प कार म हलाको डिजटल सुर ा उ वल आचाय

से टर फर म डया रसच - नेपाल

य तो भयो भने... १ तँपाईको सबै इमेल कसैले प न पायो२ तँपाईलाई सोसल म डयामा नानाभाँती ले थाले भने३ तँपाईको क युटर / मोबाइल हर ले खोत न था यो४ तँपाईले कुन कुन साइट हेनु भयो वा कुन कुन भ डयो हेनुभयो वा फेसबुकमा कसको ोफाइल हेनुभयो कसैले सूची पायो५ तँपाई कहाँ कहाँ जानुहु छ र को कोसँग भे नुहु छ कसैले थाहा पाइर यो

डिजटल सुर ा: यापटप र मोबाइल ज ता इले ो नक उपकरण, यसमा रहेका डटेाह र इ टरनेटमाफत हुने स चार स देशको सुर ा

समाचार शीषकह १

समाचार शीषकह २

केह घटनाह

A woman's opinion is the mini-skirt of the Internet.

Laurie Penny, contributing editor, The New Statesman

यी श द सु नुभएको छ ? Phishing Keylogger GPSEncryption IMEI / IMSI Two-Step Authentication Browser History Doxxing Virus Online Harassment

प कारका ला ग डिजटल सुर ा कन ?प कारले आफू, आ नो ोत र डटेाको सुर ा गनुपछ ।

प कार आफैप कारको भौ तक र अ य सबै

कारको सुर ा संसारभरमै एउटा ठूलो चुनौती हो ।

सूचना ोतप का रताका ला ग सूचना ोत र ोतको गोप नयता र सुर ा

मह वपूण हु छ ।

सूचना / डटेाप कारका ला ग समाचार ब न स ने सूचना, डकुमे ट र डटेा मू यवान हु छन ।

यापटपमोबाइलपेन ाइभ

सोसल म डयाइमेल

धेरै डटेाका साथसाथै मेटाडटेा रहेको हु छ ।

सिजलै चोन, याक गन वा बगान स क छ ।

तँपाईका बारेमा सूचना चाहनेका ला ग सिजलो मा यम हु छ ।

कुरो टेि नकल छ तर हामी स न स छौकनभने प कार हामी...

संवेदनशील समाचार र सूचना लएर बसेका हु छौ

आव यक पदा ‘ व ’को सहयोग लन स छौ

सधै कुनै न कुनै कारको खतरामा हु छौ

िज मेवार बोध गछ

ज तोसुकै ज टल कुरो स न/बु न स ने पेशामा छौ

हामी प कार

सुर ा सू १क युटर / यापटपलाई

भाइरसबाट सुर त रा ुहोस ्।

एि टभाइरस स टवेयर रा ुहोस

Avast, AVG, BitDefender, Avira

नय मत अपडटे गनुहोस ्।

नय मत यान गनुहोस ्।

सुर ा सू २इमेल र सोसल म डया अकाउ ट सुर त

रा ुहोस ्।

रा ो पासवड छा नुहोस ्।

2-Step Authentication

पासवड कसैलाई प न न दनुहोस ्।

नरा ो पासवड

Nepal123

रा ो पासवड

● स झन सिजलो तर Guess गन गाह ।

● योग गन सिजलो ।● यि तगत कुरा

नजो डएको ।● कसैलाई नभनेको ।

● ठूलासाना अ र, अंक र स बोल मलाएको ● उदाहरण:●mjbm2035_pgTT_12.45 = म ज मेको भा म हना २०३५ सू त गहृ थापा थल १२.४५ mgkp6_Kale = मेरो घरमा कुकुर पालेकोछ काले

सुर ा सू ३इमेलमा link र

attachment खो न सावधान हुनुस ्।

नखोले हु छ भने नखो नुस ्।

लोभ नगनुस ।

खो नै परे सुर त खो नुहोस ्।

सावधान !

इमेल ठेगाना वा link वा attachment सबै झुि कने ग र बनाउन स क छ ।o र 0 वा l र 1 उ तै दे ख छन । .org वा .com वा .co वा .com.np फरक फरक हुन ।हेदा www.nefej.org प न अ तै जाने बनाउन स क छ ।Attachment यान नग र नखो नुस ।

इमेल वा सोसल म डयामा कुनै link खो दा logout भयो र पासवड मा यो भने क ह यै नहा नुस ्।

सुर ा सू ४इ टरनेट साधारणतया

गो य हँुदैन; तर गो यता रा स क छ

।

इ टरनेटको इ तहास मे नुस ्।

इ तहास गुगलमा प न हु छ ।

गो य इमेल गदा encrypt गनुस ्।

ाउजरमा इ टरनेट इ तहास

तँपाईले इ टरनेटमा हेरेका येक पेजहको URL ाउजरले

रा छ । जुन सिजलै हेन स क छ ।

पासवड सेभ क ह यै नगनुहोस ्।

Invisible वा Incognito mode

Invisible वा incognito mode मा ाउजर चलाउँदा यसले क ह यै केह कुरा रा दैन । ब द गरेप छ सबै मे ट छ ।

