View
0
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
01
Yaþanan ekonomik krizin ardýndan 2002 yýlýndaki %7,8lik yüksek GSYÝH (Gayri Safi Yurt
Ýçi Hasýla) büyümesi Liranýn deðer kaybýna baðlý olarak artan Türk ihraç mallarýnýn rekabet
gücüne ve Türkiyenin gözde turizm merkezi haline gelmesine, kýsaca mal ve hizmet
ihracýna dayalýydý (OECD, 2004). Sonraki iki yýlda Türk Lirasýnda görülen deðerlenmeye
karþýn reel ücretlerin kriz öncesi düzeyinin altýnda seyretmeye devam etmesi nedeniyle
ihracat performansý etkilenmedi: 2003 ve 2004 yýllarýnda sýrasýyla %31 ve %34 olarak
gerçekleþti. 2 yýl süren yýllýk %30un üzerindeki yüksek artýþ hýzýndan sonra, ihracat 2005
yýlýnda %16 artarak daha ýlýmlý bir çizgiye oturmuþ görünüyor.
1. EKONOMÝNÝN ÝTÝCÝ GÜCÜOLARAK DIÞ TÝCARET
1.1 Dýþ Ticaret BileþenleriToplam dýþ ticaretinin GSYÝHya oranýna bakýldýðýnda 2004 yýlý verilerine göre %64 ile
Türkiyeyi benzer büyüklükteki ekonomiler arasýnda dýþa oldukça açýk olarak niteleyebiliriz
(Þekil 1.1).
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
Bel
çika
Slo
vak
Cum
**Ýr
land
aÇ
ek C
um**
Mac
aris
tan
Hol
land
aA
vust
urya
Ýsve
çK
ore
Dan
imar
kaÝs
viçr
e*P
olon
ya**
Kan
ada*
Nor
veç
Alm
anya
Avr
o B
ölge
siF
inla
ndiy
aP
orte
kiz
Çin
Tür
kiye
Mek
sika
Ýspa
nya
Ýngi
ltere
Fra
nsa
Ýtaly
aY
unan
ista
nH
indi
stan
AB
D*
Japo
nya*
19752004
Toplam Dýþ Ticaretin GSYÝH'ye Oraný (%)
Þekil 1.1 1975 ve 2004 Yýllarýnda Seçilmiþ Ülkeler Ýçin Dýþ Ticaretin GSYÝHyeOraný
Kaynak: OECD (*) 1975-2003 (**) 1995-2004
1
2
2004 yýlý dünya mal ihracatý ve ithalatý sýralamasý Tablo Ek1.1de verilmektedir. Sumru Öz (TÜSÝAD-Sabancý Üniversitesi Rekabet Forumu)1
2
3
01
Þekil 1.1den çýkarýlabilecek bir baþka sonuç, 1975-2004 yýllarý arasýnda toplam dýþ
ticaretinin GSYÝHya oraný en çok artan ülke olan Çinin ardýndan Türkiyenin ikinci olmasý.
Daha sonra sýrasýyla Meksika, Hindistan, Ýspanya, Almanya, Polonya ve Ýrlanda geliyor
Þekil 1.2a Ýhracatýn Ekonomik Faaliyete Göre Daðýlýmý, 2005 (%)
Diðerleri %23 Motorlu Kara Taþýtý ve Römorklar %14
Giyim eþyasý %14
Tekstil ürünleri %12
Metal Eþya %4
Metalik OlmayanMineral Ürünler %4
Kimyasal Madde veÜrünler %4
Radyo, Televizyon,Haberleþme Teçhizatý
ve Cihazlarý %4
Ana Metal Endüstrisi %9
Baþka YerdeSýnýflandýrýlmamýþMakine ve Teçhizat
%7
Gýda Ürünlerive Ýçecek %6
Kaynak: TÜÝK
Þekil 1.2b Ýhracatýn Ekonomik Faaliyete Göre Daðýlýmý, 1996 (%)
Kaynak: TÜÝK
Motorlu kara taþýtlarý, giyim eþyasý, tekstil, ana metal endüstrisi ve gýda Türkiyenin baþlýca
ihraç ürünlerini oluþturuyor. 2005 yýlýnda Türkiyenin ihracatýnýn sektörel daðýlýmý Þekil
1.2ada, ayný sektörlerin 1996 yýlýna ait ihracat paylarý ise Þekil 1.2bde veriliyor.
4
Ýhracatýn ekonomik faaliyetlere göre daðýlýmýnda 1996 ve 2005 yýllarý arasýnda görülen
en büyük fark, toplam ihracat içindeki payýný %4ten %14de çýkaran Motorlu Kara Taþýtýve Römorklar alanýnda görülüyor. Daha sonra, sýrasýyla, payý %21den %14e inen GiyimEþyasý ve %1den %4e çýkan Radyo, Televizyon, Haberleþme Teçhizatý ve Cihazlarýgeliyor.
Türkiyenin ihracat kalemlerini detaylý olarak görmek için Tablo Ek.1e, ithalat kalemleri içinse Tablo Ek.1e bakabilirsiniz.
3
3
Diðerleri %23Motorlu Kara Taþýtý veRömorklar %4
Giyim Eþyasý %21
Tekstil Ürünleri %16
Ana Metal Endüstrisi %10
Metal Eþya %2
Metalik OlmayanMineral Ürünler %3
Kimyasal Maddeve Ürünler %5
Radyo, Televizyon,Haberleþme Teçhizatý ve
Cihazlarý %1Gýda Ürünlerive Ýçecek %11
Baþka YerdeSýnýflandýrýlmamýþ
Makine ve Teçhizat %4
01
Þekil 1.3a Ýthalatýn Ekonomik Faaliyete Göre Daðýlýmý, 2005 (%)
5
Diðerleri %19 Kimyasal Madde ve Ürünler %15
Ham Petrol ve Doðalgaz %12
Ana Metal Sanayi %12
Motorlu Kara Taþýtýve Römorklar %11
Baþka YerdeSýnýflandýrýlmamýþ
Makine ve Teçhizat &11
Týbbi Aletler,Hassas Optik Aletler
ve Saat %2
Atýk ve Hurdalar %3
Tekstil Üürnleri %3
Diðer ElektrikliMakine ve
Cihazlar %4
Radyo, Televizyon,Haberleþme Teçhizatý ve
Cihazlarý %4 Kok Kömürü, RafineEdilmiþ Petrol Ürünlerive Nükleer Yakýtlar %5
Kaynak: TÜÝK
Þekil 1.3b Ýthalatýn Ekonomik Faaliyete Göre Daðýlýmý, 1996 (%)
Diðerleri %28Kimyasal Madde veÜrünler %15
Ham Petrol ve Doðalgaz %10
Ana Metal Sanayi %16
Motorlu Kara Taþýtý ve Römorklar %7
Baþka YerdeSýnýflandýrýlmamýþ
Makine ve Teçhizat % 17
Týbbi Aletler,Hassas Optik Aletler
ve Saat %2
Atýk ve Hurdalar %3
Tekstil Ürünleri %4
Diðer ElektrikliMakine ve Cihazlar %3
Radyo TelevizyonHaberleþme Teçhizatý ve
Cihazlarý %3
Kok Kömürü, RafineEdilmiþ Petrol Ürünleri ve
Nükleer Yakýtlar %3
Kaynak: TÜÝK
Türkiyenin ithalat yapýsýnda en önemli yeri ara mallar ve enerji oluþturuyor. 2005 yýlýnda
kimyasal madde ve ürünler %15 ile ilk sýrada yer alýrken, bunu %12le ham petrol ve
doðalgaz ile ayný paya sahip ana metal endüstrisi izliyor. Daha sonra %11 payla motorlu
kara taþýtlarý ve baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ makine ve teçhizat geliyor. Bu beþ sektör
toplam ithalatýn %60ýný oluþturuyor (Þekil1.3a). Ýthalatýn ekonomik faaliyetlere göre
daðýlýmýnda 1996 ve 2005 yýllarý arasýnda çok büyük bir fark gözlenmiyor.
