FMT specialNieuwbouw Jeroen BoschZiekenhuis

FMT specialNieuwbouw Jeroen BoschZiekenhuis

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I SF

MT

-G

EZ

ON

DH

EID

SZ

OR

G

Op de zevende verdieping van het nieuwe

dienstengebouw van het JBZ zetelt de Raad

van Bestuur. Vanuit zijn kamer in dit gereno-

veerde Willem-Alexander Ziekenhuis kijkt

Peter de Kubber uit over de nieuwbouw waar

hij vanaf het allereerste begin bij betrokken is

geweest. ‘Dat is vrij zeldzaam. Vaak zie je dat

er tijdens zo’n proces een wisseling van de

wacht is, waardoor óf het proces stagneert óf

een nieuwe visie wordt ingebracht waardoor

er oponthoud kan optreden. Ik ben als initia-

tiefnemer bij het hele proces vanaf het begin

betrokken geweest. In eerste instantie lag er

wel een ander plan dat voortkwam uit de fusie

van de ziekenhuizen Willem Alexander en het

Groot Ziekengasthuis en waarin sprake was

dat in 1998 de nieuwbouw gereed zou zijn.

Dit plan was van voor mijn tijd en had nog

geen draagvlak bij de goedkeurende instan-

ties. Daar ben ik niet mee verder gegaan.’

� KOPPELING RENOVATIE EN

NIEUWBOUW

In overleg met College Bouw heeft het zieken-

huis een langetermijn huisvestingsplan opge-

steld met een sober renovatieplan. Onder

voorwaarde dat zekerheid bestaat op nieuw-

bouw op termijn. Eerst volgens de regels flink

renoveren en dan nieuw bouwen leidt tot

ongewenste kapitaalvernietiging.

‘Op het moment dat ik in 1991 aantrad was er

sprake van behoorlijk wat renovatiewerk-

zaamheden die moesten worden uitgevoerd,

terwijl anderzijds er een plan voor nieuw-

bouw lag. Dat vond ik kapitaalvernietiging. Ik

heb voorgesteld een versoberde renovatie uit

te voeren in afwachting van de concretisering

van de nieuwbouw. Het toenmalige Bouw-

college ging daarmee akkoord en koppelde de

renovatie aan de nieuwbouw, dat was voor het

eerst dat het college een dergelijk advies aan

de minister gaf. De minister legde het echter

in eerste instantie naast zich neer. Pas na een

persoonlijk gesprek ontving het ziekenhuis

van het ministerie een brief waarin twee voor-

waarden werden genoemd om deze koppeling

te mogen maken. De eerste was dat er geen

boekverlies op het Groot Ziekengasthuis

mocht worden geleden zodat er geen sprake

zou zijn van kapitaalvernietiging. De tweede

voorwaarde was dat het andere ziekenhuis in

Den Bosch, het Carolus, akkoord zou gaan.

Onze reactie op deze laatste voorwaarde was

dat dit eigenlijk tot niets anders zou kunnen

leiden dan tot een fusie met het Carolus. De

minister had daar geen bezwaar tegen.’

� STEDENBOUWKUNDIG PLAN

‘Voordat we voorbereidingen voor een nieuw-

bouw zijn gestart, hebben we eerst de voor-

Peter de Kubber, lid RvB Jeroen Bosch Ziekenhuis:

‘Ik geloof in partnershipsmet gezamenlijke verantwoordelijkheid’

In 1992 is Raad van Bestuurslid Peter de Kubber met de voorbereiding van het nieuweJeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch begonnen. Nu bijna twintig jaar later is het bijna

zover; de nieuwbouw wordt in mei 2011 in gebruik genomen. Het JBZ is een imposantgebouw, ontstaan in een dynamische periode die zeker zijn weerslag had op de realiseringvan de nieuwbouw. Nog altijd zijn besprekingen gaande met de overheid waarbij het omforse bedragen gaat. Het bouwproces zelf kan volgens De Kubber als zeer geslaagd wordenbeschouwd. Door vanaf het eerste moment in de voorbereiding te investeren in mensenbestond er een sterke teamgeest. Een interview.

8

Peter de Kubber: ‘Het was zeker geen makkelijketijd waarin wij hebben gebouwd.’

D O O R : C O R V A N L I T S E N B U R G

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

waarde met betrekking tot het voorkomen

van kapitaalvernietiging ingelost. Het zieken-

huis heeft zelf een stedenbouwkundig plan

ontwikkeld en aan het College van

Burgemeester en Wethouders van Den Bosch

gepresenteerd. Het college was enthousiast,

waarna de gemeenteraad het heeft vastgelegd

in een structuurplan. Op dat moment had ik

een product dat goed verkoopbaar was.

Meestal zie je dat zorginstellingen eerst met de

nieuwbouw beginnen en dan pas in onder-

handeling gaan over de verkoop van de oud-

bouw. Omdat wij dit in een vroeger stadium

deden, hadden we een sterke onderhande-

lingspositie. In 1994 was locatie Groot

Ziekengasthuis al verkocht met boekwinst.

Dat was nog nooit voorgekomen. Uiteraard

ging ik er vanuit dat het ministerie blij met

deze ontwikkeling zou zijn. Wie schetst echter

mijn verbazing toen ik vervolgens moest con-

stateren dat het ministerie helemaal niet blij

was en de verkoop wilde terugdraaien. Het

argument hiervoor was volgens mij dat de

minister gedacht moet hebben dat als het in

Den Bosch lukt om zo snel het ziekenhuis met

boekwinst te verkopen, dat anderen daarmee

ook wel eens succesvol konden zijn. Op die

manier zou een lokale ziekenhuisbestuurder

nieuwbouw bij het ministerie kunnen gaan

afdwingen. Daar schrok het ministerie van.

Uiteindelijk hebben ze het toch goedgekeurd

en kon ik middels een sale and lease back con-

structie tijdelijk van de locatie gebruik blijven

maken. Ook het Carolus Ziekenhuis is jaren

later vrij snel volgens dezelfde constructie ver-

kocht. Voor het ministerie waren de ontwik-

kelingen een reden om eens diepgaand na te

gaan denken over hoe het verder moest met

de kapitaallastenfinanciering. Dat er het nodi-

ge moest veranderen, werd voor het ministe-

rie duidelijk. Door onze manier van werken is

een trend gezet. Natuurlijk is het mooi om

vernieuwend bezig te zijn, maar dat betekent

ook dat we last hadden van een remmende

voorsprong. We hebben nogal wat drempels

moeten nemen.’

‘Een probleem is dat er in onze bouwperiode

heel veel is veranderd. Programma van eisen

wordt nieuwbouw in beginjaren van deze

eeuw. Dat is de transitieperiode naar de nieu-

we wetgeving van de kapitaallastenfinancie-

ring die in 2008 van kracht is geworden. We

hebben alles netjes volgens alle wetten en

regels gedaan, maar dat betekende wel dat we

problemen op ons af zagen komen die ont-

stonden door een veranderde wetgeving en

dat de maatregelen voor de overgangssituatie

nog niet waren uitgewerkt. Wetende dat er een

nieuwe kapitaallastenfinanciering zou komen,

moest ik toch verder omdat ik gebonden was

aan aflopende contracten wat betreft de sale

and lease back constructies. Hoewel ik dus

niet wist hoe de kapitaallastenfinanciering

eruit zou gaan zien, moest ik mijn verant-

woordelijkheid nemen. In die periode was je

een vastgoedondernemer en een bestuurder

van een ziekenhuis. Door de onzekerheden

werd het ziekenhuis op achterstand gezet en

kon ik niet anticiperen op nieuwe wetgeving.

Uiteraard was bekend dat er een compensatie-

regeling moest komen als er door een wetswij-

ziging financiële nadelen zouden ontstaan.

Maar hoe die eruit zou zien was onduidelijk.

Dat probleem is tot op dit moment nog niet

opgelost. Het gaat hierbij om tientallen mil-

joenen.’

Tijdens onze bouwperiode is heel veel veranderd

9

Het nieuwe Jeroen Bosch Ziekenhuis.

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

� EUROPESE AANBESTEDING

‘Een ander probleem waarmee we in de

bouwperiode zijn geconfronteerd was de

Europese aanbesteding. Tijdens onze voorbe-

reiding liep de procedure of ziekenhuizen ver-

plicht waren Europees aan te besteden. Ik kon

me geen oponthoud permitteren en heb daar-

om het Europese aanbestedingstraject

gevolgd om te voorkomen dat ik later zou

worden teruggefloten. De Europese aanbeste-

dingsprocedure heeft een keerzijde en die is

dat je met lange doorlooptijden te maken

hebt. Dat bracht ons in de problemen omdat

gedurende deze procedure de markt begon

aan te trekken. Tijdens die procedure kon ik

geen zaken doen en kreeg ik signalen dat we

wel eens behoorlijk duurder uit konden

komen dan begroot. Daarom hebben we een

alternatief plan ontwikkeld waarin het volu-

me van de bouw is teruggebracht.

Oorspronkelijk was rekening gehouden met

eventuele toekomstige uitbreidingen. Verder

zijn er ook versoberingen doorgevoerd. Toen

inderdaad bleek dat we door marktomstan-

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

10

OK met daglicht.

Kwaliteitsborging van de techniek hoort een gesloten

cirkel te zijn. De dienstverlening van Imtech Care & Cure

omvat die complete keten: van advies en inspectie tot

en met installatie en beheer en onderhoud. U kunt zich

op onderdelen door Imtech laten ondersteunen, maar u

kunt ook het complete traject aan ons uitbesteden. Wij

hebben er niet voor niets ons specialisme van gemaakt.

Wij de techniek, u het resultaat, samen succesvol.

Imtech Care & Cure, Postbus 8584, 3009 AN Rotterdam

Tel. 010 447 74 00, www.zorg.imtech.nl

Techniek is onze zorg De systeemplafonds van het Jeroen Bosch Ziekehuis zijn met zorg

geleverd en gemonteerd door:

SRA Systeem Realisatie Afbouw BVDe Witbogt 15, 5652 AG EindhovenPostbus 8737, 5605 LS Eindhoven

Telefoon: 040 - 2925999Telefax: 040 - 2925990

www.sra-afbouw.nlE-mail: info@sra-afbouw.nl

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

11

Dräger Medical Netherlands B.V.Postbus 8742700 AW ZoetermeerTel. +31 79 34 64 800www.draeger.nlmedisch@draeger.com

Medische gasseninstallatie:- Centrales- Leidingnet- Afsluiterkasten- signalering en monitoring- Afnamepunten

Inrichting verzorgingseenheden:- Plafondzuilen- Balksystemen- Operatie- en onderzoekslampen- Bedwandpanelen- Accessoires (insteekapparatuur)

Product ProgrammaProduct Programma

digheden 30 miljoen boven ons budget kwa-

men, hebben we dit alternatieve plan doorge-

voerd. Voor deze aanpassingen hebben we een

afzonderlijke aanbesteding gedaan omdat we

anders weer in een lange procedure terecht

waren gekomen.’

‘Het was zeker geen makkelijke tijd waarin wij

hebben gebouwd. Op één punt hebben we de

tijd echter wel mee gehad. In juni hebben wij

de financiering afgerond. Enkele maanden

later brak de kredietcrisis uit. Wat dat betreft

was de tijd dus in ons voordeel. Wij waren

trouwens ook op het gebied van de financie-

ring vernieuwend door gebruik te maken van

derivaten en het risico te herverzekeren. Dat

was enkele jaren geleden nog bijzonder. Nu

niet meer, nu zijn er allerlei varianten in

financieringen.’

� SCHOOLVOORBEELD

Zo’n hectische tijd doet het vermoeden rijzen

dat er tijdens het bouwproces het nodige zal

zijn voorgevallen. Niets is minder waar; het

bouwproces lijkt een schoolvoorbeeld van

hoe het moet. Peter de Kubber: ‘Ik geloof sterk

in partnerships waaruit gezamenlijke verant-

woordelijkheid blijkt. Het menselijke aspect is

erg belangrijk. Op het moment dat alle con-

tracten waren getekend, hebben we met de

uitvoerenden een boottocht gemaakt. Ik had

alle deelnemers verzocht een presentatie te

geven over hun bedrijf en over hoe zij per-

soonlijk invulling dachten gaan geven aan

hun taak. De achterliggende gedachte was dat

op deze wijze mensen met elkaar in contact

werden gebracht en visies zouden gaan uit-

wisselen. Hiermee voorkwam ik dat mensen

binnen hun setting een eigen weg zouden

gaan bewandelen en wellicht daarbij zouden

afwijken van hetgeen in het grotere verband

wenselijk is. Gedurende het gehele bouwpro-

ces heeft zeer regelmatig een soortgelijke mee-

ting plaatsgevonden.’

