1. Podbabiogrscy iPienisko-GorczascyscyPodbabiogrs cy iPienisko-Gorcza twrcy ludowi twrcy ludowi bogactwem Lokalnych Grup Dziaania aniabogactwem L okalnych Grup Dzia

2. Tumaczenie angielskie / English translation: Krzysztof Kida Autor zdj obszaru LGD Gorce-Pieniny / Photos of the area of LAG Gorce-Pieniny by: Jacek Waru 2012 ISBN 978-83-934165-1-6 Opracowanie graficzne i druk / Graphic design and printing: Drukarnia Dimograf Sp. z o.o. EGZEMPLARZ BEZPATNY Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich Europa inwestujca wobszary wiejskiePublikacja opracowana przez Stowarzyszenie LGD Podbabiogrze iStowarzyszenie LGD Gorce-Pieniny iwspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej wramach dziaania Wdraanie projektw wsppracy Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 20072013 Instytucja zarzdzajca PROW na lata 20072013 Ministerstwo Rolnictwa iRozwoju Wsi Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich

3. Wydawca / Publisher:Stowarzyszenie Lokalna Grupa Dziaania Podbabiogrze ul. Kocielna 5b, 34-200 Sucha Beskidzka tel./fax: +48 33 874 41 72 e-mail: podbabiogorze@op.pl http://www.lgdpodbabiogorze.plStowarzyszenie Lokalna Grupa Dziaania Gorce-Pieniny Rynek 32, 34-450 Krocienko nad Dunajcem tel./fax: +48 18 262 35 90 e-mail: biuro@leadergorce-pieniny.pl http://www.leadergorce-pieniny.pl

4. Spi s treci / IndexTwrcy Ludowi ostoj dziedzictwa kulturowego / Gmina Zembrzyce /Folk Artists the mainstay of cultural heritage . . . . . . . . . . . 5 The Zembrzyce Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Wanda Talaga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Zarys charakterystyki obszaru LGD Podbabiogrzewaspekcie dziedzictwa kulturowego / Zofia Pieczara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37The description outline of the area of LAG Krystyna Matyszkowicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Podbabiogrze in the aspect of cultural heritage . . . . . . . 6 Jzef Krzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Gmina Budzw / Zarys charakterystyki obszaru LGD Gorce-Pieniny The Budzw Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 waspekcie dziedzictwa kulturowego / Maria Strczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 The description outline of the area of LAG Jacek Skubisz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Gorce-Pieniny in the aspect of cultural heritage . . . . . . 39 Marianna Joczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Gmina Czorsztyn / The Czorsztyn Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Gmina Bystra-Sidzina / The Bystra-Sidzina Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Stefania Baszak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Katarzyna Chory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Krystyna Grywalska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Elbieta Krawczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Stanisaw Jaboski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Aleksander Basiura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Jakub Krlczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Bartomiej Trzop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Jerzy Sosna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Stanisawa Krupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Gmina Jordanw / Jzefa Kowalczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 The Jordanw Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Antonina Sienkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Magorzata Kowalczyk-Mysza . . . . . . . . . . . . . . 18 Antonina Plewa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Eugenia Kdzior . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Maria Kania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Gmina Krocienko nad Dunajcem / The Krocienko nad Dunajcem Commune . . . . . . 51 Gmina Makw Podhalaski / Marian Knutelski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 The Makw Podhalaski Commune . . . . . . . . . . . . 20 Anna Ole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Anna Koziana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Tadeusz Ole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Mieczysaw Guch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Jan Kubik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Anna Malinowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Krystyna Aleksander . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Magdalena Piaseczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Stanisaw Czepiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Wiesawa Wolczko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Maria Czepiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Gmina Stryszawa / Zbigniew Urbaski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 The Stryszawa Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Janina Garwol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Janusz Gauszka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Jzef Lasik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Gmina Ochotnica Dolna / The Ochotnica Dolna Commune . . . . . . . . . . . . . . . 62 Jan urek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Wojciech Bachut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Tadeusz Leniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Anna Czajka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Zofia Kucia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Stanisawa Godyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Gmina Zawoja / Jadwiga Siuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 The Zawoja Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Tomasz Zabrzeski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Ryszard Zajda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Jan Polak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Jzef Mazur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Jzef Krlczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Emilia Surzyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Magorzata Wchaa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Ludwik Mikoajczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

5. Twrcy Ludowi Folk Artistsostoj the mainstaydziedzictwa kulturowego of cultural heritageSzanowni Pastwo, Dear readers, Oddajemy w Wasze rce katalog Podbabiogrscy We give on Your hands this catalogue The Folk Artistsi Pienisko-Gorczascy twrcy ludowi bogactwem Lo- of Podbabiogrze, Pieniny and Gorce the richness of Lo-kalnych Grup Dziaania jako mierzalny efekt realizowa- cal Action Groups as a measurable result of the on-goingnego projektu wsppracy pomidzy Stowarzyszeniem LGD cooperation project between Association LAG Gorce-Pien-Gorce-Pieniny z siedzib w Krocienku nad Dunajcem, iny with its registered seat in Krocienko nad Dunajcem,aStowarzyszeniem LGD Podbabiogrze zsiedzib wSu- and Association LAG Podbabiogrze with its registeredchej Beskidzkiej. Katalog jest wyrazem nawizanej wsp- seat in Sucha Beskidzka. The catalogue indicates about thepracy ipromocj dziedzictwa kulturowego obu regionw. established cooperation and the promotion of cultural herit- Wielokrotnie zastanawialimy si, wjaki sposb poka- age of both regions.za mieszkacom oraz turystom twrczo ludow, dziedzic- We have wondered many times in which way we shouldtwo kulturowe, atake walory iatrakcje oferowane przez dwa show folk art, cultural heritage and also values and attrac-wsppracujce ze sob stowarzyszenia. tions to the residents and tourists, offered by two associa- Zdawalimy sobie spraw, e mnogo obecnych form tions cooperating with each other.marketingu lokalnego (regionalnego) zmusza nas do poszu- We have realized that the multitude of present forms of lo-kiwania coraz to nowszych rozwiza. Wybralimy wsp- cal marketing (regional) makes us look for newer and newer so-prac, wzajemn wymian dowiadcze i dobrych praktyk lutions. We have chosen the cooperation, the mutual exchangepomidzy twrcami ludowymi, ktrzy s bogactwem obu of experience and the good practices among folk artists who areregionw. Tylko wten sposb moglimy si wyrni isku- the richness of both regions. Only in this way we could distin-tecznie zaktywizowa twrcw obu regionw, atake zainte- guish and effectively activate the artists of both regions and alsoresowa mieszkacw iturystw dziedzictwem kulturowym. interest the residents and tourists in cultural heritage. Zamierzeniem naszym byo ukazanie wartoci dziedzic- Our intention was to show the values of cultural herit-twa kulturowego regionw podbabiogrskiego i pienisko- age in the regions of Podbabiogrze, Gorce and Pieniny and-gorczaskiego, jak rwnie pokazanie ogromnej roli jak also to show the great importance of folk traditions and cul-speniaj tradycje ludowe idziedzictwo kulturowe wrozwoju tural heritage in the social and economic development of thespoeczno-gospodarczym obszaru obu regionw. areas of both regions. Wkatalogu przedstawiamy postacie iprace twrcw lu- In this catalogue we present the folk artists and theirdowych z gmin Czorsztyn, Krocienko i Ochotnica Dolna works from the communes of Czorsztyn, Krocienko, Ochot-oraz Budzw, Bystra-Sidzina, Jordanw, Makw Podhala- nica Dolna and Budzw, Bystra-Sidzina, Jordanw, Makwski, Stryszawa, Zawoja, Zembrzyce. Podhalaski, Stryszawa, Zawoja, Zembrzyce. 5

