TRANSFORMATÖRLER( TRAFO )

Elektrik enerjisinin en önemli özelliklerinden biride üretildiği yerden çok uzaklara taşınabilmesidir.Bu taşınmanın verimli bir şekilde yapılabilmesi için gerilimin yeteri kadar yüksek olması gerekir.Santrallerde generatörler yardımı ile üretilen elektrik enerjisinin gerilimi çok yüksek değildir.Generatör çıkış gerilimleri 3,3-6,3-10,6-13,0-14,7-15,8 ve 35 Kilovolt (kV) değerlerindedir.Bu gerilimler enerjinin çok uzak bölgelere taşınabilmesini sağlayacak kadar yüksek olmadığından Gerilimin yükseltilmesi ancak transformatör ile gerçekleştirilir.(GÜÇ TRANSFORMATÖRÜ)

Santral çıkışında yükseltilen gerilim ENH ları vasıtası ile Şehirlere, Kasabalara, köylere ulaştırılır. Ancak elektrik enerjisini yüksek gerilimde kullanamadığımız için ( 220 yada 380 V da kullanırız.) yüksek gerilim değerini tekrar düşürmede yine transformatör kullanırız. ( DAĞITIM TRANSFORMATÖRÜ)

TRANSFORMATÖRÜN ÇALIŞMASIPRENSİBİ

• Elektromanyetik indüksiyon yolu ile frekansta değişiklik yapmadan

• gerilim ve akım değerlerini ihtiyaca göre bir oran dâhilinde değiştiren

• Hareketli parçası olmayan makinelere transformatör denir.

TRANSFORMATÖRÜN ÇALIŞMASIPRENSİBİ

Transformatörler, gerilimi alçaltma ve yükseltme şekline göre iki çeşittir:

Alçaltıcı Transformatörler: Primer sargısına uygulanan gerilimi sekonder sargısından daha alçak bir şekilde aldığımızda bu tip transformatörlere alçaltıcı tip transformatörler denir.Alçaltıcı transformatörlerde PRİMER sargısı İNCE KESİT ÇOK SİPİR dir.SEKONDER sargı KALIN KESİT AZ SİPİR dir

Yükseltici Transformatörler:

Primer sargısına uygulanan gerilimi sekonder sargısından daha yüksek bir şekilde aldığımızda bu tip transformatörlere yükseltici tip transformatörler denir.Yükseltici transformatörlerde PRİMER sargısı KALIN KESİT AZ SİPİR SEKONDER SARGI İNCE KESİT ÇOK SİPİR dir

TRANSFORMATÖRLERDE DÖNÜŞTÜRME ORANI

• U1/U2=N1/N2=I2/I1=K• U1=PRİMER GERİLİMİ

• U2=SEKONDER GERİLİMİ

• N1=PRİMER SARIM SAYISI

• N2=SEKONDER SARIM SAYISI

• I1=PRİMER AKIMI

• I2=SEKONDER AKIMI

• K=DÖNÜŞTÜRME ORANI

FORMÜL

ÖRNEK-1Dönüştürme oranı 5 olan bir transformatörün sekonder gerilimi 110 volttur. Bu transformatörün primer gerilimini hesaplayınız.

ÖRNEK 2Bir transformatörün primer sipir sayısı 500, primer gerilimi 220 volt, sekondergerilimi ise 110 volt olduğuna göre;

a) Dönüştürme oranını bulunuz.b) Sekonder sipir sayısını bulunuz.

DAĞITIM TRANSFORMATÖRLERİ

TİPLERİ

YAĞLI TİP TRANSFORMATÖR

.REZERVE TANKLI TRANSFORMATÖR .HERMETİK TRANSFORMATÖR

KURU TİP TRANSFORMATÖR

REZERVE ( YAĞ GENİŞLEME) TANKLI TRANSFORMATÖR VE ELEMANLARIDemir Nüve: Manyetik akı oluşmasını sağlar.

Primer Sargılar: İnce ve çok sipirli olup transformatörün YG giriş kısmıdır.

Sekonder Sargılar: Kalın ve az sipirli olup, transformatörün AG çıkış kısmıdır.

İzolasyon Yağı: Sarımlar sargılar arası ve gövde tank arası izolasyonu ve soğutmayı sağlar.

Ana tank: Sargıların, nüvenin ve yağın bulunduğu kısımdır

DAĞITIM TRANSFORMATÖRÜNÜNELEMANLARI VE GÖREVLERİ

Rezerve Tankı: Genleşme ve yedek yağ tankıdır.rezerve tankı ana tank üzerine konulur.bir boru ile ana tanka bağlanır.ana tankın 10/1 i kadardır.bir yanında yağ seviye göstergesi bulunur.