‘Het partnership dat wij met bedrijven aan-

gaan, blijkt uit het toekomstperspectief dat

wij ze hebben geboden. In het contract is

namelijk vastgelegd dat ze bij volle tevreden-

heid de komende tien jaar ook het onder-

houdswerk mogen verrichten. Dit is niet

alleen interessant voor de bedrijven, maar het

biedt ons ook in redelijke mate de garantie dat

bedrijven voor onderhoudsvrije, duurzame

materialen kiezen omdat ze anders zichzelf

duperen in het onderhoudstraject. Dergelijke

contracten hebben we afgesloten met de

installatiebedrijven en leveranciers van medi-

sche apparatuur. De betrokkenheid die bij dit

project bestaat is wel gebleken uit de organi-

satie van de bouwlocatie. Die was perfect. Het

is misschien maar een detail, maar nergens

zag je rotzooi op de werkplaats. Dat is vrij

uniek.’

�

Mooi Jeroen Bosch Ziekenhuisin overzichtelijkheid

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

12

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

Fotografie: Evert van Reijswoud / EGM architecten.

D O O R : C O R V A N L I T S E N B U R G

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

13

Het nieuwe JBZ dient als vervanging van de

drie huidige ziekenhuizen in ’s-Hertogen-

bosch: Groot Ziekengasthuis, Carolus en

Willem Alexander. EGM ontwierp ook de tot

het complex behorende nieuwbouw van het

Regionaal GGZ Centrum (een instelling voor

psychiatrische patiënten), het Revalidatie-

centrum Tolbrug en het Dr. Bernard Ver-

beeten Instituut (een instituut voor radiothe-

rapeutische behandeling).

Het huidige Willem Alexander krijgt naast de

nieuwbouw een tweede leven als dienstenge-

bouw. Het gebouw is voor deze nieuwe func-

tie volledig gerenoveerd (30.000 m2) en doet

aan de binnenzijde nauwelijks nog denken

aan het recente verleden. Het naast het impo-

sante nieuwe Jeroen Bosch Ziekenhuis gelegen

kloeke Willem Alexander, roept vergelijkingen

op met de Reus en Klein Duimpje. Het JBZ

oogt niet kleinschalig maar is juist een groot-

stedelijk gebouw geworden. Wim Matser ver-

telt dat deze aanpak qua schaal een bewuste

keuze was. Het schaalniveau biedt de nodige

voordelen. ‘We zijn nu in staat specialisaties te

concentreren en te koppelen, waardoor er een

onderzoekscircuit ontstaat, dat de patiënten

het nodige gemak en een tijdsbesparing ople-

vert. Die concentratie van specialismen biedt

ook korte communicatielijnen. De schaal van

het gebouw maakt het ook mogelijk om goede

invulling te geven aan onze functie als groot

opleidingsziekenhuis. Tot nu toe hebben we

daar nauwelijks de ruimte voor.’

� PRETTIGE VERBLIJFSOMGEVING

Behalve de uitgangspunten concentratie van

specialisaties en de onderwijsfunctie, noemt

Matser ook de gebouwbeleving en integratie

in de omgeving. ‘Het nieuwe ziekenhuis wordt

een prettige verblijfsomgeving voor patiënten

en medewerkers. Aspecten als oriëntatie, pri-

vacy, inrichting, kleurstelling, zicht op natuur

en tuinen, klimaatbeheersing en daglichtbele-

ving hebben veel aandacht gekregen. Het

stond van meet af aan vast dat de grootte van

het gebouw geen negatieve invloed mocht

hebben op de beleving. Dat gold ook voor de

integratie in de omgeving: het ziekenhuis

moet een onderdeel van de stad zijn. Vaak zijn

ziekenhuizen in zichzelf gekeerde organisaties

en dat wilden we voorkomen. De aansluiting

met de stad komt tot uiting door de integratie

in de nieuwe wijk Willemspoort die samen

met de gemeente, Brabant Wonen en project-

s blinkt uit

In april wordt het nieuwe Jeroen BoschZiekenhuis (JBZ) geopend. Met 170.000 m2

en een capaciteit van 730 bedden is dit zie-kenhuis in de Brabantse hoofdstad het groot-ste algemene ziekenhuis van Nederland. FMTsprak met drs. Wim Matser, projectdirecteurNieuwbouw van het ziekenhuis, en ir. MarioHendrikx, architect van EGM architecten.

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

ontwikkelaar Proper Stok wordt ontwikkeld.

In deze wijk komt een areaal woningen, de

nodige bedrijvigheid op het gebied van bij-

voorbeeld ‘life sciences’ en er komen oplei-

dingsfaciliteiten.’

Er is in hoge mate sprake van standaardisatie

in de gebouwopzet. De structuur van het

spreekuurcentrum en de verpleegafdelingen

maakt het relatief eenvoudig om met grenzen

tussen afdelingen te schuiven of aan deze

afdelingen andere functies toe te kennen.

Wim Matser over de aanpasbaarheid van het

gebouw: ‘We weten niet precies wat er gaat

veranderen de komende jaren. Zeker in de

zorg is echter dat er weinig bij het oude blijft.

Daarbij denk ik bijvoorbeeld aan ontwikke-

lingen en de gevolgen daarvan in de molecu-

laire geneeskunde maar ook de demografische

golf die we over ons heen krijgen.’

Op het moment dat FMT Wim Matser en

Mario Hendrikx spreekt, worden in het JBZ

de laatste werkzaamheden afgerond. Beiden

kijken terug op een dynamische, maar plezie-

rige ontwikkelingsperiode. Matser: ‘In 2003

hebben we EGM als architectenbureau gese-

lecteerd. Ik ben heel blij met dit bureau. Als je

zo lang samen aan een project werkt wil er wel

eens slijtage in de relatie komen. Dat is zeker

niet het geval. EGM is een groot bureau met

veel verschillende deskundigheden. Je merkt

dat binnen het bureau ook regelmatig met

elkaar wordt gespard. Heel belangrijk vind ik

ook dat EGM een hoge pijngrens heeft met

betrekking tot architectuur. Een ziekenhuis is

vooral een functioneel gebouw en daar weet

EGM goed inhoud aan te geven. We hebben

het ontwerp wel tien keer omgegooid. Tijdens

het ontwerpproces heb je namelijk te maken

met voortschrijdend inzicht, hetgeen nu een-

maal impact heeft op het ontwerp. Daarmee

moet een architectenbureau wel overweg

kunnen.’

� ALLE TALEN

‘De bouw is zeer voorspoedig gelopen’ stelt

Wim Matser. Even leek het erop dat de nieuw-

bouw zich dramatisch zou gaan ontwikkelen.

‘Een tegenvaller van 30 miljoen in de aanbe-

steding leek in eerste instantie behoorlijk roet

in het eten te gooien. Dat is evenwel goed

opgelost door een bezuiniging op volume en

bestek. Ook met de keuze van de aannemers-

combinatie Ballast-Nedam, Hurks Van der

Linden en Strukton, ben ik uitermate tevre-

den.’ Architect Mario Hendrikx vult aan: ‘Er

zijn dagen geweest dat op de bouwlocatie zo’n

800 mensen aanwezig waren. Dat gaf een flin-

ke drukte. Ik heb echter nog nooit zo’n goed

georganiseerde bouwplaats in Nederland

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

14

Informatiebalie. (Fotografie: Evert van Reijswoud / EGM architecten)

RADIOTHERAPIE DANIEL DEN HOED ERASMUS MC - ALBERT SCHWEITZER ZIEKENHUIS

MULTIFUNCTIONEEL WOONZORGCENTRUM HANZEBORG

Bouwcombinatie Jeroen Bosch v.o.f.

Wij hebben met zorg uw ziekenhuis gebouwd

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

17

meegemaakt. Alle medewerkers beschikten

over een pasje dat nodig was om toegang te

verkrijgen tot de bouwplaats. De organisatie

op de bouwplaats klopte helemaal, ondanks

het feit dat je er af en toe alle talen van de

wereld leek te horen. Zeker vermeldenswaar-

dig is dat het ziekenhuis een paar maanden

eerder werd opgeleverd dan gepland.

Normaal is het zo dat wij met ons tekenwerk

behoorlijk op de bouwwerkzaamheden voor-

lopen. Bij dit project hebben we ons drie sla-

gen in de rondte moeten tekenen om de bouw

voor te blijven. Dat is een unicum.’

� VERSCHILLENDE MAATVOERINGEN

Het nieuwe JBZ is gebouwd op één van de

laatste grootschalige uitbreidingslocaties aan

de zuid-westzijde van Den Bosch. Aan de

voorzijde grenst het ziekenhuis aan de stad.

Aan de achterzijde kijkt men door de vele

ramen vanuit het ziekenhuis uit op het

natuurgebied de Gement. Het gebouw is van-

wege de schaal en de omvang verkaveld in

langgerekte stroken. Door gebruik te maken

van slechts drie verschillende soorten ramen,

vier verschillende kleuren bakstenen in com-

binatie met witte gevelplaten, is de gevel (naar

een ontwerp van projectarchitect Gijs

Raggers) opgedeeld in vlakken waardoor het

geheel kleinschaliger oogt. Mario Hendrikx:

‘De beperking van het aantal gevelperforaties,

in combinatie met het feit dat de gevels prefab

zijn ontworpen, leverde voor de aannemer

grote voordelen op in het bouwproces.

Het gebouw was daardoor heel snel wind- en

waterdicht, waarbij ook nog eens extra tijd

gewonnen kon worden met het afbouwpro-

ces.’

Op grote schaal is in hele ziekenhuis een

scheiding doorgevoerd tussen patiëntgebon-

den en niet-patiëntgebonden functies. Het

doel hiervan is de oppervlakte voor de

patiëntgebonden functies compact te houden

en meer ‘eigenheid’ te geven. Bovendien

bevordert dit de onderlinge samenwerking

van de verschillende afdelingen die zich met

patiëntenzorg bezighouden.

Direct bij de hoofdingang vinden de patiën-

ten van het JBZ de SEH. Daarnaast is een

huisartsenpost en een apotheek gevestigd.

Vanuit de SEH is er een lift naar de hartbewa-

king. Bijzonder is de nabijheid van de zoge-

noemde Chest Pain Unit waar patiënten met

signalen die kunnen wijzen op hartklachten

worden geobserveerd.

� VERBINDINGSBRUGGEN

De drie langgerekte, parallel geplaatste

gebouwonderdelen zijn door diverse bruggen

met eigen, specifieke functies verbonden.

Allereerst is er de Boulevard. Deze verbin-

dingsallee voor patiënten voert vanaf de cen-

trale hal met een flauwe bocht dwars door de

drie langgerekte bouwstroken. Via (rol)trap-

pen of liften, naar niveau 1, komt men auto-

matisch op de Boulevard. Hier is de beweg-

wijzering naar de afdeling voor patiënten

logisch en zijn de looplijnen redelijk kort. Alle

diagnostiek bevindt zich op niveau 0 en 1.

Opmerkelijk is de beleving van het gebouw

vanuit de prachtig vormgegeven Boulevard.

Voor de vloer met keramiektegels deden

EGM’s binnenhuisarchitecten Erik de Vrijer

en Nelleke Lagerwerf hun inspiratie op in

Barcelona op een marktplein. Fraai zijn de

houten staanders aan weerszijden van de

Boulevard. De grote raampartijen zorgen

voor een prachtige lichtinval. De receptie op

niveau 0 is zonder meer een icoon.

De Boulevard begint breed omdat hier het

meeste patiëntenverkeer moet worden ver-

Het nieuwe JBZ is gebouwd op één van de laatste grootschalige uitbreidingslocaties aan de zuid-westzijdevan Den Bosch. (Fotografie: Evert van Reijswoud / EGM architecten)

Er is gebruik gemaakt van vier verschillende kleuren baksteen. (Fotografie: Evert van Reijswoud / EGM archi-tecten)

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

werkt. Smal eindigt ze op een plein met de

kapel en het patiëntencafé. Vanuit de

Boulevard kunnen patiënten naar afdelingen

aan de linker- of rechterzijde. De Boulevard

wordt als het ware gedeeld door de gebouw-

onderdelen. Hierdoor wordt het JBZ als over-

zichtelijk ervaren. De afdelingen aan weerszij-

den van de Boulevard zijn visueel, maar ook

technisch, opgebouwd uit compartimenten

van elk duizend vierkante meter.

Een andere verbindingsgang tussen de ge-

bouwonderdelen is bestemd voor de logistiek.

Op het maaiveld bevindt zich een aparte

logistieke laag voor het transport van alle goe-

deren (ook maaltijden) in computergestuurde

voertuigen (Egemin) naar de liften. Deze lif-

ten zijn gescheiden van de bezoekersstroom.

Naast deze geautomatiseerde transportvoor-

ziening beschikt het ziekenhuis over een bui-

zen- (Ergotrans) en een laboratoriumtrans-

portsysteem (Swisslog).

Een derde verbindingsbrug tussen de

gebouwonderdelen is bedoeld voor de OK’s

op niveau 3. Bijzonder aan de OK’s zijn ook

de aanwezige ramen die voor volop toetreding

van daglicht zorgen. Fraai is ook de verlich-

ting vanuit het plafond van de OK’s die de

indruk wekt alsof het om daglicht gaat.

