораште кид рӱзалын,вучен шога шып лишеммем.

Лу йолтошкалтыш, шӱдӧ, меҥге...Каем, кеч шелын кем пундаш.Ий дене корным эртымеке,шинчал тамлалтын лу пудаш.

26 шыжа 2009


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

* * *

Шоя мут чоным ок луштаре.Илья Караев.

Шоя мут чоным ок луштаре,шоя куп ӱмырым налеш,шоя шке сынжым ок шижтаре,шоя чоян шыргыжалеш.

Шоя лектеш гын, тый ош киндымтамлашлан пу, шке шемым коч.Лач нигунам келшашлан кидымпуаш ит тошт, чоя моткоч.

Лач чын ден вӱд гай пайдалане,уш, чон, кап дене лий яндар.Да тӱткӧ лий, пайда йымалнетрук шинчалта шоя яжар.

26 шыжа 2009



115

Ида...

Тыгай-тугайым ида ойлода тышке-тушко ида кошт.Тыгай айдемын шӱмжӧ йорло,а чонжо... чонжо — кукшо вож.

Манеш-манешым ида колышт,ида ӱшане мутыштлан.Тыгай оргажын йылме полышпурта азапыш — утыжлан.

Поян ма йорло — ида ончо,ончаш кӱлеш шинчаш туран.Ок савырне — оетым рончо,чолгаҥше койыш ур сынан.

Каваште шӱдырым ит шотло,тый чӱктӧ шӱдырым мландеш.Ты юзо вий кава гыч волышо,чоҥа лач тудым кутко еш.

19 идым 2008


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

* * *

Саман вашталтын,чыла варналтын,иктеш ушналтын,утешт карналтын.

Пошкудын акшым,ой ден шомакшымеҥ, пуйто шакшым,чия, — шымакшым.

Пӱртӱс весемын:чотак сескемын,мура вес семын —пеш вичкыж семым...

8 теле 2008



117

* * *

Тыланда мо мыйым ужаш,тӧрлаш, вурсаш, туржаш?Кӧгӧрчен гай уржашом воло мӱшкыр темаш.

Еҥ садышкат ом лук гӱжлашпачемыш койышем,пыштем да койкышкемколтем ызгаш омо кожлаш.

Лач тушто чонлан воля.Сай ма осал — чыла,кашташте чывыламунчат юзо муным олян.

Кажне муно — посна йомак,омым сулышо-влак.Шӱдыран ю улаквозеш шылын кӱпчык йымак...

7 вӱдшор 2009


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

Вӱд тӱнясе илыш

Кычалеш келге вӱдым ший кол,айдемат шке пиалжым муэш.Сай шомакым эрежак от кол,кеч эҥертыме вачыш шуэш.

Вӱд тӱняште ший кол ийыштеш,тыглай огыл, а мӧртньым кышка.Мыланнат йочана пиалешпалаш неле, чонеш мом кушта.

Кугу кол изи колым кочкеш —вӱд тӱняште лач тале ила.Поянрак нужнаракым кычка,ондала, уэш весым тарла.

Вӱд тӱнясыла ик ӱмырнамизи колла илен эртена.Тек вашлийын коклан вӱд унам,айста, айдеме ме кодына!

13 сорла 2009



119

У курым

Ӱшанаш ма, уке ма?Куржаш шылын, я кодаш? —Чиенат гынже у кемым,тоштым кодо-ян кудаш.

Тоштын лие «ожно» лӱм,вес ончалтыш, койышатмландыш возын, пуйто лумпудыратыме тӧшак.

Пуйто ошо чылажат,пеш моторын йылгыжеш.Ий кашташте чывыжатшылын шинчын игыж деч.

Лум пораным шке конден,ме жапнам товаҥдена.Сай пошкудо черланен,шкемым лач чаманена.

Шыргыжман ма, уке ма —таче ынде садыгак.Толын шуын у курым —нужым садыш шкак шындат.

12 сорла 2009


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

* * *

Илышлан она ситаре жапым,пӱрымаш пурта могай-гынат сурам...Илена тӧрлен шкенам, пыжашым.Тоштемеш пӧртна, ӱпат пыта сураҥ.

Шылына пычкемыш деч кастене.Осал дене поро ваш кылдалт илат.Еҥым огыл, шкенам она сеҥе.Айдеме, мо вара кӱлеш тылат?

25 ӱярня 2010



121

Ты илышыште порылык кӱлеш

Ты мландыште уна ме улына.Каен, огеш лий пӧртылаш уэш.Садлан ик ой ушеш эре солна:ты илышыште порылык кӱлеш.

Ме каена садак яра кид ден,узьмакыште поянлык нимолан.Чыла арверым мландыште коден,чонеш лач порым налын Юмылан.

Йолташ, тыят лий поро весылан,шижмаш чонеш тек кечын гай кушкеш.Кидет шуялте, шыргыж вес еҥлан,ты илышыште порылык кӱлеш.

17 шыжа 2012


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

Уржа кокласе кайык муро

Уржа кокласе кайык-влак йӱд мучко«...ты ий шурнан ок лий» — манын мурат.Тыгак мурат: «Таҥетым тый ит вучо,сайракым вет шканет садак муат...».А мый шым колышт нунын вичкыж

семым,сава ден лектым нурлан ваштареш.Кия иле копна шонен шке семын:«Мо лийшылан от кай ынде тореш...».

Ӱярня 2011



123

Ӱшан

Ӱшан чылт телымсе куэ гайладыра, яндар, но чылт чара.Садак коден мыйым огеш кай,кеч кумыл тулык, чон яра.

Пычкемыш годым изи тул гайпайремым суртышкем пурта.А кукшо кече годым пыл гайкошкен вочмаш деч утара.

Ӱшан пуа у илыш вийым,йомак тӱняшке лишемда:секунда жапыште шке шийжымда тӱсшым вашталта Немда.



ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

Йӱд пеледыш

Кушто кӱчык, тушто тичакйолагай ден пулагай.Кучо шӱчым, кушто кӱчымда лият тый Клава гай.

А Клаванажын (пыдал налжеЮмо саде мутемлан)кушто алже? Лач ӱмбалжейӱд пеледыш ӱмыран.

Пеледеш шӱкшудо йӱдым,кечываллан лывыжга.Йӱын тунемше тымык пӱрым,тымык йӱштылан лыжга.