01 6
Ana Metal Sanayi ithalatý %6dan %12ye, Motorlu Kara Taþýtý ve Römorklarýn toplamithalat içindeki payý ise %7den %11e çýkarken Baþka Yerde Sýnýflandýrýlmamýþ Makineve Teçhizatýn payý %17den %11e düþüyor. Ham Petrol ve Doðalgaz ithalatýnýn toplamithalat içindeki payý ise %10dan %12ye çýkmýþ durumda.
2001-2005 yýllarýný kapsayan dört yýllýk dönemde yýllýk ithalat artýþ hýzý sýrasýyla %25,
%35, %41 ve %20 oldu. 2001-2005 döneminde görülen yüksek ithalat artýþ hýzý bir ölçüde
2000 yýlýna göre %14 (OECD, 2006) deðerlenen reel efektif döviz kurundan kaynaklandý.
Geniþ ekonomik gruplarýn sýnýflamasýna (BEC) göre ithalata bakýldýðýnda, Türkiyenin
ithalat yapýsýnýn aðýrlýklý olarak ara mallar ve hammaddelerden oluþtuðu ve 1996-2005
yýllarý arasýný kapsayan dönemde bu yapýda önemli bir deðiþim yaþanmadýðý görülüyor
(Þekil1.4).
Þekil 1.4 Geniþ Ekonomik Gruplarýn Sýnýflamasýna (BEC) Göre Ýthalat
Hammadde (Ara Mallar)
Diðerleri
Yatýrým (Sermaye) Mallarý
Tüketim Mallarý
Kaynak: TÜÝK
100%
80%
60%
40%
20%
0%
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Geniþ ekonomik gruplarýn sýnýflamasýna (BEC) göre ithalat (%)
01 7
Tüketim mallarý ithalatýnýn toplam ithalat içindeki payýnda önemli bir artýþ olmamasý yüksek
ithalat artýþ hýzýnýn tek baþýna Türk Lirasýndaki deðerlenme nedeniyle artan tüketim mallarý
ithalatýndan kaynaklanmadýðýný; nelerden kaynaklandýðýný anlamak ise toplam ithalatýn
%75ini oluþturan hammadde (aramalý) kaleminin alt gruplarýný incelemek gerektiðini
gösteriyor.
Þekil 1.5 Geniþ Ekonomik Gruplarýn Sýnýflamasýna (BEC) Göre Aramalý Ýthalat
Geniþ Ekonomik Gruplarýn Sýnýflamasýna (BEC) Göre Aramalý ÝthalatýnýnAlt Gruplarý (milyar ABD Dolarý)
Sanayi için iþlemgörmüþ hammaddeler
Yatýrým mallarýnýnaksam ve parçalarý
Taþýmacýlýk araçlarýnýnaksam ve parçalarý
Esasý yiyecek ve içecekolan iþlenmiþhammaddeler
Ýþlem görmüþ diðeryakýt ve yaðlar
Ýþlem görmemiþhammadde, gýda, yakýtve yaðlar
Þekil 1.5 hammadde (aramalý) kalemi ithalatýnýn asýl olarak sanayi için iþlem görmüþ
hammaddeler ve iþlem görmemiþ hammaddelerden oluþtuðunu gösteriyor. Ýþlem görmemiþ
hammadde sýnýfýna giren ham petrol ithalatýnýn 2000-2005 dönemi deðerleri Tablo 1.1de
veriliyor. Buna göre ham petrol ithalatýnda miktar olarak bir deðiþiklik gözlenmezken dolar
cinsinden iki katýna çýkmasý 2001-2005 döneminde görülen yüksek ithalat artýþ hýzýnýn
yalnýzca Türk Lirasýndaki deðerlenmeye baðlanamayacaðýný, ham petrol maliyetindeki
artýþtan da etkilendiðini düþündürüyor. Gerçekten de güçlü talep ve üretim kapasitesindeki
azalma nedeniyle 2003 yýlýndan itibaren dünya petrol fiyatlarý sert bir çýkýþ gösterdi. Bu
fiyat artýþý ham petrolle sýnýrlý kalmadý, bunun dýþýnda kalan hammaddelere de yansýdý
(World Bank, 2006). Buna karþýn, tepe noktasýna eriþtiði 2006 yýlýnýn Aðustos ayýndan
itibaren düþmeye baþlayan petrol fiyatlarýnýn, önümüzdeki dönemde Türkiyenin ithalatýn
içindeki payýnýn düþme eðiliminde olacaðýný öngörebiliriz.
Kaynak: TÜÝK
4
Petrol dýþý hammadde fiyatlarý 2005 yýlýnda ve 2006nýn ilk dört ayýnda sýrasýyla %27 ve %24 arttý (World Bank. 2006).4
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
01
Tablo 1.1 Türkiyenin Yakýt Ýthalatý
Yýllar Ham Petrol(Bin Ton)Ham Petrol
(Milyar Dolar)
Toplam MineralYakýt ve Yaðlar(Milyar Dolar)
Kaynak: TÜÝK
8
Daha detaylý bir analizi mümkün kýlmak için Tablo 1.2de 3-Basamaklý Standart Ticaret
Sýnýflandýrmasýna göre en çok ithal edilen 35 ürünün 2004 yýlýna ait ithalat deðerinin,
dünya toplam ithalatý içindeki sýrasýnýn ve payýnýn yanýnda 2000-2004 döneminde dünya
toplam ithalatýndaki payýnýn ve ithalat deðerinin yýllýk ortalama büyümesi veriliyor. Bu
sonuncusunu ürün bazýnda kýyaslamaya imkan tanýmak için son sütun yine 2000-2004
döneminde dünya ithalatýnýn yýllýk ortalama büyümesine ayrýldý.
2000-2004 yýllarý arasýnda dünyada payý deðiþmeyen tek ürün HAM PETROL, payý en
çok artan %3389 ile ALTIN, ALTIN KAPLAMA, GÜMÜÞ VE DÖKÜNTÜ VE ARTIKLARI,
en çok azalan ise %12 ile TELEKOMÜNÝKASYON CÝHAZLARI.
Tablo 1.2, ithalatýn tüketim, yatýrým ve ara mallarý arasýnda daðýlýmýný veren Þekil 1.4ü
destekliyor: 2004 yýlýnda en çok ithal edilen 35 ürün arasýnda tüketim malý olarak yalnýzca
her tür taþýt aracý ve ilaçlar; yatýrým malý olarak ise TEKSTÝL VE DERÝ MAKÝNALARI öne
çýkýyor. Diðer kalemler HAM PETROL baþta olmak üzere iþlem görmüþ ya da görmemiþ
hammaddelerden (ara mallar) oluþuyor.
Sonuç olarak, 2003-2005 döneminde iþlem görmemiþ hammadde ithalatýnda görülen 13
milyar dolar tutarýnda artýþ, yüksek ithalat artýþ hýzýnýn tek baþýna Türk Lirasýndaki
deðerlenmeden kaynaklanmadýðýný bu dönemde yaþanan ham petrol baþta olmak üzere
tüm ham madde fiyatlarýndaki sert çýkýþtan da etkilendiðini gösteriyor.