6. Zarys charakterystyki The description outlineobszaru LGD of the area of LAGPodbabiogrze Podbabiogrzewaspekcie dziedzictwa in the aspect ofkulturowego cultural heritage Stowarzyszenie LGD Podbabiogrze obejmuje swoim The area of Association LAG Podbabiogrze consistsdziaaniem obszar siedmiu gmin lecych upodna Babiej of seven communes lying at the foot of Babia Gra: Budzw,Gry: Budzw, Bystra-Sidzina, Jordanw, Stryszawa, Zawo- Bystra-Sidzina, Jordanw, Stryszawa, Zawoja, Zembrzyceja, Zembrzyce oraz Makw Podhalaski. Obszar ten ley na and Makw Podhalaski. The area is situated in the south-poudniowo-zachodnim kracu wojewdztwa maopolskie- western part of the Maopolska Province and borders withgo i graniczy od zachodu z powiatem ywieckim w woje- the District of ywiec (to the west), the Districts of Wado-wdztwie lskim, od pnocy i wschodu z trzema innymi wice and Mylenice (to the north and east) as well as withpowiatami wchodzcymi wskad wojewdztwa maopolskie- the District of Nowy Targ and Slovakia (to the south). Thego: wadowickim, mylenickim inowotarskim, aod poudnia area of the LAG encompasses 637 km and has populationze Sowacj. Powierzchnia jego wynosi 637km, azamiesz- of 67 613 people. The area of the LAG is a typical mountainkuje go 67 613 osb. Jest to obszar typowo grski, a natu- terrain and the natural richness of the region is made up ofralne bogactwo regionu stanowi lasy, zasoby wodne, r- forests, water resources, various forms of nature protectionnorodne formy ochrony przyrody oraz bogate dziedzictwo and a rich cultural heritage. The beautiful panorama stretch-kultury. Znajwyszego wierzchoka Babiej Gry roztacza si es in all directions from the highest peak of Babia Gra.przepikna panorama we wszystkich kierunkach. Moemy We can admire most of the ranges of the Beskids Moun-podziwia ze szczytu wikszo pasm Beskidw (lski, y- tains (The Silesian Beskid, The ywiec Beskid, The Makwwiecki, Makowski, May, Wyspowy, Gorce, Tatry oraz gry Beskid, The Little Beskid, The Island Beskid, The Gorce,Sowacji, atake kotlin Orawsko-Nowotarsk). The Tatras and also the mountains of Slovakia, as well as the Na dziedzictwo kulturowe mieszkacw Podbabiog- Orava-Nowy Targ Basin.rza skada si przede wszystkim: gwara, bogata obrzdowo The cultural heritage of the residents of Babia Gra isdoroczno rodzinna, tradycje zwizane zdoynkami, kol- made up mostly of : local dialect, rich family rituals, tradi-dowaniem, jasekami, wiceniem palm, rkodzieo ludowe, tions connected with harvest festivals, carolling, Nativityfolklor muzyczny itaneczny, tradycyjna kuchnia iarchitek- play, consecration of Easter palms, folk handicraft, musicaltura. and dance folklore, traditional kitchen and architecture. Przetrway starodawne przypiewki i opowieci z wie- Time-honoured songs and tales have survived withloma bardzo specyficznymi obrzdami jak chociaby pale- many very specific ceremonies including smoking of bracketnie hub, sobtki, folklor. Zachowaa si rwnie drewniana funguses (huba), bonfires, folklore. Wooden and brick tradi-i murowana tradycyjna architektura np. zabudowa wiejska tional architecture has also survived for example rural andimaomiasteczkowa, dworska izamkowo paacowa, sakral- small-town housing, court buildings, castles and palaces, sa-na i wiecka. Przetrwaa rwnie tzw. maa architektura cred and secular. The so-called small architecture has alsomin. liczne kapliczki ikrzye przydrone, rkodzieo inie- survived including numerous wayside shrines and crosses,profesjonalna sztuka ludowa. handicraft and unprofessional folk art. Z tradycji wywodz si rwnie potrawy regionalne. Regional dishes also derive from tradition. KwanicaKrlow gralskich potraw jest kwanica z kiszonej kapu- is the queen of Highlanders dishes made of brined cabbagesty z ziemniakami, a nie mniej smakowite s kluski bulate with plenty of pork meat (some of it smoked) withpotatoes,przygotowywane z tartych ziemniakw z dodatkiem mki and equally delicious bulate dumplings prepared fromgrat- 6

7. razowej, atake wyrabiane dodzi tradycyjnymi metodami ed potatoes withthe addition of whole-meal flour andalsowdzone isuszone sery, czy oryginalna nalewka miodwka, dried and smoked cheese which have been produced withprzyrzdzana zmiodu wielokwiatowego ispadziowego. traditional methods tothis day or an original cordial the Dziedzictwo kulturowe Podbabiogrza szczeglnie so-called miodwka made from multifloral and honeydewprzejawia si w dziaalnoci twrcw ludowych tego regio- honey.nu. Bogate tradycje rkodziea ludowego dzisiaj najbardziej The cultural heritage of Podbabiogrze manifests espe-znane s dziki tzw. haftowi makowskiemu, rzebie, wyro- cially in the work of folk artists from this region. Rich tradi-bom z wikliny, uby, bibuy, galanterii drewnianej, a take tions of folk handicraft are best known today thanks to theprodukcji oryginalnych, drewnianych zabawek, bdcych so-called Makw embroidery, sculpture, wicker products,jednymi z bardziej charakterystycznych wizytwek regio- splint products, decorative tissue-paper products, woodennu i wci ciesz si niesabnc saw speniajc wszelkie haberdashery, and also to the production of original wood-wymogi tak poszukiwanych dzi produktw ekologicznych. en toys which are the most characteristic flagships of theMieszkacy czerpic inspiracj z tradycji znajduj czas na region and still popular ecological products. The residentstworzenie piknych haftw, rzeb, kwiatw zbibuy, trady- draw their inspiration from tradition and they find time forcyjnych zabawek zdrewna. Na Podbabiogrzu nadal dziaa creation of beautiful embroideries, sculptures, flowers fromponad 80 twrcw ludowych: hafciarek, bibukarek, rzebia- tissue-paper, traditional toys from wood. There are aboverzy, gawdziarzy, wtym take osoby reprezentujce zanika- 80 folk artists in the area of Podbabiogrze: embroiderers,jce zawody, takie jak: bednarstwo, gonciarstwo, kowalstwo, tissue-paper artists, sculptors, story-tellers including peo-plecionkarstwo, wikliniarstwo, folusznictwo, garbarstwo, ple representing disappearing professions such as: coopery,koronkarstwo, zabawkarstwo iinne. shingle-making, smithing, wicker weaving, basketry, fulling, Wartoci bezcenn dla kadej spoecznoci jest jej tra- tanning, lace-making, toy-making and others.dycja idziedzictwo kulturowe. adna lokalna czy regionalna The priceless value for each community is its traditionzbiorowo nie moe bez nich istnie, atym samym si roz- and cultural heritage. No local or regional community canwija. Dziedzictwo kulturowe Podbabiogrza jest swoistego exist without them and thereby develop. The cultural herit-rodzaju kapitaem owartociach trudnych do oszacowania. age of Podbabiogrze is a special kind of capital which valuesMieszkacy podbabiogrskich gmin s spadkobiercami bo- are difficult to estimate. The residents of the communes ofgatego i rnorodnego dorobku kulturowego poprzednich Podbabiogrze are the heirs of rich and diverse cultural at-pokole, na ktry skadaj si zabytki kultury materialnej tainment of the previous generations which consists of theiduchowej. S wrd nich zabytki architektury, zbiory etno- relics of material and spiritual culture. There are amonggraficzne, obrazy, rzeby, wytwory rkodziea, obiekty kul- them architectural monuments, ethnographic collections,tury ikultu religijnego, atake zasoby rodowiskowo-przy- paintings, sculptures, handicrafts, the objects of culture androdnicze oraz wierzenia, jzyk, folklor sowno muzyczny, religious cult and also environment-natural resources andzwyczaje iobrzdy. beliefs, language, verbal and musical folklore, customs and Dziedzictwo kulturowe traktowane jest jako czynnik rituals.rozwoju take gospodarczego, stanowi znaczcy potencja Cultural heritage is treated also as a factor of economicrozwoju i nowych moliwoci dla lokalnych spoecznoci. development, it determines significant potential for the de-To wanie woparciu oelementy wasnego dziedzictwa wy- velopment and new possibilities for local communities. Thetwarza si poczucie przynalenoci do wsplnoty, wi zza- feeling of belonging to a community is formed by the ele-mieszkiwanym regionem, wiadomo wasnych korzeni, ments of ones own heritage, the connection with the region,dziki czemu kady zosobna identyfikuje si zdan spoecz- the consciousness of ones own roots thanks to which everynoci, jej wartociami icelami imoe aktywnie si wniej individual identifies itself with a given community, its val-rozwija. Twrcy ludowi stanowi ywy cznik dziedzictwa ues and aims and it can actively develop.kulturowego naszych ziem ze wspczesnoci. Zachowanie Folk artists make up a living link of the cultural herit-przez nich dziedzictwa kulturowego jest dzisiaj zjednej stro- age of our lands with present day. Preserving cultural herit-ny podstawowym warunkiem trwania spoecznoci do ktre- age by them is today a basic condition for a continuation ofgo przyczynia si niniejszy katalog. the community to which this catalogue contributes. Dziea twrcw ludowych Podbabiogrza inspirowa- The works of folk artists from Podbabiogrze are in-ne s tradycj co sprawia ze ciesz si zainteresowaniem na spired with tradition which make them popular at fetes,festynach, pokazach, warsztatach, skansenach zdobywa- demonstrations, workshops, heritage parks they win manyj wiele nagrd. Ich dziaalno nie ogranicza si tylko do awards. Their activity is not only confined to the presenta-prezentacji wasnej twrczoci, ale take chtnie udostp- tion of their own works, but they also willingly make theirniaj swoje warsztaty zwiedzajcym. Opowiadaj odawnych workshops accessible to tourists. They tell about the oldtechnikach wytwarzania, narzdziach i materiaach. Czsto techniques of production, tools and materials. These kindswrd modych uczestnikw takich warsztatw budzi si za- of workshops very often arouse interest of young participantsinteresowanie, ewaluujc zczasem wpasj. Tak wkolejnych in art which over time evolves into passion. That is how her-pokoleniach zachowywane jest dziedzictwo naszych ziem. itage of our land is preserved in next generations. Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego to The protection of cultural and natural heritage is onejeden zcelw jaki realizuje Stowarzyszenie LGD Podbabio- of the aims that Association LAG Podbabiogrzerealizes,grze, wtym take promocj twrczoci ludowej do ktrego including the promotion of folk art to which the publicationprzyczynia si wydanie niniejszego katalogu. of present catalogue contributes. 7