18 теле 2008



125

Айдемылан кӱлеш айдеме

Айдемылан кӱлеш айдеме,мален кынелын эр эрдене,кеч шинчын чайым да йӱаш.Уке гын, молан чон йӱлаш?

Ик вачым весыш эҥерташлан,ньога шепкаште эҥырашланкӱлеш йолташ эре чонлан,ушлан, тӱслан да кап-кыллан.

Айдемылан кӱлеш айдеметы илышым эрташ пай дене,ик кӱмыж гыч пырля кочкашда каныш кечын кол кучаш.

Ик шултыш киндым лош пайлашлан,шижмашын келгытшым палашланайдемылан кӱлеш вес чон,тӧр кырыше шӱмлан — лай оҥ.

17 шыжа 2012


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

Пустаҥше чон

Кайыше, толшо,корнышто йомшо —илыш аланым теменыт, пелед.Кайыкше ошо,кокымшо шошошулдыржо ден нигӧмат ок левед.

Тудо уста пеш —тумо, пустаҥше,кӧргӧ чон ден ок йӧрате нигӧм.Юмо пусакышсолыкым сакыш,а шӱмыштӧ тугак кӱртньӧ кӧгӧн.

Кайышын, йомшынкумылжын комжымсадыгак кече пелтен калитла.Кошкышо йылме —южышто ломыж,садышке возын, саскам амырта...




127

Ок кӱл ош кинде

Шонен коштам ош киндым кӱэшташ.Ложаш ок сите, шӧр йоген, велалт.Ыш мунчо чыве муным — тӱс пурташ,шинчал гын — тич... Нал, опто веле калт.

Эр... Эр эше мылам унам пукшаш.Чыла эше шым сеҥе умылен.Вет улыт еҥ — кӧлан келша пушташ...Мый нунымат шым мошто умдылен.

Таум ача-авамлан пеш шагалда пеш шуэн йышт вожыл ойленам.Йолташ кунам вучен, кӱштен: «Шогал!»,мый тудын дечын трук ойырленам.

Ок кӱл ош кинде — мӱшкыр огеш тем.Йолташ ок пӧртыл. Сай ачам ок шорт.Мый йылме тӱрыш пижыктем шоктем,тек ойыра: йӧра ма але тор.

18 идым 2008


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

* * *

Ӱшанлан — кылдыш, чонлан — омса,койыш-шоктышлан — леве мардеж.Кушто поро, тушто осал,вер шылашлан — вошт койшо кыдеж.

Шорт, сукалте, мондо лӱмет —мут лу семын логарыш шинчеш.Лунчырген ынде ӱмылет,тудын йӱк ден дыр кап ӱгынчеш?

Уш рудалтын, чон петырнен,койышнат эре огыл ару.Шонанпылын тӱсыш варнен,шем корак кычкыра: «Кар-ра-ул!».

Шыжа 2009



129

* * *

Эрта кочо да шӱлык кодеш,омса гоч воштылеш осал еҥ.Леве йӱр пӧрт вуй дене модеш,вӱдпарням юж кошта осылен.

Нерешталт лекме пырче гай лачӱшанна теве-теве йомеш.Илыш деч ок лий шулдо калач,ӱйлан мӱй верештеш йомакеш.

Шӱлыкна, кид шарен курныжла,шӱмешна шем пыжашым опта.Да кочкеш шыргыжмашым — уржам,а огеш тем, пий семын опта.

12 кылме 2009


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

Тӱтыра

Шем тӱтыра,вӱд ӱмбалсе тулвошт пӱтырат,нимо чонлан ок кӱл.Чылт ӱвыра — пӧрдыт шоныш-влакем,шӱмым кыратореш уш-акылем.Шула вӱд тул,йомеш, шем тӱтырапӱртӱслан кул.Нунак вел утарат.Тӱня шуленмыйын капыште вошт,кия шӱлен,кече йыр огеш кошт.

25 теле 2014



131

* * *

Пӧлекленыт чон коржмашым,чыла ГОСТлан келшен толшым,илышнан у сатум — вургыжмашым,Америка да Китай гыч толшым.Тудо ар лекмеш шортыкта,тудо вуй руштмеш йӱыкта,аҥырта, мурыкта, орыкта,чыла тулым йырваш йӧрта.Тамак шикш гай шупшам — возеш кагазыш.Эм гае нелам ош стих пазарым.



ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

* * *

Ий тӱҥалтыш курымым шуя,ик ончалтыш курыкым тая.Шып чодыра да вашкыше эҥер — тиде илышнан эн сылне вер.

Ӱмырнажым кӧ гын вискала?Да эрлаште мо лиеш, ала?Тӧрзаштемже той тӱсан кисамыланем йыштак шуя «кизам».

Тудын кумыл эрык шӱлышан.Мыламат лияш гын шулдыран?Чоҥешташ ал кечым шупшалаш,тудын шокшыж дене кеч шулаш?

Колымаш вел огыл мыланна, —шочынна гын, шот ден илыман.Кова-кочанан илыш-йӱлакечыйолын тулышто йӱлат.



133

Ик жаплан лийнем мый шулдыран.Шыргыжеш каваште мӱндыр таҥ.Кечыйол деч ом лӱд когаргаш,садиктак возам Юмын копаш.

Жап эрта пурак гай погынен,шӱдӧ ийым семынже темен.Чаманаш лач иктым вел кодеш —ош лум пырчым (южышто модеш).

8 ӱярня 2010


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

* * *

Ах, вес сӱретым сӱретлен ом мошто!Могай улам, тугай эре кодам.Палем, вет койышемже чотак тошто.Мый тошто семын илышым модам.Ош лум пӧрдеш уремыште вес семын,чылт колымшо курым гае огеш кой.Петро пайрем, Илян, Кугече, Семык —чыла пытат. Пытат, нимо ок код.Чыла пыта гын, мыланемже мо — вара каяш поп дек ӱшан йодаш?Вет тудын чапле машина — «Пежо»,кеч тудын дечын Юмым ӱедаш.