Toetreding van daglicht als bijdrage aan pret-

tige arbeidsomstandigheden was bij deze

OK’s een uitgangspunt. Uiteraard kunnen de

ramen van de OK’s worden verduisterd. Veel

nadruk heeft de logistiek van de operatieafde-

ling gekregen. Er is niet alleen gekeken naar

efficiency, maar ook naar de behandeling van

patiënten. Bijvoorbeeld vanwege besmettings-

risico’s of lichaamsgewicht passen ze niet in

de reguliere behandelingsstroom. Op de OK’s

worden een nieuw type OK-lampen gebruikt

met led-verlichting (marLED van KLS

Martin). De techniekruimten van het zieken-

huis bevinden zich direct boven de operatie-

afdeling op niveau 4.

� ENERGIE

De energiehuishouding van het JBZ heeft de

nodige aandacht gekregen waardoor het zie-

kenhuis tot één van de energiezuinigste

gebouwen in zijn soort is. Toegepaste maatre-

gelen zijn warmte-koude opslag in de bodem,

lage-temperatuurverwarming, een structurele

terugwinning van warmte door warmtewielen

en een geavanceerd gebouwbeheersysteem.

Deze maatregelen leiden tot een zeer zuinig

gebruik van energie.

Op grote schaal zijn klimaatplafonds toege-

past, die zowel op hete als op koude dagen

voor een aangename temperatuurbeleving

zorgen.

� KINDERAFDELING

De verpleegafdelingen bevinden zich op de

niveaus 5, 6, 7 en 8. In alle kamers (waarvan

de meeste eenpersoonskamers) bieden de

ramen een mooi uitzicht op het natuurgebied

de Gement. Op de kinderafdeling is dit echter

niet het geval. Hier is het zicht naar de gang

gericht en bevindt de sanitaire unit zich aan

de buitengevel. De visie hierachter is dat kin-

deren het belangrijk vinden om een verpleeg-

kundige te zien. Mario Hendrikx: ‘Dat hebben

we geleerd door het ontwerpen van het

Wilhelmina Kinderziekenhuis. Dat was een

leerzaam proces dat tot veel inzichten heeft

geleid waar je later weer je voordeel mee kunt

halen. In het algemeen heb ik daar ervaren dat

je kinderen altijd serieus moet nemen. Het is

niet voldoende om met een Nijntje op de

muur aan te komen zetten. Kinderen hebben

hun eigen problematiek die om een eigen

benadering vraagt. Dat geldt overigens ook

voor ouderen.’

� OPVALLENDE DETAILS

Het JBZ is op tal van onderdelen een bijzon-

der ziekenhuis geworden. Een aantal details

willen we niet onvermeld laten.

In de wachtruimten van het spreekuurcen-

trum ontbreken balies. Op beeldschermen

gemonteerd in het plafond, zoals we dat ken-

nen van bijvoorbeeld luchthavens, kunnen

patiënten de voor hen relevante informatie

lezen. Een gastvrouw helpt de mensen die

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

18

De drie langgerekte, parallel geplaatste gebouwonderdelen zijn door diverse bruggen met eigen, specifieke functies verbonden. (Fotografie: Evert van Reijswoud / EGM architecten)

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

19

Drs. Wim Matser, projectdirecteur Nieuwbouw van het ziekenhuis (links), en ir. Mario Hendrikx, architect vanEGM architecten.

Feiten

Het ziekenhuis is met 4000 medewerkers en 240

medisch specialisten de grootste werkgever in de

regio Den Bosch. Vrijwel alle medische specialisa-

ties zijn vertegenwoordigd. Jaarlijks verzorgt het JBZ

meer dan 500.000 polikliniekbezoeken en ruim

60.000 ziekenhuisopnames. Het JBZ is als één van de

grootste opleidingsziekenhuizen in Nederland aange-

sloten bij de Stichting Topklinische Ziekenhuizen

(STZ). Per jaar begeleidt het JBZ 350 coassistenten

en leidt het 88 arts-assistenten op tot specialist.

Daarnaast leidt het JBZ jaarlijks 200 verpleegkundi-

gen op via de zogenoemde beroepsbegeleidende leer-

weg. In 2008 had het Jeroen Bosch Ziekenhuis 19

(medische) vervolgopleidingen. In de nieuwbouw zijn

ook faciliteiten opgenomen zodat er nascholingscur-

sussen voor bijvoorbeeld huisartsen kunnen worden

gegeven.

minder bedreven zijn in het op deze wijze

informatie tot zich nemen.

Het spreekuurcentrum is in een u-vorm rond

de afdeling Beeldvormende Technieken en de

functieafdelingen gesitueerd. Daardoor kun-

nen patiënten er snel terecht voor beeldvor-

mende onderzoeken. Het priklaboratorium is

in de directe nabijheid.

Opmerkelijk is de PVC vloerafwerking in het

spreekuurcentrum (Gerflor) die door het

motief de uitstraling van tapijt heeft.

Volgens Mario Hendrikx is ernaar gestreefd

het ziekenhuis te “ontkleuren” waarmee voor-

komen wordt dat snel een gedateerd beeld kan

ontstaan. Hiermee doelt hij met name op de

ruimten waar veel bezoekers komen en waar

gedempte kleuren in combinatie met natuur-

lijk materiaal zoals hout voor een rustige,

warme sfeer zorgen. Op de verpleegafdelingen

en de operatieafdeling zien we sterke kleurac-

centen. Deze zorgen voor een eigen identiteit.

De verlosafdeling van het JBZ heeft de snelle

naam Single Room Maternity. In deze ruim-

ten zijn de technische voorzieningen zoveel

mogelijk aan het oog onttrokken. Er is ruimte

voor het hele gezin om bij de bevalling aanwe-

zig te zijn. De uitstraling van de kamers is te

vergelijken met die van een hotelkamer. Op

deze afdeling vinden we ook de kraamsuites

voor couveuses.

Met het oog op arbeidsomstandigheden mag

het tilliftsysteem (leverancier Ergocare Ven-

nik), dat in het plafond van alle beddenka-

mers is verwerkt, niet onvermeld blijven.

Het ziekenhuis heeft beleid ontwikkeld voor

de toepassing van kunst. Zo zullen op diverse

locaties door middel van plakfolie grote foto’s

uit de regio worden afgebeeld. Ook zal er een

videokunstwerk te zien zijn.

� TERUGBLIKKEND

Mario Hendrikx kijkt met voldoening terug

op de jaren dat hij intensief met de ontwikke-

ling van het nieuwe JBZ bezig is geweest.

‘Toen ik hier de eerste keer kwam vertelde

men mij dat overleden Bosschenaren met de

kaken dichtgebonden begraven worden. Of ik

dat wel wist? En of ik wel wist waarom dat zo

gebeurde? Die aanpak scheelde namelijk een

kuub zand omdat Bosschenaren zo’n grote

mond hebben… Dat grapje maakte me wel

even bevreesd voor wat er op me af zou gaan

komen. Dat was echter volledig onterecht, net

zoals dat het grapje uiteraard behoorlijk over-

trokken was. Het bouwteam heeft op een

uitermate prettige wijze constructief samen-

gewerkt. Op het resultaat mag iedereen trots

zijn.’

�

Interieur van de markante kapel in het Jeroen Bosch Ziekenhuis.(Fotografie: Evert van Reijswoud / EGM architecten)

Bij de nieuwbouw en renovaties van ziekenhuizen in Nederlandwordt de landschappelijke inrichting steeds vaker ingezet als

imago van het moderne, hoogwaardige en klantvriendelijke zieken-huis van de 21 eeuw. MTD Landschapsarchitecten heeft deze ambi-ties voor diverse ziekenhuizen zoals het Jeroen Bosch Ziekenhuis inDen Bosch, Orbis Medical Centre Sittard en het Kennemer GasthuisHaarlem vertaald naar unieke, maar tevens efficiënte en haalbareontwerpen voor de buitenruimte.

MTD Landschapsarchitecten ziet hierbij het ziekenhuis-

terrein als een integrale opgave waarbij zowel de uitstra-

ling en beleving als het functionele programma binnen

één landschappelijk en ruimtelijke concept wordt ontwik-

keld. De visie en planvorming wordt in nauwe samenwer-

king met gebruiker/opdrachtgever en architect afgestemd

aangezien logistieke en beheersmatige aspecten van groot

belang zijn voor het optimaal functioneren van het zie-

kenhuis. Denk hierbij aan zowel de ondergrondse als

bovengrondse infrastructuur (afwikkeling verkeersstro-

men van o.a. personeel, bezoekers, hulpdiensten, expedi-

tie, brandweer, openbaar vervoer, etc. etc.). Het functione-

le programma is hierbij wel leidend maar niet bepalend.

Door middel van bovenliggende landschappelijke thema’s

wordt het functionele programma geïntegreerd met

aspecten als verblijfskwaliteit, recreatie, natuurontwikke-

ling en –beleving, kunsttoepassingen en inpassing in de

omgeving.

Bij Orbis Medical Centre heeft dit geleid tot een deels

onder de grond gerealiseerde parkeergarage, waarbij het

landschapspark tussen Sittard en Geleen als het ware over

het parkeren, tot aan het nieuwe ziekenhuis is doorgezet.

Hierdoor hebben de bezoekers, het personeel en de

patiënten direct toegang tot een aantrekkelijk wandel- en

verblijfsgebied aan de zuidzijde van het ziekenhuis. In

contrast met dit natuurgebied sluit het ziekenhuisatrium

aan op een eigentijds ingericht buitenplein met tot de ver-

beelding sprekende Pauwlonia-bomen, zitbanken en bij-

zondere lichtmasten.

Het ziekenhuislandschapvan de 21 eeuw

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

20

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

DOOR: MTD LANDSCHAPSARCHITECTEN

Orbis Medical Centre, Sittard. Orbis Medical Centre, Sittard.

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

21

Ook het Jeroen Bosch Ziekenhuis heeft een

bijzondere en unieke ligging aan het natuur-

gebied ‘De Gement’, gelegen aan de zuidweste-

lijke stadsrand van ’s-Hertogenbosch.

Anderzijds sluit het ziekenhuis direct aan op

het Paleiskwartier en de nog te ontwikkelen

Willemspoort (woon-zorgpark). De terrein-

inrichting rondom het ziekenhuis speelt hier-

op in door aan de zuidzijde een landschappe-

lijke inrichting met water, natuurvriendelijke

oevers en bloemenweides en aan de noordzij-

de een stedelijk plein met een speelse groene

invulling door middel van groene ‘eilanden’

met bijzondere Hemelbomen.

In alle gevallen, zoals ook bij het Sint

Antonius Ziekenhuis en het Kennemer

Gasthuis in Haarlem heeft de bijdrage van

MTD Landschapsarchitecten is een ontwerp- en engi-

neeringbureau met ongeveer 25 professionals op het

gebeid van landschapsarchitectuur, stedenbouw en

civiele techniek. Het bureau adviseert in een breed

werkveld van stedelijke en landschappelijke inrich-

tingsvraagstukken in Nederland, waarbij projecten in

de gezondheidszorg zoals ziekenhuizen, psychiatri-

sche en verstandelijk gehandicapten instellingen en

ouderenzorg al vele decennia een belangrijke doel-

groep vormen.

MTD Landschapsarchitecten adviseert hierbij van

visievorming, ontwerp en uitvoeringsvoorbereiding tot

en met de oplevering en nazorg van projecten.

Voor meer informatie kunt u terecht op de website:

www.mtdls.nl

MTD Landschapsarchitecten geleid tot een

unieke en bijzondere uitstraling en inrichting

van het ziekenhuisterrein, maar tevens opti-

maal functionerend met betrekking tot logis-

tiek, bereikbaarheid en (verkeers-) veiligheid.

Naast de landschapsarchitectonische advise-

ring van deze complexe opgaven voorziet de

bureausamenstelling van MTD Landschaps-

architecten in advisering op het gebied van

techniek, financiën en procesbegeleiding.

�

Orbis Medical Centre, Sittard. Jeroen Bosch Ziekenhuis, ‘s Hertogenbosch.

Jeroen Bosch Ziekenhuis, ‘s Hertogenbosch. Jeroen Bosch Ziekenhuis, ‘s Hertogenbosch.

Kennemer Gasthuis, Haarlem. Kennemer Gasthuis, Haarlem.

Grote projecten vergen een optimale organisatie van processen enlogistiek. Zo ook het Jeroen Bosch ziekenhuis in ’s Hertogen-

bosch. Varwijk Interieurbouwers verzorgde in opdracht van EGM Ar-chitecten de vervaardiging, levering en montage van het interieur.“Een ingewikkelde en omvangrijke opdracht”, aldus Technisch Direc-teur Fred Bisselink van Varwijk. “Niet in het minst vanwege de strak-ke planning die de opdrachtgever hanteerde. Varwijk is echter uitste-kend op dit soort klussen ingericht door gebruikmaking van ons ERP-systeem, waarin het hele proces van calculatie tot en met fysiekelogistiek en montage is georganiseerd.

“Wij voelen ons thuis bij een groot project als het Jeroen

Bosch Ziekenhuis. In dit project was de variëteit in de

gebruikte materialen groot en werkten we met een aan-

zienlijk aantal leveranciers. Een optimale beheersing van

je productie en logistiek is dan van groot belang, omdat je

anders het risico loopt dat je het overzicht over het hele

project kwijtraakt.”