8. Gmina The BudzwBudzw Commune Gmina wiejska Budzw pooona jest w pnocno The rural commune Budzw is located in the north-eastwschodniej czci Podbabiogrza. part of Podbabiogrze. Graniczy od pnocy zgmin Lanckorona iStryszw, od It borders with the Lanckorona and Stryszw communeswschodu zgmin Sukowice, Pcim iTokarnia, od poudnia to the north, the communes Sukowice, Pcim and Tokarnia tozgmin miejsko wiejsk Makw Podhalaski, od zachodu the east, the urban and rural commune Makw Podhalaski tozgmin Zembrzyce. Wskad gminy Budzw wchodzi 6 wsi: the south, and the commune Zembrzyce to the west. It consistsBaczyn, Biekwka, Budzw, Jachwka, Palcza i Zachem- of 6 villages: Baczyn, Biekwka, Budzw, Jachwka, Palczana. Wszystkie wsie le na obszarze Beskidu Makowskiego and Zachemna. All these villages lie in the area of the Makw(redniego) nad rzek Paleczk (prawy dopyw Skawy) ijej Beskid (redni) on the Paleczka river (a right tributary of thedopywami: Jachwka (Kamiecem) oraz Zachemk. Jed- Skawa river) and its tributaries: the Jachwka (Kamieniec) andnoczenie pooone s ustp grskich pasm: Babicy (727m the Zachemka river. At the same time they are located at then.p.m.) iChemu (603m n.p.m.) oraz Koskowej Gry (866m feet of mountain ranges: Babica (727 m.a.s.l.) and Chem (603n.p.m.), najwyszej wtym rejonie. Cay obszar gminy stano- m.a.s.l.) and The Range of Koskowa Mountain (866 m.a.s.l.),wi kotlin znajniszym punktem na zachodniej granicy na the highest in this region. The whole area of the commune lieswysokoci okoo 330 m n.p.m. Teren ma charakter wyrw- in the valley with its lowest point on the western border at thenanych pasm grskich oddzielonych dolinami rzek iusytu- height of 330 m.a.s.l.. The land has a character of even moun-owanych rwnolenikowo. Cech charakterystyczn rzeby tain ranges separated by rivers valleys, parallely situated. Theterenu jest tu rozdolinienie. Stoki charakteryzuj si spadka- characteristic feature of relief is erosive dissection. The hills aremi wgranicach 1525 %. S to stoki stosunkowo agodne, ale characterized by relatively gentle slopes (1525%) unfavourablenieprzychylne dla produkcji rolniczej, sprzyjajce natomiast for farming, but however favourable to soil erosion.erozji gleb. The historical beginnings of the villages belonging to the Historyczne pocztki wsi nalecych do gminy Budzw Budzw Commune are connected with the times of Casimir thezwizane s zczasami Kazimierza Wielkiego w2. po. XIV Great in the second half of the 14th century. On the land of thestulecia. Na terenie gminy mona odnale przykady trady- commune it is possible to find examples of traditional woodencyjnego drewnianego budownictwa iszereg kapliczek przy- houses and a number of wayside shrines from the 18th and thedronych z XVIII i XIX wieku. Od wielu lat mieszkacy 19th century. The residents of the commune have been produc-gminy zajmuj si chaupnicz produkcj wyrobw z uby ing home-made wicker products and splint products for manydartej iwikliny. Walory krajobrazowe iklimatyczne stwarza- years. Landscape and climate values create recreational and restj moliwoci rekreacyjne iwypoczynkowe. possibilities. The commune borders with the planned winna Wssiedztwie gminy prowadzona jest budowa zbiorni- Porba Water Reservoir which in the future will facilitate theka wodnego winna Porba. Zwizane s ztym plany rozwo- development of tourism and recreation in the area. Threeju turystyki i rekreacji. Przez teren gminy przebiegaj trzy marked hiking trails cross the area of the commune. Bicycleznakowane szlaki turystyczne. and horse-riding trails are successively prepared. rdo: ZSROW Podbabiogrze source: ZSROW Podbabiogrze 8

9. Ciekawe miejsca, ktre warto zobaczy The places worth seeing Kapliczka p.w. Matki Boej na Mytylwce Kapliczka The Mother of God Chapel on Mytylwka The wzniesiona zostaa w1908 roku. Pooona jest wprzysi- chapel was raised in 1908. It is located in the hamlet ku Palczy Mytylwce. Kapliczka murowana z kamie- of Palcza Mytylwka. It was made of stone and brick, nia icegy, tynkowana. Zbudowana na planie prostokta, plastered. Built on a design of rectangle facing south. frontem skierowana na poudnie. Nakryta dachem dwu- Covered with a two-side roof of rafter construction and spadowym konstrukcji krokwiowej, krytym dachwk ceramic tiles. Infront there is a small eaves roof made ceramiczn. Od frontu posiada niewielki daszek okapo- of sheet metal located under a cornice profile. There wy z blachy umieszczony pod profilowanym gzymsem. is also a rectangular recess above the entrance with a W szczycie nad wejciem prostoktna wnka z gipsow gypsum figurine of Sacred Heart of Jesus and the date figur Najwitszego Serca Jezusa. Pod ni data budowy of the building. Theportal of the entrance in semicir- iotwr owietlajcy. Portal wejcia opkolistym wykro- cular shape, including one-winged panel door. Inside ju, w nim jednoskrzydowe drzwi pycinowe aurowe there are plastered walls covered with barrel vault and gr. Wewntrz ciany tynkowane, nakryte sklepieniem concrete floor. Inthe chapel there is also a wooden neo- kolebkowym zposadzka betonow. Wkapliczce znajduje Baroque folk altar. Onthe altar there is a figure of The si drewniany otarzyk ocechach neobarokowych, ludo- Mother of God wearing a crown. wych. Wotarzyku ustawiona figura Matki Boej wKoro- The Graves of the Confederates of Bar Palcza This nie wnaturalnych szatach. is the grave of soldiers who were killed on 22nd June Groby Konfederatw Barskich Palcza Mogia onie- in 1771 in the battle with tsars troops. Soldiers from rzy konfederackich polegych w 1771 roku w stoczonej Lanckorona that were in command of Dumouriez, tu 22 czerwca bitwie zoddziaami carskimi. Oddziaom Miczyski, Walewski and Szyc barred the Moskals rosyjskim dowodzonym przez gen. Suworowa dro za- g way. 300 confederates were killed in an unequal bat- stpia zaoga konfederacka zLanckorony pod dowdz- tle. The graves are in the forest surrounded by a fence. twem Dumourieza, Mi zyskiego, Walewskiego iSzyca. c Afew hundredyearold lime tree grows in the middle W nierwnej walce polego 300 konfederatw. Mogiy of the graves. znajduj si w lesie, otoczone ogrodzeniem. Po rodku mogi ronie kilku etletnia lipa. s 9

