Этүгэн дээд сургууль

Лекц №5

Сэдэв. Хүний экосистем

Бэлтгэсэн: Б. Балдан – Осор

Оршил

• Хүн нь биологийн зүйлүүдийн нэгэн адил амьд ба амьгүй байгальтай байнга харилцан холбоотойгоор оршдог.

• Хүний экологийг байгалийн сонгодог экологиос салгаж ойлгоход тун хэцүү ойлголт юм.

• Хүн байгалиас салангид хэзээ ч оршдоггүй юм.

• Хүн хүрээлэн буй орчинд асар их сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа бөгөөд энэ нь улам даамжирсаар байгаа билээ

Хүний экосистемийн онцлог

• Хүний экосистем хүний өөрийнх нь үйл ажиллагаар бий болдог.

• Хүний ямар нэгэн үйл ажиллагаа нь тодорхой зорилготой байдаг байна.

• Биологийн бүх зүйлүүдээс зөвхөн хүн ухамсарт зорилго тавьж хүрээлэн буй орчинтойгоо харилцах олон янзын чадвартай байдаг

• Өөрийн хүсэл зорилгодоо тулгуурлан зохиомол экосистем бий болгож чаддаг ба байгалийн экосистемүүдийг өөрчлөнө.

• Гэвч байгалийн хуулиудыг өөрчилж чадахгүй.

Хотын экологи• Хүн төрөлхтөн өөрийн гэсэн амьдрах орчинг

бүрдүүлдэг. Энэ нь хот буюу хүн амын төвлөрлийг бий болгодог.

• Хотын экологийн гол асуудал бол хот төлөвлөлт бөгөөд үүнээс шалтгаалж……….

• Хот төлөвлөлтөөс шалтгаалан хүн амын эрүүл мэндээс эхлээд эдийн засгийн маш олон асуудал үүсдэг байна.

• Бага хэмжээний газар нутагт их хэмжээний хүн төвлөрөн суухдаа байгалийн хатуу дүрмийг сахиж мөрдөх ба байгаль хамгаалах иж бүрэн арга хэмжээ авах шаардлагатай юм.

Хотуудыг түүхэн хөгжилөөр нь

1. Нэн эртний хот ( МЭӨ 4-3р зуун)

2. Эртний хот ( МЭӨ 3-р зуунаас МЭ 5р зуун )

3. Дундад зууны үеийн хот ( 9-10-р зуун )

4. Сэргэн мандалтын үеийн хот ( 15-17-р зуун)

5. Аж үйлдвэрийн анхны капиталист хот (18-19р зуун)

6. Аж үйлдвэрийн 2 дахь капиталист хот (20-р зууны 60н он хүртэл)

7. Орчин үеийн хот (Urban city)

1950-иад он

Орчин үед

Хотын хүн амын өсөлт

ОН Дэлхийн хүн амын тоо (тэрбум)

Хотын хүн амын эзлэх

хувь

1960 3.019 34.2%

1985 4.853 41.0%

2009 6,845 50,6%

2025 8.467 60.1%

Хот гэж юу вэ?

Орон оронд өөр өөрөөр тодорхойлсон байдаг• Японд “300.000 аас дээш хүн амтай

төвлөрөлийг хот гэдэгт ойлголтод оруулдаг”

• Орост 5000 – 12000 хүн амтай багаад 75% нь үйлдвэрийн газарт ажилладаг байвал хотод оруулж тооцдог байна.

• Бусад орнууд өөр үзүүлэлт хэрэглэдэг байна.

Шинжлэх ухааны бүтээлүүдэд

• Он удаан хугацаанд оршсон барилга байгууламжтай, тодорхой хэмжээний талбайтай, хүн ам нь тодорхой үйл ажиллагаа явуулдаг төвлөрсөн хэсгийг хот гэнэ. (Квин Карпентер)

• Дэлхийн гадаргын тодорхой хэсгийг эзлэн хамтран хоршин амьдарч буй хүмүүс болон том үйлдвэр, барилга байгууламж бүгдийг багтаасан нэгдмэл цогцыг хот гэнэ.