Bu 35 ürünün ithalatý toplam ithalatýn %63ünü oluþturuyor.5
5
2000
2001
2002
2003
2004
2005
21 084
23 142
23 708
24 029
23 917
23 390
4,21
3,88
4,09
4,78
6,09
8,65
9,5
8,3
9,2
11,6
14,3
21,3
01
Tablo 1.2 3- Basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna Göre En Çok ÝthalEdilen 35 Ürün
9
333 - Ham Petrol
781 - Ýnsan Taþýyan Motorlu Kara Taþýtlarý
971 - Altýn, Altýn Kaplama, Gümüþ ve Döküntü ve Artýklarý
784 - Motorlu Kara Taþýtlarý için Aksam ve Parçalar
282 - Demir-Çelik Döküntü ve Hurdalarý
334 - Akaryakýt
673 - Demir, Çelik Yassý Hadde Mamülleri
542 - Baþka Yerde Belirtilmemiþ Ýlaçlar
713 - Kývýlcým Ateþlemeli,Sýkýþtýrma Ateþlemeli Motor ve Aksamlarý
764 - Telekomunikasyon Cihazlarý
782 - Eþya Taþýmaya Mahsus ve Özel Amaçlý Motorlu Taþýtlar
776 - Transistor, Mikro Devre vb. Elektronik Parçalar
724 - Tekstil ve DeriÝ Makinalarý
575 - Baþka Yerde Belirtilmemiþ Plastikler (Ýlk Þekillerde)
778 - Baþka Yerde Belirtilmemiþ Elektrikli Makina, Cihaz ve Alet
651 - Tekstil Ýplikleri
641 - Kaðýt ve Kartonlar
6091.54
4214.59
3497.46
3126.61
3013.74
2419.31
2301.67
2258.32
2070.36
1962.32
1936.59
1933.52
1930.17
1543.47
1471.34
1412.07
1332.78
18
18
5
15
1
24
7
16
13
30
9
21
3
12
22
8
17
1.13
0.96
9.41
1.53
11.91
1.08
4.43
1.20
2.13
0.72
2.49
0.54
8.46
2.97
1.13
3.81
1.47
0
3
3389
9
10
5
13
4
18
-12
13
14
15
11
16
13
8
10
13
3816
20
44
16
28
29
28
-7
21
20
20
23
24
16
15
9
10
12
9
31
11
13
25
9
6
8
5
4
12
6
3
7
Ürün
Dünya'daPayýnýn
Büyümesi(2000-04)
2004(milyon dolar)
Dünya'da Sýrasý(2004)
Dünya'da Payý
(2004)
YýllýkOrtalamaBüyüme(2000-04)
DünyaOrtalama
Büyümesi(2000-04)
01
Ürün2004
(milyon dolar)
Dünya'da Sýrasý(2004)
Dünya'da Payý
(2004)
Dünya'daPayýnýn
Büyümesi(2000-04)
YýllýkOrtalamaBüyüme(2000-04)
DünyaOrtalama
Büyümesi(2000-04)
10
321 - Kömür
752 - Bilgi Ýþlem Makinalarý
792 - Hava ve Uzay Taþýtlarý
344 - Doðalgaz
652 - Pamuklu Dokumalar
682 - Bakýr
684 - Aluminyum
263 - Pamuk
743 - Gaz Pompalarý, Santrifüjler
772 - Elektrik Anahtarlarý, Röle ve Baský Devreler
541 - Vitaminler, Hormonlar, Antibiyotikler, Týbbi Eþya
874 - Ölçme ve Kontrol Cihazlarý
515 - Organik/Ýnorganik Bileþikler
598 - Diðer Kimyasal Ürünler
741 - Isýtýcý ve Soðutucu Cihazlar
533 - Boyayýcý Maddeler, Macunlar Çözücüler, Ýncelticiler
562 - Kimyasal Gübreler
Toplam (Tüm Ürünler)
728- Deðiþik Sanayi Kollarýnda Kullanýlan Makine ve Cihazlar 1266.51
1217.53
1211.72
1210.76
1091.83
982.48
967.90
884.22
844.11
840.66
840.31
777.13
765.36
753.07
686.50
683.08
644.94
637.56
94103.13
17
10
31
18
1
6
15
19
2
20
26
16
25
19
20
22
16
11
22
1.55
3.01
0.47
1.28
21.31
4.31
2.14
1.35
7.97
1.38
0.71
1.33
0.78
0.99
1.27
1.21
1.41
2.53
1.09
13
-1
-2
2
-1
28
11
9
-3
12
12
-5
5
3
9
-4
9
4
7
20
19
3
7
1
34
22
17
6
24
18
10
13
13
19
5
18
14
16
6
20
5
4
2
5
10
8
8
10
6
15
8
9
9
9
8
10
8
Kaynak: COMTRADE, REF Hesaplamalarý
01
1.2 Dýþ Ticaret Ýliþkileri ve AB
Türkiyenin mal ihracatýnda en önemli yeri sýrasýyla AB-15, Yakýn ve Orta Doðu, AB
dýþýndaki Avrupa ile Kuzey Amerika ülkeleri alýyor. Bu dört ülke grubunun toplam payý
2005 yýlý ihracatýnýn %82sini buluyor. Þekil 1.6 Türkiyenin ihracatýnda ülke gruplarýnýn
payýný 1996 ve 2005 yýllarý için karþýlaþtýrmalý olarak veriyor. Buna göre Yakýn ve Orta
Doðu ülkelerinin ile ABye 2004 yýlýnda katýlan on ülkenin ihracat içindeki payý artarken
Yakýn ve Orta Doðu dýþýnda kalan Asya ülkeleri ile ABye üye olmayan ülkelerin payý
azalýyor. Türkiyenin 1 Ocak1996 tarihinde Gümrük Birliðine dahil olduðu göz önüne
alýnýnca, ihracatýnýn neredeyse yarýsýnýn yöneldiði AB-15 ülkelerinin payýnda 1996-2005
arasýnda hafif de olsa bir azalmanýn gözlenmesi, geleneksel bir diðer pazar olan Yakýn
ve Orta Doðunun konumunu korumasý hatta payýný artýrmasý, bu durumun Türkiye
ihracatýnýn yönünü fazla etkilemediði sonucuna götürüyor.
Þekil 1.6 Ülke Gruplarýna Göre Ýhracat, 2005
1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 00
Kaynak: TÜÝK
11
1996
2005
Ýhracatta Ülke Gruplarýnýn Payý (%)
AB-15
Yakýn ve Orta Doðu
Diðer Avrupa (AB Hariç)
Kuzey Amerika
Diðer Asya
Türkiye Serbest Bölgeleri
Kuzey Afrika
AB-10
Diðer Ülke ve Bölgeler
48.849.8
13.911.2
12.013.0
7.27.5
4.18.3
4.01.9
3.54.2
3.42.3
3.11.8
0112
Bunda Çinden yapýlan ithalatýn 1996 yýlýnda 550 milyon dolarken, 2005 yýlýnda 6,8 milyar dolara çýkmasýnýn etkisi büyük.
Rusyadan yapýlan ithalat 1996da 2 milyar dolardan 2005 yýlýnda 13 milyar dolara çýktý. Bunun içinde toplamda 1,3ten 7 milyar dolara çýkan doðalgaz ithalatýnýn payý büyük (TÜÝK, 2006).
6
7
Türkiyenin mal ithal ettiði ülke gruplarý mal ihraç ettiklerine göre önemli bir deðiþiklik
göstermiyor. Yalnýzca Kuzey Amerikanýn sýrasýný Yakýn ve Orta Doðu dýþýndaki Asya
ülkeleri alýyor.6
Þekil 1.7 Ülke Gruplarýna Göre Ýthalat, 2005
1996
1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 00
Kaynak: TÜÝK
Türkiyenin ithalatýnda ülke gruplarýnýn payýný 1996 ve 2005 yýllarý için karþýlaþtýrmalý
olarak incelediðimizde ihracat paylarýnda gözlemlenen duraðanlýðýn aksine büyük
deðiþiklikler söz konusu (Þekil 1.7). Örneðin ithalat içinde AB dýþýndaki Avrupa ülkelerinin
payý 2005 yýlýnda 1996ya kýyasla neredeyse iki katýna çýkarken, AB-15in payý Gümrük
Birliðine raðmen %53ten %39a inmiþ. Bir baþka önemli farklýlaþma da Yakýn ve Orta
Doðu hariç Asya ülkelerinin ithalat içindeki payýnýn %10,6dan %17,6ya týrmanmasý. Þekil
1.8 Türkiyenin 2005 yýlýnda en çok ticaret yaptýðý 20 ülkeyle olan dýþ ticaret dengesini
veriyor. Buna göre en çok dýþ ticaret açýðý verilen ülkeler sýrasýyla Rusya, Çin, Almanya,
Güney Kore, Avusturya ve Japonya olurken, yalnýzca Irak, Ýngiltere ve Hollandaya yapýlan
ihracat ithalatý aþýyor.