Yağ Seviye Göstergesi:Rezerve yağ servisini görmek içindir.

Radyatör: Transformatör yağının soğutmasını sağlar.

Tekerlekler: Transformatörü taşımaya yarar.

YG , AG buşingi: YG ve AG fazlarının bağlantı terminallerdir.

Ark boynuzu : Enerji nakil hatlarında bir gerilim yükselmesinde transformatörü koruyan elemanlardır.

Termometre: Transformatörün ısı derecesini gösterir.

Gerilim Kademe Komütatörü: YG gerilim seviyesini ayarlamaya yarar

Taşıma Kancaları: Transformatörü montaj ve demontaj işleminde kaldırmaya yarar.

TENEFFÜS TERTİBATI:Hacim değişimlerinde oluşan basınçlı havanın dışarı atılması yada vakum oluştuğunda dışarıdan hava alınması esnasında havadaki nemi tutan silikajelin bulunduğu kısımdır.

Silicagel, transformatörün teneffüs tertibatı ile birlikte kullanılır.

Silikajel 250 KVA ve üzerindeki trafolarda kullanılır.

Rutubetten dolayı silicagel’in rengi alttan üste doğru pembeleşmeye başlar; aksi olursa bir hava kaçağı vardır.

Teneffüs tertibatında bulunan silicagel miktarının 4/5 i pembeleştiği zaman, silicagel aktivitesini kaybeder. Ancak kurutularak tekrar aktif hale getirilir. Bu işlem birkaç defa tekrarlanabilir.

Kurutma işlemi 100-150 °C’ lik ısıda gerçekleştirilir.

ÖNEMLİ UYARITransformatöre silicagel monte edilmiş ise yağ rezerve tankının kapağındaki conta alınmaz. Eğer silicagel yok ise, yağ rezerve kapağındaki conta alınır.

HERMETİK TRANSFORMATÖRLER

YAĞ GENLEŞME TANKI (REZERVE TANK) OLMAYAN TRANSFORMATÖRLERDİR

ANA TANK DİZAYNI SICAKTA OLUŞACAK BASINCA VE SOĞUKTA OLUŞACAK VAKUMA MUKAVEMET GÖSTERECEK SEKİLDE YAPILMIŞTIR.

EPOKSİ (REÇİNE)KAPLITRANSFORMATÖRLER

KURU TİP

manyetik devresi ve sargıları yalıtıcı bir sıvıya daldırılmamış olan bir transformatördür.Sargılar cam elyaf takviyeli epoksi ile örtülmüş ve yalıtılmıştır. Soğutma ortamı havadır. günümüzde yaygın kullanımı olan (36 kV gerilim seviyesi de dahil) sargıları epoksi reçine ile örtülmüş dökme reçineli kuru tip transformatörler üretilmeye başlanmıştır.

KULLANIM YERLERİNE GÖRE TRANSFOMATÖR ÇEŞİTLERİ

A) DİREK TİPİ TRANSFORMATÖR

B) BİNA TİPİ TRANSFORMATÖRLER *KÖŞK TİPİ *KULE TİPİ *YER ALTI KÖŞKÜ

DİREK TİPİ TRANSFORMATÖRLER

İletim hatlarında gelen orta gerilimi tüketicilerin kullanabileceği alçak gerilime düşüren ve direklerin üzerine monte edilen trafolara direk tipi trafolar denir. Bu tip trafo merkezleri genellikle küçük yerleşim birimleri ile ana dağıtım trafosuna uzak aboneleri beslemek için kullanılır. Trafo ve donanım direk üzerine monte edilmiştir Bir kısım elemanlar ise direğin yanında bulunan alçak gerilim panosuna monte edilmiştir Yapı olarak demir direklerden oluştuğu gibi beton direklerden de oluşabilir

Yeni yapılacak olan direk tipi trafolar için ise beton direkler daha çok tercih edilmektedir. Bakımları kolay ve gövdeye kaçak olma olasılığı çok düşük olmasındandır. Trafo gücüne göre platform boyutu belirlenir Direk tipi trafolar orta gerilimi tüketicilerin kullanabileceği alçak gerilimi düşürür. Türkiye’de gerilim değeri olarak fazlar arası gerilim değeri 380 volttur Bu yüzden direk tipi trafolar orta gerilim değeri olan 36 kV’luk gerilim 0,4kV’a düşürür Direk tipi trafolar 400kVA kadar kurulur. İhtiyaca bağlı olarak 50kVA , 100kVA, 160kVA, 250kVA ve 400kVA olarak imal edilir

TRAFO DEĞİŞİMİ

KULE TİP TRANSFORMATÖRLER

KÖŞK TİPİ TRANSFORMATÖRLER

TRANSFORMATÖR BAĞLANTILARI

A) ÜÇGEN BAĞLANTIB) YILDIZ BAĞLANTIC) ZİGZAG BAĞLANTI

ÜÇGEN BAĞLANTIÜçgen bağlantı için her faz sargısının giriş ucu öteki sargının çıkış ucu ile birleştirilir. Bağlantı noktalarından alınan uçlar, 3 fazlı gerilim hattına bağlanır. Bağlantının yapılışı hem primer hem de sekonder için aynıdır.Üçgen bağlantıda NÖTR ucu bulunmaz.