Хотын бүс

• Хотын түүхэн цөм • Хотын төв бүс• Хотын гадаад бүс• Хот орчмын бүс

Дэлхийн хотын хүн амын өсөлт

• 1800 он хүртэл 1 сая хүн амтай хот нэг ч байгаагүй.

• 1970 он гэхэд 1сая хүн амтай хот 130 гаруй болсон байна.

• 1985 онд ийм хот 270 байсан • 2000 онд 400 гаруй хоттой болсон байна. • Өнөө үед 10 сая хүн амтай хот нэлээд олон болсон

байна. (Мехико, Каир, Карачи, Манила, Шанхай, Нью-Йорк, Токио, Москва, Лондон гэх мэт)

Хотын хүн амын өвчлөл

• Хотжилттой уялдан хотын өвчин ба мэргэжлээс шалтгаалах өвчин гэж шинэ өвчлөл хүн амын дунд өргөн тархсан байна. Зарим өвчлөлөөс дурдвал– Үйлдвэрийн химийн бодисын нөлөө –Шуугианы өвчин– Зүрх – судасны өвчин – Амьсгалын замын хэлбэртэй шинэ төрлийн

хорт хавдрын өвчлөл– Харшил хэлбэрийн өвчлөл– Тоосжилтоос үүсэх өвчлөл гэх мэт

Үйлдвэрийн химийн бодисын нөлөө

• Химийн бодисууд хүний биед цочмог ба архаг хордлогыг үүсгэх ба тэдгээрийн хор уршиг хожуу илэрдэг байна.

• Химийн бодис тодорхой эд эрхтэнд сонгон үйлчилж гэмтээдэг.

Шуугианы өвчлөл

• Хүн нь 16-20000 Гц давтамжтай дууны долгион хүлээн авдаг байна.

• Хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй дуу чимээнээс болж хүн сонсох чадвараа алдаж байдаг.

• Чихэнд өөрчлөлт оруулах, дүлийрэх, хэнгэрэг цоорч чихнээс цус гарах зэрэг өөрчлөлт орж болно.

• Байнга мэдрэлд нөлөөлж ядараах нь энгийн үзэгдэл болсон байдаг.

Хот доторх хог, хаягдал

Хотын зам тээврийн экологи

Хотын зам тээврийн экологи

• Улаанбаатар хотод 120 000 машин байна гэсэн хэвлэлийн тоо байна.

• Улаанбаатар хот 50 000 орчим машин явах ёстой гэсэн тооцоо байдаг байна.

• Иракын дайны үед жилд 20-25 Америк цэрэг үрэгдэж байсан бол

• Монголд авто замын ослоор жилд 1000 орчим хүн бэртэж гэмтэн нас барж байна.

Улаанбаатар хотын цэвэр усны асуудал

Улаанбаатар хотын цэвэр усны асуудал

• Гэр хорооллын айлуудын нэг хүн өдөрт дунджаар 4,7 литр ус хэрэглэдэг.

• Орон сууцны айлууд өдөрт дунджаар 247 литр ус хэрэглэдэг гэсэн тоо бий.

• Гэхдээ энэ нь усыг тоолууржуулахаас өмнө Орон сууцны айлууд 400 гаран литр ус хэрэглэдэг байсан гэсэн тооцоо байдаг.

• Дэлхий дээрх усны нөөц багасаагүй бөгөөд харин цэвэр усны нөөц багасч байна.

• Улаанбаатар хот 2025 онд цэвэр усны нөөцгүй болно гэсэн судалгаа байдаг.

Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол

Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол

Гэмт хэрэг

• 2009 онд Улаанбаатарт 79515 гэмт хэргийн шинжтэй гомдол гарсан байна.

• Дээрхээс гэмт хэрэгт тооцож 20373 хэргийг шийдсэн байна.

• Үлдсэн гомдол яасан бэ? • Гэмт хэрэг гарах үндсэн нөхцөлүүд – Ядуурал ихэнх хувийг эзэлнэ. – Удмын синдром, гаж донгийн, санамсаргүй

үйлдэл гэмт хэрэг багахан хувийг эзэлдэг байна.

•Анхаарал тавьсан та бүхэнд баярлалаа