การอนุรักษ์นาฏศิลป์กับภูมิปัญญาท้องถิ่น...

การอนรกษนาฏศลปกบภมปญญาทองถน

การอนรกษนาฏศลปกบภมปญญาทองถน คอ การรกษา สบทอด และเผยแพรนาฏศลปทเกดจากการสรางสรรค สงสม และสบทอดศลปะการแสดงของทองถนตางๆอนเปนศลปะพนบานทประดษฐขนโดยคนในทองถนนนๆ ถอวาการอนรกษภมปญญาทองถนมความส าคญตอการสงเสรมใหศลปวฒนธรรมของชาตด ารงสบไป เพราะการแสดงนาฏศลปไทยลวนมความสมพนธกบภมปญญาทองถนในหลายลกษณะ ไดแก

1.ศาสนาและความเชอ

ศาสนาพทธเปนศาสนาประจ าชาตไทย คนไทยมความเคารพศรทธาและเชอในพระพทธศาสนาจง

น าเอาแนวคดและหลกธรรมค าสอนในพระพทธศาสนาทใชในการด าเนนชวตมาสรางสรรคเปนชดการแสดงนาฏศลป เชน การแสดงชดระบ าไตรรตน ทมบทรองประกอบการแสดงทเกยวกบความเคารพนบถอพระรตนตรย คอ พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ และผลทเกดจากการเคารพหลกธรรมของพระพทธศาสนา เปนตน

วดหรอศาสนา

ระบ าไตรรตน

ดานความเชอ การฟอนผฟา

ฟอนผฟา เปนการเซนสรวงตอผฟา “พญาแถน” หรอเทวดาทสถตอยบนทองฟา เพอขอความเปนสรมงคล อนเชญทานเขารางทรงใหลงมาชวยปดเปาทกขโศกโรคภยแกชาวบานทมา ชมนมในพธ นอกจากนเพอเชญเจาเขาทรงรกษาอาการเจบไขของผปวยเปนรายๆไป www.prapayneethai.com

พธเหยา

เปนพธกรรมทเกยวกบความเชอทางศาสนาของไทยแถบภาคอสาน โดยจะนยมท าในแถบภไท (จ.กาฬสนธ นครพนม มกดาหาร สกลนคร พธกรรมนเปนการเสยงทาย เมอมการเจบปวยในครอบครว โดยการเจบปวยนจะเชอวาเปนการกระท าของผ จงตองท าการเหบาเพอแกผ และเพอจะไดทราบวาผตองการอะไร หรอผเจบปวยท าผดผอะไร จะไดท าตาม เชอวาหากแกผแลว อาการเจบปวยจะหายเปนปกต ( ทมาขอมล) th.m.wikipedia.org/wiki/พธเหยา

2.ประเพณและวฒนธรรม

ประเพณและวฒนธรรมทส าคญในแตละทองถนของไทย เชน วนลอยกระทง วนสงกรานต

เปนตน มคณคาและแฝงไปดวยคตความเชอ ธรรมเนยมปฏบต และความรนเรงสนกสนานอนน ามาซงความคดสรางสรรคทเกดจากภมปญญาทองถน โดยน ามาสรางสรรคประดษฐเปนชดการแสดงขน เชน ระบ าประทปทอง ระบ าสโขทย ใชแสดงในวนลอยกระทง ระบ านางสงกรานตใชแสดงในวนสงกรานต

การร าบวงสรวงพระธาตนาดน การร าบวงสรวงพระธาตพนม

ระบ าลพบร ระบ าสโขทย

ระบ าสโขทย

ประเพณ บญคณลาน

ประเพณบญบงไฟ

ประเพณแหเทยนพรรรษา

3.ศลปกรรมและสถาปตยกรรม

การแสดงบางชดไดสรางสรรคทาร ามาจากภาพจ าหลกของโบราณสถานตางๆ เชน ระบ าสโขทย ททานผหญงแผว สนทวงศ ไดประดษฐทาร ามาจากภาพนางอปสรในเครองทรงทสวยงามทอยรอบๆเจดยทรงพมขาวบณฑ วดมหาธาต ในอทยานประวตศาสตรสโขทย ระบ าลพบรประดษฐทาร าโดยคณครลมล ยมะคปต และคณครเฉลย ศขวณช น าทาร ามาจากภาพจ าหลกทบหลงประตปราสาทหนพมาย ศลปะแบบขอม เปนตน

