0A · 3 years in prison of the writer Janusz Szpotański, author of the satirical opera Cisi i...

�

„Chcemy prawdy Mickiewicza”, „Żądamy dalszych przedstawień” –podtakimitransparentamikilkusetosobowagrupawarszawskichstudentówprzemaszerowaławieczorem30stycznia1968rokuspodTeatruNarodowegopodpomnikAdamaMickiewiczawWarszawieprotestującprzeciwkozdjęciuprzez reżim Gomułki z afisza dramatu „Dziady”, po dwóch miesiącachprzedstawień.PowodembyłażywiołowareakcjawidowninainterpretowanejakoantysowieckiefragmentytegoXIX-wiecznegonarodowegodramatu. Poostatnimprzedstawieniu–30stycznia–namłodzieżskładającąpodpomnikiemwieszczabiało-czerwonekwiatyrzuciłasięmilicjazatrzymując35osób. JednocześniewodpowiedzinadecyzjęwładznaUniwersytecieWarszawskim zaczęto zbierać podpisy przeciwko zakazowi wystawiania„Dziadów”.WWarszawie podpisało się pod protestem3145osób, aweWrocławiu1098.Wnastępnychtygodniach–dojrzewającyjużoddawna– konflikt pomiędzy opozycyjnie nastawionymi środowiskami inteligencjiareżimemnarastał.Wyrazemtegobyłom.in.skazanienapoczątkulutegona3latawięzieniaJanuszaSzpotańskiego,pisarza,autoram.in.satyrycznejopery„Cisiigęgacze,czylibaluprezydenta”.29lutego1968rokuodbyłosięburzliweNadzwyczajneZebranieOddziałuWarszawskiegoZwiązkuLiteratówPolskich,naktórymprzyjętorezolucjędomagającąsięm.in.przywróceniaprzedstawień „Dziadów”, a także potępiającą działania cenzury. PisarzewostrysposóbkrytykowalipolitykęPolskiejZjednoczonejPartiiRobotniczej,wśródnichbylim.in.AntoniSłonimski,PawełJasienica,JerzyAndrzejewskioraz StefanKisielewski, któryupomniał się onieobecnychwPRLpisarzyemigracyjnych i powiedział: „Zarządzanie cenzurą zależy od jakiegościemniaka,którynp.zabraniapisaćostuleciuurodzinJózefaPiłsudskiego.CiemniacywPolsceuzbrojenisąwmonopolwładzy”.KilkanaściednipóźniejKisielewskizostałpobityprzez„nieznanychsprawców”,apozostalikrytycywładzy stali się obiektem niewybrednych ataków w prasie. O ich styluświadczychoćbywypowiedźGomułkinatematwięzionegoSzpotańskiego:„Skazanyna3latawięzieniazareakcyjnypaszkwil,ziejącysadystycznymjademnienawiścidonaszejpartiiidoorganówwładzypaństwowej.Utwórtenzawierajednocześniepornograficzneobrzydliwości,najakiemożesięzdobyćtylkoczłowiektkwiącywzgniliźnierynsztoku,człowiekomoralnościalfonsa”. W niezwykle nikczemny sposób propaganda zaszczuła PawłaJasienicę,żołnierzaniepodległościowegoantykomunistycznegopodziemia,walczącegowWileńskiejBrygadziemjr.ZygmuntaSzendzielarza„Łupaszki”,co autor popularnych książek historycznych przypłacił przedwczesnąśmiercią. Tymczasem4marcaministeroświaty i szkolnictwawyższegoHenrykJabłońskipodjąłdecyzjęorelegowaniuzUWdwóchstudentów:HenrykaSzlajfera i Adama Michnika, zaangażowanych w protesty przeciwkozaprzestaniuwystawiania„Dziadów”izwiązanychztzw.„komandosami”– środowiskiem lewicowej młodzieży kontestującej reżim Gomułki.Wproteście,8marca1968rokunadziedzińcuUniwersytetuWarszawskiegostudencizorganizowaliwiecrozbityprzezoddziały„aktywurobotniczego”(uzbrojonegow kable, pałki),Ochotniczej RezerwyMilicjiObywatelskiejiMilicjiObywatelskiej. Starcia zmilicją przeniosły się na pobliskie uliceiwokolicePolitechnikiWarszawskiej.Wiadomościobrutalnościzjakąbitostudentów,dotarłydoinnychośrodkówakademickich.

