1

DE KAPDE KAP

Kees Vanger december 2008

2

Beste molenaars in opleiding of andere geïnteresseerden Beste molenaars in opleiding of andere geïnteresseerden . Ik heb de laatste jaren, voor de molenaars in opleiding uit Meppel en omgeving op de computer nogal wat bestanden gemaakt of verzameld over molens en molenonderdelen. De onderliggende gedachte was dat je met de computer de leerstof uit de steeds lijviger (en interessanter) wordende Basiscursus aanschouwelijker kan maken door allerlei afbeeldingen toe te voegen. Noem het maar een vorm van aanschouwelijk onderwijs! Dus niet een aparte methode, maar een extra verduidelijking van de informatie uit ons cursusboek d.m.v. heel veel gedetailleerde foto’s en zo nu en dan een tekening.De presentaties zijn uitermate geschikt voor theorieavonden, waarbij met beamer het geheel op een groot scherm geprojecteerd kan worden. Verder kunnen de leerlingen thuis op de computer de lesstof nog eens bestuderen.Aanvankelijk heb ik alles gemaakt voor de theorieavonden in Meppel, maar na vele verzoeken alles uiteindelijk via internet aan andere molenliefhebbers beschikbaar gesteld. Daar heb ik de lesstof uiteindelijk dan ook voor gemaakt! 

Naast vele eigen foto’s hebben vele molenaars, fotografen of andere molenliefhebbers de afgelopen jaren, na vele oproepen via het “prikbord”, meegewerkt door ontzettend veel foto’s op te sturen. BEDANKT!In het bijzonder wil ik o.a. Harmannus Noot, Joop Vendrig, Roelof Kooiker, Wilbert Bijzittter, Jaap Kuitert en Simon Jellema  bedanken voor de mooie foto’s die ze spontaan en in zeer grote hoeveelheden beschikbaar gesteld hebben. KLASSE!   De gedetailleerde tekeningen komen o.a. uit de boeken van: “opleiding watermolenaar” van ing. J. den Besten. Het oude maar prachtige boek “Korenmolens Van Ambacht tot Industrie” van Ing. P.W.E.A. van Bussel; Ons leerboek voor startende molenaars “De windmolen en zijn onderdelen” van J.G. Wiessner en de erg informatieve map over korenmolens nl “Zingende Stenen” van D.J. Abelskamp. Verder ook nog een aantal juweeltjes van tekeningen van Anton Sipman.  Helaas geen tekeningen uit ons eigen cursusboek. Jammer!

De powerpointpresentaties zijn een soort diashow met ongekende mogelijkheden. Een digitale excursie door molenland.  Verder heb ik een aantal lesbrieven gemaakt. Hierin worden een aantal belangrijke hoofdstukken uit De Basiscursus beknopt weergegeven. Ook hierbij spelen foto’s en tekeningen een aanvullende en verduidelijkende rol. Verder zijn bij een aantal lesbrieven vragen (en antwoorden) gemaakt/bewerkt door Ron Keizer van de afdeling Overijssel/Gelderland bijgevoegd als extra informatie en als extra oefenstof.  Ik hoop dat jullie in ieder geval wat leren van deze manier van aanbieden van de lesstof.  Het is in ieder geval een prachtige en boeiende hobby.  Kees Vanger molenaar molen “De Weert” Meppel.