Ӱярня 2010 ий



135

* * *

Корно кужыт татлан мучашлалте —кычкыралтыш, йодыш пале-влак...Шонымемым пелке ом кудалте, ош пуш семын ийыт да йӱлат.Ӱжарам сеҥен, шем корнокава тӱрым пеле гыч шелеш,кайыквусо шулдыран йолгорнопыл лоҥгаште йӱкланен иеш.Да шога тӱня, кумен шинчажымкумияш йочала, мом гын пеш вучен?Пӧлекла гын кӧ тудлан ӱмажым,кум ыраш пиалжым вӱчкалтен?

24 ӱярня 2014


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

* * *

Шкалан мурымаш — муро огыл,шкалан мурымаш — чара йӱк.Еҥ кумылым лугыч от тодыл,ок мод шӱдыр дене шем йӱд.

Шкалан мурымаш — тулык кайык,уке шулдыр — эрык уке.Кӧлан вара кӱлеш тыгае.Кает гынат эртен, тӱкет.

Чынак, молан кӱлеш тыгае? —Чылт огеш ӱж гын чоҥешташ,ок ылыжте тулым, ок наҥгаечоннам пыл деке келанаш.

12 кылме 2009



137

Кумыл

Нуно кайык семын чоҥештат торашке.Ынде огыт пӧртыл мӧҥгӧ нигунам.Да шкежат мый нуным пӧртылташ

ом вашке.У чиям, у тӱсым шкаланем муам.

Тат куаным лукшо, изи лыве-влакымшочыктем, тӧрзамым ялт ом тошт почаш.Лишыл родем-шамыч, ужыда гын, акымнунылан ида пу йӱк дене, йомаш.

Моктымаш гыч кертыт тулыш савырналын.Йывыртен йӱлат да мыйым когартат.Садланак вет нуным аралем, суралтын,чоҥештен каят гын, ялт шкетем кодат.

4 ӱярня 2010


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

Уло гын...

Уло гын вий мутыштем,уло гын ю мурыштем,молан кӱ йӱр шинчаштемйӱрын эше огеш тем?

Шочын гын шулдыр капеш,теле мардеж ваштарешнаҥгайыже мыйым кавашйӱрым ош лум ден шаваш.

Уло гын тул чоныштем,кӱшкӧ садак чоҥештем.Шӱмысӧ кӱым кавашкодем, шӱдыраҥ йогаш.




139

* * *

Сур каваш ом кӱзӧкычалашлан Музам.Олык лапыш лектын,мый ом кошт чылт шкетын.

Шӱшпык муро семым,сусыр шӱмлан эмым,йолташлан ом темле.Чон леҥежше темше.

Вет тудлан мый — суксо,шӱдыр корныш лукшо.А мыламже тудоала-молан уто.

Ӱярня 2010 ий


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

Илаш лиеш мо ик тӱс дене?

Яндар лышташым кидыш налын,кушкед кышкем, чот падыштен.Огеш нумал ны ойгым, алым,огеш палдаре нимо ден.Вет тудо ошо, чылтак ошо,шинчам гына йыгыжтара.Туддечын ок тол йӱштӧ, шокшо,кеч шуо тудым лавыраш.Илаш лиеш мо ик тӱс дене,ик семын, ошышто гына?...Ола-вула ушкал тӱжемын,шӧран водарже йылкына.

24 идым 2011



141

Юмылан тау, возем!

Тидын деч сайже тетла огеш лий,тидын деч йӧсӧ тетла лийын ок керт.Возымо мутыш ок воч йӱштӧ ий,возымо тат нигунам огеш эрте.

Возымо годым мый вийым шижам:илыш ласка да чонат огеш вургыж.Пуйто кагазыште имньым ужам,возем поктен тудым, кагазым туржын.

Могае пиал — чонышто рифма!Могае пиал — пером шкеже чыма!Могае пиал — мутышто нимфа!Могае пиал, кунам мут — чыла!

4 пургыж 2011


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

* * *

Леве йӱр семын, юзо шырчала,мут-шамыч, йогыза кидкопашкем.Перныл ом кошт, тендам мый кычалын,йӱдым тӧрзамым почаш лач вашкем.

Те шулдыраҥын да мундыраҥыншым тӱня гоч воледа мландывак.Кечым, пушеҥгым я сур мераҥымйодышт ом кошт, Муза, шкеак толат.

Тые толат мый декем шып кастенеда пеле йӱк ден мурет мыланем,чон корзинкамым темен астра ден,стихым кодет пӧлеклен пыл эрден.




143

Шулдыран шоныш-влак

Ош пыл лийын, ю кавашке шонышем-влак чоҥештат.Пӧртылташ нуным ом вашке,ийыт, юж ден шоҥешталт.

Шинчавӱд деч куштылемше,пыл-влак йомыч шаланен.Шонышем ден куштынежемардежат, йоргаланен.

Ош кумалтыш — шонышем-влак,шонанпылышке кечалт,лӱҥгалтат да шупшалалтыт,вожыл йошкаргал кечат.

17 идым 2011


ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О

Пуля рецепт

Мутым вискалем висаште,тудым шулыктем салмаште.Шиште гай кылмат кашташте,тамышт шижалтеш халваште.Савырем мутым пуляшке,эркын, шекланен, ом вашке...Пудешталтыт гын, воляшкечоҥештен каят, чонлашке.




145

Пиал толеш пакча шеҥгечын

Пиал нерген шонаш пиалдыме мый омыл.Ом шич садлан шорташ,

ал кумылемым тодыл.Пиал — ю вӱд памаш, пура тудо йӱд омыш.Теммеш ок лий йӱаш,

от шылте тудым шолып.

Пиал пӧрткайык гай муным мунчен ок шинче.

Пиал гӱл кайык гай кава гыч кышка чинчым.

Пиал уке — от кай кычалын тудым шечын.Пиал чоя тыгай, толеш пакча шеҥгечын.



ЖА К

ОКЛА

СЕ К

АЙЫК

МУР

О



ЧАЙГ

ОРКА

ШТЕ С

АНДАЛЫК

Раисия Сунгурова148ЧА

ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Йӧратымаш

Шӱдыр лийын, йол йымакеволен возо шып кастен,кечын волгыдым, йомакымкодыш корнышко кышкен.Чылажат ынде лугалте:телым шӱшпык-влак мурат,а кеҥежым, ылыжалтын,лум чача-влак лӱҥгалтат.Пеш чоя, провор йоча гай,шыргыжеш ал ӱжарам.Тудо ик гана ончалже —ӱмыреш налеш ӱмам.