ภาพจ าหลก

ภาพนางอปสรในเครองทรงทสวยงาม

4.วถชวตและการประกอบอาชพของคนในทองถน

การแสดงนาฏศลปไทยบางชดน าวถชวตการประกอบอาชพของคนในทองถนตางๆมาประดษฐสรางสรรคเปนชดการแสดง ไดแก

1) ภาคเหนอ เชน ระบ าเกบใบชา ฟอนสาวไหม เปนตน

2) ภาคกลาง เชน เตนก าร าเคยว ระบ าชาวนา ระบ าพระแมโพสพ เปนตน

3) ภาคอสาน เชน เซงสวง เซงกระหยง เซงแพรวากาฬสนธ เปนตน

4) ภาคใต เชน ระบ าปาเตะ ระบ ากรดยาง ระบ ารอนแร เปนตน

จะเหนไดวาการอนรกษนาฏศลปไทยกบภมปญญาทองถนนนมสวนชวยในการเผยแพรศลปวฒนธรรม

ของชาตใหเปนทรจก โดยถายทอดออกมาในรปแบบของความบนเทง ความสนกสนานรนเรง อกทงยงมคณคาตอสงคมไทยซงควรคาแกการอนรกษใหคงอยสบไป

ระบ าเกบใบชา

ฟอนสาวไหม

เตนก าร าเคยว

ระบ าชาวนา

เซงสวง

เซงแพรวากาฬสนธ

ระบ ารอนแร

สรป

การอนรกษนาฏศลปกบภมปญญาทองถน มสวนชวยในการเผยแพรศลปวฒนธรรมของชาตใหเปนทรจก โดยถายทอดออกมาในรปแบบของความบนเทง รนเรง สนกสนาน อกทงยงมคณคาตอสงคมไทยซงควรคาแกการอนรกษ ซงการแสดงนาฏศลปไทยลวนมความสมพนธกบภมปญญาทองถน ไดแก ศาสนาและความเชอ ประเพณและวฒนธรรม ศลปกรรมและสถาปตยกรรม วถชวตและการประกอบอาชพของคนในทองถน

หนงสออางอง

ดษฎ มปอม.นลวรรณ ถมงรกษสตว คมอการสอน เพอครผสอน ดนตร-นาฏศลป ม.6 วฒนาพานช.

หนา 62

www.prapayneethai.com

th.m.wikipedia.org/wiki/พธเหยา

เอกสารประกอบการเรยน เรอง เทคนคการจดการแสดง

ชนมธยมศกษาตอนปลาย

โดย

นางสาพนมพร ชนชนะ

ครชำนาญการพเศษ

โรงเรยนจนทรเบกษาอนสรณ

สำนกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 27

เทคนคการจดการแสดง

เทคนคการจดการแสดงมความส าคญทจะท าใหการแสดงนนสมบรณและมความ

สมจรงมากขน อกทงเปนการชวยเสรมสรางจนตนาการใหกบผชม ซงเทคนคในการจดการแสง

ประกอบดวย

ฉาก

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายของฉากไววา “ฉาก

คอ เครองบงหรอเครองกน มหลายชนด ใชตง แขวน หรอพบได เครองประกอบเวทละครเพอใหด

สมจรงตามเนอเรอง เชน ฉากปา ฉากเมอง”