AB-15
Diðer Avrupa (AB Hariç)
Diðer Asya
Yakýn ve Orta Doðu
Kuzey Amerika
Diðer Ülke ve Bölgeler
Kuzey Afrika
AB-103.20.9
3.63.7
4.34.4
5.08.8
6.87.6
17.610.6
20.411.0
39.053.0
2005
7
0113
Þekil 1.8 Dýþ Ticaret Dengeleri, 2005 (milyar ABD Dolarý)
Dýþ ticaret iliþkilerinin bir baþka boyutu da AB üyelik müzakereleri sürecinde Türkiye dýþ
ticaretinde görülmesi beklenen deðiþiklikleri benzer bir süreci yaþamýþ ülkelerle kýyaslamalý
olarak ele alýnca ortaya çýkýyor. Mevcut eðilimler korunursa, yani AB müzakere süreci
kesintiye uðramaz ve siyasi istikrar tehlikeye girmezse, hýzlý ekonomik büyümenin ve
beraberinde getirdiði cari açýðýn Türkiye gündemindeki yerini kaybetmeyeceði söylenebilir.
Þekil 1.9 ve Þekil 1.10da da görülebileceði gibi, AB üyelik sürecindeki bütün ülkeler için
geçerli olan yüksek cari açýk kaçýnýlmaz gibi görünse de, kontrol altýnda tutulup ülke
sanayisine zarar verecek boyutlara ulaþmasý önlenmelidir. Bunun için, Ýhracatta Rekabet
Performansý adlý bir sonraki bölümde inceleyeceðimiz, dünyada talebin arttýðý ürün gruplarý
içinde Türkiyenin rekabet gücüne sahip olduðu ürünlerin saptanýp, bunlarýn üretim
kapasitesinin artýrýlmasý gerekmektedir.
Sonuç olarak, 2005te payý 1996 yýlýna göre oransal olarak azalmakla birlikte, Türkiyenin
en önemli dýþ ticaret ortaðýnýn ABnin ilk 15 üyesi olduðunu söyleyebiliriz. Bunun yanýnda,
özellikle enerji hariç ithalat göz önüne alýndýðýnda, Türkiyenin dýþ ticaret ortaklarýndaki
en önemli deðiþme, AB ülkelerinden Uzak Doðu Asya ülkelerine kayma eðiliminde olmasý.
Kaynak: TÜÝK
ÝhracatÝthalatNet Ýhracat
15
12
9
6
3
0
-3
-6
-9
-12
Ýhracat, Ýthalat ve Net Ýhracat (milyar ABD Dolarý)
Alm
anya
Rus
ya-F
ed
Ýtaly
a
Ýngi
ltere
AB
D
Fra
nsa
Çin
Ýspa
nya
Avu
stur
ya
Hol
land
a
Ýran
Rom
anya
Gün
ey K
ore
Bel
çika
Ukr
ayna
Japo
nya
Irak
Suu
di A
rabi
stan
Cez
ayir
Bul
garis
tan
0114
Þekil 1.9 1995 Öncesi AB Üyelik Sürecinde Olan Ülkelerde Cari Açýk
Þekil 1.10 1995 Sonrasý AB Üyelik Sürecinde Olan Ülkelerde Cari Açýk
Kaynaklar: WDI Online
Cari Açýðýn GSYÝHya Oraný (%)
Cari Açýðýn GSYÝHya Oraný (%)
10
5
0
-5
-10
-15
-20
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
-10
-12
-14
1975
1977
1979
1981
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Yunanistan(1975-1981)
Ýspanya(1977-1986)
Portekiz(1977-1986)
Avusturya(1989-1995)
Finlandiya(1992-1995)
Ýsveç(1991-1995)
Bulgaristan(2000-....)
Çek Cum.(1998-2004)
Macaristan(1998-2004)
Polonya(1998-2004)
Romanya(2000-....)
Slovak Cum.(2000-2004)
Türkiye(2005-....)
0115
1.3 Ýhracatta Rekabet Performansý
Uluslararasý ticarete katýlým, özelde þirketlerin büyümesinde, genelde de ülkelerin refah
düzeyinin yükselmesinde önemli bir unsurdur. Bir ülkenin dýþ ticaretini artýrabilmesi içinse
hangi ürünlerde karþýlaþtýrmalý üstünlüðü olduðunun bilinmesi önem kazanmaktadýr. Bu
amaçla ihracat yapýsý, yurtdýþý talep dinamikleri ve baþlýca ihraç ürünleri açýsýndan bir
ülkenin ihracat performansý farklý yollar kullanýlarak incelenebilir.
Bu yollardan biri Birleþmiþ Milletler Ticaret Bölümünün hazýrladýðý Ticaret Performans
Endeksidir. Bu endeks ülkelerin ve baþlýca sektörlerinin ihracat performansýný ve rekabet
gücünü farklý boyutlarýyla gözlemeyi ve deðerlendirmeyi mümkün kýlmaktadýr. Bu çalýþma
184 ülke ve 14 farklý sektör için temel performans özelliklerini, pazar payý kayýp ve
kazançlarýný ve bunlarýn ardýndaki etmenleri kapsamaktadýr. Tablo 1.3, bu çalýþmanýn
ihracatta rekabet gücü ile ilgili bölümünü -Türkiyenin 1999-2003 döneminde ihracat
deðeri 1 milyar dolarýn üzerinde olan sektörleri arasýnda en yüksek ihracat artýþ hýzýna
sahip dokuz sektör için pazar payý deðiþimlerini ardýndaki etmenlerle birlikte- vermektedir.
Ticaret Performans Endeksi, pazar payýndaki bu deðiþimin arkasýndaki faktörün (1)
rekabet gücü mü; (2) en dinamik hedef pazara yakýn olmak mý; (3) sektörün en dinamik
ürününde baþtan uzmanlaþmýþ olmak mý; (4) dýþ talepteki deðiþmelere uyum yeteneði
mi olduðunu belirlemektedir Bu dört faktörün toplam etkisi pazar payýndaki yýllýk deðiþimi
yüzde olarak vermektedir.
Tablo 1.3 Türkiyenin Ticaret Performans Endeksi
Tablo 1.3, Türkiyenin dünya toplam ihracatý içindeki payýnda 1999-2003 yýllarý arasýnda
görülen geliþmenin büyük bir bölümünün rekabet etkisi ile açýklanabileceðini gösteriyor.
Rekabet etkisi, hedef pazarlarýn ithalatý içinde ihracatçý ülkenin payýnda belli bir dönemde
meydana gelen yýllýk ortalama yüzde deðiþim ile dýþ ticaret ortaðýnýn dünya toplam ithalatý
içindeki payý çarpýlarak elde ediliyor. Bir baþka deyiþle, rekabet gücündeki deðiþime baðlý
olarak pazar payýnda görülen deðiþim, bir ülkenin en önemli dýþ pazarlarýndaki konumunda
sergilediði deðiþimin aðýrlýklý toplamý alýnarak bulunuyor.