31 ӱярня 2011



149

Йӧратымаш — пеледыш олык

Йӧратымаш пеледыш огыл,ик пагытлык вел огыл ӱмыржат.Шӱмет деч от кораҥде, тодыл,пычкемыште ок шуло ӱмылжат.

Йӧратымаш — пеледыш олык.Пеледме верже — волгыдо шижмаш.Тамлаш ты ямым садыш воло,пырля шым тӱс ден тулым ылыжташ.



ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Йӧратем

Тек йӱд йӱреш ший шӱдыр дене,пиал сита вет кажнылан.Ты мландысе чыла айдемеойла ик мутым весылан —Йӧратем!Тек муро йӱк вӱчка шӱм-чоным —шижмаш шепкаште рӱпшена.Чон йӧсӧ годым шокшо оҥышпызналын, шып пелештена:Йӧратем. Тек кайыквусо шыже годыммемнам пеленже огеш ӱж.Ош йӱштӧ телым шӱм-чон подымпурта шолаш ик мутын юж:Йӧ-ра-тем...

13 идым 2009



151

Висыдыме шижмаш

Йӧратымашын кутышшым ом висе,лач келгытшым шижам, садлан йомам.Мардеж гына эрта воктечын, писе,ты илыш деч конден коклан йокмам.

Йӧратымашнан кужытшым ом висе,чот ден лӱмдаш ом тӧчӧ пиалнам.Шарнен лӱметым, трук пура чылт весе,тудлан тынар кӱэштым шӱм мелнам?

Йӧратымашнан ӱмыржым ом висе...Ме каена гын, тулжо тек кодеш!Тек тылзе йол ден чыгылталт, Ош Вичемемнан йӧратымаш кыша дене модеш.

5 сорла 2009


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Йӧратымашла йӧратем

Йӧратымашла улат, йолташем —эн чевер, эн мотор, эн ласка.

Шыргыктет мо йӱкет, шӱшпыкем,лу тӱсан, шулдыран чон Аксар.

Мый толам колышташ чоҥештенэр велеш, тӧр омеш, ӱжараш,

да шижам — йӧрата шӱм эше.Лум йоммек, лупс вочмек, ужарга.

28 сорла 2008



153

* * *

Мо лийын, тудо лийын.Ынде нимо ок ойыро мемнам.Тӧрзаш ончалын, вийымэр ӱжара деч лачынак шижам.

Мо лийын, мо эрталын —шке сынже ден ныл пагыт гай сӧрал.Ош вачыш эҥерталын,шокшетлан куанен эре ӧрам.

Мо лийше тек шеҥгелнекушта ламбадым, сайжым шарныктен.Вет шуко шӱдӧ меҥгыммыланна ошкылман эше эртен.

Теле 2009


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Кычал, воктенет улам

Кычал мыйым шӱдыр коклаште,тораште-тораште улам.Кычал чодыра да куплаште,шер пуракаҥше олам.

Кычал, шонанпыл корным ошкыл,шым тӱсым пургед ойырен.Кавасе ош-гӱл пылым кышкылт — ала мамык ден петырен.

Кычал мыйым эр ӱжараште,ал кече деч йод, я пала.Тудат ондала: «Кужмараштетыгай тӱсан ӱдыр ила...».

Кычал, шым тӱням эрте, йодышт.Кычал! А ярнет гын кунам,ончал воктекет, ит кошт ӧрдыж,эре пеленет вет улам.

13 сорла 2009



155

Таклан огыл мый тыйым вучем!

Тый лият пиалан ош тӱняштемланде дечын улан, мардеж дечын виян.Тыланет эл аланын кашташтеок лек курныж, сураҥше вуян.Таклан огыл мый тыйым вучем!

Тый улат эн мотор ош тӱняштеото дечын шыма да вис-вис деч лыжга.А от кой шӱдыраҥше каваште —тылзыжат сагынен лывыжга.Таклан огыл мый тыйым вучем?

Тый лият «шовыран» ош тӱняште,кид-йол — луй койышан,

а вуйуш — сур тумнан...Чылажат ваш ушна иканаште,илыш йыжыҥым умылыман.Таклан огыл мый тыйым вучем...

Тый лият сай ешан ты тӱняште:пелашан да йочан, жап эртен — уныкан...Ал саска сий кӱэш сад-пакчаште,тудымат йӧратен куштыман.Таклан огыл мый тыйым вучем!

19 ага 2009


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Ик йӱкетым колын

Ик йӱкетым колын,мландыш кече толын.Пеледалте эр!Пуйто ший шӱшеролыкыш йоген,лупс кия йолген.

Ик йӱкетым колын,мый садерыш тольым.Шӱшпыкан вондер,сывынан куэрчот йылкыненыт,модыт ӱп пунен.

Ик йӱкетым колыншерем темын огыл.Олыкысо мӧрмый лиям, ит ӧр,пого урзышкет,пурто чонышкет.




157

Тый — мыйын МузаПелашемлан

Ме, ӱппунем гай ваш кылдалтын,у йӱк ден семым чоҥена.Ме, мужыр йӱксыла волгалтын,ваш кид кучалын шогена.

Тый — мыйын муро, мыйын Муза,ты ош тӱнян пӧлек аршаш.Тыгай моторым кажне муза,пызнен ваш чон ден пеледаш.

Пелаш лияш сӧрен, шергашымваш-ваш ме чиктышна парняш.Лош пӱрымашын шерге акше —ит йом, пелед, йӧратымаш.

Тек йӱр йӱреш пиаллан веле,ош лум ок кылмыкте — вӱчка.Сай ешышке ок воч ий теле,чонна куан дене чӱчка.

24 кылме 2009


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Оҥае да сай

Ой, могае оҥае да сай.Шӱлышетым шижам — чыгылта.Ош вис-висын лышташыже гайтый дечет кумылем тарвана.

Ой, могае оҥае да сай,кунам чонышто ю чогытла.Чон шижмаш дечын шылын от кай,икгай лийже чурий арвана.

Эх, могае оҥай, кунам сай,кунам шӱлыш сита пиаллан.Ош вис-висын лышташыже лайкуан ден кумылем пӱяла.

Эх, могае оҥай... Тиде сай,кунам илыш — чечен сад алан,кунам Муза, изи киса гай,кода мурым чевер кечылан.