YILDIZ BAĞLANTI Yıldız bağlantı yapmak için trafonun her faz sargısının çıkış uçları birbirine bağlanır. Buna yıldız noktası denir. Bu yıldız noktası da şebekenin yıldız noktası ile birleştirilir. Boşta kalan uçlar, 3 fazlı gerilim hattına bağlanır. Yıldız bağlantıda NÖTR ucu vardır.

ZİGZAG BAĞLANTIBu bağlantı trafonun sadece sekonder sargılarında uygulanır. Bağlantı için sekonderde aynı fazın eşit gerilimli iki sargısı bulunmalıdır. Zikzak bağlantıda sekonderin her fazının bir sargısı, öteki fazlardan birinin başka bir sargısı ile seri bağlanır. Yıldız bağlantının özelliklerini taşır

160 KVA e kadar olan dağıtım trafolarında uygulanır.

TRANSFORMATÖRLERDE BAĞLANTI GRUPLARI

Grup Açıları Bir trafoda primerin bir fazına, gerilim tatbik edildiğinde aynı fazın sekonderinde bir gerilim indüklenir. İndüklenen gerilimler arasında bir faz farkı oluşur. Oluşan bu faz farkına grup açısı denir. Bağlantı gruplarında grup açısı 30°'ye bölünerek bir sabite olarak verilir.

ÖRNEK (0 derece)Grup açısı 0x30 = 0 derece olarak bulunur.(30 derece)Grup açısı 1x30 = 30 derece olarak bulunur.

Genellikle güç trafoları bağlantı şekilleri iki harf bir rakamla belirtilir.Örneğin: Yd 1 gibi.Birinci harf primer sargının bağlantı şeklini gösterir.Yukarıdaki örnekte Y=Yıldız.İkinci harf sekonder sargının bağlantı şeklini gösterir.Yukarıdaki örnekte d=üçgen.Rakam primer ve sekonder gerilimleri arasındaki faz farkını gösterir.(Grup Açısı)

ÖRNEK

DYN11Primer ÜÇGEN bağlantısekonder YILDIZ bağlantıyıldız noktasından NÖTR ucu çıkartılmış11x30=330 derece grup açısı var

DENGELİ 3 FAZLI SİSTEMLER

• Üç fazlı bir sistemin her üç faz hattındaki akımların büyüklükleri birbirine eşit ve

• aralarında da 120 derece faz farkı varsa üç fazlı sistem dengelidir denir. Dengeli sistemi dengeli yükler oluşturur. Dengeli yüklerin her bir fazının empedansı büyüklük ve faz yönünden birbirine eşittir. Üç fazlı dengeli yüklere örnek olarak, üç fazlı motorları verebiliriz.

DENGESİZ 3 FAZLI SİSTEMLER

• Dengesiz sistemlerin faz empedansları birbirine eşit değildir. Bunun sonucu olarak her

• bir fazın veya hattın akımları da farklı değerdedir. Dengesiz devrelerde faz sırası önemlidir.

• Faz sırasının değişmesi ile yükün akımları da değişebilir. Dengesiz sistemlere örnek olarak

• üç fazlı ve bir fazlı alıcıların birlikte bulunduğu apartmanları, iş yerlerini ve fabrikaları

• verebiliriz

DAĞITIM TRANSFORMATÖRLERİNİN

GENEL KONTROLÜ, ARIZALARI ve YAPILACAK

MÜDAHALELER

1)- YG ve AG buşingleri kırık veya çatlak olabilir.

GYenisi ile değiştirilecek.

2)-2)- Hava kurutucusunda ( silicagel kabı) bulunan Hava kurutucusunda ( silicagel kabı) bulunan silicagel’in rengi, miktarı ve pembeleştiği kısım silicagel’in rengi, miktarı ve pembeleştiği kısım kabın altında mı, yoksa transformatörün giriş kabın altında mı, yoksa transformatörün giriş tarafında mıdır? Kontrol edilir.tarafında mıdır? Kontrol edilir.

Silicagel’in rengi normalde MAVİ olup Silicagel’in rengi normalde MAVİ olup PEMBE hale gelmiş ise kurutulur veya yenisi ile PEMBE hale gelmiş ise kurutulur veya yenisi ile değiştirilirdeğiştirilir..