Kaynak: UN Statistics Division
Ticaret Performans Endeksinin tamamýna http://www.intracen.org adresinden ulaþabilirsiniz.8
1999-2003 arasýpazar payýndakiyýllýk deðiþim (%)
Rekabet etkisi
Coðrafi uzmanlaþma
Üründe uzmanlaþma
Uyum etkisi
TaþýtAraçlarý
IT veElektro-
nik
ÇeþitliÝmlalat
Elektro-nik
MekanikEþya
TemelÝmalat
Giyim Tekstil Kimya
21,06
19,18
1,96
-0,61
0,53
20,78
9,92
1,61
8,23
1,02
18,5
11,3
2,28
4,45
0,47
18,16
7,40
4,24
5,49
1,03
13,24
6,41
3,70
4,29
-1,16
8,84
4,02
2,46
2,39
-0,02
7,21
3,20
1,86
1,75
0,41
6,44
1,99
2,96
1,08
0,41
3,56
2,69
3,14
-2,01
-0,25
8
0116
Ticaret Performans Endeksi göre, Türkiyenin dünya toplam talebinde aðýrlýðý olan hedef
pazarlarda, 1999-2003 döneminde, temelde rekabet gücündeki artýþa dayanan baþarýlý
bir ihracat performansý yakaladýðý söylenebilir. Fakat bu endeks, yalnýzca sektörlerin
pazar payýndaki deðiþim dikkate alýnarak hesaplandýðý için sektörlerin, dünya toplam
ihracatý içindeki payýný göz ardý ediyor
Bir ülkenin ihracat performansýný ölçmenin bir baþka yolu olan Göreli Ýhracat Avantajý
Endeksinin, belli bir yýlda, belli bir sektörün, dünya toplam ihracatý içindeki payýna göre
hesaplanan statik bir endeks olduðu göz önüne alýndýðýnda, Birleþmiþ Milletler Ticaret
Bölümünün hazýrladýðý Ticaret Performans Endeksini tamamladýðý söylenebilir. Belli bir
sektörün ihracatýnýn ülkenin ihracatý içindeki payýnýn, o sektörün dünyadaki toplam
ihracatýnýn dünya toplam ihracatýndaki payýna oranýný veren bu endeksin deðeri 1'den
büyük ise rekabetçi avantajýn, 1'den küçük ise rekabetçi dezavantajýn göstergesidir. Buna
göre Türkiyenin ihracatta rekabet avantajýna sahip olduðu sektörler beton-kireç, giyim,
tekstil, demir-çelik, tütün, cam, gýda ve motorlu araçlar olarak sýralanabilir (REF, Ýhracatta
Rekabet Kýyaslamasý).Türkiyenin rekabet gücüne sahip olduðu sektörler, ülkenin katma
deðeri yüksek teknoloji yoðun alanlarda rekabet gücü olmadýðýný gösteriyor.
Þekil 1.11 Sektöre göre Göreli Ýhracat Avantajý-Göreli Ýthalat Nüfuz Endeksleri,2004
Kaynak: REF, ÝhracattaRekabet Kýyaslamasý
Göreli ÝhracatAvantajý Endeksi
Göreli ÝthalatNüfuz Endeksi
7
6
5
4
3
2
1
0
Gýd
a
Ýçec
ek
Tüt
ün
Ham
Mad
de
Mad
eni Y
aðla
r
Hay
vans
al Y
aðla
r
Kim
yasa
l Mad
dele
r
Ecz
acýlý
k Ü
rünl
eri
Der
i
Teks
til
Giy
im
Bet
on v
e K
ireç
Cam
Dem
ir ve
Çel
ik
Dið
er M
amül
Mad
dele
r
Mak
ine
Bür
o A
raçl
arý
Ele
ktrik
li C
ihaz
lar
Ele
ktrik
li M
akin
eler
Mot
orlu
Ara
çlar
Dið
er A
raçl
ar
Dið
erle
ri
0117
Göreli Ýthalat Nüfuz Endeksi ise belli bir sektörde yapýlan ithalatýn ülke ithalatý içindeki
payýnýn, o sektörün dünyadaki toplam ithalatýnýn dünya toplam ithalatýndaki payýna oranýdýr.
Eðer endeks deðeri 1'den büyük ise rekabetçi dezavantajýn, 1'den küçük ise rekabetçi
avantajýn göstergesidir. Türkiye, tekstil, hammadde, demir-çelik, makine, kimyasal maddeler,
hayvansal yaðlar, deri, eczacýlýk ürünleri, motorlu araçlar ve diðer araçlar sektörlerinde
rekabetçi dezavantaja sahip görünüyor.
Ýhracatta rekabet performansýný incelemenin üçüncü yolu, pazarýn kendi dinamikleriyle
kýyaslandýðýnda bir ülkenin pazar payýndaki deðiþimi grafik üzerine aktarmaktýr. Bu grafik
aþaðýdaki sorulara ýþýk tutabilir (ITC, 2006):
Bir ülkenin baþlýca ihraç ürünleri nelerdir ve ihracat portföyü ne ölçüde belli ürünlerde
yoðunlaþmýþtýr?
Bir ülke hangi ürünlerde daha iyi bir performans göstermiþ ve dýþ pazarlarda pazar
payýný artýrmýþ ya da baþarýsýz olup pazar payý azalmýþtýr?
Ülkenin baþlýca ihraç ürünlerine karþý dünya talebi artmakta mý, azalmakta mýdýr?
Þekil 1.12 ve Þekil 1.13 ürün ihracatý için Birleþmiþ Milletler Ýstatistik Bölümünün derlediði
COMTRADE, hizmet ihracatý için ise Dünya Ticaret Örgütünün veri tabanýný kullanarak
2000-2004 yýllarý arasýnda Türkiyenin ihracat performansýný sýrasýyla yapýsal ve dinamik
bakýþ açýsýndan vermektedir. Yapýsal Ýhracat Performansý, 2 basamaklý Standart Ticaret
Sýnýflandýrmasýna (SITC) göre Türkiyenin 2004 yýlýnda en çok ihracat yaptýðý 20 ürün ve
2 hizmet grubunda 2000-2004 yýllarý arasýnda dünyadaki ortalama pazar payýný (yatay
eksen), yine ayný dönemde, ayný ürün gruplarý için dünya talebindeki yýllýk ortalama
büyüme (düþey eksen) ile kýyaslamalý olarak vermektedir. Ayrýca ilgili mal grubunun
ihracat deðeri balonun büyüklüðü ile orantýlý olarak görülebilir.
Þekil 1.12de, 2000-2004 yýllarý arasýnda dünya talebindeki (ithalat hacmi) yýllýk ortalama
büyüme hýzýnýn %8 olduðu görülüyor. Yatay referans olarak kullanýlan bu çizgi, düþey
referans çizgisi olan Türkiyenin 2004 yýlý ihracatýnýn dünya toplam ihracatýndaki payý
(%0,62) ile birlikte tabloyu dört parçaya bölüyor. Farklý özellikler gösteren bu dört bölgeyi
isimlendirmek gerekirse:
9
10
Turizm ve TaþýmacýlýkReferans olarak verilen kýrmýzý balon 1 milyar dolara karþýlýk gelmektedir.
9
10
0118
Þekil 1.12 2-Basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna Göre Yapýsal ÝhracatPerformansý
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
-2-1 0 1 2 3 4 5
Kaynak: COMTRADE,
REF Hesaplamalarý
Türkiyenin Dünyadaki pazar payý (%) 2000-2004
Dü
nya
tic
aret
hac
min
de
yýllý
k o
rtal
ama
bü
yüm
e (%
) 20
00-2
004
Demir ve çelik
= 1 milyar dolar
Meyve ve sebzeler
Dünyada büyüme (Tüm mallar)
Tekstil
Turizm
Geleneksel ÜrünlerYýldýzý SönenÜrünler
Yýldýzý YükselenÜrünler Yýldýzý Parlayan Ürünler
Diðer taþýt araçlarý
Metal olmayan eþyaElektrik makineleri
Güç makineleriDemir dýþý metaller
Özel makinelerPetrol ve ürünleri
Elektrikliolmayan makineler
Mobilya veyatak malzemeleri
Uçucu yaðlar, kozmetikve temizlik ürünleri
Kara taþýtlarý
Taþýmacýlýk
Metaleþya
Elktronik ve haberleþmecihazlarýÇeþitli
imalat
Kauçuk eþya
Prefabrik yapý ve sýhhitesisat
Yýldýzý Parlayan Ürünler(sað üst bölüm) pazar payý dünya ortalamasýnýn üstünde artanürünler arasýnda incelenen ülkenin toplam pazar payýyla kýyaslandýðýnda daha yüksek
bir pay aldýðý ve uzmanlaþtýðý ürünlerden oluþur. Bir baþka deyiþle bu bölümde yer alan
ürün gruplarýnýn ihracatçýlarý son yýllarda dünya çapýnda rekabet güçlerini kanýtlamýþlar.
Dolayýsýyla bu ürünlerin dýþ ticaretini geliþtirme çabalarý diðer ürünlere göre daha az riskli.
Bu tür destekler ülkenin pazar payýný artýrma yönünde olmalý.