12 кылме 2009



159

Йӱдын серенадыже

Йӱлен, каваште шӱдыр йомо,шке серенадыжым мурен.Садлан конча дыр сылне омо,йомак аланышке пуртен.

Кавасе шӱдыр, пеледалтын,ош лилий лийын лӱҥгалта,йышт мыйын омышко кылдалтын —мылам эн сылне тиде тат.

Ужам пеш ямле чинче омым:ош лилий шӱдырым погемда шӱдыршӱдышым — ший оҥгым —пунем да тылзылан чиктем.

Ший тылзе шыргыжын шыратыш,шып нералта мотор ялем.Тӧрза тул волгыдо шырчаштеужам — ок мале йолташем.

Кӱрам да лилийым кава гычйышт тӱньык вишышкет кышкем.Шинчат кумал, йомакыш угычмый унала тыйым кӱштем.

17 сорла 2009


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Йомак шепка

Шып кастене ушна кок шӱмна ик шепкаш,тылзе шылын тоҥедыш йымак.Лай мутет, шӱлышет пылыш дене пунаштӱҥалам. О, могае йомак...

Ом ӱшане тылат. Шинчавӱд тыйын — йӱр,садыгак огеш нӧртӧ чонем.«Йӧратем» шомакет тиде лач яра йӱк,мӱшкырем тудын ден огеш тем.

Ом ӱшане чылтат, кеч ласка пеленет,мый шкежат йӧратем чон кӧргеш.Шӱмем дене йыштак тыйын век эҥертем,шинчаштем кеч тугаяк кӧгӧн.

Шып кастене ушна кок шӱмна ик шепкаш,тылзе шылын тоҥедыш йымак.Йышт шинчамым кумем,

кӱ кӧгӧн тек йомеш.Ах, ласка мыланем йомакеш...

7 вӱдшор 2010



161

* * *

Сандалге йӱд кава гыч волыш мландыш.Мый кече мучко тыйым вученам.Ончалтышетше шӱдыраҥше ландыш,шинчаштет тудым мые чӱктенам.

Да ончылнем шогет тый, пуйто Юмынулат эн лишыл родыжо, йомак.Садлан дыр йӱд тынар ласка да умыр.Шижмашым вошт ойлаш уке шомак.

Да мом ойлаш, чыла коеш: каваште ал ӱжара волгалтын шыргыжеш.Тӱжем шырчашке савырна коваште,ик мланде чонлан шыгырла чучеш.

Йодеш кавашке шулдыр чоҥешташлан.Ший шӱдыр еш сымыстарен ушем.Ме шочынна гын мландыште илашлан,пӱртӱс пуа тек вийым лош пайлен.

17 идым 2011


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Пашат гыч пӧртылмет вучем

Трук логалнем шыма кидетын пленыш,пызнен, вӱдшорым шӱмыштет колнем,чоннам кудашын, йӱштӧ-йӱштӧ телышмый тый декет ырашлан пурынем.

Лай шӱлышетым, изи лыве семын,шижнем кап мучко, вуй гыч йол марте.Ончалтышетын ныжыл ӱжмӧ семжымуэшын пӧртылташ шонен шарнем.

А мом шарнаш? Вет кок шагат лач кодын!Ик шинчыр ден шкенам ме шукертаккылденна ваш. Оккӱллан шӱмым тодын,вучем пашат гыч пӧртылмет адак.

Идым 2010



163


Йӱштӧ чайгоркаште шинчаш перна сандалык.Тыйым ом ужате,почеш велен шинчалым.

Йӱштӧ чай ок йӱкшӧ,от теме кран гыч вӱдым...Таҥемын кудыр ӱпышшылаш ыле шем йӱдым.

Йӱштӧ чайым подыл,от ыре йӱштӧ телым.Койышетым тодыл,таҥем, тол лумым келын!

17 шыжа 2012


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

* * *

Шем миндаль гае шинчат,кӱын шуыныт — ончат.Мыйынат улеш йӱд гай,шӧрын ончалал ит кай. Мый — кӱслетын изи шӱртӧ,ынже кӱрл ман итак шӱкӧ.Мый — мардежын чыла койыш,садлан тетла итак шойышт.Той ӱпем — Юл эҥер гай,тудын гочын ийын кай,шере мутыш вӱдылам — кече дене йӱд улам.




165

Мыланем улат сандалык

Онченам шинчашкет — канде,тамленам тӱрветым — мӱй.Мыланем улат тый тале,мыланем лият тый вий.

Ӧндалаш гын тыйым чотак,шӱм кырымет колам — кӱлтка.Мыланем тый суксо отыл,садыгак пелен кӱлат.

Йӧратем тул семын — йӱлӧ!Вӱдылам вӱд семын — ий!Мыланем тый отыл Юмо,шокшо тул гын мый, тый — ий.

Лай кидет кучем — ласкалык,савырнен кает — тӱтан.Мыланем улат сандалык,тӱрлӧ волгыдо тӱсан.

1 идым 2013


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Сату пагыт

Йӧратен илаш неле тунам,кунам от пале весын шижмашым,от му тулык шӱм-чонлан пыжашым,йолташет шарныкта гын тумнам.

Кызыт качыже — пуйто тунамлектыт вольык пазарыш ончашлан.Пуйто чондымо улыт, мучашланпелештат: «Ачай, тӱлӧ, налам!».

Сату илыш сатуш савыранимо ден аклаш лийдыме-влакым.Да чыла порылан муын лакым,окса комдыш тӧча авыраш.

Йӧратен илаш ок лий тыге...

28 сорла 2009



167

Тӱжем гыч ик вашлиймаш

Вашлийна ме коктын шиждегеч, товат,теле йӱштӧ годым. Ий яндам тошкен,корнывожна ушныш — ваштареш толат,трук мардеж шӱкале тыйым оҥышкем.

Тынар лишыл лийыч... Палыдыме шӱмик татлан кыралте ик сем дене ваш.Тынар шокшо лие... Пытыш йӱштӧ... Лумшулыш шыргыжмет ден — шошо

йырым-ваш.

Ты ик тат сералте пӱрымаш кнагаш,эртыметше годым кидым рӱзалтен.Ынде огеш лий вет шӱмлан шкет кыраш,кунам ӱдыр кумыл тудым тӱзатен.

Корнывож ыресше — юзо тӱня тӱр!Тусо вашлиймашым мо гын сугыньла?«Ок йӧрате» манын, ал чонет ит турж,тол ты верыш угыч вашлияш эрла.