3

7. korte spruit

8. penbalk9. burgemeester of tempelbalk

1. wi1. windpeluw

2. lange spruit

3. roosterhouten

4. voeghout

6. spantring

5. ijzerbalk

46. spantring

1. 1. windpeluw

3. roosterhouten

4. voeghout

5. overring

7. korte spruit

8. penbalk

9. burgemeester of tempelbalk

2. lange spruit

10. ijzer-of middenbalk

5

6

7

vorstplank

stormschild

storm- of windluik

zwaardplanken

steenbord

windpeluw

voeghout

burgemeester

overring

8achterkeuvelens

9

voeghouten: de basis van de kap

10

voeghouten overring

11

windpeluw ijzerbalk penbalk voeghouten roosterhouten overring

12

korte spruit voeghouten overring

13

lange spruit van staal

extra versteviging voor lange spruit

14windpeluw extra vastgezet met zwanehalzen

15

voeghout roosterhouten, overring spantring, kapspant

16voeghout roosterhouten overring voorkeuvelens spantring

let op vorm voeghout

17

18

spantring zit met pen- gatverbinding vast aan de roosterhouten

rietplank

roosterhouten, spantring, rietplank

19overring voeghouten lange windpeluw - korte spruit

20

roosterhouten voeghout overring

21

roosterhouten , roosterluiken

22voeghouten windpeluw

23

voeghouten windpeluw lange spuit

24inkeping voor lange spruit

25

windpeluw ingekeept

26

burgemeester of steunder

burgemeester en twee “wethouders”

27burgemeester windpeluw overring

28burgemeester overring Engels kruiwerk windpeluw

29

30

31

halslager

32voorkeuvelens keer en weerstijl

33

GESPEL i.p.v. een steenbord wordt in het zuiden op de standerdmolens ook wel een gespel gebruikt om de steen op z’n plaats te houden (met een stevige stalen strip)

foto van standerdmolen model gemaakt door Jaap Kuitert.

34i.p.v. een ARDUINEN steen

35

36

arduinen halssteen

weerstijl

keerstijl

kwastvrij vurenhout

opvulhout voor de hoogte

steenbedwiggen

windpeluw

halslager

bout van steenbordOp de “smeer” zolder van molen “De Weert” Meppel

37Sommige molens hadden een zgn. Dekker lager. (uitgevonden door

molenmaker Dekker)

Molenmaker Dekker heeft ook het Dekker wieksysteem

ontwikkeld

38

39

penlager in penbalk met beugel tegen het dompen van de bovenas

om tegengewicht te geven!

40

penlager

41bovenwiel Vlaamse vang ijzerbalk penlager

42penlager houten as molen “De Jonge Sophia”

43penbalk. De wiggen moeten nog geplaatst worden

44

penlager

45

achterkeuvelens

46welke balken zie je?

47

kap

48kapspanten op spantring gordingen roosterhouten

49

rietlatten kap

gebruik touw i.p.v. ijzer/koperdraad

50

askop stormschild

51

steenbord

oud steenbord

52askop windpeluw kapspanten gordingen stormschild

53schenen houten as met veel knuppelstroppen

54houten as met bovenwiel en insteekkop

55houten as met insteekkop

56

houtenas zonder insteekkop

57

insteekkop

58 stroppen om houten as met insteekkop

59

houten as met insteekkop

halssteen houten as

penlager

60

61

t

gietijzeren as

62gietijzeren as

63

64vangstukken (van wilgen- of populierenhout)

65vangstukken met (scharnierende) maanijzers

66Vlaamse vang, maanijzers, vanganker

67midden- of ijzerbalk met nog te plaatsen roosterhouten

68

ijzerbalk

duw - en trekwiggen

69

ijzerbalk rondsel (schijfloop)

70

71ijzerbalk met tap en pokhouten neuten

72

stelwig

bus- of slotplaat borgen de tap ondersteund door poortstokken

73poortstokken ondersteund door penbalk

74Lange spruit plus ijzerbalk

75

met één poortstok of soms geen één!

76

77slotplaat tap

78

droogstaande taatspot van molen “De Hoop” te Middelburg

79taats koningsspil

80taats in taatspot

81bonkelaar op koningsspil: wiggen wouterlatjes

82

bevestiging bonkelaar op koningsspil

83

84

hanetree

85

kap bedekt met schaliën

86

87

kap bedekt met zink

bedekt met schaliën

88

kap bedekt met riet

riet: bij molens vastgebonden met touw.

bij boerderijen: met ijzer- of koperdraad

89

kap bedekt met dakleer

stormschild

vorstplank

90kap van onderen overring roosterhouten

91

onderzijde kap

92

Veiligheidsmaatregelen op de kap.