Yükselen Ürünler(sol üst bölüm) dünya çapýnda pazar payý ortalamanýn üstünde büyüyenürünlerde incelenen ülkenin göreli az bir pazar payýna sahip olduðu ürünlerdir. Bunun
nedeni ülkenin bu ürünlerde henüz yeni ihracata baþlamasý ya da ilgili ürün gruplarý
içerisinde niþlerde uzmanlaþmýþ olmasýdýr. Sorunun uluslararasý talep yetersizliði olmadýðý
bu ürünlerin ihracatýný artýrmak için ülke, pazar payýný artýracak stratejiler geliþtirmeli,
diðer bir deyiþle arzla ilgili sorunlarý incelemek ve yatay çeþitlendirme fýrsatlarýný araþtýrmak
gibi özel bir çaba göstermeli.
0119
Yýldýzý Sönen Ürünler(sol alt bölüm) ihracatta baþarý þansý düþme eðiliminde olanürünleri kapsýyor, çünkü bu ürün gruplarýnýn dünya toplam ithalatýndaki payý durgun
seyretmekle hatta azalmakla kalmýyor, incelen ülkenin pazar payý da düþük. Dolayýsýyla
bu ürünlerin ihracatýný artýrmak için hem arz hem de talep tarafýndaki sorunlarý göz önüne
alan stratejiler geliþtirmek gerekiyor.
Geleneksel Ürünler(sað alt bölüm) incelenen ülkenin tüm mallar için dünya ihracatýndakipayýyla karþýlaþtýrýldýðýnda yüksek pazar payýna sahip olduðu, yani uzmanlaþtýðý ürünler,
fakat bu ürünlere olan talep azalýyor ya da en azýndan dünya toplam talep artýþýnýn altýnda
kalýyor. Bu tür ürünlerin ihracatýný artýrma çabalarý, gerilemekte olan bu ürün gruplarýnýn
içerisinde en baþarýlý olan ürünleri tanýmlayýp, bunlarda daha da uzmanlaþmayý saðlayacak
niþ pazarlama stratejilerine odaklanmalý.
Bunlardan baþka Yapýsal Ýhracat Performansý grafiði, bir ülkenin ihracatta uzmanlaþma
düzeyini hakkýnda genel bir fikir de verir: Bir ya da birkaç göreli büyük dairenin varlýðý
ihracatýn bazý ürünlerde yoðunlaþtýðýný göstermektedir. Þekil 1.12de verilen Yapýsal
Ýhracat Performansý grafiðine baktýðýmýzda ihracat deðeri 6 milyar dolardan fazla olan
beþ dairenin varlýðýyla karþýlaþýyoruz: Turizm, giyim eþyalarý, kara taþýtlarý, tekstil ve demir-
çelik. Türkiyenin mal ve hizmet ihracatýnýn bu alanlarda yoðunlaþtýðýný söyleyebiliriz.
Þekil 1.12, Türkiyenin yýldýzý parlayan ihraç ürünlerinin kara taþýtlarý, demir-çelik, meyve-
sebze, metal ve kauçuk eþya, prefabrik yapý ve sýhhi tesisat malzemeleri ile uçucu yaðlar,
kozmetik ve temizlik ürünleri olduðunu gösteriyor. Fakat bunlar arasýnda ilk üç ürün grubu
dýþýnda ihracat deðeri oldukça düþük. Elektrikli olmayan makineler, petrol ürünleri ile
mobilya ve yatak malzemeleri ise Türkiyenin yýldýzý yükselmekte olan ürün gruplarýný
oluþturuyor. Tekstil ve Giyim eþyalarýnýn Türkiyenin Geleneksel Ürünleri olduðu Þekil1.12de de görülebiliyor.
Dinamik Ýhracat Performansý grafiði büyük ölçüde Yapýsal Ýhracat Performansý grafiðine
benzer: Ýlgili ürün grubunun ihracat deðeri balonun büyüklüðü ile orantýlý olarak verilir ve
düþey eksen bu ürün gruplarý için dünya ticaret hacmindeki (toplam ithalat deðeri) yýllýk
ortalama büyümeyi gösterir. Temel farklýlýk yatay eksenin incelenen ülkenin en çok ihracat
yaptýðý mal ve hizmet gruplarýnda dünyadaki ortalama pazar payýný deðil de yine ayný
dönem için bu gruplarda o ülkenin pazar payýndaki yýllýk ortalama büyümeyi vermesidir.
Bu grafiðin dinamik olarak adlandýrýlmasý en son geliþmeleri yansýtmasýndan kaynaklanýyor.
Yapýsal Ýhracat Performansýgrafiðiyse tam tersine zaman içinde daha az deðiþim gösteren
pazar paylarýný temel alýr. Bu açýdan iki grafiðin birbirini tamamladýðýný söyleyebiliriz.
0120
Þekil 1.13 2-Basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna Göre Dinamik ÝhracatPerformansý
Kaynak: COMTRADE,REF Hesaplamalarý
Þekil 1.13, 2 basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna (SITC) göre Türkiyenin 2004
yýlýnda en çok ihracat yaptýðý 20 ürün ve iki hizmet grubunda 2000-2004 dönemi ortalama
pazar payý artýþýný (yatay eksen), yine ayný dönemde, ayný ürün gruplarý için dünya ticaret
hacmindeki yýllýk ortalama büyüme (düþey eksen) ile kýyaslamalý olarak vermektedir. Þekil
1.12de olduðu gibi 2000-2004 yýllarý arasýnda dünya toplam ithalat hacmindeki yýllýk
ortalama büyüme hýzý olan %8 yatay referans çizgisi olarak kullanýlýyor. Düþey referans
çizgisi olarak ise sabit pazar payý çizgisi olan y-ekseni alýnýyor. Bu iki referans çizgisi
tabloyu farklý özellikler gösteren dört parçaya bölüyor:
BaþarýsýzÜrünler
GerileyenÜrünler
Baþarýlý Ürünler
Güçlüklere RaðmenBaþarýlý Ürünler
Türkiyenin pazar payýnda yýllýk ortalama büyüme (%) 2000-2004
Dün
ya ti
care
t hac
min
de y
ýllýk
ort
alam
a bü
yüm
e (%
) 20
00-2
004 20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0 -10 0 10 20 30 40 50
=1 milyar dolar
Kara taþýtlarýPrefabrik yapýve sýhhi tesisat
Dünyada büyüme (tüm mallar)
Petrol ve ürünleri
Demir ve çelik
Mobilya ve yatakmalzemeleri
Metal eþya
Elektronik ve haberleþme cihazlarýGüç makineleri
Elektrik makineleri
Tekstil
Giyim eþyalarý
Diðer taþýt araçlarý
Demir dýþý metaller
Meyve ve sebzeler
Taþýmacýlýk
Metal dýþýeþya
Turizm
Çeþitliimalat
Özel makineler
Kauçukeþya
Elektrikliolmayan
makineler
Uçucu yað,kozmetik vetemzilik ürünleri
01
Baþarýlý Ürünler(sað üst bölüm) incelenen ülkenin çok baþarýlý bir performans sergilediðiihraç ürünlerini gösteriyor, öyle ki tüm dünyada pazar payý dünya ortalamasýnýn üstünde
artan bu ürünlerde o ülke incelenen dönemde pazar payýný artýrmayý baþarmýþ. Bir baþka
deyiþle sað üst bölümdeki ürün gruplarýnýn ihracatçýlarý söz konusu dönemde dünya
çapýnda rekabet güçlerini kanýtlamýþlar. Dolayýsýyla bu ürünlerin dýþ ticaretini geliþtirme
çabalarý diðer ürünlere göre daha az riskli. Bu tür destekler arz kapasitesini artýrma
yönünde olmalý.
Baþarýsýz Ürünler(sol üst bölüm) incelenen ülkenin baþarýlý olamadýðý ihraç ürünlerinigösteriyor, öyle ki tüm dünyada pazar payý dünya ortalamasýnýn üstünde artan, yani
talebin arttýðý bu ürünlerde, o ülkenin incelenen dönemde ihracatý ya azalmýþ ya da artýþ
hýzý dünya ticaretinin artýþ hýzýnýn gerisinde kalmýþ. Bir baþka deyiþle sol üst bölümdeki
ürün gruplarýnýn ihracatçýlarý söz konusu dönemde dünya çapýnda pazar paylarýný
kaybetmekteler. Bu bölümdeki ürünler için sorun uluslararasý talep yetersizliði deðil fakat
arzla ilgili etmenler. Dolayýsýyla bu ürünlerin ihracatýný artýrmak arzla ilgili sorunlarý
tanýmlamak ve gidermek gibi özel bir çabayý gerektiriyor. Türkiye için taþýmacýlýk böyle
bir hizmet ürünü.