10. Maria Strczek Hafciarka, ceniona twrczyni ludowa, od lat angaujc si aktywnie wycie lokalnej An embroiderer, a highly valued spoecznoci ibiorca udzia folk artist. She has been actively wlicznych konkursach involved in community life for iprzegldach, organizowanych many years. She takes part in na terenie Podbabiogrza oraz numerous competitions and poza jego granicami. Wyrabia reviews, organized in the region obrusy, pociel, bieniki, serwety, of Podbabiogrze and beyond its nakrycia otarzowe, obrazki, borders. She makes table-cloths, atake bluzki isukienki; bedding, table-runners, teacloths, ponadto pisze wiersze ikrtkie altar coverings, small pictures, opowiadania oparte na wasnych and also blouses and dresses; przeyciach oraz podaniach moreover she writes poems and iopowieciach ludowych. Od short stories based on her own urodzenia nieprzerwanie mieszka experience and also on legends itworzy wrodzinnej Jachwce. and folk tales. She has been living Jej prace pojawiy si na wielu and creating in Jachwka all her wystawach lokalnych, atake na life. Her works were exhibited wystawie zbiorowej Beskidzka at many local exhibitions, and Sztuka Ludowa wLublinie also at the collective exhibition w1985r. Prezentowaa swoje theBeskid Folk Art in Lublin prace rwnie na Kiermaszu in 1985. She has also presented her Twrczoci Ludowej wramach works during Fair of Folk Artrealizowanego projektu wsppracy within the cooperation projectLokalni twrcy ostoj dziedzictwa Local artists the mainstay of Kulturowego. Udzia wprojekcie cultural heritage. Participation wsppracy da Pani Marii in the cooperation project has moliwo wymiany dowiadcze, given her apossibility to exchange by te inspiracj dla nowych experience and it has been also pomysw wtworzeniu haftw. inspiration for new ideas in Dwukrotnie zdobywaa II nagrod creation ofembroidery. wkonkursie Rkodzieo Ludowe She won second prize twice at the Grali Babiogrskich (Sucha competition Folk handicraft of the Beskidzka 2000r. i2002r.). Za Babia Gra Highlanders (Sucha swoj dziaalno Pani Maria Beskidzka 2000 and 2002). She has otrzymaa nagrod Starosty also received the Starost of SuchaSuskiego, atake Laur Babiogrski Beskidzka award for her work, przyznany przez Stowarzyszenie and also the Babia Gra Laurel Gmin Babiogrskich. awarded by The Association of Pani Maria jest czonkiem Gminas (communes) in the Babia Stowarzyszenia Twrcw Gra Region. She is amember of Ludowych. Przez wiele lat The Association ofFolk Artists. pracowaa wSpdzielni She worked for many years in Rkodziea Ludowego The Folk and Artistic Handicraft iArtystycznego Makowianka Society Makowianka in Makw wMakowie Podhalaskim, Podhalaski. She passes on her aswoje umiejtnoci chtnie skills to children and youth przekazuje dzieciom imodziey during meetings and special podczas spotka ispecjalnych demonstrations organized at pokazw organizowanych m.in. schools and kindergartens in wprzedszkolach iszkoach na theBudzw commune. terenie gminy Budzw. Maria Maria Strczek is also a multiple Strczek jest rwnie kilkukrotn laureate of The District Literary laureatk Powiatowego Konkursu competition Tales from Literackiego Podbabiogrskie Podbabiogrze. Opowieci. 10

11. Jacek Skubisz Pan Jacek Skubisz to osoba, ktra samodzielnie ksztatowaa swj Jacek Skubisz is a self-taught talent artystyczny oraz zdolnoci person. He carves mostly plastyczne. Spod jego duta wooden sculptures, figurines wychodz drewniane rzeby, and bas-reliefs inspired byfigurki ipaskorzeby inspirowane religious and regional subject najczciej tematyk religijn matter. He started carving iregionaln. Rzebi zacz po after he graduated from high ukoczeniu szkoy redniej. school. Folk art inspires him Inspiruje go sztuka ludowa, and he has been especially aju od dziecistwa szczeglne fascinated by wayside shrines zainteresowanie wzbudzay wnim since childhood. His works przydrone kapliczki. Jego prace have been presented at prezentowane s na licznych numerous exhibitions and wystawach iwydarzeniach cultural events. Theartist kulturalnych. Twrca posiada has a studio in where one pracowni, wktrej mona can watch and admire oglda ipodziwia rzeby his sculptures, listen towykonane przez artyst, posucha stories connected with this opowieci ihistorii zwizanych craft and participate in zrzemiosem oraz uczestniczy wood carving workshops. wwarsztatach rzebienia. Hehas presented his works Prezentowa swoje prace podczas during Fair of Folk Art Kiermaszu Twrczoci Ludowej in Biekwka within wramach projektu Lokalni the cooperation project twrcy ostoj dziedzictwa Local artists the mainstay kulturowego realizowanego ofcultural heritage realized przez Stowarzyszenie LGD by Association LAG Podbabiogrze. Podbabiogrze. Marianna Joczyk Hafciarka, ktra kontynuuje tradycje rodzinne. Mama, babcia przekazay jej t pasj. She is an embroiderer who Na swoje obrusy, serwety continues family traditions. nanosi nowe wzory omotywach Her mother and grandmother kwiatowych, wykonuje midzy passed down this passion to innymi tradycyjny haft her. She uses floral patterns makowski. Iga jest dla niej jak on tablecloths and teacloths pdzel dla malarza. Hafty s and also practises the so- starannie wykonane. Pracownia called Makw embroidery. haftu mieci si wdomu A needle is for her like pani Marianny zpiknym abrush for apainter. Her przydomowym ogrodem. embroideries are elaborately Wacicielka organizuje pokazy made. Anembroidery haftu, prezentacje bibukarstwa studio is in her house with oraz wpikny sposb opowiada a beautiful garden. She orkodziele hafciarskim organizes demonstrations of itradycjach panujcych embroidery, tissue paper craft wokolicach Biekwki. and wonderfully tells about Jej prace byy prezentowane embroidery craft and reigning podczas Kiermaszu traditions in the vicinity of Twrczoci Ludowej Biekwka. Her works have wBiekwce. been exhibited during Fair of Folk Art in Biekwka. 11