”WewantMickiewicz’s truth”, ”Wedemand theplay remainon stage” –suchwerethesignscarriedbythegroupofafewhundredWarsawstudents,astheymarchedontheeveningofJanuary30th1968fromtheNationalTheatertothemonumentofAdamMickiewiczinWarsaw,protestingagainsttheGomułkaregime’sdecisiontotaketheplayDziady[Forefathers’Eve]offthestageaftertwomonthsofrunning.Thereasonforthiswastheanimatedreactionofthepublictothoselinesoftheclassic19th-centurynationaldramawhichwereinterpretedasanti-Soviet.

Afterthelastperformance,onJanuary30th,theyoungpeoplewhohadcometoputflowersunderthemonumentofthenation’sbardwereattackedbythemilitia(communistpolice),whoarrested35ofthem.Atthesametime,asareactiontothedecisionoftheauthorities,collectingofsignaturesbeganattheWarsawUniversityunderaprotestagainstthebanningofDziady.InWarsaw,3145peoplesignedthisprotest,andinWrocław1098.Inthefollowingweekstheconflict,whichhadbeengrowingforalongtime,betweentheregimeandtheintelligentsiacircleswhichopposedit,escalated.Itmanifesteditself,amongotherthings,inthesentencingto3yearsinprisonofthewriterJanuszSzpotański,authorofthesatiricaloperaCisiigęgacze,czylibaluprezydenta[TheQuietOnesandGagglers,orthePresident’sBal],whichtookplaceatthebeginningofFebruary.OnFebruary29th1968,aturbulentSpecialMeetingoftheWarsawBranchofthePolishWriters’Uniontookplace,wherearesolutionwaspassed,demanding,amongotherthings,thereturningofDziadyonto the stage,andcondemningcensorship.Among thewriterswhoblatantlycriticized thepoliticsof thecommunistPolishUnifiedWorkers’PartywereAntoniSłonimski,PawełJasienica,JerzyAndrzejewskiandStefanKisielewski,whoaddressedtheissueoftheémigréwriterswhoseworkswerebannedinthePeople’sRepublicofPoland.Theseintellectualssaidthat”thecensorshipisinthehandsofsomedimwit,whoprohibitsthewritingabout,forinstance,the100thanniversaryof Marshal JózefPiłsudski’s birthday. InPoland,dimwitshave themonopolyofpowerbehindthem”.Adozenorsodayslater,Kisielewskiwasbeatenupby”personsunknown”andtheothercriticsoftheleadershipbecamethetargetsofcrudeattacks in thepapers.Thestyleof theseattackscanbe illustrated, forinstance,byGomułka’scommentabouttheimprisonedSzpotański:”Sentencedto3yearsofprisonforareactionarytravestyoozingwiththepoisonofsadistichatredforourpartyandtheorgansofstateadministration.Atthesametimetheworkcontainspornographicfilth,whichcouldbeconceivedonlybyamanrottinginthegutter,amanwiththemoraleofapimp”.ThepropagandamachinerylashedoutinanexceptionallyvilewayagainstPawełJasienica,asolideroftheanticommunistunderground,whohadfoughtintheVilniusBrigadeofmajorZygmuntSzendzielarz”Łupaszka”.Theattacksledtotheuntimelydeathoftheauthorofpopularhistorybooks. Meanwhile,onMarch4th,theministerofeducationandhigherlearning,HenrykJabłońskidecidedtoexpelfromtheWarsawUniversitytwostudents-HenrykSzlajferandAdamMichnik–whohadbeeninvolvedintheprotestsagainstthebanningofDziadyandwhowereconnectedwiththeso-calledcommandos–aleft-winggroupofyoungpeoplewhocontestedtheGomulkaregime.Inprotestagainstthisdecision,onMarch8th1968inthecourtyardoftheWarsawUniversity,studentsorganizedademonstration,whichwasbrokenupby”working-classvolunteer”units(armedwithcableandtruncheons)oftheVoluntaryReservesoftheCitizens’MilitiaandtheCitizens’Militiaitself.TheclashesbetweentheprotestersandthemilitiaspreadtotheneighboringstreetsandthevicinityoftheWarsawPolytechnic.Newsaboutthebrutalitywithwhichthestudentswerebeatenreachedotheracademiccenters.