สารานกรมไทยฉบบราชบณฑตยสถาน เลม 10 หนา 5890 ไดใหความหมายของฉาก

วา “ฉาก หมายถง ภาพพนหลงส าหรบประกอบการแสดงตางๆเพอสงเสรมการแสดงใหเกดอารมณมาก

ขน ภาพพนหลงทเรยกวา ฉาก นจะเขยนบนผนผาหรอกระดาษ หรอจะเปนภาพนน เปนแผงเปนสวน

กลมรอบตวอยางของจรงกได แตภาพพนหลงซงเขยนไวทางดานซายและขวาของการแสดงโขนหนาจอ

ซงเขยนเปนภาพพลบพลาดานหนง ภาพปราสาทราชวงดานหนง ไมเรยกวา ฉาก แตหากเรยกรวมวา จอ

เพราะมก าเนดมาจากจอหนงใหญ

สรปไดวาฉาก คอ ภาพทใชประกอบในการแสดง ทชวยในการสรางอารมณและท า

ใหการแสดงนนดสมจรงและมความสมบรณมากยงขน ฉากทใชประกอบในการแสดงแบงออกเปน 2

แบบ คอ

1)แบบแขวน คอ การวาดฉากลงบนผา เปนสถานทตามเนอเรองทแสดงแลวขงเอาไวดานหลงสด

ของเวท เชน ฉากลเก เปนตน จะเปลยนฉากโดยการมวนฉากขนไปไวดานบนแลวเปลยนฉากใหมลง

มาแทน เปนการเปลยนฉากตามเนอเรองซงสามารถท าไดงาย สะดวก และรวดเรว

2)แบบตง การวาดภาพลงบนแผงหลายๆชน แลวน ามาประกอบเขาดวยกน น าขนตงบนเวททแสดง

เปนฉากละครตามเนอเรอง หรออาจจะใชอปกรณจรง เชน ตนไม โตะ เกาอ แจกน เปนตน น ามา

จดเปนฉากประกอบในการแสดง เพอใหมความสอดคลองกบเรองทแสดง เชน การจดฉากประกอบ

ละครโทรทศน เปนตน

ฉากแขวน (ฉากลเก) ฉากตง

ฉากเปนองคประกอบทชวยใหการแสดงนนดสมจรง เพราะฉากเปนการจ าลองสถานท

ตามเนอเรองท าใหผชมมองเหนภาพเหตการณตางๆในการแสดงละครไดชดเจน เกดความ

สนกสนานเพลดเพลนและมอารมณรวมไปกบการแสดง ฉากทใชในการแสดงละครอาจจะ

เปนการสรางฉากทเกดจากนามธรรมใหเกดเปนรปธรรม เชน ฉากละครแบบจนตนาการ

ฉากสรรค ฉากนรก เปนตน ตามทผเขยนบทละครไดสรางจนตนาการขน ท าใหการแสดง

ละครเรองนนมความสมบรณมากขน

สงทส าคญทสดในการสรางฉากทผสรางจะตองค านงถง คอ ตองเลอกฉากให

เหมาะสมกบเหตการณตางๆในเรอง อกทงยงตองมความชดเจนและสอดคลองกบเนอเรองท

แสดง การออกแบบฉากประกอบในการแสดงสามารถแบงฉากเปน 6 แบบ ดงน

1)ฉากแบบบงคบ คอ การสรางฉากเพยงฉากเดยวแตสามารถใชแสดงไดทกเรองเพราะ

ถอวาฉากเปนเพยงตวแบงระหวางสวนเวทกบหลงเวทเทานน ซงฉากแบบบงคบนถอก าเนดมา

จากฉากละครแบบโรมน

2)ฉากแบบสมจรง คอฉากทสรางขนตามสภาพความเปนจรง ตรงตามเหตการณและ

ยคสมยของเรองเพอใหเหมอนจรงมากทสด เชน ฉากประกอบละครทแสดงในโรงละคร

แหงชาต เปนตน

3)ฉากบรรยากาศ คอ การสรางฉากทอาศยแสง สสรางบรรยากาศตามเนอเรอ

4)ฉากแบบสญลกษณ คอ การสรางฉากทใหผชมสรางจนตนาการประกอบไปดวย เชน

ฉากทะเลทราย อาจจะมการน าเอาตนกระบองเพชรมาตงประกอบฉากแลวใหผชมใช

จนตนาการวาเปนทองทะเลทราย เปนตน

5)ฉากแบบนามธรรม ( เกนความจรง) คอการสรางฉากทเกดขนมาจากความรสก

ประทบใจในสงทไดพบเจอ อาจสรางเกนความเปนจรง หรอสรางในสงทไมเคยมผใดไดพบ