अथवा clean history गरे हु छ ।

गुगलको इ तहास

इ टरनेट चलाउँदा तँपाई Gmail योग ग ररहनु भएको छ भने

Google ले तँपाईको न न साइटमा भएका ग त व धका बारेमा जानकार रा खरह छ ।

myactivity.google.com

Google मा योग गरेका सच श द

YouTube मा हेरेका भ डयो

इ टरनेट योगको इ तहास

अ य गुगलका सेवाको योग

इमेल खेल

कृपया कसैले प न खोलेर नहेनुहोला ।

इमेल च

तँपाईले पठाउनु भएको इमेल व भ न सभर भ नने क युरमाफत जा छ र येक सभरमा कपी ब छ

जुन हेन प न स क छ ।

इि सन

मोबाइल फोन एउटा या क ग उपकरण हो जसबाट फोन प न गन म छ ।

जु लयन असा ज

फोन क पनीमा डटेा

जमन सांसद मा ट ि प जले आफूले फोन योग गन क पनीबाट ६ म हनाको आ नो डटेा लएर Die Zeit प कालाई दए जसले यो डटेालाई visualize गय ।

फोन क पनीमा डटेा

तँपाईको थान-ि थ त

तँपाईले कल गनुभएको न बर र कुरा गरेको समय

इ टरनेट जो डएको अव था

SMS पठाएको न बर र text

मोबाइल फोनमा सावधानी

Password ले लक गनुहोस ्। ४-अंक वा pattern कमजोर हु छ ।

फोनमा संवेदनशील सूचना छन ्भने मे नुस ्।

Android र Apple फोनमा Encryption रा म छ ।

Privacy Apps योग गनुहोस ्।

संवेदनशील रपो टङमा जाँदा फोन नबो ने क सो नुहोस ्।

सोसल म डया

सोसल म डयामा ४ त व

१ सबैलाई अकाउ ट खो न द छ । २ योगकतालाई कुनै कारले आ नो साम ी रा र शयेर गन द छ ।२ साम ीमा थको नय ण अ धकार द छ ।३ कुनै moderation हुदैन ।

सोसल म डयामा सावधानी

● रा ो पासवड र 2-Step Authentication योग गनुहोस ्।● गो यतास ब धी से ट ग पुनरावलोकन र प रवतन गनुहोस ्।● यवसा यक र यि तगत खाताका बारेमा प ट हुनुहोस ्।● पासवड वा इ तहास मे नुहोस ्।● ज हले प न https:// योग गनुहोस ्।● कुनैप न कुरा शयेर गदा यान दनुहोस ्।● दईु सोसल म डया अकाउ ट जो दा सावधान हुनुहोस ्।

आफलाई सो ने नह

● मैले राखेका कुरा कस-कसले हेन स छ ?

● मैले राखेका कुरामा थ कस-कसको नय ण हु छ ?

● मेरा बारेमा अ ह ले के के कुरा रा खरहेको हुनस छ ?

● मैले अ को बारेमा केह ले दा तनलाई मन पछ ?

● मसँग जो डएका सबै यि तलाई के म व वास गछु ?

इ टरनेटमाफत हुने ध क , गाल बेइ जती, वा स मानमा थको हार अनलाइन यार ्�यासमे ट हो ।

ोल / अनलाइन यार ्�यासमे ट

● ध क (ह या, कुट पट, आ मण, बल कार वा बेइ जती)● Author abuse, cyber bullying र cyber stalking

● लेख वा वचारसँग अस बि धत त या ● हाँसो गन वा स मानमा थ ठेस पुरय्ाउने वा sterotyping गन त या● घणृायु त अ भ यि त● फोटोको अनाव यक वा गलत योग

के गन ?

1. वेवा ता (अप र चतसँग स वाद गनुअ घ सचेत हुनुहोस)्2. Block, mute वा unfriend/unfollow3. सोसल म डयामा भए रपोट गनुहोस ्4. Name and Shame (चुप लागेर नब नुस)्5. माण रा ुहोस (ि नसट)6. हो ह ला गनुहोस ्/ समथन जुटाउनुहोस ्।7. कानुनी उपचार खो नुहोस ्।

थप जानकार

IFJ ByteBack Campaign (https://samsn.ifj.org)

● Infosheet: What is online harassment?

● IFJ-SAMSN guide on what to do if you are harassed online

● Preventing Online Harassment & Promoting FoE: Draft IFJ

Online Harassment Social Media Policy (for media houses)

जा नैपन कुरा

● इ टरनेटमा रा खएका सबै कुरा थायी हु छन । मे न स कदैन ।● सोसल म डया ाइभेट होइन, पि लक हो ।● सोसल म डयामा सुर ास ब धी जानकार र सुझाव हु छन ।

● facebook.com/journalists

● safety.twitter.com

● गलत कुराबारे रपोट गनुहोस ्।

सुर ा र गोप नयताको ला ग

● सच इि जन: DuckDuckGo.com

● मेसे जर: WhatsApp वा Signal वा Jitsi

● ाउजर: TOR Browser वा Incognito/Invisible mode

● यापटप / फोन: Encryption + पासवड + Logoff / lock

● इमेल / सोसल म डया: रा ो पासवड + 2-Step Authentication

थप जानकार का ला ग

● SAMSN Digital Security for Journalists Resources https://samsn.ifj.org/digital-security-resources-for-south-asia-journalists/

● Information Security for Journalists http://www.tcij.org/node/1016

● Safer Journo: Digital Security Resources for Media Trainers https://saferjourno.internews.org/

● Technology Security, in CPJ Journalist Security Guide https://www.cpj.org/reports/2012/04/technology-security.php

ध यवाद

@UjjwalAcharya

ujjwal.acharya@gmail.com

Center for Media Research - Nepal