Om dat overzicht te behouden is een grote hoeveelheid

informatie nodig, vervolgt Bisselink. “En die verkrijgen we

door onze ERP-code. Elk van onze meubelen voor een

project krijgt een unieke code, zodat we te allen tijde per

meubel kunnen zien wanneer het meubel op de bouw-

plaats dient te zijn. Daaruit volgt direct een interne plan-

ning voor de vervaardiging van onze meubelen. De code is

gelinkt aan een uniek meubel in ons ERP-systeem, waarin

Varwijk Interieurbouwers Ulft:

Effectiviteit gegarandeerd

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

22

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

D O O R : V A R W I J KI N T E R I E U R B O U W E R S

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

23

precies staat opgenomen welke maten het

meubel heeft, welke materialen dienen te wor-

den gebruikt enzovoorts. Zo kunnen we voor

elk project een projectdefinitie maken; een

benadering van het project per onderdeel.”

� HELDER EN SNEL WERKEN

Doordat het totale project per onderdeel

wordt benaderd in het ERP-systeem, kan bin-

nen een hele korte tijd een calculatie worden

gemaakt, legt Bisselink uit. “Neem bijvoor-

beeld de pantries in het Jeroen Bosch

Ziekenhuis. Per pantry staan materiaal- en

arbeidkosten weergegeven, zodat we direct de

kosten voor alle pantries in het hele gebouw

kunnen berekenen. En als er een wijziging

komt in bijvoorbeeld materiaalgebruik, is die

erg gemakkelijk door te voeren in de totale

kostprijs.”

Bijkomend voordeel van deze manier van cal-

culeren is dat de totale behoefte aan materiaal

en productie-uren direct duidelijk is. “De eer-

ste stap na het verkrijgen van de opdracht

hebben we dus voor het verkrijgen van de

opdracht al gezet.”

� PLANNEN TOT IN DETAIL

De projectdefinitie laat toe om de planning in

haar totaliteit te bezien, maar ook per onder-

deel. “Dat geeft ons de mogelijkheid de werk-

zaamheden tot in detail te plannen”, vertelt

Bisselink. “Dat was nodig, omdat EGM scher-

pe eisen aan de planning stelde. Zij hanteer-

den een planning per ‘productiebatch’, die de

werkzaamheden indeelde per deelgebouw,

verdieping, zone, ruimte en toepassing.

Doordat onze planning makkelijk deelbaar is,

konden we onze werkzaamheden naadloos

afstemmen op de planning van onze op-

drachtgever.”

Varwijk werkte op bepaalde momenten met

30 monteurs per week, ingedeeld in vier ploe-

gen die samen 480 m2 per dag af dienden te

werken. “Die monteurs moeten natuurlijk

genoeg input hebben om de flow van het werk

te waarborgen. Dat kunnen we realiseren

doordat in ons ERP-systeem van elk onder-

deel van het interieur staat vermeld wanneer

het vervaardigd moet zijn en moet worden

vervoerd naar de bouwplaats. Wanneer we

extra capaciteit nodig hebben om de benodig-

de input in een bepaalde periode te realiseren,

kunnen we dat vooraf ondervangen door op

een eerder tijdstip extra te produceren. Door

dit inzicht kunnen we effectiviteit garande-

ren.”

�

Expertise van EGM Architecten

Projectcoördinator Piet Hamer en Interieurarchitect

Nelleke Lagerwerf zijn onder de indruk van de werk-

wijze van Varwijk. Toch beschikt ook architectenbu-

reau EGM architecten ook over een hoge mate van

expertise en organisatiegraad. “Wij bieden onze

opdrachtgevers een volledig spectrum aan expertise-

gebieden, van architectuur en bouwkunde tot en met

de installatietechniek en inrichting. Dat is toege-

voegde waarde, vooral bij grote opdrachten.” En het

Jeroen Bosch Ziekenhuis is een grote opdracht. Het

ziekenhuis zal een capaciteit krijgen van 730 bedden.

Tot het complex behoren ook de nieuwbouw van het

Regionaal Gezondheids Centrum, een instelling voor

psychiatrische patiënten, en Revalidatie Centrum de

Tolbrug. Annex het ziekenhuis en daar direct aan ver-

bonden komt het eveneens door EGM ontworpen Dr.

Verbeeten Instituut. De werkwijze van EGM is bijzon-

der, legt Lagerwerf uit. “We werken bij de inrichting

van ruimten volgens een catalogusprincipe, waarbij

de onderdelen en de benodigde materialen worden

bepaald, zonder dat de precieze plaats van alle inte-

rieuronderdelen al duidelijk is. Voordeel daarvan is

dat de doorloopsnelheid van het project wordt bevor-

derd, omdat het materiaal en de werkuren alvast

kunnen worden gefinancierd.

Deze zomer is het zover. Het nieuwe Jeroen Bosch Ziekenhuis zalofficieel worden geopend. Daarmee is voor ingenieursbureau

Deerns de finish bereikt van een bouwproces dat in 2003 de aftrapkende. Het is in zijn soort een van de grootste nieuwbouwprojectenvan ons land. Technologisch gezien biedt het Jeroen Bosch het neus-je van de zalm. Directeur van de Maastrichtse vestiging van Deerns,Aad Bijl, was er vanaf het eerste uur bij betrokken. Met aanstekelijkenthousiasme vertelt hij over het project. “Zelfs het ontwerpprocesvan de installatietechniek zou ik als echt innovatief kwalificeren.”

De nieuwbouw vervangt de drie huidige ziekenhuizen in

Den Bosch en is geïntegreerd met het Willem Alexander

Ziekenhuis. Verder is bij het ziekenhuis het revalidatiecen-

trum De Tolburg gebouwd en een nieuw Regionaal

Geestelijk Gezondheidscentrum. Bij elkaar gaat het om

een vloeroppervlakte van 140.000 m2. Het ontwerpproces

van de gebouwgebonden installatietechniek duurde drie

jaar. En dat is behoorlijk snel voor een complex project

van deze omvang. “We hebben een nieuw ontwerpproces

met elkaar ontwikkeld dat beter aansluit bij de behoeften

van een zorginstelling”, zegt Bijl over het tempo. “We heb-

ben de infrastructuur helemaal uitgewerkt. Voor alles wat

aftakt van de infrastructuur, hebben we installatierecepten

gemaakt. Daarin staat precies wat nodig is om het recept

te realiseren. Dat leidde tot zo’n 200 verschillende recepten

voor de aanbesteding van de installatie.

De prijs van elk recept lag daarmee vast. Tot aan de aanbe-

steding konden de gebruikers met behulp van deze recep-

ten de functionaliteit van hun afdeling samenstellen.

Natuurlijk heeft iedereen wel moeten wennen aan deze

manier van werken. De winst was niet alleen meer snel-

heid in de totstandkoming van de bestekken. Er was ook

veel minder discussie over meerwerk.”

� 10-JARIG PRESTATIECONTRACT VOOR ONDERHOUD

De opzet en de aanbesteding van het onderhoudscontract

is ook anders aangepakt door Deerns. In plaats van een

traditioneel onderhoudsbestek met een opsomming van

uit te voeren werkzaamheden, is gekozen voor een presta-

tiecontract met een looptijd van tien jaar. In dat contract

staat precies beschreven welke prestaties geleverd moeten

worden gedurende die periode. Bijl: “Een simpel voor-

beeld: Je wilt in een kantoorruimte een bepaald verlich-

tingsniveau. Dat is de gevraagde prestatie. In het onder-

houdscontract tekent de onderhoudspartij ervoor dat

deze prestatie de komende tien jaar gegarandeerd wordt.

Dus maximale helderheid over wat het ziekenhuis ver-

wacht en wat daarvoor betaald moet worden. Eenduidige

afspraken en greep op de exploitatiekosten.”

De flexibiliteit van het installatietechnisch ontwerp sluit

aan bij de wensen van een modern zorgbedrijf. Doordat

ziekenhuisorganisaties op de zorgbehoefte moeten kun-

nen inspelen, zullen bepaalde ruimtes in het gebouw in de

toekomst van functie moeten veranderen. “Enerzijds moet

je hiervoor overcapaciteit in je installaties realiseren, opdat

nieuwe of andere functies in de toekomst aangesloten

kunnen worden”, legt Bijl uit. Anderzijds moet installatie-

structuur zo zijn ingericht dat afzonderlijke delen (tijde-

lijk) afgesloten kunnen worden. Bijvoorbeeld om verbou-

wingen uit te voeren zonder dat de rest van het ziekenhuis

daar hinder van ondervindt. We hebben dat opgelost door

Deerns directeur Aad Bijl:

‘Wij zijn erin geslaagd met techniek bijte dragen aan de volgende generatiemoderne zorginstellingen.”

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

24

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

D O O R : E D C O D E H E U S

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

25

op één bouwlaag de volledige infrastructuur

te plaatsen. Door middel van schachten zijn

de verdiepingen hierop aangesloten. In die

schachten bevindt alle techniek die nodig is

om willekeurig welke afdeling te kunnen laten

functioneren. Elke schacht is verdeeld in drie

zones: lucht, de natte zone en de elektrische

voorzieningen, inclusief dataverkeer. Vanuit

die schachten kunnen dus nieuwe functies

worden aangesloten. De gestructureerde

opzet en de gerealiseerde overcapaciteit

garandeert een hoge mate van flexibiliteit.”

� KLIMAATPLAFONDS

Op het gebied van duurzaamheid is een huza-

renstukje geleverd. De verwarming is in elk

ziekenhuis de grote energievreter. Deerns is

erin geslaagd een reductie van 90% op het

gasverbruik te realiseren ten opzichte van

klassieke installaties.”We maken gebruik van

bodemenergie. In de frisse seizoenen halen we

warm water uit de bodem om het gebouw

mee te verwarmen. In de zomer gebruiken we

koud water om te koelen en brengen we de

warmte weer in de grond. Is het extreem

koud, dan verwarmen we bij op de klassieke

manier met een HR-ketel. Uit onze levens-

duurkostenberekeningen blijkt dat de meest

voordelige oplossing. Een forse besparing zit

ook in het gebruik van klimaatplafonds. Die

voeren warmte aan of juist af met behulp van

water. Duurzaam, want het traditioneel koe-

len of juist verwarmen door middel van lucht

kost veel meer energie.”

Een ziekenhuis met de omvang van het Jeroen

Bosch kent ook een enorme logistieke uitda-

ging. Alle goederenstromen moeten op een

efficiënte manier in goede banen worden

geleid. Bijl: “Ook hier hebben we met de toe-

passing van nieuwe technieken flink bijgedra-

gen aan de verbetering van de logistiek en

tegelijkertijd de kosten weten te reduceren. De

logistieke aorta zit op vloerniveau -1. Hier rij-

den volledig geautomatiseerde AGV’s

(Automatisch Geleide Voertuigen) rond. Zij

pakken de bekende karretjes met maaltijden

en dergelijke op en leveren die keurig af op de

afdeling van hun bestemming. Ze bedienen

zelf ook de lift met een zendertje. Hoe meer

handen je bespaart in dit soort ondersteunen-

de processen, hoe meer handen je overhoudt

voor de levering van goede zorg.”

� NOVITEITEN

Medicijnen vinden hun weg met de buizen-

post. Vanuit de apotheek krijgt elke afdeling

per dag aangeleverd wat ze voor hun patiën-

ten nodig hebben. Zo wordt verspilling voor-

komen, want de bevoorrading haakt in op de

actuele situatie. Bijkomend voordeel is dat er

niet nodeloos medicijnen in de afvalstromen

terecht kunnen komen. Verder vinden we in

het Jeroen Bosch tal van noviteiten die passen

bij het ziekenhuis van de toekomst. De klas-

sieke tillift is vervangen door een in het pla-

fond geïntegreerd railsysteem boven alle bed-

den. Met een takel kunnen zo patiënten in- en

uit bed getild worden. Op twee van de zestien

OK’s is röntgenapparatuur aangebracht,

zodat ook tijdens operaties de mogelijkheid

bestaat om opnames te maken en te bekijken.

Trots is Bijl ook op de kwaliteit van het BSL 4-

laboratorium. “In dit laboratorium wordt

gewerkt met ziektekiemen die absoluut in het

lab moeten blijven. De afdichting, de druk-

hiërarchie, de reiniging, de opslag van data…

alles, maar dan ook alles staat in het teken van

veiligheid. Dat maakt de techniek van zo’n

laboratorium zo bijzonder. Het moet aan de

hoogste standaarden voldoen. Dit geldt

natuurlijk voor het hele ziekenhuis.

Al met al kan ik zeggen dat wij erin geslaagd

zijn met hoogwaardige installatietechniek bij

te dragen aan de volgende generatie zorgin-

stellingen.”

�

Technische ruimte.

Trias Energetica

Deerns handelt bij zijn ontwerpen vanuit de zoge-

naamde Trias Energetica:

1. Beperk het gebruik van energie zo veel mogelijk

door bijvoorbeeld goede isolatie van een gebouw,

rekening te houden met de zonligging e.d.