Gerileyen Ürünler(sol alt bölüm) ihracatta baþarý þansý düþme eðiliminde olan ürünlerikapsýyor. Bu bölümdeki ürün gruplarýnýn dünya toplam ithalatýndaki payý durgun seyretmekle
hatta azalmakla kalmýyor, incelen ülkenin pazar payý da azalýyor. Dolayýsýyla bu ürünlerin
ihracatýný artýrmak diðer ürünlere göre çok daha zor, çünkü ihracatýn önündeki engelleri
aþmak hem arz hem de talep tarafýný kapsayan bütüncül bir yaklaþým gerektiriyor.
Türkiyenin temel ihraç ürünleri arasýnda bu kategoriye giren ürün yok.
Güçlüklere Raðmen Baþarýlý Ürünler(sað alt bölüm) pazar paylarý dünya ortalamasýnýnaltýnda artmasýna, yani pazar paylarý küçülmesine raðmen incelenen ülkenin baþarýlý
olduðu ihraç ürünlerini gösteriyor. Bir baþka deyiþle sað alt bölümdeki ürün gruplarýnýn
ihracatçýlarý söz konusu dönemde dünya çapýnda azalan talebe karþýn pazar paylarýný
artýrmayý baþarmýþlar. Bu tür ürünlerin ihracatýný daha da artýrabilmek için ihracatçýlarý
niþ pazarlama stratejileri kullanarak baþarýlý ticaret performanslarýný pazardaki toplam
gerilemeden soyutlamalýlar.
21
0122
Þekil 1.13e göre Türkiyenin ihracatta baþarýsýz kategorisine giren tek sektörü Taþýmacýlýk:2000-2004 döneminde Türkiyenin dünya ihracatý içindeki payý yýllýk ortalama %7 azalmýþ.
Uluslararasý talebin güçlü olduðu bu hizmet grubunun ihracatýný artýrmak için hem
ihracatçýlarýn söz konusu dönemde dünya çapýnda rekabet güçlerini neden kaybettiklerini
belirlemek, hem de arzla ilgili sorunlarý tanýmlamak ve gidermek gibi özel bir çaba gerekiyor.
Diðer hizmet grubu olan turizm sektörüne baktýðýmýzda, 2000-2004 yýllarý arasýnda talebin
dünya ortalama talebi ile eþit oranda artmakla beraber Türkiyenin payýnýn ayný dönemde
%12 arttýðýný ve 2004 yýlýnda ihracat deðeri en yüksek sektör haline geldiðini görüyoruz.
Þekil 1.13ten çýkarýlabilecek bir baþka sonuç da Türkiyenin 2004 yýlý mal ihracatýnda
en yüksek paya sahip yirmi ürün grubundan hiçbirinin Baþarýsýz veya Gerileyen Ürünlerbölümünde yer almamasý; bir baþka deyiþle 2000-2004 arasýnda bu yirmi ürün grubunda
Türkiyenin ihracatý dünya ithalatýndan daha hýzlý artarak dünya pazarlarýndaki payýný
yükseltmiþ. Bu da 2000-2004 döneminde Türkiyenin mal ihracatýnda baþarýlý olduðunun
bir kanýtý. Ýdeal durum olan büyüyen bir pazarda pazar payýnýn artmasý, diðer bir deyiþle
Baþarýlý Ürünler kategorisinde on ürün grubu var; sekiz ürün grubu Güçlüklere RaðmenBaþarýlý Ürünler bölümünde yer alýrken elektronik ve haberleþme cihazlarý ile özelmakineler.de 2000-2004 döneminde talebin dünyadaki ortalama talep büyümesi olan
%8le ayný oranda arttýðý ürün gruplarý arasýnda yer alýyor.
Pazar paylarý dünya ortalamasýnýn üstünde artan Baþarýlý Ürünlerin ihracatýný artýrmakyatay referans çizgisi olan dünya ortalama talep büyümesinin (%8) üzerinde bir talep
artýþý yaþadýklarý için, referans çizgisinin altýndaki ürünlere kýyasla daha kolay. Bunlara,
kendilerine olan talebin dünya ortalama talep büyümesi ile eþit olarak arttýðý elektronik
ve haberleþme cihazlarý ile özel makineleri de ekleyebiliriz. Bu ürün gruplarýnýn
ihracatçýlarýnýn 2000-2004 döneminde dünya çapýnda rekabet güçlerini kanýtladýklarýný
ve diðer üreticilere örnek olabilecek bir baþarýya imza attýklarýný göz önüne alýnýnca, bu
ürünlerin dýþsatýmlarýný geliþtirme çabalarý talebin görece daha az arttýðý ürünlere göre
hem daha az riskli hem de yalnýzca arz tarafýný kapsýyor. Dolayýsýyla bu çalýþmanýn
bir sonraki aþamasý bu ürün gruplarýnýn alt gruplarýný incelemek olacak.
Kara taþýtlarý; Demir ve çelik; Meyve ve sebzeler; Metal eþya; Elektrikli olmayan makineler; Petrol ve ürünleri; Kauçuk
eþya; Prefabrik yapý ve sýhhi tesisat; Mobilya ve yatak malzemeleri; Uçucu yaðlar, kozmetik ve temizlik ürünleri
11
11
0123
Tablo 1.4 3-Basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna Göre En Çok ÝhraçEdilen 35 Ürün
Ürün
Dünya'daPayýnýn
Büyümesi(2000-04)
2004(milyon dolar)
Dünya'da Sýrasý(2004)
Dünya'da Payý
(2004)
YýllýkOrtalamaBüyüme(2000-04
DünyaOrtalama
Büyümesi(2000-04)
845 - Giyim Eþyalarý
(baþka yerde belirtilmemiþ)
781 - Ýnsan Taþýyan Motorlu Kara
Taþýtlarý
676 - Demir/Çelik Çubuk
vs.
761 - Televizyon Alýcýsý
842 - Kadýn Giyim Eþyasý
(Dokuma)
782 - Ticari Araç
057 - Meyva/Yemiþ,
(Taze/Kurutulmuþ)
658 - Tekstil Mamulleri
841 - Erkek Giyim Eþyasý
(Dokuma)
775 - Dayanýklý Ev Eþyasý
672 - Külçe,Ýlk Þekillerde
Alaþýmsýz Demir/Çelik
844 - Kadýn Giyim Eþyasý (Örme)
784 - Taþýt Aracý
Parça / Aksesuar
334 - Akaryakýt
651 - Tekstil Ýplikleri
653 - Sentetik-Suni Elyaftan
Mensucat
897 - Mücevherci-Kuyumcu
Eþyasý
4,086
3,934
3,104
2,680
2,666
2,252
1,872
1,839
1,660
1,394
1,335
1,327
1,222
1,097
1,005
967
965
3
17
3
5
5
11
6
3
6
11
7
3
23
38
13
11
11
4,54
0,90
7,53
5,74
4,38
2,89
4,15
7,13
3,59
2,54
6,44
6,04
0,60
0,49
2,71
3,96
3,65
7
44
15
15
8
108
6
5
13
23
35
3
17
32
5
18
15
14
58
32
34
16
124
17
17
17
37
56
11
28
46
8
14
25
7
10
15
16
8
8
10
11
3
11
15
7
9
11
3
-3
8
0124
Ürün
Dünya'daPayýnýn
Büyümesi(2000-04)
2004(milyon dolar)
Dünya'da Sýrasý(2004)
Dünya'da Payý
(2004)
YýllýkOrtalamaBüyüme(2000-04
DünyaOrtalama
Büyümesi(2000-04)
Kaynak: COMTRADE, REF Hesaplamalarý
661 - Alçý Çimento vb. Ýnþaat
Malzemeleri
652 - Pamuklu Dokumalar
679 - Dökme Demir, Demir-Çelik
Borular
846 - Giyim Aksesuarlarý
713 - Motor Aksamý
793 - Gemiler ve Suda Yüzen Taþýt
821 - Mobilyalar
783 - 10 ve Daha Fazla Kiþi
Taþýyan Motorlu Taþýtlar
773 - Ýzole Edilmiþ Tel, Kablo,
Optik Kablo, vb.