Кӧ пала, кунам гын ойырлаш перна,да могай вуверже йышт шыҥа коклаш...Тек азапше, йомын, тулыкла эрна,ош пиалнан акшым ок тӱҥал шотлаш.



ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Шинчалан «шти»

Эх, ом шорт! Кумылем весела!ынжак лек шинчавӱд весылан:кайышылан, кодшылан, йомшылан...Эртыш шолын шӱр лемже, шылан.

«Шти» манметым тамлен, шерематтемын ынде, — сита, шеремет.Вӱдым пу подылаш, шинчаланкочкышет шке тый коч тачылан.

Да эрлат сийле шке, вес эрлат...Койышет сий тамет орола.А лиеш гын чот кочо тылат,мо, весемын тунам пӧртылат?

20 теле 2008



169

Тупела

Шып кием тупела йывыртен.Да тыят тупела йывыртет.Йӱд эртен, йӱд йӱлен да эрдентупела киена ласка ден.

Савырнет — савырнем, эҥертем,тыйын шокшо йога эҥер ден.А уке гын, тупетым эрденом ончал, ом шоналте, эртен.

Ваче-ваче, туп-туп ден ырен,кияшна кече тулжым йӧрен.Ош тупемжым шыман эр эрденшупшалат, ӱжарам пӧлеклен.

16 идым 2009


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Шинчавӱд йога шӱр тарелкаш

Шырча ден шинчавӱд йога шӱр тарелкаш...Тый таче «йӧратем» ман шыч каласе.Шӱрат тыге йӱкша... Кеч угычын шолташ?Молан тый «йӧратем» ман шыч каласе?Коштал совла ден, тамлем йӱштӧ лемым.Керек! Тый «йӧратем» ман шыч каласе.Авызлем пытымеш,

кылмыктен пагаремым,вет таче «йӧратем» ман шыч каласе...




171

Лийнем мый пырыс

Коклан мый пушкыдо пырыс лийнем,йӱаш ош шӧрым да шуко малаш.Лай оҥыштет эр марте мырлынем,чон сусыретым вошт тыршен тӧрлаш.

Лийнем пӧрт пырыс, тылзе гай шинчан,меж мундырала йол воктен пӧрдаш.Лийнем ир пырыс, эрык койышан,кӱчемын палым чоныштет кодаш.

4 пургыж 2010


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

У илышыш билет

Каяш шонет гын, нал мылам билетымкеч-кушко, кеч-кунам тый; тӱҥжӧ — нал.Сукен ом шорт, ит кодо манын шкетым.Каем мый шкет тораш-тораш кудал.

Мучашлан каласаш ит мондо лачакиктаж-могай шыма-шыма мутет.Мылам керек, ойлет тый мом, вет тачемоткоч ласка колаш лыжга йӱкет.

Каяш шонет гын, нал мылам билетым,ужате корныш, шинчашкем шупшал.Мый кудалам, монден лӱмет, улметым,мый кудалам у илышым кычал.

15 ӱярня 2011



173

Ораде

Мый ораде улам, итак сыре.Ом йӧрате гын, сай лиям ыле,ом йӧрате гын, шып лиям ыле...Йӧратем утыж ден, кеч тый сыре.

Мый ораде улам пелнетше.Ом йӧрате гын, тул ом лий ыле,теле йӱштыштӧ шкет кылмет ыле...Мые — нуж гай, пасушто пеледше.

Мый ораде улам эре огыл.Йолташем, йӧраташ тыйым неле,ялт ом сеҥе ты койышым нелын. Тек мутем кумылет огеш тодыл.

Ох, ораде улам, кеч тый сыре.Мыйын семын нигӧ ок йӧрате.Мые — тул, мыланем тый — йӱр ате.Тый от лий гын, шӱмем огеш кыре.

Сӱрем 2012


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Наҥгаем ыле тыйым Прагыш

Наҥгаем ыле тыйым мый Прагыш,кужу корно мемнан лиеш ыле!Савырнем ыле кӱыш, пуракыш,лач лияш пеленет лийже ыле.

Кеч эрлак мый налам кок билетым,огеш кӱл нимогае нумалтыш,кормыжталын пӱжалтше кидетымда поген тӱрлӧ чесым урвалтыш...

Чымена ыле коктын... Лач тыйжемый денем Прагышкат ынет кае.Лийына ыле коктын... Эх, мыйженигушкат тыйым ом вет наҥгае.




175

Тылат

Араман кочо пуш,ош ошман кукшо пушсур пиемын капеш —Тылат.Чанга еҥын окса,амбареш шем пурсакӱлдымаш ден шуэш —Тылат.Вӱраҥше ал сусыр,вачыштем шып суксолатныл кече шортеш —Тылат.Тошто пӧрт суравоч,той пунан пырыс поч,кече кӱкшӧ «пробан» —Тылат.



ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Кок планете

Тый — ик планете, мый — йӧршешак весе,лач кече веле икте ырыкта.Тый шурным шочыктет,

а мый — вис-висым,ший тылзе икте нуным шымата.

Мый йӱрым йӧратем, тый — шонанпылым.А йӱр уке гын, шонанпыл ок тол.Кеҥежым мый вучем гын,

тый — ош телым,садланак дыр йӱкетым мый ом кол...

19 ага 2009



177

Такыр корно дене…

Ме пӱрымашнам такыр корно денетошкен эртенна, мом ынде вучаш?Мый кечым ончалаш лектам эрдене,тый тылзым вашлияш вашкет — мучаш.

Мый тулым ылыжтен кучем копаште,ака-шӱжарла ваш мутланена:«Могай вара посна тӱтан куплаштейӧратымашна ынде илана?».

Ю памаш вӱдын шийжым копам деневӱчкем, ом сакле, чылтак нимолан.Ме такыр корнынам тошкен эртенна,кеч кидыштак кучен юмо оҥам.

3 ага 2009


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

«Чеверын» манме жап

Мый пӧртылам «чеверын» манме жапыш,кеч нигунам она вашлий тетла.Ший шергашан пелаш, ӧндалын капым,шаль шовычан у корным пӧлекла.

Мый пӧртылам «чеверын» манме жапыш,эр ӱжаран корнем коклан шарнен.Ӱшан куку, оптен шӱмеш пыжашым,эре шотла, мыняр кеҥеж эртен.