12. Gmina The Bystra-SidzinaBystra-Sidzina Commune Gmina wiejska Bystra-Sidzina pooona jest w pou- The rural commune Bystra-Sidzina is located in thedniowej czci obszaru Podbabiogrze igraniczy zgminami south part of Podbabiogrze and it borders with the com-Jordanw, Lipnica Wielka, Makw Podhalaski, Spytkowice munes Jordanw, Lipnica Wielka, Makw Podhalaski, Spy-iZawoja. Tworz j dwie ssiadujce wsie Bystra iSidzina, tkowice and Zawoja. It consists of two villages,Bystra andlece na wschodnich kracach Beskidu ywieckiego pod Sidzina, located on the eastern fringe of the ywiec Beskids.Babi Gr. Oba soectwa s pooone w dolinie potoku Both villages are situated in the valley of the BystrzankaBystrzanka, lewego dopywu Skawy, u poudniowych pod- Brook, a left tributary of The Skawa River, at the southern footny Pasma Policy (1369m n.p.m.). Pocztki gminy sigaj of the Polica Mountain Range (1,369 metres above sea level).XVIw. Zdokumentw wiadomo, e ju pod koniec XVIw. The history of thecommune starts in the 16th century. It issta w Sidzinie drewniany koci. Z ciekawych zabyt- known from the historical documents that already in the latekw znajdujcych si na terenie gminy na uwag zasuguje 16th century there was a wooden church in Sidzina. Amongzwaszcza skansen, zoony zchaupy z1806 roku, spichlerza the communes tourist attractions, the open-air heritage parkikuni, wktrym urzdzono muzeum regionalne. Malowni- situated in the Sidzinas settlement of Bikwka is especiallycze pooenie, pikno krajobrazu, specyficzny mikroklimat, interesting. It consists of a peasant house from 1806, a gra-czyste potoki ilasy to atuty sprzyjajce rozwojowi wtej gmi- nary and a smithery and a regional museum. The beauty ofnie zarwno turystyki zorganizowanej jak iindywidualnej. landscape, picturesque location, specific microclimate, crystal Przez obszar gminy przebiega pi znakowanych szla- clear brooks and forests are the biggest assets of the communekw turystycznych wtym czerwony in its development of individual and mass tourism. przez Hal Krupow, Polic na Babi Gr izielony, Five marked tourist trails cross the area of the commune, zSidziny do schroniska PTTK na Hali Krupowej. including the red route (Main Beskid Mountain Trail) run- rdo: ZSROW Podbabiogrze ning through the Krupowa Pasture, the Polica Mountain, the Krowiarki Pass and further to Mount Babia, and the green route from the village of Sidzina to the Polish Tourist Country-Lovers Association (PTTK) tourist hostel on the Krupowa Pasture. source: ZSROW Podbabiogrze 12

13. Ciekawe miejsca, ktre warto zobaczy The places worth seeing SKANSEN wSIDZINIE Muzeum Kultury Ludowej The Heritage Park in SIDZINA Museum of Folk Art Skansen Muzeum Kultury Ludowej wSidzinie powsta came into being through the initiative of a priest Jzef zinicjatywy ksidza Jzefa wistka ijego kontynuatora wistak and his continuator Adam Leniak. They made Adama Leniaka. Podjli si oni w latach 50-tych XX an effort to collect local relics of folk art. Because the wieku zbierania lokalnych zabytkw kultury ludowej. collections of relics were growing so quickly, they were Szybko powikszajce si zbiory przeniesiono na teren moved to the area of heritage park together with the his- skansenu wraz zzabytkowymi chaupami zokolicznych toric huts from neighbouring hamlets. The ceremonial przysikw. Otwarcie nastpio w 1963 roku pierw- opening took place in 1963 the first building visited was szym oddanym do zwiedzana budynkiem bya chaupa the hut of Banasiki from 1809. The first post-war meeting Banasikw z 1809 roku. W 1967 roku odbyo si tutaj of former partisans of the Polish Home Army from the pierwsze powojenne spotkanie byych partyzantw Ar- regions of Polica and Babia Gra Mountain took place mii Krajowej zrejonu Policy iBabiej Gry. W1968 roku here in 1967. The National Remembrance Chamber was otwarto na poddaszu chaupy Banasikw Izb Pamici opened in the hut of Banasiki in 1968. A smithy from Narodowej. Wkolejnych latach na teren skansenu prze- Grna Sidzina, a village mayors hut from Sidzina and niesiono kuni zGrnej Sidziny, chaup wjta zSidzi- ahut from Spytkowice were moved to the heritage park ny ichaup ze Spytkowic. Obecnie na terenie Skansenu in successive years. Nowadays there are here historic znajduj si zabytkowe budynki iprzedmioty codzienne- buildings and objects of everyday use typical for the 19th go uytku typowe dla XIX ipierwszej poowy XX wieku. and first half of the 20th century. Pasieka Lena Porodku lasw, w otoczeniu przyja- The forest apiary In the middle of the forests, among znych gr, wbliskoci jeszcze nieskaonej przyrody, od- friendly mountains, close to nature you can find cheer- najdziecie Pastwo radosny piew ptakw, wesoe brz- ful singing of birds, buzzing of bees, rustle of trees, and czenie owadw pszcz, szum drzew, odgosy naturalnej sounds of nature. The apiary is situated in such a place przyrody. Pasieka znajduje si wtakiej wanie enklawie, where tourists can watch bees life. The development ktra umoliwia obserwacj ycia spoecznoci pszczelej. ofbee family and the journey of honey from a hive to ata- Rozwj tej rodziny jak rwnie drog miodu na nasz st ble can observed in didactic glass beehives which disclose mog Pastwo obserwowa wdydaktycznych, przeszklo- secrets of hardwor ing insects. Because of workshops k nych ulach, ktre ujawniaj sekre y pracowitych owadw. t itis possible to participate in everyday life of apiary and Dziki prowadzonym warsztatom mog Pastwo czynnie expand knowledge on bees. The apiary is not only the uczestniczy w yciu codziennym Pasieki, wzbogaca source of honey but also many other things like candles, swoj wiedze jak ipraktyk wdziedzinie pszczelarskiej. honey cakes and Sidzina honey cordial which are worth Pasieka jest rdem nie tylko miodu, ale rwnie wie- seeing and tasting. lu innych produktw pszczelego pochodzenia m.in. wiec, ciast miodowych czy mio wki sidziskiej, ktre d warto zobaczy iposmakowa! 13

14. Katarzyna Chory Ceniona koronkarka, ktra na szydeku wykonuje m.in. serwety, obrusy, chusty, kapelusze, czapki, sukienki, spdnice oraz bluzki. Wjej domu szklanki stoj An esteemed lace-maker who crochets wkoszyczkach zmuliny, apokrywki teacloths, table-cloths, kerchiefs, hats, soikw ukryte s pod wymylnymi caps, dresses, skirts and blouses. Glasses biaymi czepeczkami. Pani Katarzyna in her house are placed in the baskets posiada nawet szydekowe podstawki do made of embroidery floss, and jar lids are jajek. Do szydekowania artystka uywa hidden in sophisticated white bonnets. gwnie barwnych nici. Swoj pasj Mrs. Katarzyna has even got crochet egg nieustannie rozwija poszerzajc wiedz covers. The artist uses mainly colourfuliumiejtnoci wtej dziedzinie. Inspiracj threads for crocheting. She continuously jej prac s rozmaite wydarzenia, wyjazdy develops her passion by broadeningnp. przed Boym Narodzeniem wykonuje knowledge and skills in this field. Various anioki, ana Wielkanoc koszyczki. events, journeys are inspiration for her Wytwarza przedmioty wzalenoci od works for example she makes little angels pory roku iokazji. Wswojej twrczoci before Christmas, and at Easter littlewykorzystuje tradycyjne wzory, adaptujc baskets. She makes objects depending je do swoich potrzeb. Pani Katarzyna on the season of the year and occasion. chtnie wprowadza zainteresowanych Sheuses traditional patterns in her works, wtajniki swojego rzemiosa. Uwaa, e adapting them to her needs. She willingly szydekowanie nie jest trudne, asprawia reveals the secrets of her craft to those wiele radoci. Prezentowaa swoje prace who are interested. She believes that rwnie podczas Kiermaszu Twrczoci crocheting is not difficult, and it brings Ludowej wramach realizowanego a lot of joy. She has also presented her projektu wsppracy. Udzia wprojekcie works during Fair of Folk Art within wsppracy da Pani Katarzynie the cooperation project. Participation moliwo wymiany dowiadcze, by in the cooperation project has given her te inspiracj dla nowych pomysw apossibility to exchange experience and wtworzeniu koronek. Ponadto Pani has been also inspiration for new ideas Katarzyna bierze udzia wlicznych increation of laces. Moreover she takes pokazach tego rzemiosa podczas part in numerous demonstrations of this wydarze kulturalnych. craft during cultural events. Elbieta Krawczyk Pani Elbieta czerpie wzory zotaczajcej przyrody tworzy pojedyncze kwiaty zbibuy iich kompozycje. Wykonuje She uses motifs from the surrounding take rnej wielkoci postaci aniow. Jej nature and creates single flowers and their ulubionymi inajczciej wykonywanymi compositions from tissue-paper. Shealso kwiatami s re, od maych irednich makes various size of angel figures. Roses, do duych ipiknych. Do prac, ktre of different sizes, are her favourite and prezentuje na wystawach twrczoci most often created flowers. She uses ludowej wykorzystuje bibu, karton, suche tissue-paper, cardboard, dry plants and roliny ilicie. Bibua jest tradycyjnym leaves to the works which she presents at materiaem, zktrego dawniej wykonywano theexhibitions of folk art. Tissue-paper is kwiaty zdobic nimi kapliczki idomy. atraditional material which was used in the Wytwarzane ozdoby zbibuy wymagaj past to decorate wayside shrines and houses. ogromnej precyzji idokadnoci, dziki Decorations made of tissue-paper require czemu kady wyrb ma niepowtarzalny a lot of precision and accuracy owing to charakter. Swoj wiedz iumiejtnoci which every product has a unique character. przekazuje modziey idzieciom podczas She passes on her knowledge and skills warsztatw ipokazw. Uczestniczya to children and youth during workshops wprojekcie wsppracy Lokalni and demonstrations. She has participated twrcy ostoj dziedzictwa kulturowego. in the cooperation project Local artists Podczas spotka ztwrcami pienisko- the mainstay of cultural heritage. She has gorczaskimi prezentowaa kwiaty zbibuy, presented flowers from tissue-paper and has wymieniaa si swoimi dowiadczeniami exchanged her experience on tissue-paper wbibukarstwie ztwrcami spod Trzech craft during the meetings with the artists Koron. Pani Ela oprcz bibukarstwa from under Three Crowns (Trzy Korony). zajmuje si take wykonywaniem biuterii Apart from tissue-paper craft she also makes artystycznej, ozdb boonarodzeniowych artistic jewellery, Christmas decorations and oraz ozdb na rne okazje. decorations for various occasions. 14