3)- Transformatör YG ve AG buşing diplerinden yağ kaçağı kontrolü yapılır.

Yağ kaçağı varsa, buşing contaları sağlam ise buşing somunları sıkılır, sağlam değil ise

yenisi ile değiştirilir.4)-4)- Ark boynuzlarının düzgün olup Ark boynuzlarının düzgün olup olmadığı kontrol edilir.olmadığı kontrol edilir.

Düzgün değil ise atlama aralığı standart Düzgün değil ise atlama aralığı standart ölçüsüne göre ayarlanır.ölçüsüne göre ayarlanır.

5)- Yağ ve sargı ısı göstergeleri varsa bunların kontrolü

yapılır. •Isı ayarları uygun değil ise standart ölçülere göre ayarlanır.

6)- Bucholz Rölesi varsa, yağ seviyesi ve elektriki bağlantısı kontrol edilir.

Yağ eksikse tamamlanır, Bucholz Rölesi elektriki bağlantıları düzeltilir

7)-7)- Çift kadranlı termometre varsa, elektriki bağlantısının Çift kadranlı termometre varsa, elektriki bağlantısının ve temizliğinin kontrolüve temizliğinin kontrolü. .

•Bağlantılar gevşek ise düzeltilirBağlantılar gevşek ise düzeltilir

8)- Yağ seviye göstergesi sağlamlık kontrolü ve yağ seviyesinin kontrolü.

Cam kırık ise değiştirilir, yağ eksik ise tamamlanır.

9)- Transformatör yağının izolasyon seviyesi periyodik olarak test edilir.

l Test değeri düşükse yenisi ile değiştirilir, yağ eksikse aynı özellikteki (marka) yağ ilave edilir.

` Yağ kaçağı varsa giderilir.

10)- Transformatör yağ boşaltma vanası ve tapası kontrol edilir.

11)- Transformatörün yüzey temizliği kontrol edilir.

Gerekiyorsa temizlenir, radyatörlerde yağ kaçağı varsa, giderilir. Boya gerekiyorsa boyanır.

12)- YG ve AG buşinglerindeki somun ve kablo pabuçları kontrol edilir.

Gevşek ise sıkılır.

13)- Transformatörün koruma topraklaması cıvata ve somunları kontrol edilir .

oGevşek ise sıkılır.

14)- Transformatörün frenleme saplamaları kontrol edilir.

dGevşek ise sıkılır. 15)- Kademe değiştirici kontrol edilir.

KArızalıysa değiştirilir.

DAĞITIM TRANSFORMATÖRLERİNİN BAĞLANTI TERMİNALLERİ

YG sargı bağlantısını sağlayan YG buşingleri,AG sargı bağlantısını sağlayan AG buşingleridir.

DAĞITIM TRANSFORMATÖRÜNDE GERİLİM KONTROL NOKTALARI

YG sigortası gerilim kontrolü.

Transformatör YG buşingleri gerilim kontrolü.

Transformatör AG buşingleri gerilim kontrolü.

AG pano otomatik (termik manyetik) şalter giriş terminallerinden gerilim kontrolü.

AG pano baralarından gerilim kontrolü.

DAĞITIM TRANSFORMATÖRÜ İLE PANO

ARASI ELEMANLARDAKİ ARIZALAR

AG buşinglerinde bağlantı arızası.

AG buşingleri ile bara arasındaki NYY kablo arızası.

NYY kablo ile termik şalter bağlantı arızası.

Termik manyetik şalter arızası.

Termik manyetik şalter giriş çıkış bağlantı arızası.

Bara bağlantı arızası.

Sigortalı yük ayırıcısı ve bağlantı arızası.

Sigorta giriş ve çıkış terminalleri bağlantı arızası.

Sigorta giriş ve çıkış terminalleri bağlantı arızası.

Sigorta çıkışı ile direk arasındaki NYY kablo arızası.

Dağıtım çıkış kablosu ile şebeke iletkenleri arasındaki bağlantı arızası.

Ölçü devresi teçhizat ve bağlantı arızası.

TRANSFORMATÖRDE İZOLASYON TESTİ

• Bu deney transformatörün yalıtım durumu hakkında yorum yapmamızı sağlayan ve pratikte en yaygın olarak kullanılan deneydir. Yaygın olarak kullanılabilmesinin nedeni deneyde kullanılan ölçü aletlerinin diğer ölçü aletlerine kıyasla daha ucuz ve kullanımının çok kolay olmasıdır.