Мый пӧртылам «чеверын» манме жапыш —

омеш ужам, «чеверын» пелештем.Шинча сорташтет чӱчкышӧ ужашымпалем лач мый да омо йолташем.




179

Кок ӱмыл

Пычкемыш кастене кок ӱмылкап деч ойырлен юарла.Посна нунын корно да ӱмыр,лач чонышт ик тул ден йӱла.

Ик ӱмыл тора Йӱдвел мландым,а весе садерым вонченушнат шем каваште да кандымилат ешыштлан пӧлеклен.

Кок ӱмырын ӱмыл кастене,ваш-ваш сагыналын, ушна.Ший тылзе йоммеке, эрденекышашт кечыйол ден шуйна.

2 шорыкйол 2010 ий


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Мондалтдыме

Мондалтдыме каче да мондымо корно —молан мылам таче конча саде омо?Эртен ятыр пагыт, йоген ятыр лум,кумда мланде шарым темен тыйын лӱм.

Тошкем гын йолгорным, молан, шарнен ожным,

пужен улшо порым, адак, шонем, толжо.Йомам чодыраште мый лӱмын, утаре.Кодам чокылаш тек: «Ой, Юмо, виктаре...».

От тол гын, от лук гын, муам корным шкетын.

Вӱд толкынла лукым кожлан шерын лектын

илашлан кодам мый, вет уло ужшаш.Идалыкын сылне улат тый ужаш.

5 теле 2009



181

Мый палем — ом пале

Мый палем, мом шона нимучашдыме мланде.

Палем шӱдырын мурым, мом мурат тылзылан.

Мый палем, кӧм вуча пеледалтше ош ландыш.

Но ом пале лач иктым — мо кӱлеш чонетлан?

Лай мардежым шижам, кынелеш кузе эркын.

Тудын ден саламлалт, чыгылтем чинче вӱдым.

Чаманем ош вис-висым, вучем пырля эрым.

Тудат огеш пале, кӧм шонет тые йӱдым.

Воштылам уло кертмын чонлан йӧсӧ годым.

Юмоҥа семын кечыш ончен, тыйым ужнем.

Йӱр вӱд лийын шортам, мландын вачышке возын.

Пӧртылташ уэш тыйым тӱня тӱрыш куржнем.

9 пургыж 2010


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

* * *

Пален нал мыйын йӱкым тӱшкаште — кӱдыроҥгыр ден тудо йоҥга,пален нал да шарналт: ӱмаштетыланет улам ыле «ньога».Кушкынам куэ семын лӱҥгалтын,куэ вӱд гай шижмашым кучен,чон парчам — шулдыр гае лӱҥгалтышкече деч ила шокшым кӱчен.Мый кодам илышетын ик кадр,кинолентыште гае ужаш,ойленат дыр кунам «йолет кадыр»,таче угыч толат вет ужаш.




183

Йӧратен ом мошто ала-мо?

Чайым шолтем да йӱкша,майым вучем да эрта,йӱрым моктем да чарна. —Мо тидым иктыш уша?Ом мошто дыр йӧратен, ом мошто дыр йывыртен...

Мо гын пашамым иша?Йӱр шып йӱреш да чарна,майже толеш да эрта,чайым ом шолто — йӱкша.Эх, томаша, томаша — лум дене темше кыша...

Чонлан чоят огеш кӱл,тудлан майжат огыл кул.Йӱрым мокташ нимолан,тудым алмаштыш поран.Ом мошто гын йӧратен,кузе илаш йывыртен?

18 шыжа 2013


ЙГОР

КАШТ

Е СА

НДАЛ

ЫК

Суксо сынан каче

Мый тыйым ужым таче — вачыш волыш суксо.Тиде суксыжо — качын«салам» манме мутшо.

Мый тыйым ужым, каче, — мландыш тольо шошо.Кеч уремыште тачетеле, ошо-ошо.

Мый тыйым ужым. Суксоэркын волыш вачыш.Да тудын ныжыл йӱкшӧчонлан лекте лачыш.

9 шыжа 2011

185

ВУЙЛЫМАШ

Г. Ояр. Чоныштыжо поэзий памашла шолеш ............................................................. 4

ЭҤЫЖВОНДО ӰЖАРАШТЕ .................. 9

Шошо кайык ................................................ 10Шошо кечын ................................................ 11Мурышо пагыт ............................................ 12Ломбо пиал .................................................. 13«Кава канде волыш мландыш...» ................ 14Шинчан ош куэ ............................................ 16Саска сӧрмарий ........................................... 17Кеҥежым леҥеж ден ................................... 18«Сӱанвате — ужар олык...» ....................... 20Шӧр пушан эрден ........................................ 21Юмоҥа гае кече ........................................... 22Кушто сайже ................................................ 23Йӱр деч вара ................................................. 24Йӱр годым .................................................... 25Кеҥеж эртыш ............................................... 26Леве йӱржӧ................................................... 27Мардеж вальс шарныкта ............................ 28Яндар йӱр .................................................... 29Тылзе оролымо вер ..................................... 30Олыкыш волем да ....................................... 31Кеҥежым вучем ........................................... 32

186

«Кече чотак шуйныш...» ............................. 33Шыжылан жап ............................................. 34Мардеж акамлан .......................................... 35Шыжым йӧратем ......................................... 36«Мутат йомеш, тыгай сӧралым ужын...» ........................................................ 37«Шыжымсе йӱр лышташан...» ................. 38Йӱдвелне ...................................................... 39Мом вучаш тый дечет, «яжар» шыже? ...... 40Кайыквусо, наҥгай ...................................... 41«Идым тылзын кынелте шыпак...» ........... 42Шыже шкак мура ........................................ 43Лышташ ....................................................... 44Висвис теле .................................................. 45Мый — кӱрылт кайыше лышташ .............. 46Икымше уна ................................................. 48Икымше лум ................................................ 49«Икымше лум шып ыш воло, а йӧрльӧ...» .. 50Пий ден пырыс — теле ............................... 51Пичкаем шып деч ........................................ 52У ий кож сугыньла ...................................... 53У ий кастен .................................................. 54Чонаршаш .................................................... 55«Ӱжара, шупшалын, элым...» ..................... 56Ӱжара ........................................................... 57«Угыч кас. Кас лишне, лишне...» ................ 58Унала ............................................................ 59Шӱдыр-влак — изи кече ............................. 60