15. Bartomiej Trzop Najczstszym tematem jego prac s rzeby sakralne, awrd nich The most frequent subject of kapliczki przedstawiajce Chrystusa his works is sacred sculpture Frasobliwego. Rzebieniem zajmuje including wayside shrines si od dziecka. Pierwsze rzeby jakie representing Worrying Christ. wykona to ptaszki drewniane, ktre He has been carving since he was s charakterystycznym wyrobem a child. Wooden little birds were pana Bartomieja, dziki ktremu the first sculptures he has made nie sposb go pomyli zkim innym. and they are typical of him and Artysta rzebi wdrewnie lipowym, not to be mistaken for someone czereni ibrzozie. Rzebi za pomoc else. The artist carves in linden, zwykego dutka. Nie uywa papieru cherry and birch wood by means ciernego do wygadzania powierzchni of his chisel. He does not use swoich rzeb, nie maluje ich, niektre sandpaper to polish the surface of tylko woskuje. Jego prace mona his sculptures, he does not paint podziwia zarwno podczas wystaw them, he only waxes some of them. oglnokrajowych, jak ilokalnych. Jest It is possible to admire his works laureatem licznych konkursw, midzy both at nationwide and local innymi oglnopolskiego konkursu im. exhibitions. He is a laureate of Emila Zegadowicza, odbywajcego numerous competitions, including si wGorzeniu, wktrym zaj II The All-Polish Emil Zegadowicz miejsce. Rzeby Pana Bartomieja byy Competition held in Gorze where prezentowane podczas Kiermaszu he has won second place. His Twrczoci Ludowej wBiekwce. works have been exhibited during Fair of Folk Art in Biekwka. Aleksander Basiura Rzebi wdrewnie, kamieniu, wglu isoli, sporadycznie wyrabia take figurki zgliny. Tematyka rzeb pana He carves in wood, stone, coal and Aleksandra jest bardzo zrnicowana, salt and occasionally makes clay ale s to gwnie rzeby sakralne figures. The subject matter of his ipostacie zludowych wierze. Prace works is very diverse and itconsists te czsto mona oglda podczas mainly of sacred sculptures and lokalnych wystaw itargw. Posuguje figures from folk beliefs. His works si technik rcznego rzebienia, can be often seen at local exhibitions do zdobienia uywa farb, aodlewy and trade fairs. He hand carves, uses wykonuje metod traconego wosku. paints for decoration, and makes Jest samoukiem. Pierwsze kroki casts with the lost wax method. wdziedzinie uprawianej przez siebie Heis a self-taught person. He began twrczoci stawia w1973r. Kilka carving in 1973. Several movementsruchw duta izpaskiej deski wyania of a chisel and a face emerges from si twarz. To wanie twarze sprawiaj, aflat board. Thefaces are the reason e obok prac pana Aleksandra that no one can pass his works nie mona przej obojtnie. Jego indifferently. His sculptures live, rzeby yj, kada posta jest every figure is distinctive, every charakterystyczna, kada twarz ma face has its unique grimace the niepowtarzalny grymas skrzywienie bending of lips, the shape of nose, warg, ksztat nosa, wyraz oczu. the expression of eyes. Hedraws Pomysy czerpie ztradycji, stawia ideas from tradition, heputs na oryginalno iniepowtarzalno originality and uniqueness in his kadego dziea. Artysta udostpnia each work. The artist makes his pracowni zwiedzajcym ichtnie studio accessible to visitors and tells opowiada oswojej pracy. willingly about his work. 15

16. Gmina The JordanwJordanw Commune Gmina wiejska Jordanw pooona jest we wschodniej The rural commune Jordanw is located in the easternczci obszaru Podbabiogrze igraniczy zmiastem Jordanw part of Podbabiogrze and it borders with the town of Jor-oraz gminami Lubie, Tokarnia, Raba Wyna, Bystra-Sidzi- danw and the communes of Lubie, Tokarnia, Raba Wyna,na igmin Makw Podhalaski. Gmina Jordanw obejmu- Bystra-Sidzina and Makw Podhalaski. The Jordanw com-je swoim zasigiem 5 wsi townia, Osielec, Toporzysko, mune consists of five villages townia, Osielec, Toporzysko,Naprawa, Wysoka. Gmina poona jest na pograniczu Be- Naprawa, Wysoka. The commune is lying in the peripheriesskidu Wysokiego iBeskidu redniego, Beskidu Wyspowego. of the Makw Beskid Mountains, Island Beskid MountainsCae terytorium gminy mona zaliczy do terenw grskich, and ywiec Beskid Mountains. The whole land of communez uwagi na fakt, i jej terytorium mieci si w przedziale can be classified as a mountainous land, considering the fact397859m n.p.m. Miejscowoci pooone s na rnych wy- that its land is in the range of 397-859 metres above sea level.sokociach iwrnicowanych formach topograficznych, tj. The villages are situated at various heights and they comprisezarwno wdolinach poprzecinanych rzekami gwnie Ska- diverse topographic features, that is in the valleys cut by thew iRab, jak te ina wododziaach izboczach poszczegl- rivers mainly The Skawa and Raba River as well as on thenych pasm grskich. Historyczne pocztki wsi nalecych do watersheds and the slopes of individual mountain ranges.gminy Jordanw zwizane s zakcjami osiedleczymi zXIV Thehistoric roots of the villages belonging to the communeiXVI w. Szczeglnie cennym zabytkiem znajdujcym si na of Jordanw are associated with the settlement actions carriedterenie gminy jest obronny dwr w Wysokiej pochodzcy out in this area in the 14th and 16th century. The early 17th cen-z 1. po. XVII w. Cennym zabytkiem budownictwa sakral- tury Fortress Mansion in Wysoka is one of the most preciousnego jest drewniany koci parafialny wtowni pochodz- monumental buildings in the commune. The wooden churchcy zlat 1760 1765. Warto wspomnie take obohaterskiej in townia erected in the years 176065 is an outstandingpostawie ludnoci wsi Wysoka, w czasie walk we wrzeniu example of Polish sacral architecture. It is also worth to men-1939roku. Lasy, malownicze wzgrza, rzeki igrskie potoki tion about the heroic behaviour of the community of Wysokaoraz bliskie ssiedztwo Podhala iOrawy czyni ztych tere- village who fought a battle against the numerically superiornw atrakcyjne miejsce zarwno dla krtkich jak idugich Nazi forces in September 1939. Forests, picturesque hills, riv-pobytw turystycznych. ers and mountain creeks as well as the neighbourhood of the rdo: ZSROW Podbabiogrza Podhale and Orava regions make this area a perfect destina- tion for both short and longer visits. source: ZSROW Podbabiogrze 16