0A

�

Przedrukiartykułówze„SłowaPowszechnego”i„TrybunyLudu”rozpowszechnianewgodzinachrannych,11III1968r.

ReprintofarticlesfromSłowo PowszechneandTrybuna LududistributedinthemorninghoursofMarch11th1968.

�A

�

ManifestacjanaRynkuGłównym,11III1968r.

DemonstrationontheMainSquare,March11th1968.

0A�A

�

Studenci w auli Uniwersytetu Jagiellońskiego podczas spotkania z Rektorem UJMieczysławemKlimaszewskimiprzewodniczącymRadyOkręgowejZSPZbigniewemReguckim,11III1968r.

StudentsintheassemblyhalloftheJagiellonianUniversityduringameetingwiththeRector,MieczysławKlimaszewskiandthechairmanoftheRegionalCouncilofthePolishStudents’UnionZbigniewRegucki,March11th1968.

�A

�

UchwałaKomitetuWiecowego,13III1968r.

ResolutionoftheRallyCommittee,March13th1968.

StudencizebranipodDS„Żaczek”.

Studentsgatheredinfrontofthe”Żaczek”dormitory.

�A

�

Delegacja studentów z kwiatamiw drodze pod pomnik AdamaMickiewicza,13III1968r.

Students’delegationwithflowersonthewaytoAdamMickiewicz’smonument,March13th1968.

StudencizebraniprzedCollegiumNovum,13III1968r.

Students gathered in front of the Collegium Novum,March13th1968.

�A

�

OddziałyMilicjiObywatelskiejprzyużyciuarmatekwodnych,gazułzawiącego,petardipałek,rozpraszajądemonstrującychstudentówprzedCollegiumNovum,13III1968r.

UnitsoftheCitizens’MilitiadispersethestudentsdemonstratinginfrontoftheCollegiumNovum with the use of water cannons, teargas, anti-riot grenades and truncheons,March13th1968.

�A

�

OddziałyMilicjiObywatelskiejprzedCollegiumNovum,13III1968r.

UnitsoftheCitizens’MilitiainfrontoftheCollegiumNovum,March13th1968.

�A

�

Krakowskieulicewtrakciezajśćmarcowych.

ThestreetsofKrakówduringtheMarch events.

�A

�0�A

Ulotkimasowoprodukowaneirozprowadzanewśrodowiskustudenckim.

Flyers,mass-producedanddistributedamongstudents.

��

Studenckieapeleskierowanedośrodowiskarobotniczego.

Students’appealstotheworkers.

�0A

��

Ostrzeżenie Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego Mieczysława Klimaszewskiegoskierowanedostudentów.

AwarningfromtheRectoroftheJagiellonianUniversity,MieczysławKlimaszewskitothestudents.

��A

��

Władzamobilizujeaktywrobotniczy—masowezebraniawówczesnejHucieim.Lenina.

Theauthoritiesmobilizetheactivistworkers.Massmeetingsinthe(then)LeninSteelworks.

��A

��

Spotkanie w pionie głównego mechanika w Hucie im. Lenina, naktórympodjętodecyzjęowysłaniusiłinterwencyjnychnaUniwersytetJagielloński.

A meeting in the department of the chief mechanic of the LeninSteelworks,duringwhichthedecisionwasmadetosendinterventionforcestotheJagiellonianUniversity.

��A

��

PierwszySekretarzKWPZPRCzesławDomagała,przemawiającydouczestnikówwiecunaRynkuGłównym,23III1968r.

FirstSecretaryoftheRegionalCommitteeofthePolishUnitedWorkers’Party,CzesławDomagała,addressingtheparticipantsofarallyontheMainSquare,March23rd1968.

fot. Stanisław Gawliński

Wiecpoparciadlawładz,23III1968r.

A rally in support of the authorities,March23rd1968.

fot. Stanisław Gawliński

��A

��

RynekGłównypowiecupoparciadlawładz,23III1968r.

TheMainSquareafterarallysupportingtheauthorities,March23rd1968.

WiecnaRynkuGłównym,23III1968r.

ArallyontheMainSquare,March23rd1968.

fot. Stanisław Gawliński fot. Stanisław Gawliński

��A