Yalıtım direnci ölçen cihzlara MEGAOHMMETRE ya da kısaca MEGGER adı verilir. Dinamolu, bataryalı ve motorlu olmak üzere başlıca üç farklı türü vardır. Megger ölçü aletleri 500-1000-2500-5000-10000-15000 V. Gerilim kademeleri olan ve DC gerilim üreten cihazlardır. Uygulamada dinamolu ve bataryalı meggerlerle 1 dakika süreli ölçüm yapılır.

ÖLÇÜMLER*AG-TANK*YG-TANK*YG-AGARASI YAPILIR

PRENSİP BAĞLANTI ŞEMASI

2500 ve 5000 v. luk megerler daha ziyade YG cihazlarının (Güç transformatörleri, ölçü transformatörleri, kesici v.s.) izolasyon ölçmelerinde kullanılırlar. 500 ve 1000 v. luk megerler ise AG şebekelerinde izolasyon ölçmelerinde kullanılır.

TTR (ORAN) TESTİ

• Transformatör sargılarının sarım sayılarının projeye uygun olup olmadığını tespit edebildiğimiz tek test olması nedeniyle çok önemlidir. Ayrıca yine bu test yardımı ile trafo sargılarında herhangi bir iletken kopukluğu ya da kısa devre arızası olup olmadığını kolayca tespit edebiliriz.

TTR TESTİ

TRANSFORMATÖR YAĞININ İŞLEVİ

1) İZOLASYONU SAĞLAR2) SOĞUTMAYI SAĞLAR

YAĞIN TRANSFORMATÖR İÇİNDE BULUNDUĞU BÖLÜMLER

ANA TANKTA REZERVE TANKTA

RADYATÖRDE

TRANSFORMATÖR YAĞ DEĞİŞİM KOŞULLARI

• TRANSFORMATÖR YAĞI DEĞİŞİMİ RUTUBETSİZ VE KURU ORTAMDA YAPILMASI GEREKİR

• YAĞ DEĞİŞİM MALZEMELERİNİN TEMİZ OLMASI

• YAĞIN TEST EDİLMİŞ OLMASI• YAĞIN ALTTAN BASILMASI

YAĞ NUMUNESİNİN ALINMASI VE YAĞIN İZOLASYON

DEĞERİNİN ÖLÇÜLMESİ

İzolasyon yağını teste tabi tutmak ve teknik karakteristikleri hakkında genel bilgiye sahip olmak için usulüne uygun olarak aldığımız yağ, numune yağıdır.

Test Yağı Alma Koşulları

Numune kabı koyu renkli kuru ve temiz olmalıdır.

Numune alınacak vana önceden temizlenmelidir.

Numune alınmadan önce vana açılır, bir miktar kirli yağ, kirli yağ kabına akıtılır. Dip kısımlarda toplanan tortu ve kirler ilk etapta akacağından alınacak numune bundan sonra alınmalıdır.

Numune kabı, alacağımız numune yağı ile birkaç defa çalkalanıp dökülerek temizlenir.

Numune kabı üst kısmından itibaren 1,5-2 cm. kalıncaya kadar doldurulur ve kapağı sızdırmasız bir şekilde kapatılır.

Numune alındıktan sonra vana sızdırmasız bir şekilde kapatılır. Eğer numune işletmedeki teçhizattan alınmış ise yağ seviyesinin düşüp düşmediği kontrol edilir.

Numuneye tanıtma kartı verilir.

Yağın İzolasyon Değerleri

Yüksek gerilim tekniğinde kullanılan sıvı izolasyon maddelerinin çoğu mineral yağlardır.

Saf yağın delinme (dielektrik) dayanımı 200Kv./cm.dir.

TSE 623’e göre

Yağ testinde küre çapı 12,5-13 cm. Elektrot açıklığı 2,5 mm.Yüksek gerilim hızı: 2Kv./sn.Yağın dinlendirilmesi: 10 dk.Test adedi: 6 Testler arası 1-5 dk. DinlendirilmeYağ miktarı 3-5 lt. Sıcaklık 15-25 °C şartlarında eski yağlarda bu değer 25 Kv. olmalıdır.

XVI. DAĞITIM TRANSFORMATÖRLERİNDE ARK ATLAMA MESAFELERİ

Ark boynuzları: Buşingleri Aşırı gerilim yükselmelerine karşı korumak için kullanılan bir

elemandır. Buşingin alt ve üstünde olmak üzere birbirinin karşısında eğik galvanizli demir çubuklardır. Alttaki demir çubuk ayarlanabilir.

Ark Boynuzları Atlama Mesafeleri: Gerilimi Ark boynuzları aralığı

VDE 0111/261 6,3Kv………………...6cm.

15,8Kv……………….11,5cm. 30Kv…………………22cm.