058 - Ýþlem Görmüþ Meyvalar,
Meyva Müstahzarlarý
699 - Adi Metallareden Diðer
Mamuller
625 - Dýþ ve Ýç Lastikler
893 - Plastikten Mamul Eþyalar
659 - Yer Kaplamalarý, Halýlar
812 - Seramikten Sýhhi Tesisat,
Demir Çelikten Sabit Techizat
792 - Hava Taþýtlarý,Uzay Taþýtlarý
054 - Sebzeler, Kuru Baklagil,vb.
056 - Kurutulmuþ Sebzeler, Sebze
Unlarý ve Müstahzarlarý
Toplam (Tüm Ürünler)
919
831
757
738
735
686
605
602
576
548
545
538
537
518
495
491
468
453
62,604
4
10
16
5
20
18
30
10
25
5
25
18
26
7
4
18
13
10
34
5,96
3,65
2,05
4,90
0,76
2,22
0,64
2,76
1,09
5,95
0,74
1,51
0,72
5,15
5,02
0,52
1,55
3,27
0,76
17
14
16
17
19
34
22
11
4
10
26
9
18
9
25
-11
6
7
14
26
19
31
23
30
55
36
22
9
21
37
19
29
15
45
-8
16
17
23
8
5
13
5
9
15
11
10
5
10
8
9
9
5
16
4
9
9
8
0125
Tablo 1.4, 3-basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna göre Türkiyenin en çok ihraç
ettiði 35 ürünün 2004 yýlýna ait ihracat deðerinin, dünya toplam ihracatý içindeki sýrasýnýn
vepayýnýn yanýnda 2000-2004 döneminde dünya toplam ihracatýndaki payý ile ihracat
deðerinin yýllýk ortalama büyümesini de veriyor. Bu sonuncusunu ürün bazýnda kýyaslamaya
imkan tanýmak için son sütun yine 2000-2004 döneminde dünya ihracatýnýn yýllýk ortalama
büyümesine ayrýldý.
Tablo 1.4te kalýn yazýlan ürünlere karþý olan talep, dünya toplam talebinin yýllýk ortalama
büyümesi olan %8den daha fazla artýyor. Türkiyenin en çok ihraç ettiði 35 ürünarasýnda talep sorunun olmadýðý, yalnýzca arz kapasitesini artýrarak ihracatýn dahada artýrýlabileceði ürünler ve talebin yýllýk artýþ hýzý:
SERAMÝKTEN SIHHÝ TESÝSAT, DEMÝR ÇELÝKTEN SABÝT TECHÝZAT, %16
TELEVÝZYON ALICISI, %16
GEMÝLER VE SUDA YÜZEN TAÞITLAR, %15
DEMÝR/ÇELÝK ÇUBUK VS., %15
KÜLÇE (ÝLK ÞEKÝLLERDE) VE ALAÞIMSIZ DEMÝR/ÇELÝK,%15
DÖKME DEMÝR, DEMÝR-ÇELÝK BORULAR, %13
TEKSTÝL EÞYALARI, %11
DAYANIKLI EV EÞYASI, %11
AKARYAKIT, %11
MOBÝLYALAR, %11
ÝNSAN TAÞIYAN MOTORLU KARA TAÞITLARI, %10
MEYVA/YEMÝÞ (TAZE/KURUTULMUÞ), %10
10 VE DAHA FAZLA KÝÞÝ TAÞIYAN MOTORLU TAÞITLAR, %10
ÝÞLEM GÖRMÜÞ MEYVALAR VE MEYVA MÜSTAHZARLARI, %10
TAÞIT ARACI PARÇA VE AKSESUARLARI, %9
MOTOR AKSAMI, %9
DIÞ VE ÝÇ LASTÝKLER, %9
PLASTÝKTEN MAMUL EÞYALAR, %9
SEBZELER, KURU BAKLAGÝL,VB., %9
KURUTULMUÞ SEBZELER, SEBZE UNLARI VE MÜSTAHZARLARI, %9
olarak sýralanýyor. Bunlar arasýnda GEMÝLER VE SUDA YÜZEN TAÞITLAR ürün grubunayönelik talep artýþ hýzý ait olduðu bir üst grup olan DÝÐER TAÞIT ARAÇLARIna olan%5lik talep artýþ hýzýnýn çok üzerinde (Þekil 1.13). Türkiye bu alanda 2000-2004 yýllarý
arasýnda ihracatýný yýllýk ortalama %35 artýrarak dünyadaki pazar payýný %2,22ye çýkarmýþ
durumda. Bunlarýn sonucunda Þekil 1.14te Baþarýlý Ürünler kategorisine giren GEMÝLERVE SUDA YÜZEN TAÞITLAR ürün grubunun üreticileri dünya çapýnda rekabet güçlerinikanýtlamýþlar.
12
Bu 35 ürünün ihraç deðeri toplam ihracatýn %71ini oluþturuyor.12
0126
Þekil 1.14 3-Basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna Göre Dinamik ÝhracatPerformansý
TEKSTÝL MAMULLERÝ dýþýndaki diðer tekstil ürünleri ve genelde tüm giyim eþyalarý Þekil
1.14te Güçlüklere Raðmen Baþarýlý Ürünler kategorisinde yer alýyor. Bir baþka deyiþlebu ürünlere karþý olan talep, dünya ortalamasýnýn altýnda artýyor ve dolayýsýyla arz
kapasitesini artýrarak ihracatý büyütmek mümkün görünmüyor.
Kaynak: COMTRADE, REF Hesaplamalarý
13 Yatak takýmý, havlu, masa takýmý gibi ev tekstil ürünleri.
25
20
15
10
5
0
-5-20 0 20 40 60 80
Türkiyenin pazar payýnda yýllýk ortalama büyüme (%) 2000-2004
Dün
ya ti
care
t hac
min
de y
ýllýk
ort
alam
a bü
yüm
e (%
) 20
00-2
004
=1milyar Dolar
Dünyada büyüme (tüm mallar)
Ticari araç%108
Ýnsan taþýyan motorlukara taþýtlarý
Gemiler ve sudayüzen taþýtlar Külçe, ilk þekillerde
alaþýmsýz demir/çelik
Televizyon alýcýsý
Sentetik-Sunielyaftan mensucat
Tekstil iplikleri
Diðer giyim eþyalarý
Kadýn giyim eþyasý dokuma
Örme kadýn giyim eþyasý
Meyva/yemiþ, taze/kurutulmuþ
Tekstil mamülleri
Demir/çelik çubuk vs.
Erkek giyim eþyasýdokuma
Pamuklu dokumalar
Giyim aksesuarlarý
Alçý çimento vb. inþaatmalzemeleri
Kuyumcueþyasý
Motor aksamý
AkaryakýtMobilyaTaþýt aracý, parça
aksesuar
Dökme demir,demir/çelik
borularDayanýklý ev eþyasý
Dünya talep artýþ hýzýnýn yüksekliðini de göz önüne alýnca, arz kapasitesini artýrarak bu
ürünlerin ihracatýný daha da büyütmek mümkün. Benzer durum, 2-Basamaklý Standart
Ticaret Sýnýflandýrmasýna göre dinamik ihracat performansýný veren Þekil 1.13te Güçlüklere
Raðmen Baþarýlý Ürünler kategorisinde yer alan TEKSTÝL grubunun alt gruplarýndan
TEKSTÝL MAMULLERÝ için de geçerli.13
BaþarýsýzÜrünler
GerileyenÜrünler
Baþarýlý Ürünler
Güçlüklere RaðmenBaþarýlý Ürünler
Recommended