2. Hergebruik zo mogelijk energie en wek energie zo

veel mogelijk op met duurzame middelen.

3. Ga zo efficiënt mogelijk om met het gebruik van

niet duurzame energie.

De bouworganisatie

Opdrachtgever: Jeroen Bosch Ziekenhuis

Bouwmanagement: PTG

Architect: EGM Architecten

Constructeur: Aronsohn raadgevend ingeni-

eurs

Installatie adviseur:Deerns raadgevende ingenieurs

bv te Maastricht

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

27

ptg is van het begin tot aan de oplevering

betrokken bij de nieuwbouw van het JBZ.

Folkert Jans vertelt dat bedrijfsvoering en

patiëntvriendelijkheid belangrijke thema’s

waren voor het JBZ bij de ontwikkeling van

het nieuwe ziekenhuis.

Wilma Terwel merkt op dat het proces is

gestart in de “Oude wereld” met de destijds

gangbare normen en regelgeving (Wet zieken-

huisvoorzieningen). Terwel: ‘In eerste instan-

tie zouden twee locaties van het JBZ worden

samengevoegd. Locatie Carolus had nog een

te hoge boekwaarde om dit gebouw al af te

stoten en zou daarom gehandhaafd moeten

blijven. In een later stadium zou voor de acti-

viteiten van Carolus extra nieuwbouw moe-

ten plaatsvinden Samen met het JBZ hebben

wij vanuit de optiek van efficiënte bedrijfs-

voering beargumenteert om alle drie locaties

direct samen te brengen in de nieuwbouw.

Uiteindelijk is door VWS toestemming gege-

ven om het Carolus sneller te verlaten en kon-

den wij dit concept verder uitwerken. Door de

drie ziekenhuizen op één locatie te huisvesten

en de nieuwbouw van het ziekenhuis te com-

bineren met spin offs zoals een revalidatiecen-

trum, en een regionaal GGZ centrum is er een

ziekenhuis ontstaan met een prima prijs/kwa-

liteitverhouding.

De bestaande hoogbouw van het voormalige

Willem Alexander is daarbij gehandhaafd en

ingrijpend gerenoveerd. In dit deel zijn enke-

le grote regionale laboratoria gehuisvest.

Daarnaast zijn hier een groot deel van de kan-

toorfuncties ondergebracht en op de begane

grond enkele poliklinieken. De visie hierop is

dat gerenoveerde oudbouw over 15 tot 20 jaar

gesloopt zou kunnen worden. Doordat er

zoveel mogelijk niet patient gebonden func-

ties in de oudbouw zijn gesitueerd zal afstoten

in de toekomst eenvoudiger realiseerbaar

zijn.’

� FLEXIBILITEIT

Flexibiliteit heeft in het hele ontwikkeltraject

veel aandacht gekregen. Hoe kun je in de toe-

komst productie en processen aanpassen zon-

der dure verbouwingen? Standaardisatie was

daarom erg belangrijk. Verregaande standaar-

disatie is toegepast in de kliniek en de polikli-

niek. In de kliniek is de indeling met één- en

vierbedskamers dusdanig dat in principe elk

specialisme op elke afdeling zijn patienten

kan opnemen. In de polikliniek zijn alle

kamers spreek-/onderzoekkamers die op ver-

schillende manieren en door verschillende

specialismen te gebruiken zijn. De werkplek-

ken van de (medische) professionals zijn

ondergebracht in een kenniscentrum met een

korte verbinding naar de poliklinieken.

Dankzij het concept waarin zo nadrukkelijk

met deze thema’s rekening is gehouden waren

we in staat gedurende de aanbestedingsfase

een begrotingsoverschrijding ten gevolge van

de hoogconjunctuur van 30 miljoen euro weg

te strepen. In vier maanden konden we dat

realiseren. In veel situaties kost dat veel meer

tijd.

Het nieuwe JBZ is ontwikkeld vanuit een

bedrijfsmatige visie, vertelt Wilma Terwel. ‘Zo

is steeds gekeken naar de verwachte omvang

van de productie en de werkprocessen als uit-

gangspunt voor de benodigde huisvesting met

als uitgangspunt een optimale bezetting van

de ruimten. Dat lijkt een zakelijk gegeven

maar de patienten, medewerkers en bezoekers

van het ziekenhuis zullen dat niet zo ervaren.

Het JBZ wil het meest patiëntvriendelijke zie-

kenhuis van Nederland zijn, dat vereist dat de

beleving en een doelmatige functionaliteit

bovenaan de agenda staan. Ik ben ervan over-

tuigd dat het JBZ in de praktijk een uitermate

patiëntgericht ziekenhuis zal blijken te zijn.’

� PATIËNTVRIENDELIJKHEID

Folkert Jans geeft als een voorbeeld van

ptg advies:

Optimalisering bedrijfsprocesen klantvriendelijkheid gaanin JBZ goed samen

In 2002 werd ptg advies betrokken bij de nieuwbouwvan het Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) in Den

Bosch. FMT gezondheidszorg sprak met Wilma Terwelen Folkert Jans van ptg advies over wat de totstandko-ming van dit nieuwe ziekenhuis kenmerkt.

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

Het nieuwe JBZ koppelt aandacht voor de patiënt aan een bedrijfsmatige visie.

D O O R : C O R V A N L I T S E N B U R G

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

patiëntvriendelijkheid het multidisciplinair

oncologisch centrum. ‘Op deze afdeling zijn

diverse functies samengebracht zodat behan-

deling en gesprekken voor patiënten met een

zelfde ziektebeeld op één locatie kunnen

plaatsvinden.’

Een ander voorbeeld van patiëntvriendelijk-

heid is de toetreding van daglicht in het

gebouw. Belangrijke verbindingsgangen zijn

gesitueerd aan een buitengevel. Dit bevordert

de oriëntatie in een gebouw en geeft een posi-

tieve beleving van de ruimte. Jans: ‘Een derge-

lijke situering van gangen kost in het alge-

meen meer ruimte, dus meer geld. In het

Programma van Eisen hebben we ook de bud-

gettaire uitgangspunten opgenomen, voor de

architect EGM lag hier dus de uitdaging om

met deze uitgangspunten toch dit contact met

de buitenwereld te realiseren en tevens een

compact en haalbaar gebouw te realiseren.’

� BEREIKBAARHEID

Bij de ontwikkeling van de nieuwbouw was de

bereikbaarheid een belangrijk thema. Het

nieuwe ziekenhuis is goed bereikbaar per

openbaar vervoer of per auto.

In eerste instantie is er een ontwerp ontwik-

keld met parkeren onder het ziekenhuis.

Volgens dit ontwerp zou het ziekenhuis op

poten komen te staan. Dit ontwerp is gesneu-

veld omdat de gewenste stramienmaten voor

een parkeergarage afwijken van de stramien-

maten voor een ziekenhuis. Hierdoor zijn er

veel compenserende maatregelen nodig die

uiteindelijk geleid hebben tot de keuze om het

parkeren onder te brengen in parkeergarage s

naast het ziekenhuis. Aan de achterzijde van

het ziekenhuis staat nu een parkeergarage

voor de medewerkers en aan de voorzijde de

parkeergarage voor bezoekers. De looplijnen

voor bezoeker naar de hoofdentree en voor

medewerkers naar de personeelsentree zijn

hiermee optimaal.

� INFORMATIE

In een ander artikel in dit blad vertelt archi-

tect Mario Hendrikx van EGM architecten

over de snelle aanlevering van informatie en

wat dat voor EGM in het proces betekende.

Jans: ‘Wij hebben met name bij de start van de

bouw nadrukkelijk gestuurd op tijdige gege-

vensverstrekking. Als informatie niet op tijd

beschikbaar is, dan kunnen er op diverse

niveaus problemen ontstaan waardoor er ver-

traging optreedt omdat bijvoorbeeld de aan-

nemer of de installateur niet verder kan. Die

vertraging komt voor rekening van de

opdrachtgever. Deze situatie heeft zich bij het

JBZ niet voorgedaan. Sterker nog, ondanks

dat we een forse bezuiniging hebben moeten

doorvoeren, wordt het ziekenhuis twee maan-

den eerder opgeleverd. Dat is een unicum.’

Jans merkt op dat het nieuwe JBZ het resul-

taat is van onder meer keuzes te durven

maken. Een voorbeeld van wat dat in het ont-

wikkelingsproces voor het JBZ betekende,

noemt hij de informatiezuilen in de polikli-

niek. ‘Tot anderhalf jaar geleden was er nog

sprake van dat alle poliklinieken over een

balie zou gaan beschikken. Op basis van

voortschrijdend inzicht is besloten om af te

zien van een balie en te kiezen voor informa-

tiezuilen. Deze leveren namelijk de nodige

voordelen op voor de patiëntenlogistiek en

informatieverwerking. Voor ICT betekende

deze ontwikkeling de nodige extra werkdruk.

Toch is ervoor gekozen het zogenaamde

balieloze concept door te voeren. In plaats van

een baliemedewerkster worden de bezoekers

nu ontvangen door een gastvrouw of gastheer.

Dit laatste is belangrijk omdat met name

ouderen wellicht wat moeite kunnen hebben

met een informatiezuil.’

� PROJECTORGANISATIE

De opdrachten voor de uitvoering zijn na de

aanbesteding van de bestekken opgedragen

aan drie hoofdaannemers. Het betreft de

bouwkundige werken, de werktuigkundige

werken en de elektrotechnische werken.

Deze wijze van aanbesteden was indertijd min

of meer voorgeschreven door het voormalige

College Bouw. Tegenwoordige zien wij bij

ontwikkeling en bouw van ziekenhuizen

waarbij wij betrokken zijn uiteenlopende vor-

men van contracten. Zo adviseren en begelei-

den wij een ziekenhuis waarbij het ontwerp,

uitvoering en exploitatie in een vroeg stadium

is opgedragen aan een marktpartijen. Hier-

door zijn veel risico s verlegd naar de contrac-

ten. De keuze voor de contracteringsvorm is

afhankelijk van de wensen en eisen en de

unieke kenmerken van het project en de

opdrachtgever.

De projectorganisatie voor de nieuwbouw van

het Jeroen Bosch ziekenhuis kenmerkt zich

door een platte organisatie met korte commu-

nicatielijnen. Hierdoor zijn de voorwaarden

geschapen voor een uitstekende prijs kwaliteit

verhouding. De risico s voor de opdrachtge-

ver die een dergelijke projectorganisatie in

zich heeft zijn door een strakke aansturing

maar ook met name door inzet van de juiste

mensen nihil gebleken. Ook hier geldt weer:

mensen maken het project.

� TEAMGEVOEL

Zeker vermeldenswaard is het teamgevoel dat

er bestond bij alle bij het bouwproces betrok-

ken bedrijven, stelt Wilma Terwel. ‘Er is veel

energie gestoken in het proces. Bouwdirecteur

Wim Matser faciliteerde dit uitstekend. Regel-

matig waren er inhoudelijke werksessies,

maar ook andersoortige bijeenkomsten waar-

door de eilandgeest naar achteren werd ver-

drongen. De onderlinge verstandhouding was

goed en zakelijk. Iedereen kwam zijn verant-

woordelijkheden na’, aldus Terwel die besluit

met de opmerking dat het JBZ een ziekenhuis

is geworden wat laat zien dat optimalisering

van het bedrijfsproces uitstekend samengaat

met een uitermate patiëntvriendelijke huis-

vesting.’ �

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

28

Folkert Jans: ‘Het nieuwe JBZ is onder meer hetresultaat van keuzes te durven maken.’

Wilma Terwel. ‘Er is veel energie gestoken in hetproces.’

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

29

Het Jeroen Bosch Ziekenhuis heeft al ervaring

met Philips apparatuur voor patiëntbewa-

king. Tijdens het werken met de apparatuur is

geconstateerd dat ze 100 procent betrouwbaar

is. Het bewakingssysteem heeft ook bewezen

dat software binnen de afgenomen licenties

opgewaardeerd kan worden, zodat altijd met

de nieuwste techniek gewerkt kan worden.

Compatibiliteit met een nieuwe monitorlijn

voorkomt een snel verlies op een investering

en scheelt bij vervanging aanmerkelijk in de

kosten. In de aanbesteding van de bewakings-

apparatuur voor het nieuwe ziekenhuis bleek

dat vooral een belangrijk gegeven voor de sec-

toren die de cluster Medische Technologie

beheert en uiteraard ook voor de inkoopafde-

ling, zo verklaart Gert van Rheenen, specialist

in patiëntbewaking bij Philips Healthcare.