Not: Bu değerler deniz seviyesinden 1000 m yüksekliğe kadar geçerlidir.

KADEME DEĞİŞİMİTRANSFORMATÖRÜN SEKONDER GERİLİMİ ZAMAN ZAMAN DÜŞÜK VEYA YÜKSEK OLABİLİR SEKONDER GERİLİMİMİZİ SABİT TUTMAMIZ GEREKECEĞİNDEN GERİLİM AYARLAMAK İÇİN KADEME DEĞİŞİMİ YAPILIR

KADEME DEĞİŞİMİ TRANSFORMATÖRÜN PRİMER TARAFINDA YAPILIRKADEME DEĞİŞİMİ KADEME KOMİTATÖRÜNÜN ÇEVRİLMESİ İLE YAPILIRKADEME DEĞİŞTİRME ASLINSA PRİMERDEKİ SİPİR SAYISINI DEĞİŞTİRMEK DEMEKTİR

• KADEME DEĞİŞTİRME KOMİTATÖRÜ

Kaide olarak trafo dağıtım panosunda gerilim düşük ise, trafo kademesi gerilimi düşük olan kademeye gerilim yüksek ise, trafo kademesi gerilimi yüksek olan kademeye alınacaktır

PRİMER TARAFINDA GERİLİM DEĞERİNİ YÜKSELTMEKSEKONDER TARAFTA GERİLİMİ DÜŞÜRMEYE YÖNELİKTİR

PRİMER TARAFINDA GERİLİMİ DEĞERİNİ DÜŞÜRMEKSEKONDER TARAFTA GERİLİMİ YÜKSELTMEYE

YÖNELİKTİR

DAĞITIM TRANSFORMATÖRLERİNİN

SEKONDER DEVRELERİNDE DENGESİZ YÜKLERİN

DOĞURABİLECEĞİ SONUÇLAR

Transformatörlerin fazla akım çekilen sekonder sargısının ısınması.

Aynı faz üzerinde uç noktalardaki abonelerde gerilim düşümleri oluşması.

Aynı fazdan beslenen abonelerde gerilim düşmesi neticesinde fazla akım çekilir.

Aynı abonelerin elektrik ile beslenen cihazlarında arızalar oluşabilir.

Çekilen akım, termik manyetik şalterin termik ayarının üzerine çıkarsa, termik şalterin açmasına ve abonelerin elektriksiz kalmasına sebep olur.

Fazla yüklenen fazın faz kaymasından dolayı, o fazın geriliminin düşmesine müteakip diğer fazların gerilimlerinin yükselmesine sebep olur.

Dengesiz yüklenmeden dolayı şebeke nötründe gerilim bulunur.

TRANSFORMATÖRLERİN PARALEL BAĞLANMASI• Transformatörden çekilen toplam güç,

trafonun nominal gücünü aştığında (soğutma sistemlerinin tamamı devredeyken), yapılacak iki işlem vardır.Birincisi bu trafodan daha büyük güçlü bir trafoyla değiştirilmesi,ikincisi ise bu trafoyla birlikte çalışacak,çekilen gücü paylaşacak ikinci bir trafonun ilave edilmesidir.

PARALEL BAĞLAMA ŞARTLARI

• 1- Trafoların bağlantı grupları aynı olmalıdır. Bu şartın gerçekleşmesiyle sekonder tarafta gerilimlerin aynı fazda olması sağlanır. Örnek olarak 1. trafonun bağlantı gurubu Dyn5 ise ikinci trafonun bağlantı grubu Dyn5 olmalıdır.2- Dönüştürme oranları eşit olmalıdır. Bu şartla gerilimlerin genliklerinin eşit olması temin edilir. Dönüştürme oranları arasında küçük bir fark varsa kısa devre empedans gerilimleri arasındaki fark %10'dan küçük kalmak şartıyla paralel çalışma kabul edilir.3- Trafoların nominal güçlerinin aynı olması gerekir. Gerektiğinde güçler arasındaki oran 1/3 kadar olabilir. Örneğin paylaşılan güç toplamı 40MWA ise trafolardan biri 30MWA ise diğeri 10MWA olabilir.4- Trafoların faz sırası ile sistemin faz sırası birbirine uymalıdır. (primer ve sekonder)5- Nominal akımlarındaki kısa devre empedansları eşit olmalıdır. Bu şartın gerçekleşmesi trafoların nominal güçleri ile orantılı olarak yüklenmelerini sağlar.