17. Ciekawe miejsca, ktre warto zobaczy The places worth seeing Dwr na Wysokiej Dwr zbudowany wXVII w. by za- The Mansion in Wysoka The mansion was built in the mieszkiwany a do 1848r., kiedy to, opuszczony, peni rol 17th century; the mansion had been habitable until 1848, spichlerza. Wyremontowany wlatach 1910-1912, odzyska then it was deserted, and it started to function as a gra- funkcj rezydencji mieszkalnej. Jesieni 1939 r. budynek nary. After it had been renovated in the years 19101912, spon. W1942r. dokonano jego odbudowy iumieszczo- it became habitable mansion once again. The building no wnim szko podstawow. W1988r. opuszczony izruj- burnt down in Autumn 1939. In 1942 the building was nowany budynek nalaz nowych wacicieli. Przeprowa- reconstructed and an elementary school was placed init. dzili gruntown restauracj obiektu, przywracajc dawne In 1988 the deserted and ruined building found new podziay wntrz oraz przystosowujc go do potrzeb miesz- owners. The building was thoroughly renovated, restor- kalnych. Dwr wzniesiono jest zkamienia amanego ice- ing former divisions of interior and adapting it to hab- gy zdachem czterospadowym pokrytym dachwk. Przy itable conditions. The mansion was built of ruble and dworze dziaa Fundacja Lutnia Staropolska, prowadzca brick with four-side tile roof. The foundation called Sta- studia nad kultur i muzyk dawn, oraz Bractwo Lutni ropolska Lute, which conducts studies on culture and zDworu na Wysokiej zesp wykonujcy wokaln iwo- old music, and The Fraternity of Lute an ensemble per- kalno-instrumentaln muzyk renesansow, ktra w cza- forming vocal and vocal-instrumental Renaissance music sach wietnoci dworu rozbrzmiewaa wjej komnatach. work by the mansion. Koci w towni Koci pw. witych Apostow The church in townia The St. Szymon and Juda Szymona i Judy Tadeusza, pochodzcy z drugiej po owy church comes from the second half of the 18th century. XVIII wieku. witynia oszalowana, nakryta dachami The church is timbered and covered by a multi hipped wielospadowymi z syg aturk, dobrze zachowan wie n roof with an avebell, a well kept tower of columnar and konstrukcji supowo-ramowej wieczy wysmuky hem frame construction is crowned by spire-steeple covered baniasty pokryty blach miedzian. Koci jednonawowy with copper sheet. The singlenave church of log con- konstrukcji zrbowej, pokryty polichromi, posiadajcy struction is covered with polychrome and has wooden drewniane otarze. Wnawie gwnej XVIII-wieczny obraz altars. In the main nave there is a picture of the patrons patronw kocioa witych Apostow Szymona i Judy of the church from the 18th century. Inside there is a 17th Tadeusza. We wntrzu znajduj si: organy zXVII wieku, century organ, a pulpit from 1779, a Rococo font, a cru- ambona zok. 1779 roku, rokokowa przycienna chrzciel- cifix, and Baroque statues, sculptures of The Blessed Vir- nica, krucyfiks i barokowe posgi, rzeby Matki Boskiej gin Mary and The Baby Jesus and The Risen Christ and zDziecitkiem iChrystusa Zmartwychwstaego oraz kon- confessionals with a picture of St. Peter on the chimney fesjonay zobrazem w. Piotra na zaplecku. ciany wity- corner. The walls of the temple are decorated by the Sta- ni zdobi malowane na ptnie stacje Mki Paskiej. tions of the Cross, painted on canvas. 17

18. Magorzata Kowalczyk-Mysza Pani Magorzata Mysza rodowita mieszkanka Toporzyska. Jest artystk Magorzata Kowalczyk- wszechstronn. Zajmuje si Mysza is a native dweller of szyciem izdobieniem gorsetw, Toporzysko. She is a versatile stanowicych cz strojw artist. She sews and decorates ludowych. Jednak najwiksz corsets which make up a part pasj pani Magorzaty jest of folk costumes. However bibukarstwo. tissue-paper craft is her biggest Tradycyjnej sztuki tworzenia passion. Her grandmother kwiatw zbibuy nauczya j taught her traditional art ofbabcia. Artystka swoje inspiracje creating flowers from tissue- czerpie gwnie znatury. paper. The artist mainly draws Obserwujc ywy kwiat, potrafi her inspiration from nature. wyczarowa jego wiern kopi. By observing living flowers, Do swoich wyrobw uywa she can create their faithful gwnie krepiny ibibuy reproduction. She mainly uses marszczonej. crepe paper for her products. Pani Magorzata bierze Mrs. Magorzata takes czynny udzia wpromowaniu active part in promotiontradycyjnego rzemiosa ikultury of traditional craft and ludowej. Naley do Koa folk culture. She belong Gospody wToporzysku. Swj to TheFarmers Wives talent wykorzystuje rwnie Association in Toporzysko. wtworzeniu regionalnych Shealso uses her talent atrybutw obrzdowych increation of regional ritual pielgnujcych tradycj ludow. attributes which foster folk Wykonuje palmy wielkanocne, tradition. She makes Easter bukiety lubne, jej kwiaty palms, wedding bouquets;zdobi take wiece doynkowe. herflowers also decorate Artystka dzieli si swoj harvest-home wreaths. pasj isprzyja artystycznemu The artist shares her passion rozwojowi dzieci imodziey and supports the artistic oraz zapoznaje ich ztwrczoci development of children and ludow poprzez prowadzenie youth and she acquaints them warsztatw zbibukarstwa. with folkart through the Prace pani Magorzaty conduction of tissue-paper Myszy mona obejrze workshops. na wystawach, gminnych Her works can be seen at imprezach kulturalnych byy exhibitions, communal rwnie prezentowane podczas cultural events and they Kiermaszu Twrczoci have been also presented Ludowej wBiekwce. during Fair of Folk Art inBiekwka. 18

19. Eugenia Kdzior Pani Eugenia Kdzior mieszka wmiejscowoci Naprawa. Zhaftem Eugenia Kdzior lives inNaprawa. krzyykowym zetkna si pierwszy The first time she has used counted raz wszkole podstawowej, wyszywaa cross stitch was in elementary school, krzyykami kwiaty na poduszce. she embroidered flowers with cross Rwnie mama Pani Eugenii haftowaa, stitch on apillow. Her mum was also wic pokazywaa jak si to robi itego an embroiderer, so she taught this craft nauczya rwnie swoj crk. Pani to her daughter. Mrs. Eugenia mainly Eugenia wykonuje swoje prace gwnie embroiders her works with cross stitch, haftem krzyykowym, lubi szydekowa she also likes crocheting because she is czasem szyje bo zzawodu jest krawcow. adressmaker by profession. She likes Najbardziej lubi wyszywa pejzae embroidering the winter landscapes zimowe Podbabiogrza, zachody soca of Podbabiogrze, sunsets and birdsiptaki. Przeszo siedemdziesit prac pani the most. More than seventy works are Eugeni mona zobaczy wjej domu. exhibited in her house. Maria Kania Pani Maria Kania Maria Kania is a dweller jest mieszkank of Naprawa. She has been Naprawy. Pani Maria engaged with tissue- od dziecka zajmuje si paper craft since she was bibukarstwem. Wykonuje achild. She makes tissue- bibukowe kwiaty, paper flowers which look ywo przypominajce te like real flowers; roses, stworzone przez natur; narcissuses, crocuses, re, narcyzy, krokusy, tulips, poppies, cornflowers tulipany, maki, chabry etc. She passes on her itp. Swoje umiejtnoci skills to the younger przekazuje modszemu generation. Every year pokoleniu. Co roku she is on the competition bierze udzia wkomisji committee of the Easter konkursowej oceniajcej Palm Competition. She palmy wielkanocnych. is a long-term member Jest wieloletni czonkini of The Farmers Wives Koa Gospody, Association, and the awykonywane przez ni flowers she makes are used kwiaty zdobi wiece to decorate wreaths and ikosze doynkowe. harvest-home baskets. 19