� EÉN TECHNOLOGIE, ÉÉN UNIFORM

BEELD

Waar vindt patiëntbewaking plaats in het

Jeroen Bosch Ziekenhuis? Uiteraard op inten-

sive care, maar ook op de spoedeisende hulp,

de hartbewaking, de stroke-unit, bij kinderge-

neeskunde en in de couveuse. ‘Het maakt

eigenlijk niet uit: overal waar bewaking via

een monitor noodzakelijk is, hebben we een

oplossing. Het datatransport verloopt via het

netwerk in het ziekenhuis, zo nodig ook wire-

less. Onze bewakingsoplossingen zijn flexibel

in te schalen naar elke afdeling. Zodra een

ambulance met een patiënt voor spoedeisen-

de hulp arriveert, wordt meteen bij opname

op de spoedeisende hulp alle bewakingsinfor-

matie opgeslagen, waarna deze onmiddellijk

op elke afdeling beschikbaar kan zijn (inte-

graal systeem is niet geïmplementeerd binnen

Jeroen Bosch Ziekenhuis). Door met één

technologie te werken, kunnen we voor het

ziekenhuis een standaard ontwikkelen die

past in de infrastructuur van de automatise-

ring en de medische netwerken. De gebruikers

bedienen via een gelijke interface op alle afde-

lingen de monitoren op dezelfde wijze. Dat is

een duidelijke ondersteuning voor de gebrui-

kers en helpt mee om fouten te voorkomen.’

� APPARATUUR MAG NOOIT UITVALLEN

De tijden dat zonder meer dozen vol appara-

tuur in het ziekenhuis werden binnengescho-

ven ligt al weer even achter ons. Een

Topklinisch Ziekenhuis als het JBZ verwacht

dat leveranciers meedenken in oplossingen. In

een nieuw ziekenhuis betekent dat een extra

uitdaging, omdat de leverancier vanaf het

begin een adviserende rol heeft bij de inrich-

ting van de meest wenselijke infrastructuur

voor informatie-overdracht. Er wordt ook

verwacht dat de leverancier meedenkt in het

opzetten van een technologische structuur die

maximale veiligheid voor de patiënt creëert.

‘We hebben het wel over apparatuur en

infrastructuur die 365 dagen per jaar, 24 uur

per dag moet functioneren,’ onderstreept Gert

van Rheenen. ‘Dat stelt hoge eisen aan de

inrichting van het netwerk, daarom praten we

uitgebreid met de afdelingen Medische

Technologie en Informatie & Communicatie

Veelzijdige patiëntbewaking met Philips

Gebruiksgemak en veiligheidstaan voorop

In het grootste deel van het nieuwe Jeroen BoschZiekenhuis wordt ook met apparatuur van Philips de

bewaking van patiënten uitgevoerd. Het is een flexibe-le bewakingsoplossing die per afdeling is in te scha-len. De apparatuur is daarbij grotendeels geïntegreerdmet de netwerkinfrastructuur van het ziekenhuis.Bovendien is een uitgebreide installatie voor telemetriereeds voorzien.

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

Flexibele bewaking die per afdeling is in te schalen

De bediening van bewakingsapparatuur is op alleafdelingen gelijk.

D O O R : P H I L I P S

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

Technologie. Je kunt je niet permitteren dat

de patiëntbewaking plat gaat. Uiteraard stel-

len wij dezelfde eisen aan de bedzijde appara-

tuur, sterker nog, het bewakingsplatform vol-

doet aan alle eisen die de strenge Amerikaanse

Food and Drug Administration (FDA) aan

medische toestellen stelt. Ze zijn dan ook nog

nooit uitgevallen.’

� MEEDENKEN IN DE WORKFLOW

Na de opstelling van het pakket van eisen voor

alle afdelingen met patiëntbewaking, heeft het

Jeroen Bosch Ziekenhuis een aantal leveran-

ciers geselecteerd. Dat leidde tot een proef-

plaatsing van Philips systemen op intensive

care, kindergeneeskunde en de hartbewaking.

‘Het scheelt dat wij de klant kennen, we kun-

nen vanaf het begin meedenken in de work-

flow teneinde de gebruikers maximaal te

ondersteunen in hun werk. Waarom moet

voor het maken van een ECG de apparatuur

op een karretje naar de patiënt worden gere-

den, terwijl het elektrocardiogram ook in het

bewakingssysteem kan worden gemaakt? Dat

vereist bij het bed van de patiënt een monitor

met diverse mogelijkheden. Het elektrocar-

diogram is te exporteren naar de centrale

bewakingspost en de ECG managementsyste-

men. Een ander voorbeeld van meedenken in

de workflow is de optie om via het bewakings-

systeem een oxycardiorespirogram in de neo-

natologie te maken. Met speciaal toegesneden

software geeft de combinatie van gegevens

over ademhaling, hartslag, zuurstofopname

informatie over mogelijke apneu of sepsis.

Door in oplossingen mee te denken, ontstaat

een partnership, een band met de gebruiker.

Die band wordt versterkt door een uitgebrei-

de instructie of training door applicatiespe-

cialisten van Philips. De instructie is erop

gericht de gebruiker volledig te ondersteunen

in de nieuwe manier van werken.’

� INNOVATIE MET TELEMETRIE

Op basis van de interne scores in het zieken-

huis blijkt de bewakingsapparatuur van

Philips eruit te springen en hoog gewaardeerd

te worden. ‘Vervolgens speelt ook de innovatie

een rol, want in het Jeroen Bosch Ziekenhuis

is nu de telemetrie in combinatie met een

monitor geïntroduceerd. Met deze kleine,

intelligente monitor kan zonder vaste verbin-

ding de patiënt worden bewaakt. Zodra de

patiënt wordt aangesloten, zijn direct alle

waarden zichtbaar op een monitor en tegelijk

worden alle data naar de centrale bewakings-

desk gestuurd. Deze kleine monitor heeft

dezelfde bedieningsfilosofie als de grotere

monitoren. Bij verbinding met een bedside

monitor bij de patiënt, wordt de weergave van

de parameters daaraan automatisch overge-

dragen. Met deze telemetrie zet het Jeroen

Bosch Ziekenhuis een stap naar nog grotere

patiëntveiligheid en nog meer gemak voor de

gebruiker.’

�

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

30

Een kleine, intelligente monitor zonder vaste verbinding toont alle parameters.

Emergin Systeem: veiligheid op zak

Vroeger werd de patiëntbewaking in de ziekenhuis-

kamers permanent op een centrale post op de afde-

ling gecontroleerd. Daar werd iedere wijziging in

waarden direct geconstateerd en er kon snel worden

ingegrepen. Ter ondersteuning van een flexibele

arbeidsinzet, hoeft nu niet meer één persoon conti-

nu de centrale schil te bemannen. Het Emergin

Systeem zorgt voor de koppeling tussen patiëntbe-

waking en de verpleegkundigen die taken op de

afdelingen hebben. Het systeem informeert de ver-

pleegkundigen over wijzigingen in de parameters

van patiënten in alle ruimtes. Het Jeroen Bosch

Ziekenhuis start met het Emergin Systeem op de

afdelingen Neonatologie en kindergeneeskunde.

Deze veiligheid op zak brengt rust op een afdeling.

Veiligheid op zak brengt rust op de afdeling.

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

31

Het gehele complex, ontworpen door EGM

Architecten, bestaat uit 10 verschillende

gebouwen, ieder met hun eigen indeling en

functionaliteit. Dat vertaalde zich dan ook in

de diversiteit aan plafondsoorten, waarbij in

alle soorten plafonds vele inbouwcomponen-

ten werden opgenomen, zoals o.a. verlichting-

en luchtbehandelingarmaturen. De indelin-

gen van de plafonds in combinatie met de

genoemde inbouwcomponenten is dan ook in

goed overleg met EGM tot stand gekomen. De

diverse merken aangebrachte systeempla-

fonds staan alfabetisch vermeld in het kader.

SRA zorgde eveneens voor de realisatie van ca.

5.300 m1 getimmerde koven. Sommige koven

als afscheiding tussen verschillende soorten

plafonds of als plafondaansluiting in trappen-

gaten, maar ook heel veel gangkoven waar

verlichting is ingebouwd. De koven werden

veelal prefab en compleet afgewerkt aange-

voerd, waardoor deze niet meer achteraf

geschilderd hoefden te worden.

De realisatie van zo'n groot project vereist een

goed team aan tekenaars, werkvoorbereiders,

uitvoerders en monteurs dat door SRA dan

ook speciaal voor dit project was samenge-

steld. Daarnaast vergde het uiteraard ook nog

veel werk voor projectleiding, (project)admi-

nistratie en magazijn.

Door de grote omvang van de te realiseren

plafonds was het ook een logistieke uitdaging;

alle transporten moesten in het strakke sche-

ma van de aannemer (Bouwcombinatie

Jeroen Bosch) passen en werden via een logis-

tieke procedure de diverse gebouwen binnen-

gebracht. Dat geschiedde dan per gebouw, per

verdieping, per bouwdeel en dan in verschil-

lende onderdelen per keer, dus er zijn zéér

veel aanvoermomenten geweest. Naast de

eigen mensen van SRA heeft met name

Modulus uit Oisterwijk een grote rol gespeeld

in dit logistieke proces.

De montagewerkzaamheden zijn uitgevoerd

in een onafgebroken periode van bijna 2 jaar,

van begin 2009 tot eind 2010. De bezettings-

graad bestond het grootste deel hiervan uit 25

tot 30 monteurs en 2 uitvoerders die perma-

nent op het werk aanwezig waren. Er waren

speciale ploegen voor het monteren van de

koven en weer andere die het raster ophingen

en de beplating aanbrachten. Ook voor de

buitenplafonds werden aparte ploegen inge-

zet. SRA had per gebouw hiervoor afspraken

gemaakt met verschillende montageploegen

om dit proces zo optimaal mogelijk te laten

verlopen.

Sinds de oprichting in 1966 heeft SRA op het

gebied van plafond- en wandsystemen een

brede expertise opgebouwd in systeemadvise-

ring, systeemontwerp en turn key systeemre-

alisatie. SRA's overtuigende professionaliteit

en betrouwbaarheid springen in de markten

voor zowel nieuwbouw- als renovatieprojec-

ten sterk in het oog, waardoor de onderne-

ming gaandeweg een substantieel marktaan-

deel heeft verworven. Tussen tal van grote

opdrachtgevers en SRA zijn in de loop der

jaren vaste samenwerkingsverbanden ge-

groeid. De SRA-organisatie telt momenteel 20

gespecialiseerde, vaste medewerkers en zo'n

60-100 personen die op projectbasis worden

ingezet voor montagewerkzaamheden.

Meer informatie:

SRA Systeem Realisatie Afbouw BV,

www.sra-afbouw.nl,

telefoon: 040-2925999.

�

SRA kwaliteitsplafonds:een zorg minder

SRA Systeem Realisatie Afbouw B.V. uit Eindhoven rea-liseerde in Den Bosch de circa 105.000 m2 systeempla-fonds van het nieuwe Jeroen Bosch Ziekenhuis.

SRA Systeem Realisatie Afbouw BV realiseerde in

het Jeroen Bosch Ziekenhuis de systeemplafonds in

samenwerking met onderstaande leveranciers:

D O O R : S R A S Y S T E E M R E A L I S A T I EA F B O U W B V

API

Cem Plaat

Ecophon

Eurocoustic

Gyproc

Heradesign

Hunter Douglas

Insulation Solutions

Modulus

OWA

Tectum

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

In april wordt het nieuwe Jeroen Bosch Ziekenhuis in gebruik geno-men. Voor Siemens, leverancier van de beeldvormende apparatuur,

betekent dit het afsluiten van een intensieve periode. ProjectmanagerSander Bosch van Siemens vertelt dat de uitdaging schuilt in het feitdat het om nieuwbouw gaat waarbij veel partijen betrokken zijn en dehoeveelheid apparatuur groot is. Daarnaast is er het korte tijdsbestekvoor realisatie en de nog komende verhuizing van apparatuur vanuit deoudbouw naar de nieuwe huisvesting. Uniek is het contract dat hetJeroen Bosch Ziekenhuis met Siemens heeft. Een partnership dat nietalleen voorziet in levering en installatie van apparatuur, maar ook inservice en onderhoud. Een gesprek met de betrokkenen.

voren. Dat geldt ook voor de cluster Beeldvormende tech-

nieken die verantwoordelijk is voor het kiezen van

Siemens Healthcare als leverancier van de apparatuur. Met

de ingebruikname van de nieuwbouw wil het Jeroen

Bosch Ziekenhuis één van de meest patiëntveilige en

patiëntgerichte ziekenhuizen zijn. Peter de Kubber, lid

RvB, over deze ambitie in relatie tot de cluster

Beeldvormende Technieken: ‘Kwaliteit én veiligheid staan

bovenaan de agenda. De mensen, het gebouw, de organi-

satie én de apparatuur moeten daarop zijn ingericht.’

Harm Geraedts, clustermanager Beeldvormende Tech-

nieken: ‘De prioriteit die kwaliteit en veiligheid binnen het

cluster Beeldvormende Technieken krijgt, blijkt al uit de

indeling: vanuit één bedieningsruimte kunnen laboranten

meerdere onderzoekskamers aansturen. Op die manier

kunnen we de verschillende patiëntenstromen goed en

snel verwerken. Dat geldt voor klinische en poliklinische

patiënten én spoedgevallen.’