187

Шучко омо ................................................... 61Шым тӱняште .............................................. 62«Йӱд мала нералтен...» ............................... 63Кумыл ........................................................... 64

МАРИЙ ЭЛ ДЕЧ ТОРАШТЕ .................. 65

Марий-влак — Юмын шочшо ................... 66Марий пӧръеҥлан........................................ 67Чара кидкопа денак кает ............................. 68Чыла элласе марий-влак, ушныза! ............ 69Авамландын ужаш ...................................... 70«Машина йӱк ден сургалтын...» ................. 71Ял сӱрет ........................................................ 72Каем мӧҥгӧ .................................................. 73Марий Эл деч тораште ................................ 74Тора гыч мӧҥгӧ велыш ............................... 75Кужу корныш лекмем годым — I .............. 76Кужу корныш лекмем годым — II ............. 78Шочмо велыш чон ӱжеш ............................ 80Ковамлан ...................................................... 82Туныктымо мут ........................................... 84«Йӱд мала нералтен...» ............................... 85Ачамлан ....................................................... 86«Тумо мо ачаем? Ош куэже авам?...» ....... 87Ава кумыл .................................................... 88«Шошымсо пеледыш гае...»........................ 89Аватамга ....................................................... 90

188

«Эргым, чонет капет дечын...» ................. 91Пелеште, авай .............................................. 92Ава лӱм ден йодам... ................................... 93Изием юмо тӱняште .................................... 94Эргымлан муро ............................................ 95Изием ............................................................ 96Марислан ..................................................... 97Арале тудым ................................................ 98

УРЖА КОКЛАСЕ КАЙЫК МУРО ....... 99

«Те — йолташ-влак, родо-шамыч...» ....... 100Юмо лий ..................................................... 101Ошышто ..................................................... 102Пыл-влак тылзым нултат .......................... 103Лыве — тоштыеҥ ...................................... 104Шнуй ландыш............................................ 105«Шинчыше вӱдым молан тарваташ...» .. 106Тулыш логалде, от йӱлӧ ............................ 107Ала-могай дыр илыш ............................... 108Шонкалымаш ............................................. 109Ваш-ваш огына лий тушман .................... 110Огеш кӱл титаканым кычалаш ................ 111Эрла марте латкок шагат .......................... 112«Эртат ий-влак — ӱшан ок эрте...» ....... 113«Шоя мут чоным ок луштаре...»............. 114Ида... ........................................................... 115

189

«Саман вашталтын...» ............................. 116«Тыланда мо мыйым ужаш...» ................. 117Вӱд тӱнясе илыш ....................................... 118У курым ...................................................... 119«Илышлан она ситаре жапым...» ........... 120Ты илышыште порылык кӱлеш ............... 121Уржа кокласе кайык муро ........................ 122Ӱшан ........................................................... 123Йӱд пеледыш ............................................. 124Айдемылан кӱлеш айдеме ........................ 125Пустаҥше чон ............................................ 126Ок кӱл ош кинде ....................................... 127«Ӱшанлан — кылдыш, чонлан — омса...» 128«Эрта кочо да шӱлык кодеш...» ............... 129Тӱтыра ........................................................ 130«Пӧлекленыт чон коржмашым...» .......... 131«Ий тӱҥалтыш курымым шуя...» ............ 132«Ах, вес сӱретым сӱретлен ом мошто!...» ............................................. 134«Корно кужыт татлан мучашлалте...» 135«Шкалан мурымаш — муро огыл...» ........ 136Кумыл ......................................................... 137Уло гын... .................................................... 138«Сур каваш ом кӱзӧ...» .............................. 139Илаш лиеш мо ик тӱс дене? ..................... 140Юмылан тау, возем! .................................. 141«Леве йӱр семын, юзо шырчала...» ........... 142

190

Шулдыран шоныш-влак ........................... 143Пуля рецепт ............................................... 144Пиал толеш пакча шеҥгечын ................... 145

ЧАЙГОРКАШТЕ САНДАЛЫК ........... 147

Йӧратымаш ................................................ 148Йӧратымаш — пеледыш олык ................. 149Йӧратем ...................................................... 150Висыдыме шижмаш .................................. 151Йӧратымашла йӧратем .............................. 152«Мо лийын, тудо лийын...» ....................... 153Кычал, воктенет улам .............................. 154Таклан огыл мый тыйым вучем! .............. 155Ик йӱкетым колын .................................... 156Тый — мыйын Муза ................................. 157Оҥае да сай ................................................ 158Йӱдын серенадыже ................................... 159Йомак шепка .............................................. 160«Сандалге йӱд кава гыч волыш мландыш...» ................................................ 161Пашат гыч пӧртылмет вучем ................... 162Чайгоркаште сандалык ............................. 163«Шем миндаль гае шинчат...» ................. 164Мыланем улат сандалык ........................... 165Сату пагыт.................................................. 166Тӱжем гыч ик вашлиймаш ....................... 167Шинчалан «шти»....................................... 168

191

Тупела ......................................................... 169Шинчавӱд йога шӱр тарелкаш ................. 170Лийнем мый пырыс .................................. 171У илышыш билет ...................................... 172Ораде .......................................................... 173Наҥгаем ыле тыйым Прагыш .................. 174Тылат .......................................................... 175Кок планете ................................................ 176Такыр корно дене… .................................. 177«Чеверын» манме жап .............................. 178Кок ӱмыл .................................................... 179Мондалтдыме ............................................ 180Мый палем — ом пале .............................. 181«Пален нал мыйын йӱкым тӱшкаште...» 182Йӧратен ом мошто ала-мо? ...................... 183Суксо сынан каче ....................................... 184

ВУЙЛЫМАШ .......................................... 185

Литературно-художественное издание

Раисия СУНГУРОВА(Сунгурова Раисия Борисовна)

ЧАЙГОРКАШТЕ САНДАЛЫКПочеламут-влак

Вселенная в чашке чаяСтихи на марийском языке

Литературный редакторГеннадий Сабанцев

Дизайн и вёрсткаВиталий Грахов

Подписано к печати …….Формат …..

Бумага офсетная. Усл. Печ.л.3,2. Тираж??

Social Media

Поэзия Раисии Сунгуровой