เหนมากอน

6)ฉากแบบจนตนาการ เปนฉากทสรางจากความรสกหรอจนตนาการของผเขยนบทละคร

ตามเนอเรอง เปนสงทไมมจรง เชน นรก สวรรค บาดาล เปนตน ซงเปนการสรางมา

จากจนตนาการไมเหมอนกบของจรง แตผชมสามารถรและมความเขาใจคลอยตาม

แสง ส เสยง

แสง ส ทใชในการแสดงละครนนเปนการชวยเนนและเพมความรสกใหผชมเกด

จนตนาการทดสมจรง ท าใหเกดอารมณความรสกตางๆ และแสง ส ยงชวยเสรมสของเครอง

แตงกายและฉากใหเกดความสวยงาม ดกลมกลน ไมแขง อทธพลของแสง ส นนมผลตอ

อารมณและความรสกตางๆ เชน แสง สน าเงนใหความรสกถงเวลากลางคน รงเชา หรอ

อารมณเศรา , แสง สเหลอง ใหความรสกสดชน รนเรง เบกบานใจ แสง , สแดงให

ความรสกสงา รอนแรง ยงใหญ เปนตน

การใชแสง สในการแสดงละคร

1.การใชแสง สในการสรางบรรยากาศ แสง สมสวนชวยในการสรางบรรยากาศของละครการ

ใชแสง ส มดงน

1) แสง สเหลองออน แสดงบรรยากาศในเวลาเชามด

2) แสง สเหลอง แสดงบรรยากาศในเวลาเชา

3) แสง สสมออน แสดงบรรยากาศในเวลาสาย

4) แสง สขาว แสดงบรรยากาศในเวลากลางวน

5) แสง สชมพ แสดงบรรยากาศแสง ในเวลาบาย

6) แสง สมวงแดง แสดงบรรยากาศเวลาเยน

7) แสง สมวงน าเงน แสดงบรรยากาศเวลาค า

8 ) แสง สน าเงน แสดงบรรยากาศในเวลากลางคน

9) แสง สเขยว แสดงบรรยากาศในเวลากลางคนเดอนหงาย

2.การใชแสง สในการสรางอารมณ การก าหนดแสง ส มสวนชวยในการสรางอารมณของการ

แสดง เชน อารมณโกรธ จะใชแสง สแดง อารมณเศรา เสยใจ จะใชแสง สน าเงน อารมณ

ตนเตน จะใชแสง สสม อารมณรก จะใชแสง สเขยว เปนตน

นอกจากเทคนคแสง สแลว เทคนคการใชเสยงแบบตางๆประกอบการแสดงจะชวย

สรางบรรยากาศ ท าใหการแสดงละครดสมจรง ตวอยางการท าเทคนคใหเกดเสยงประกอบการ

แสดง เชน เสยงฟาผา ใชแผนสงกะสตกบไม เสยงรถไฟใชกระดาษทราย 2 แผนถกน เปน

ตน สงตางๆเหลานจงมาความส าคญอยางยง เพราะชวยในการสรางบรรยากาศและความ

สมจรงใหกบการแสดง

เครองแตงกาย

เครองแตงกายทใชประกอบในการแสดงละคร หมายความรวมถงเครองประดบ

ศรษะ เสอผาและเครองประดบรางกาย มความส าคญในการบงบอกถงบคลกลกษณะของตว

ละคร สถานภาพอาชพของตวละคร ยคสมยในการแสดงละคร เปนตน การออกแบบเครอง

แตงกายจะตองค านงถงองคประกอบดงกลาว โดยออกแบบเครองแตงกายใหเหมาะสม

สอดคลองกบฉาก แสง ส หนาทของเครองแตงกาย ควรประหยด เปนตน

การแตงกายตวละคร พระ นาง ยกษ ลง

นางมโนหรา นางสพรรณมจฉา

พระราม พระลกษณ

หนงสออางอง

ดษฎ มปอม , นลวรรณ ถมงรกษสตว คมอการสอน เพอครผสอน ดนตร – นาฏศลป ม.5 วฒนาพานช

หนา 49

อรวรรณ ชมวฒนา , วรสดา บนนา หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน นาฏศลป ชนมธยมศกษาปท 4-6

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.) หนา 99