Sander Bosch kan diverse voorbeelden noemen die hem

aanspreken in de manier waarop het Jeroen Bosch

Ziekenhuis kwaliteit nastreeft. Als bijzonder heeft hij erva-

ren hoe efficiënt het proces van levering en installatie is

verlopen dankzij een perfecte planning. ‘Meestal word je

Partnership Jeroen Bosch Ziekenhuisen Siemens Healthcare waarborg voor continuïteit en kwaliteit

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

32

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

D O O R : C O R V A N L I T S E N B U R G

Voor ingebruikname van apparatuurkrijgen de mensen een uitgebreide trai-ning.

� KWALITEIT

In alle gesprekken die de redactie van FMT gezondheids-

zorg voerde over de nieuwbouw van het Jeroen Bosch

Ziekenhuis komt het aspect kwaliteit nadrukkelijk naar

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

33

in nieuwbouwsituaties geconfronteerd met

processen die uitlopen. De planningen in het

Jeroen Bosch Ziekenhuis klopten voortdu-

rend. Wij zijn voor de oplevering van de bouw

gedurende de maanden september, oktober

en november al begonnen met het leveren van

de apparatuur. Na levering hebben we de

apparatuur geïnstalleerd en getest. Daarna

hebben we de losstaande componenten bij de

systemen geplaatst en alles goed ingepakt. In

januari hebben we de apparatuur definitief

geïnstalleerd en zijn de ruimten gezekerd.

Vanaf februari zijn we gestart met de applica-

ties. In nauw overleg met het ziekenhuis heb-

ben we dit traject in fases opgedeeld omdat

het te uitgebreid is om de informatie ineens

aan te bieden. Met de applicaties gaan we

door tot in mei. Door de perfecte planningen

liggen we exact op schema.’

� ANDERE OPLOSSING

Voor de apparatuur koos het Jeroen Bosch

Ziekenhuis voor een andere oplossing dan in

veel ziekenhuizen gebruikelijk is. Het zieken-

huis sloot met Siemens Healthcare een con-

tract op basis van functionaliteit voor een lan-

gere periode. Geraedts: ‘Veel ziekenhuizen

schaffen nieuwe apparatuur aan die weliswaar

op het moment van ingebruikname state-of-

the-art is, maar over een groot aantal functio-

naliteiten beschikt die op dat moment nauwe-

lijks gebruikt zullen worden. Wij hebben

samen met Siemens Healthcare onze behoef-

tes in kaart gebracht en daar is de apparatuur

op afgestemd.’ Sander Bosch: ‘Het Jeroen

Bosch Ziekenhuis heeft duidelijk voor ogen

welke doelstellingen ze hebben en wij hebben

op basis daarvan een combinatie state-of-the-

art en functionaliteit samengesteld. In het

contract is ook voorzien dat, op het moment

dat daar behoefte aan is, upgrades plaatsvin-

den of dat nieuwe apparatuur wordt geleverd.’

� TRAINEN

In het functionaliteitcontract is continue trai-

ning voor de medewerkers geregeld.

Geraedts: ‘Dat in combinatie met de Siemens

unieke single user interface én de tendens dat

apparatuur weer gemakkelijker te bedienen

wordt, maakt dat we veel efficiënter kunnen

werken. Daarnaast gaan we hier ook anderen

trainen. Dat deden we al wel ad hoc, maar dat

krijgt nu een structurelere opzet.’

Het functionaliteitcontract voorziet ook in

service en onderhoud.

Sander Bosch: ‘Bijzonder is dat permanent

een service delivery manager van ons aanwe-

zig is om on site direct op actuele situaties te

reageren. Op deze manier kunnen we sneller

op storingen reageren en pro-actief optreden.

Daarnaast kunnen we preventief onderhoud

efficiënter inplannen.’

� DE TOEKOMST

Onderhoud, training en een flexibel portfolio

aan apparatuur in één raamcontract is vol-

gens bestuurder Peter de Kubber een con-

tractvorm die de toekomst heeft. ‘Samen-

werking op langere termijn heeft immers voor

beide partijen voordelen: natuurlijk is er de

zekerheid voor de leverancier, maar óók bij

ons als ziekenhuis is de continuïteit meer

gewaarborgd.’ Sander Bosch: We werken echt

samen als partners en voor de toekomst hou-

den we samen in het oog of de apparatuur aan

blijft sluiten bij de behoeftes. Zo blijft het

Jeroen Bosch Ziekenhuis de komende jaren

voorop lopen en wordt kwaliteit gegaran-

deerd.

�

De MRI, speciaal geschikt voor patiënten die claustrofobisch zijn, wordt ingehesen.

Het contract geldt voor radiologieapparatuur zoals

CT’s, MRI’s, apparatuur voor mammografie en inter-

ventie-radiologie. Voor Nucleaire Geneeskunde

betreft het een PET-CT, een SPECT-CT en een dubbel-

kops gammacamera. In de nieuwbouw komt ook een

MRI-systeem met een kortere tunnel en een grotere

diameter (70 cm) die speciaal geschikt is voor

patiënten die claustrofobisch zijn. Op de foto wordt

deze MRI ingehesen.

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I SF

MT

-G

EZ

ON

DH

EID

SZ

OR

G

Gekozen is voor een scheiding tussen de

bezoekers- en patiëntenstromen en het inter-

ne transport. Egemin Automation heeft

Automatisch Geleide Voertuigen (AGV’s)

voor het Jeroen Bosch Ziekenhuis ontwikkeld,

die zich bewegen via de voorhanden zijnde

gangen en goederenliften. Deze zogenoemde

AGV’s transporteren onder andere maaltij-

den, linnen, afval en goederen tussen de

opzetpunten (centrale keuken en overslagma-

gazijn) en afzetpunten bij de afdelingen.

� GEBRUIK VAN BESTAANDE CONTAINERS

Uniek aan het concept van Egemin is dat de

zogenoemde AGV’s de bestaande transport-

containers automatisch kunnen opnemen en

afleveren zonder dat deze dienden te worden

aangepast of omgebouwd, hetgeen voor het

JBZ een interessante kostenbesparing bete-

kende. In het JBZ is sprake van meer dan

1.000 containers die niet hoefden te worden

aangepast.

Het personeel kan allerlei soorten containers

(voedsel, afval, schoon en vuil linnen, etc.)

klaarzetten op een afhaallocatie in de buurt

van de werkplek. Door middel van een barco-

de, die in een houdertje wordt geschoven,

wordt een bestemming meegegeven. Op elke

afhaal- en afzetlocatie staat een sensor die

bewaakt of er een container is afgeleverd door

het personeel. Als die een container detec-

teert, dan geeft die een opdracht aan de

E’tricc® software (Egemin Transport Intelli-

gent Control Center). Deze geeft de opdracht

door aan de E’gv® (Egemin Guided Vehicle)

die het snelst de container kan ophalen. De

E’gv® scant dan de barcode waardoor de eind-

bestemming vast komt te liggen.

� LASERNAVIGATIE

Gunter van Deun Product Manager E’gv®

vertelt dat de AGV’s in het systeem worden

geleid door middel van lasernavigatie.

‘Egemin Automation heeft de keuze uit aller-

lei soorten navigatiemethodes omdat de ont-

wikkeling en instandhouding van onze navi-

gatiesoftware E’nsor® volledig in eigen huis

gebeurt. Voor het JBZ was lasernavigatie de

meest aangewezen manier. De voertuigen

gebruiken in het gebouw aangebrachte reflec-

toren om hun positie exact te bepalen. Dit

gebeurt met een zeer grote nauwkeurigheid

van enkele millimeters zodat het voertuig

altijd exact daar rijdt waar het verwacht

wordt.

Het bovenliggende systeem E’tricc® is de taxi-

Egemin Automation automatiseertinterne logistiek voor Jeroen Bosch Ziekenhuis

Zowel in ontwerp als bouwuitvoering zijn heel wat vernieuwingen doorgevoerd in hetJeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ). Zo behoort het nieuwe ziekenhuis door onder meer

toepassing van warmte-koude opslag in de bodem en een geavanceerd gebouwbeheerssys-teem tot één van de energiezuinigste gebouwen in zijn soort. Het JBZ heeft de vernieuwin-gen ook doorgetrokken in zijn keuze voor een interne logistieke oplossing.

34

D O O R : C O R V A N L I T S E N B U R G

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

centrale voor onze E’gv®’s. E’tricc® genereert,

optimaliseert en beheert alle opdrachten. Met

behulp van verschillende touchpanels strate-

gisch verspreid over het hele ziekenhuis kan

het personeel een overzicht krijgen welke

voertuigen, ook wel carriers genoemd, naar

hen onderweg zijn en wanneer ze verwacht

worden. Bij aankomst van een container in

een bepaalde afdeling, wordt het personeel op

de hoogte gebracht middels een melding op

hun telefoontoestel.’

� VEILIG TRANSPORT

De AGV’s bevoorraden de verschillende ver-

diepingen in het ziekenhuis door gebruik te

maken van goederenliften waar automatisch

wordt in- en uitgereden. Het systeem is voor-

zien van alle nodige veiligheidsvoorzieningen

om de interactie met de omgeving en perso-

neel in alle veiligheid te laten verlopen. Van

Deun hierover: ‘Onze E’gv®’s volgen sowieso

de Machinerichtlijn en de geldende Europese

veiligheidsnormen die ook buiten een zieken-

huisapplicatie in onze industriële applicaties

worden toegepast. Bijkomend voor deze

applicatie is een spraaksynthesizer ingebouwd

die waarschuwt wat er gaat gebeuren. Bijvoor-

beeld “Opgelet, de E’gv® rijdt nu in de lift”.

‘Het preventief en correctief onderhoud is

tegelijkertijd met het hoofdcontract opge-

steld. Op reguliere dagen kan op rustige tijd-

stippen gemakkelijk een voertuig even uit

dienst worden genomen voor een preventieve

onderhoudsbeurt. Om de beschikbaarheid in

het ziekenhuis te garanderen maakt het JBZ

gebruik van onze 24/7 hotline voor on-site en

remote ondersteuning. Op dit moment rijden

er 13 voertuigen in het JBZ. Zonder grote aan-

passingen kan het systeem worden uitgebreid’,

aldus Gunter van Deun.

�

35

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

Logistiek en infrastructuur zijn in een heden-

daags ziekenhuis bijzonder elementaire facto-

ren. Zeker wanneer het levensbedreigende

situaties betreft, is het van eminent belang dat

materiaal en medische producten op snelle en

efficiënte wijze worden getransporteerd. Bij

het ontwerp van het nieuwe ziekenhuis is daar

dan ook terdege rekening mee gehouden.

Swisslog Healthcare bleek hiervoor de juiste

oplossing te bieden.

� REALTIME SIMULATIE

Het nieuwe Jeroen Bosch Ziekenhuis is met

haar 750 bedden het grootste algemene zie-

kenhuis in Nederland. Deze grootte, in com-

binatie met de geografische opzet van de

gebouwen, zorgt intern voor een ongekend

aantal logistieke bewegingen die rechtstreeks

te maken hebben met de patiënt. Het buis-

postsysteem is maar liefst zes kilometer lang

en telt zeventig stations en twee zogenoemde

transfer units. In de situatie van het Jeroen

Bosch Ziekenhuis hebben wij op basis van

onze ervaringen bij vergelijkbare projecten

(in dezelfde periode realiseerde Swisslog ook

grote buispostsystemen voor het UMC St.

Radboud in Nijmegen en het Erasmus MC en

het nieuwe Maasstad ziekenhuis in Rotter-

dam) en de bouwkundige tekeningen vooraf-

gaande aan onze offerte een realtime simula-

tie gemaakt. Een dergelijke simulatie verschaft

ons de noodzakelijke informatie over de uit-

eindelijke capaciteit (het aantal patroonbewe-

gingen tijdens de spitstijden) van het systeem.

‘Het is zonder twijfel een belangrijke meer-

waarde voor een klant dat wij vooraf een real-

time simulatie kunnen overleggen waarmee

we laten zien wat er op basis van de door de

klant gepresenteerde layout in de praktijk gaat

plaatsvinden en of dat ook daadwerkelijk de

gewenste situatie is.’

‘Net als op autosnelwegen wordt bij de aanleg

van een buispostsysteem rekening gehouden

met spitstijden. Binnen het systeem in het

Jeroen Bosch Ziekenhuis zullen dagelijks zo’n

1.500 patronen onderweg zijn. De spitstijden

zijn ’s ochtends tussen negen en elf en ’s mid-

dags tussen twee en vier uur.

Om de veiligheid te vergroten en de kans op

fouten te verkleinen is het systeem opgesplitst

in drie lijnen: een voor medicijnen, een voor

cytostatica en een als lablijn.’

‘Voor de meer volumineuze materialen die

niet in de patronen van het buispostsysteem

passen hebben we een bakkentransportsys-

teem geplaatst. Dit systeem telt 7 stations en

12 wagens en zorgt voor het transport van

goederen tussen diverse locaties over rails.

Aan de wagens zijn containers bevestigd

waarmee een grote variëteit aan goederen

geruisloos en efficiënt kunnen worden gedis-

tribueerd en getransporteerd. Door de contai-

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

36

Swisslog realiseertgeavanceerd buispost-systeem voor JeroenBosch Ziekenhuis

Swisslog tekende voor de realisatie van het buispost-systeem in het nieuwe Jeroen Bosch Ziekenhuis.