Güçleri farklı trafolar paralel çalıştığında küçük güçlü trafonun aşırı yüklenmesine mani olmak için kısa devre geriliminin daha büyük olması gerekir

NOMİNAL KISA DEVRE GERİLİMİVE ÖNEMİ• Sekonderi kısa devre edilmiş bir

transformatörde sekonderden nominal akım geçinceye kadar uygulanan primer gerilimine Uk denir ve nominal gerilime olan yüzdeyle gösterilir. (%Uk)

ÖNEMİ

• %Uk TRANSFORMATÖRLERİN PARALEL BAĞLANMASI ESNASINDAKİ HESAPLAMALARDA BÜYÜK ÖNEM TAŞIR

• TRANSFORMATÖRLER PARALEL BAĞLANMADA ÜZERLERİNE %Uk DEĞERİ KADAR YÜK ALIRLAR

• BU YÜK ALIMI %Uk İLE TERS ORANTILIDIR

• %Uk SI BÜYÜK OLAN DAHA AZ YÜK ALIR

ÖRNEK

• ETİKET DEĞERLERİ:

• 1. TRAFO GÜCÜ:100 KVA %Uk:3,4

• 2. TRAFO GÜCÜ:160 KVA %Uk:4,6

• 3. TRAFO GÜCÜ:250 KVA %Uk:4

• BU 3 TRAFO PARALEL BAĞLANDIĞINDA ÜZERİNE ALACAKLARI YÜKLERİ GÖRELİM

ÖNCE ORTAK %Uk YI BULALIM

%UK: 510/(100/3,4)X(160/4,6)X(250/4) =%4,02

ŞİMDİ ÜZERLERİNE ALACAKLARI YÜK1. TRAFO 100X4,02/3,4 =118 KVA2.TRAFO 160X4,02/4,6 =140 KVA3.TRAFO 250X4,02/4 =252 KVA

SONUÇ 1. TRAFO AŞIRI YÜKLENMİŞ2. TRAFO DÜŞÜK YÜKLENMİŞ3. TRAFO TAM YÜKLENMİŞ

TRAFOLARIN FARKLI YÜKLENMESİNİ ÖNLEMEK

İÇİN %Uk SI EN KÜÇÜK OLAN TRAFONUN %UK SI ALINIR

TRANSFORMATÖRÜN KORUMALARI

BUCHOLZ RÖLESİBucholz rölesi, genleşme deposu bulunan trafolar için kullanılır. Bucholz rölesi, genleşme deposu ile tank arasındaki boru üzerine monte edilir. Çalışma prensibi olarak; trafonun herhangi bir iç arızasında meydana gelen gaz, genleşme kabına doğru hareket ederek bucholz rölesinin haznesinde toplanır ve şamandırayı hareket ettirerek kontakların kapanmasını sağlar. Bucholz rölesi, trafoda meydana gelen arızanın henüz başlangıç safhasında ve fazla tahribata meydan vermeden önleyen bir koruma sistemidir. Elektrik dağıtım sistemlerimizde 630 kVA ve üzerindeki güçte olan trafolar da kullanılan Bucholz rölesi, devre kesicisini veya yük ayırıcısını açtırarak trafoyu devre dışı eder.

BUCHOLZ DA GAZ TOPLANMIŞSA1- Siyah ve gri renkli yanan gazın tespiti halinde izolasyon yağının delinme sonucu yandığını bakır sargılardan üzerine sarılmış katı maddelerin delinmesi sonucu tanka veya sipirler kendi arasında delindiğini elektriki testlerde arızanın sipir kısa devresi veya sargı-nüve, sargı tank arızası şeklinde oluştuğu teyidini vermelidir TTR ve DC direnç testleri titizlikle yapılmalı2-Bucholzdan alınan birikmiş gaz numunesinin yakılması sırasında mavi alev oluşursa trafo bağlantı noktalarının birinde buşing merkez iletkeni sargı iletkenine bağlantı noktasında-kademe sargı uçlarının bağlantı noktasında kopukluk vardır3-Bucholz haznesinden alınan gazın yakılmasıyla sarı alev bulunması halinde bakır iletkenlerin yandığı veya ark geçirdiği söylenebilir4-Beyaz renkli yanan gazın oluşması kağıt izolasyonunun yandığını veya kavrulduğunu gösterir.

TERMİK RÖLEtrafonun aşırı yüklenmesi yada sargıların kısa devre yapması halinde tankın içerisinde bulunan izolasyon yağı aşırı ısınır.Bu ısınma trafoyu tehlikeli bir hale sokmaya başlayınca devreye termik röle girertermik rölenin 2 kontağı bulunur. yağ sıcaklığı 60 derece ye gelince bir kontağı kapanır ve fanları devreye alırısının 85 derece ye çıkması sonucunda diğer kontağını da kapatır ve bağlı olduğu kesiciyi açtırır.