• treden op het stormschild

• Oog op de vorstplank voor de bevestiging van de veiligheidskabel

93

ijzeren staartbalk

94staartconstructie

hangers

95“De Roosdonck” Nuenen

96

versteviging korte schoren

galghout

loopschoren

97

Dokkum “Zeldenrust”

98

einde vervolg: vragen

Balkbrug “De Star”

99

welk kruisysteem heeft deze molen?

100

naam en functie balken

1

2

3

4

5

6

7

8

101

benoem de balken etc.

1

3

2

4

5

6 7 8 9 10

11

102

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

12.

11.

10.

MOLENZEIL

NOEM DE NOEM DE ONDERDELENONDERDELEN

103Welke twee wieksystemen heeft deze molen?

104

1.

2.

3.

4.

5. 6.

105

Vlaamse vang

8

6

5

1

7

4

noem de namen

22

33

106

kopstuk loopt aan

107

Wat is dit?

108

Wat is dit…functie?

109benoem de onderdelen

110

Wat is dit? Erg belangrijk voor de molenaar!

111

In welke streek staat deze molen

Let op de windpeluw

112

Wat is dit?

In welke molen wordt dit gebruikt en waarvoor?

113

welke onderdelen van het achtkant zie je?

114Welke wiekverbetering heeft deze molen (Havelte)

115Wat is dit? Functie?

116

Benoem de onderdelen van de stelling!

117

Wat is dit?

118Waarom staat bij een weidemolen de staart niet in het midden?

119

Wat is de functie van de beugel om de pen?

Wat is dompen?

120

Waarom zijn de voeghouten krom?

121Wat is de functie van dit “veldkruis”?

122Zeeland molen “De Pere” wat valt je op?

123

Welke onderdelen van de lagering zie je?

124Welk molentype is dit. In welke provincies komen ze vooral voor?

125

Welke balken zie je?

126

benoem de onderdelen van deze houten as (let op het gevlucht)

127In welke provincie staan deze molens?

128

N

NO

O

ZO

Z

ZW

W

NW

zomer: matig koude wind, goede maalwindwinter: sneeuw, hagel en regenbuien.

overig: mist is slechte maalwind. let op (warmte)onweer uit het zuiden tot de langste

dag (21/6)

zomer: goede maalwind, onweerskansen

winter: stabiele wind. oppassen voor regen of

ijzel.overig: bij lichte vorst na

regen zeilen zwichten naar lange halve; geeft grote

kans op stormen

zomer: goede strakke maalwind. met warm weer

kans op windvlagen. weinig risico op onweer.

winter: stabiele wind. vorst. ijzel op scheiding van vorst

en dooi na vorstperiode.overig: bij vorstkans altijd

letten op aanvriezen zeilen. je wilt tenslotte kunnen

zwichten. Zijn het planken? Doormalen en vriesdrogen.

Geen keus? touwen lossnijden.

zomer: slechte maalwind. wisselvallig weer, niet stabiel en

niet krachtig.winter: sterke goede maalwind. overig: ONWEERSHOEK: meest

verraderlijke wind van alle!

zomer: niet krachtige en vrij slechte maalwind. wind kan plotseling ruimend

omgaan.winter: goede maalwind.

overig: ook ONWEERSHOEK.

zomer: niet krachtige maalwind. in slecht weer periode ontstaat hier onweer en storm.

wind heeft altijd de neiging tot ruimen.winter: stabiele maalwind bij rustig weer.

overig: zuidwest-regennest.

zomer: rustige maalwind met weinig kracht. regelmatiger als ZW. in slecht weer periode de stormhoek. wind kan

plotseling ruimen.winter: sterke goede maalwind.

overig: zuidwest-regennest.

zomer: goede maalwind. in slecht weer periode rukkerige winden. kans op zware

stormen. veelal koele zeewind.winter: novemberstormen; gevaarlijke wind.

kans op hagel en sneeuw. overig: maartse buien met sneeuw of hagel.

DE 8 WINDEN

ZW, Z en ZO: uit deze richtingen onweer. Denk er om: onweer komt uit tegengestelde richting van de heersende wind!

Gemaakt door Henk Kloepping

129eindeeinde