Voor medische goederen met een groter volume werdtevens een bakkentransportsysteem geïnstalleerd. Meteen investeringsbedrag van circa een miljoen euro is heteen van de grotere opdrachten uit de zorgsector voordeze Swisslog HCS (Health Care Solutions) vestiging inApeldoorn. FMT sprak met directeur Dick Eimers overde achtergronden.

D O O R : C O R V A N L I T S E N B U R G

Om de veiligheid te vergroten en de kans op foutente verkleinen is het buispostsysteem opgesplitst indrie lijnen: een voor medicijnen, een voor cytostati-ca en een als lablijn.

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

37

ners ‘draaibaar’ te maken blijft de inhoud

altijd horizontaal. De totale lengte van dit sys-

teem is circa 400 meter.’

� SNEL EN BETROUWBAAR

‘Uiteraard moet een logistiek systeem in een

ziekenhuis snel en betrouwbaar zijn zodat

ook gevoelige producten probleemloos en

zonder risico op beschadiging kunnen wor-

den vervoerd. In principe vraagt een zieken-

huis niet om een buispost- of bakkentrans-

portsysteem, maar om een oplossing voor

haar interne veelal spoedeisende transport.

Tot enkele jaren geleden kende men Ergotrans

(zoals de firma voor haar toetreding tot de

Swisslog organisatie in 2008 heette) vooral als

een aanbieder van buispostsystemen. Swisslog

HCS Nederland profileert zich als een totaal-

oplosser voor logistieke systemen. Naast de

genoemde logistieke systemen leveren we bij-

voorbeeld ook Automatisch Geleide Voertuig

systemen (de zogenoemde AGV’s) welke spe-

ciaal ontwikkeld zijn voor toepassing in zie-

kenhuizen. Als eerste in Nederland maakt het

nieuwe Orbis Medical Park in Sittard hier

gebruik van. Wij denken niet meer in termen

van een product, maar we analyseren het

logistieke probleem en adviseren de in onze

ogen beste oplossing.’

� ACCENT OP GEZONDHEIDSZORG

‘Dit is het derde jaar dat wij deel uit maken

van Swisslog en dat we ons nog nadrukkelij-

ker dan voorheen richten op de zorgsector.

Swisslog’s Healthcare Solutions divisie is

wereldleider in logistieke automatisering

voornamelijk voor de gezondheidszorg.

Swisslog heeft wereldwijd in meer dan 2000

ziekenhuizen materiaal transportsystemen en

apotheek automatiseringsystemen geïnstal-

leerd.

� GEROBOTISEERDE APOTHEEK

Als grote, internationale entrepreneur streven

we voortdurend naar innovatie. Een goed

voorbeeld hiervan is de gerobotiseerde apo-

theek voor ‘in huis’ patiënten PillPick waar-

mee de medicijnverstrekking vanaf het

moment van voorschrijven door de arts tot

het toedienen bij de patiënt wordt geautoma-

tiseerd. In Nederland maakt het Atrium

Medisch Centrum in Heerlen hiervan als eer-

ste ziekenhuis in de Benelux gebruik. De

PillPick is door dit ziekenhuis aangeschaft ter

bevordering van de patiëntveiligheid. Door de

komst van het apparaat zullen er bij het ver-

strekken van medicijnen beduidend minder

fouten worden gemaakt. Medicijnen worden

door dit systeem twee keer daags op maat aan

diverse verpleegafdelingen aangeboden.

Om het systeem te kunnen inzetten is het

noodzakelijk dat de medicijnverstrekking is

gedigitaliseerd. PillPick wordt inmiddels

wereldwijd in zo’n 50 ziekenhuizen toegepast,

waarvan 16 in Europa. In het Jeroen Bosch

Ziekenhuis is het (nog) niet geplaatst, maar

het is redelijk eenvoudig om in bestaande

situaties PillPick te implementeren. Wij heb-

ben hoge verwachtingen van het systeem in

Nederland, met name omdat er voor zieken-

huizen een wettelijke verplichting gaat komen

die voor meer openheid en transparantie met

betrekking tot medicatieverstrekking moet

leiden’, aldus Dick Eimers die besluit met de

opmerking dat PillPick illustreert dat logistie-

ke systemen niet alleen transport- en distribu-

tieoplossingen bieden, maar ook essentieel

zijn voor de patiëntveiligheid.’

�

Door de draaibaar opgehangen containers blijft deinhoud altijd horizontaal.

Een ziekenhuis vraagt niet omeen systeem, maar om eenoplossing voor haar interne

veelal spoedeisende transport

Medicatieveiligheid door PillPick

Door toepassing van de PillPick wordt de medicatie-

veiligheid aanzienlijk verbeterd. De “allesrobot”

staat in direct contact met het ziekenhuisinforma-

tiesysteem/ elektronisch patiëntendossier (ZIS/EPD).

Door het scannen van het polsbandje (met barcode)

van de patiënt kan de verpleging controleren of de

medicatie die men toedient de juiste zijn en ook bij

betreffende patiënt horen. Veranderingen in medica-

tie worden door de komst van de robot bovendien

sneller verwerkt. Aangezien artsen wijzigingen in

medicatie digitaal invoeren, pikt de robot veranderin-

gen onmiddellijk op. Dit betekent onder andere min-

der verspilling van medicijnen. De PillPick wordt door

de apotheek medewerk(st)ers niet gezien als nieuwe

collega die hen werk uit handen neemt, maar de apo-

theekmedewerkers krijgen door de PillPick juist meer

tijd om zich bezig te houden met meer patiëntgerich-

te zaken (bijvoorbeeld het geven van voorlichting

over medicijnen).

In de Verenigde Staten wordt PillPick genoemd in het

kader van het zogenoemde ‘Chasing Zero’ actiepro-

gramma dat streeft naar het uitsluiten van fouten

door toediening van medicijnen. Het actieprogramma

heeft (inter)nationale bekendheid gekregen door

onder meer de inzet van acteur Dennis Quaid die zijn

pasgeboren tweeling bijna verloor door foutieve

medicatie in het Cedars-Sinai Ziekenhuis in Los

Angeles; een ziekenhuis dat bekend staat als een van

de beste ziekenhuizen van de Verenigde Staten.

Door toepassing van PillPick wordt de medicatie-veiligheid aanzienlijk verbeterd.

Lensen Projectinrichters biedt u verrassende aan de praktijk getoetste oplossingen, waarin de mens altijd centraal staat.

De mens moet zich thuis voelen en volledig opgaan in zijn of haar omgeving. Laat u omringen door de jarenlange expertise van

Lensen Projectinrichters en ervaar onze resultaatgerichte werkwijze. Wij beginnen met goed luisteren en stemmen daarna

uw project volledig af op de wensen, met smaak uitgevoerd en volledig aangepast aan de eisen van de gezondheidszorg.

T +31(0)88 599 05 99

Elke omgevingzijn eigen beleving

FM

T-

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

39

Bij patiënten met een delier treden vaker

complicaties op, is de ziekenhuisopname lan-

ger en de sterfte hoger. De positieve invloed

van dynamisch licht op het welzijn van men-

sen is op scholen en in verpleeghuizen eerder

al aangetoond.

Het onderzoek start in april 2011 wanneer het

Jeroen Bosch Ziekenhuis verhuist. Op de

nieuwe afdeling worden alle patiëntenkamers

voorzien van dynamisch licht. In het onder-

zoek wordt gewerkt met een controlegroep.

Het onderzoek duurt ongeveer 15 maanden.

Na zes maanden vindt een eerste evaluatie

plaats.

� WINST VOOR PATIËNTEN

Internist-intensivist Peter de Jager: “Acute ver-

wardheid komt veel voor op IC’s en berokkent

patiënten schade. Wij blijven zoeken naar

manieren om de kwaliteit van de zorg voor

patiënten op onze IC naar een hoger plan te

tillen. Daarbij kijken we niet alleen naar het

medisch inhoudelijke maar ook naar omge-

vingsfactoren zoals geluid en licht. We onder-

zoeken of dynamisch licht daadwerkelijk een

bijdrage levert aan de vermindering van delier

door een verbetering van het dag-/nachtrit-

me. Dat zou geweldige winst zijn voor de IC-

zorg in Nederland.”

We zien dat we als Philips niet enkel onze

expertise op het vlak van medische technolo-

gie kunnen inzetten om zorgverleners en

patiënten te ondersteunen. We willen weten of

ook licht van invloed is op de kwaliteit van

zorg. Daarom gaan wij samen met het Jeroen

Bosch Ziekenhuis onderzoeken of aangepaste

verlichting het welzijn verhoogt bij delier-

patiënten in de Intensive Care,” zegt Frank

van der Vloed, General Manager Lighting

Benelux.

� WAT IS DELIER

Een delier is een stoornis van het bewustzijn

die in korte tijd kan optreden en een verande-

ring in het denken met zich meebrengt.

Patiënten hebben echter ook heldere momen-

ten. Vaak raken patiënten ernstig in de war,

weten niet meer waar ze zijn, kunnen niet

meer logisch denken of zich concentreren en

praten onsamenhangend (of zeggen helemaal

niets meer). Meestal werkt het kortetermijn-

geheugen niet goed, maar het langetermijnge-

heugen nog wel. Mensen met een delier kun-

nen ook dingen zien en beleven die niet echt

zijn (hallucinaties en wanen). Dit kan leiden

tot agressief, weerspannig en onhandelbaar

gedrag, maar ook totale apathie. Het slaap-

waakritme is verstoord en dikwijls helemaal

omgedraaid.

� WAT IS DYNAMISCH LICHT

Dynamisch licht is kunstmatig licht waarmee

de gunstige effecten van dagverlichting naar

binnen worden gebracht. De binnenverlich-

ting verandert gedurende de dag mee met de

kleur en warmte van het licht buiten. Het

heeft op het midden van de dag een hogere

lichtsterkte, zoals dat bij natuurlijk daglicht

ook het geval is. Het werpt geen schaduwen en

kan per kamer worden gereguleerd. Doordat

dynamische verlichting de natuurlijke licht-

patronen van het dag- en nachtritme volgt,

wordt de biologische klok ondersteund en

voelen mensen zich doorgaans beter. De bio-

logische klok is van groot belang voor het

menselijk welzijn. Hij regelt onder meer wan-

neer mensen moe worden, honger krijgen en

heeft invloed op de lichaamstemperatuur en

lichamelijke en psychische gesteldheid. Met

dit nieuwe onderzoek wordt gekeken of ook

patiënten die soms noodgedwongen langere

tijd in een zeer onnatuurlijke omgeving moe-

ten verblijven, baat hebben bij de positieve

effecten van dynamische licht en het behoud

van een regelmatig 24-uurs ritme.

� EERDER ONDERZOEK NAAR EFFECTEN

DYNAMISCH LICHT

Philips heeft eerder dit jaar de resultaten

gepresenteerd van een onderzoek naar het

effect van dynamisch licht op de prestaties

van kinderen. Het onderzoek is uitgevoerd in

samenwerking met de Universitätsklinik

Hamburg. Het resultaat: zowel aandacht als

concentratie, alsook de (ongewenste hyper-)

activiteit van leerlingen kunnen door gericht

gebruik van het juiste licht positief en signifi-

cant worden beïnvloed. Eerder onderzoek dat

is uitgevoerd door Het Nederlands Instituut

voor Neurowetenschappen (NIN) laat zien

dat betere verlichting in verpleeghuizen niet

alleen van belang is voor de bewoners, maar

ook de zorg vergemakkelijkt. Extra licht remt

depressiviteit bij bewoners en stimuleert de

geheugenfunctie en het oriëntatievermogen.

Een ander positief effect van goed licht over-

dag is vermindering van nachtelijke onrust bij

dementerende ouderen.

� SAMENWERKING JEROEN BOSCH

ZIEKENHUIS EN PHILIPS

Philips en het Jeroen Bosch Ziekenhuis wer-

ken ook op andere vlakken samen om de kwa-

liteit van patiëntenzorg te verbeteren. Philips

levert voor de nieuwbouw ondermeer pa-

tiëntbewakingssystemen voor alle kritische

afdelingen.

De toepassing van het dynamisch licht op de

Intensive Care wordt mede mogelijk gemaakt

door de Health to Business Community

(H2B) van het Jeroen Bosch Ziekenhuis. Dit is

een platform waarin bedrijfsleven en gezond-

heidszorg elkaar ontmoeten en waar kennis-

uitwisseling wordt gestimuleerd.

�

JBZ en Philips werken aan gezamenlijk onderzoek

Positieve invloed vandynamisch licht op ernstigverwarde patiënten

Het Jeroen Bosch Ziekenhuis gaat samen metPhilips het effect van dynamisch licht op delier

(ernstige verwardheid) onderzoeken. Het onderzoekwordt uitgevoerd op de nieuwe Intensive Care van hetJeroen Bosch Ziekenhuis. Delier is een veelvoorkomen-de aandoening op de IC.

J E R O E N B O S C H Z I E K E N H U I S

D O O R : D E R E D A C T I E