TERMOMETRELER

TRAFOLARDA SOĞUTMA

Bütün elektrik makinelerinde olduğu gibi transformatörler de çalışmaları sırasında ısınırlar. Bu ısınma transformatörün özellikle sargılarında ve demir nüvesinde oluşan kayıpların bir sonucudur.

Döner makinelerde soğutmayı az da olsa sağlayan havaakımlarının oluşmasına karşın, duran makine olan transformatör daha olumsuz şartlarda çalışır. Transformatörlerin soğutma yöntemi harf simgelerle belirtilir. Her simge 4 harften oluşur.

ONAN: Isınan yağı içindeki normal sirkülasyon yardımı ile soğutma

ONAF: Fanla soğutma

OFAF: Hem fanla hem de yağ sirkülasyon pompası ile soğutma

DAĞITIM TRANSFORMATÖRÜNÜN SERVİS HARİCİ EDİLMESİ

• DİREK TİPİ TRAFODA SİGORTALI AYIRICI AÇILACAK.

• BİNA TİPİ TRANSFORMATÖR İSE KESİCİ AÇILACAK.

• TRANSFORMATÖR BARA AYIRICISI AÇILACAK.

• TOPRAKLAMA BIÇAĞI KAPATILACAK.

DAĞITIM TRANSFORMATÖRÜNÜN SERVİSE ALINMASI

• TRANSFORMATÖRLERİN SERVİSE ALINMASI İÇİN SERVİS HARİCİ MANEVRA İŞLEM SIRASININ TERSİ UYGULANIR.

TRAFONUN BOŞTA ÇALIŞMASI Transformatörün boş çalışma deneyinde;

DEMİR KAYIPLARI BULUNUR Pfe

transformatörün boş veya yüklü olması demir kayıplarını etkilemez.

TRAFONUN KISA DEVRE ÇALIŞMASI Transformatörün kısa devre olması istenmeyen bir durum olup sadece deney amaçlı yapılr.TRAFONUN BAKIR KAYIPLARI BULUNUR PcuKISA DEVRE GERİLİM DEĞERİ BULUNUR %Uk

TRANSFORMATÖRLERİNİN ETİKET DEĞERLERİ

MARKA

• Markası: Transformatörü yapan firmanın adıdır.

• Seri No: Transformatörün seri numarasıdır.

• İmal Yılı: Transformatörün yapıldığı yıldır.

• TS: Hangi standarda göre yapıldığını gösterir.

• Güç: Nominal gücü ifade eder.

• Frekans: Transformatörün çalışma frekansını gösterir.

• Kademe Etiketi: Bulunduğu kademedeki gerilim değerini gösterir.

• Bağlantı Grubu: Transformatörün primer ve sekonderinin hangi bağlantı grubunda sarıldığını belirtir.

• İzole Seviyesi: Test edilen OG – AG İzolasyon seviyesidir.

• Nominal Kısa Devre Gerilimi:Nominal Kısa Devre Gerilimi: Transformatörün nominal % Uk kısa devre Transformatörün nominal % Uk kısa devre gerilimidirgerilimidir

• Max. Kısa Devre SüresiMax. Kısa Devre Süresi:: Transformatörün Transformatörün en fazla kısa devreye dayanma süresidir.en fazla kısa devreye dayanma süresidir.

• Soğutma Şekli:Soğutma Şekli: ONAN tabii soğutma; ONAN tabii soğutma; ONAF fanla soğutma; OFAF fan ve ONAF fanla soğutma; OFAF fan ve sirkülasyon pompası ile soğutmadır.sirkülasyon pompası ile soğutmadır.

• Nominal Akım:Nominal Akım: Primer ve sekonderden Primer ve sekonderden devamlı çekilebilecek akımı belirtir.devamlı çekilebilecek akımı belirtir.

• Boşta Akım I0: Yüksüzken çekebileceği % olarak akım değeridir.

• İzolasyon Direnci Test Değerleri Tablosu: Transformatörün fabrikada yapılan test değerleridir.

• Toplam Ağırlık:Toplam Ağırlık: Transformatörün Transformatörün aksesuarlarıyla birlikte komple ağırlığıdır.aksesuarlarıyla birlikte komple ağırlığıdır.

• Yağ Ağırlığı:Yağ Ağırlığı: Transformatördeki toplam yağ Transformatördeki toplam yağ ağırlığıdır.ağırlığıdır.

• Yağ Cinsi:Yağ Cinsi: Transformatörlerde kullanılan yağın Transformatörlerde kullanılan yağın markasını ve cinsini belirtir.markasını ve cinsini belirtir.

• Kazandan Çıkarılan Kısmın Ağırlığı:Kazandan Çıkarılan Kısmın Ağırlığı: Nüve ve Nüve ve sargıların ağırlığıdır.sargıların ağırlığıdır.