20. Gmina The MakwMakw PodhalaskiPodhalaski Commune Gmina miejsko wiejska Makw Podhalaski pooo- The urban and rural commune Makw Podhalaski isna jest wbeskidzkiej czci Karpat Zachodnich wBeskidzie located in the Makw Beskid Mountains. The territory ofrednim zwanym te Makowskim. Obszar gminy obejmu- the commune also embraces a part of the ywiec Beskidje rwnie cz Beskidu Wysokiego pogranicze Pasma Ja- Mountains. Particular locations, which create the local ad-owieckiego i Pasma Policy. Poszczeglne miejscowoci, ministrative unit, are situated along the Skawa river and itstworzce gminn jednostk administracyjn, ukadaj si basin: Grzechynka, Skawica, Cadynka, Tarnowianka andwzdu rzeki Skawy oraz jej dopyww: Grzechynki, Skawi- Wieprzczanka.cy, Cadyki, Tarnowianki iWieprzczanki. The town grew along the extensive valley of the Skawa Miasto rozbudowao si wzdu rozlegej doliny rzeki river on its right side. It is surrounded with gentle hills ofSkawy po jej prawej stronie. the Koskowa Mountain Range to the north, in the east the Od pnocy otoczone jest agodnymi wzniesieniami Pa- town reaches the stream mouth of arnowianka and Kami-sma Koskowej Gry, po wschodniej stronie miasto siga po enna Gra Mountain. The commune and the town of Makwujcie potoku arnowianka iKamienn Gr. Miasto iGmi- Podhalaski encompass the surface of 108,94 km. Apartna Makw Podhalaski obejmuje obszar 108,94km. Oprcz from the town of Makw Podhalaski (20,12 km), the com-miasta Makowa Podhalaskiego (20,12 km) w skad gmi- mune consists of six villages: Biaka, Grzechynia, Juszczyn,ny wchodz nastpujce miejscowoci: Biaka, Grzechynia, Kojszwka, Wieprzec and arnwka. The origins of MakwJuszczyn, Kojszwka, Wieprzec, arnwka. Podhalaski date back to the second half of the 14th century. Pocztki Makowa sigaj 2. po. XIV w. WMakowie ist- At the end of the 19th century the embroidery school wasniaa od schyku XIX wieku szkoa hafciarska, atzw. haft ma- established and the so-called Makw embroidery becamekowski znany by ijest szeroko nie tylko wkraju. Zdrowy, lecz- famous not only in Poland. Healthy and curative microcli-niczy mikroklimat, na ktrego waciwoci zwrcono uwag ju mate, whose properties were discovered already in the earlyna pocztku tego wieku, atake pikno krajobrazu agodne, 20th century, as well as the beauty of landscape easy moun-grskie zbocza, ukwiecone ki iczyste potoki sprawiaj, e tain slopes, flowery pastures and crystal clear brooks attractMakw iokoliczne wioski odwiedza corocznie wielu turystw. numerous tourists every year. Six marked tourist trails, three Przez teren gminy prowadzi sze znakowanych szla- bicycle trails and a horse-riding trail run through the area ofkw turystycznych. the commune. rdo: ZSROW Podbabiogrza source: ZSROW PodbabiogrzeCiekawe miejsca, ktre warto zobaczy The places worth seeing Izba Regionalna im. E. Wacyka w Makowie Podha- E. Wacyk Regional Chamber in Makw Podhalaski laskim Mieci si w zabytkowym budynku Biblioteki It is placed in the building of the Local Library from Miejskiej z1895 roku. Zajmuje trzy po ieszczenia opo- m 1895. It occupies three rooms with a surface area of wierzchni 120 m. WIzbie Regionalnej mona zobaczy 120 m. In the Regional Chamber it is possible to see wyjtkowo pikne rkodziea lokalnych twrcw midzy beautiful handicrafts of local artists, including embroi- innymi: hafciarek irzebiarzy, ana szczegln uwag za- derers and sculptors but the sculpture of Stani aw Baos s suguje rzeba Stanisawa Baosa miniatura synnego deserves a special attention. This is a miniature of The otarza Wita Stwosza. Wit Stwosz altar in Krakw. 20

21. Kaplica Filasowa Murowana, otynkowana kaplica zwie- The Filasowa Chapel Built of brick and plastered, en- lobocznym zamkniciem od strony otarza, wzniesiona closed on many sides. It was built in 1845 by J.K. Filas. zostaa w 1845 r. przez J.K. Filasa. Cao nakrywa sio- Covered with two-side roof with an avebell in the front. dowy dach zwieyczk na sygnaturk od frontu. Brya The body of the building, which is supported with but- budynku opita szkarpami posiada charakterystyczne tresses, has a characteristic entrance and windows with wejcie iokna zostry i ukami. Kapliczka zostaa grun- m sharp arches. The Local people have restored and reno- townie wyremontowana i odrestaurowana z inicjatywy vated the chapel. The chapel is situated in 3-Maja Street miejscowej ludnoci. Zlokalizowana jest przy drodze in Makw Podhalaski. gwnej wMakowie Podhalaskim. Anna Koziana Pani Anna zajmuje si haftem Anna Koziana has been engaged in odkd skoczya siedemnacie lat. embroidery since she was seventeen Pracowaa wCepelii wlokalnej years old. She worked in The Folk spdzielni Makowianka. and Artistic Handicraft Society Przeprowadzia ponad dwiecie Makowianka. She has conducted kursw haftu. Wielokrotnie above two hundred courses ofreprezentowaa Makw Podhalaski embroidery. She has represented podczas Cepeliad. Haftuje Makw Podhalaski many times obrusy, bieniki, pociele, serwety during Cepeliada (Fairs of Folk wszystko wrozmaitych ksztatach Art). She embroiders table-cloths, irozmiarach. Jest specjalistk table-runners, beddings, teacloths zarwno od haftu biaego, jak inall shapes and sizes. She is an expert ikolorowego. in white and colourful embroidery. Pani Anna zdobya wiele nagrd She has won many awards and iodznacze, midzy innymi distinctions, including the Oskar nagrod Oskara Kolberga, atake Kolberg prize and also numerous liczne dyplomy iwiadectwa diplomas and certificates of uczestnictwa wtargach ipokazach participation in trade fairs and twrczoci ludowej. Artystka sporo demonstrations of folk art. The artist podruje, ze wzgldu na swoje travels a lot of; because of her specialszczeglne zdolnoci hafciarskie jest embroidery skills she is still being cigle zapraszana wrne miejsca invited to different places in the wkraju iza granic. country and abroad. Obecnie nadal uczy haftu She has been teaching the so-called Makowskiego, prowadzi pokazy Makw embroidery and has been ikursy rzemiosa. Cz jej prac conducting demonstrations and mona zobaczy podczas Tygodnia courses of the craft. Some of her works Kultury Beskidzkiej wywcu. are exhibited during The Beskid Uczestniczya wprojekcie Culture Week in ywiec. She has wsppracy Lokalni twrcy ostoj participated in the cooperation project dziedzictwa kulturowego. Podczas Local artists the mainstay of cultural spotka ztwrcami pienisko- heritage. She has presented her gorczaskimi prezentowaa swoje embroideries and has exchanged her hafty, wymieniaa si swoimi experience on embroidery as well as dowiadczeniami jak rwnie she has learnt new patterns, colouring poznaa wzory, kolorystyk oraz and techniques of embroidery during techniki haftu jakie stosuj twrcy the meetings with the artists from spod Trzech Koron. under Three Crowns (Trzy Korony). 21

22. Anna Malinowska Pani Anna Malinowska cae All her professional life has been swoje ycie zawodowe zwizaa connected with embroidery. Shestarted zhafciarstwem. Przygod z