ใบความรู้ระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตร์...

[พมพขอความ]

แผนท เครองมอทางภมศาสตร และสารสนเทศทางภมศาสตร

ระบบสารสนเทศทางภมศาสตร (GIS) GIS (Geographic Information System) หรอ ระบบสารสนเทศทางภมศาสตร “…เปนเครองมอทใชในการวเคราะหขอมลเชง พนท (Spatial Context) โดยขอมลลกษณะตางๆในพนททท าการศกษา จะถกน ามาจดใหอยในรปแบบทมความสมพนธเชอมโยงซงกนและกน ซงจะขนอยกบชนดและรายละเอยดของขอมลนนๆ เพอใหไดผลลพธทดทสดตามตองการ"

ขบวนการในการวเคราะหขอมลใน GIS แบงออกเปน 2 รปแบบ คอ

1. Manual Approach เปนการน าขอมลในรปแผนทหรอลายเสนตางๆถายลงบนแผนใส แลวน ามาซอนทบกน ทเรยกวา “overlay techniques” ในแตละปจจย เพอใหไดผลลพธตามทตองการ แตวธการนมขอจ ากด ในเรองของจ านวนแผนใสทจะน ามาซอนทบกน ทงนเนองจากความสามารถในการวเคราะหดวยสายตา (Eye Interpretation) จะกระท าไดในจ านวนของแผนใสทคอนขางจ ากด และจ าเปนตองใชเนอทและวสดในการเกบ ขอมลคอนขางมาก

2. Computer Assisted Approach เปนการวเคราะหขอมลในรปของตวเลขหรอดจตอล (digital) โดยการเปลยนรปแบบของขอมลแผนทหรอลายเสนใหอยในรปของตวเลขแลวท าการซอนทบกนโดยการน าหลกคณตศาสตรและตรรกศาสตรเขามาชวย วธการนจะชวยใหลดเนอทในการเกบขอมลลงและสามารถเรยกแสดงหรอท าการวเคราะหไดโดยงาย

หวใจทส าคญของระบบ GIS คอ ขอมลดานเชงพนท (Spatial Data) ซงจะถกน าเขาระบบดวยการแปลงใหอยในรปของ Vector โดยเครองมอน าเขา Digitizer ซงขอมลจะมความสมพนธกนในเชงต าแหนงเชนเดยวกบทอยในแผนท การจดเกบขอมลในลกษณะ Vector มขอดในแงการประหยดเนอทการจดเกบ และการขยายภาพใหใหญบนจอภาพโดยยงแสดงความคมชดเหมอนเดม การเกบขอมลในเชงพนทสามารถออกแบการจดเกบตามประโยชนการใชสอย โดยแบงเปนชน (Layer) ตาง ๅ เชน ถนน, แมน า, ลกษณะชนดน, ลกษณะชนบรรยากาศ ฯลฯ เมอตองการท าการวเคราะหขอมล ผใชสามารถทจะเลอกขอมลเชงพนทชนตางๆทตองการมาซอนทบกน (Overlay) โดยก าหนดเงอนไขทตองการเขาไปในระบบ ระบบ GIS จะแสดงพนทหรอจดทตงของสถานททผใชตองการ บนหนาจอคอมพวเตอรซงจะแสดงดวยความเขมของสทแตกตางกน ท าใหผใชสามารถเขาใจไดงาย นอกจากระบบ GIS จะจดเกบขอมลเชงพนท เชนแผนทแสดงการใชทดน ฯลฯ แลวระบบยงสามารถจดเกบขอมลทไมใชเชงพนทโดยใหมความสมพนธกบขอมลเชงพนท ไดแก ขอมลแสดงคณลกษณะตางๆ (Attribute Data) เชน ขอมลดานประชากร, ขอมลรายละเอยดลกคา เปนตน ซงการจดเกบขอมลทงหมดจะอยในรปฐานขอมลเดยว (Relational Database) ท าใหการจดเกบขอมลไมซ าซอน และงายตอการเรยกใชขอมลนนๆ

โดยสรปแลว ขอมลในระบบ GIS ประกอบดวย 2 สวน คอ

1. Graphic หรอ Spatial Data (ขอมลเชงภาพ) แบงลกษณะของ graphic ไดเปน feature 3 ประเภท คอ

[พมพขอความ]

Point feature 1 (จด) ใชอางองถงต าแหนงทตงของสงตางๆ ในแผนท เชน ทตงของบอน า ทตงของเสาไฟ

Line feature (เสน) เปนจดของชดทเรยกตอกน โดยใชแทนลกษณะทเปนเสน เชน แมน า, ถนน

Polygon feature (พนทรอบรปปด) เปนเสนรอบรปปด ใชแทนลกษณะทเปน หรอพนท เชน พนทปา ขอบเขตการปกครอง : ประเทศ จงหวด อ าเภอ ต าบล

2. Non graphic หรอ Assrobite Data เปนขอมลบอกคณลกษณะตางๆของ feature เชน ชอถนน ความกวางของถนน

สวนประกอบของระบบ GIS มดงน

1. ฮารดแวร (Hard ware) : คอมพวเตอร ใชเกบประมวลผลและแสดงผลขอมลแผนท 2. ซอรฟแวร (GIS Soft ware) ควรจะตองมคณสมบตดงตอไปน คอ สามารถสรางความสมพนธ

ระหวางขอมลทเปน graphic และ attribute สามารถเพมเตม แกไขขอมล และเรยกดงขอมลมาใชไดงาย สะดวก รวดเรว อกทงมความสามารถในการวเคราะหขอมล และแสดงผลขอมลในรปทเขาใจไดงาย เชน รายงาน ตาราง หรอ แผนท

3. ขอมลน าเขา (Data) ขอมลเหลานอาจอยในรปของแผนท เลข (Digital Map Data) หรอไดจากขอมลหรอไฟล (file) จากงานส ารวจภาคสนาม (ground survey) หรอขอมลนไดจากโปรแกรมอน รวมทงขอมลทไดจากภาพถายดาวเทยมและภาพถายทางอากาศ

4. ขนตอนการท างาน (procedure) ประกอบดวย ขนตอนการเตรยมขอมล น าเขา แกไข วเคราะห และแสดงผลขอมล

5. บคลากร (Staff และ Expertise) จะตองเปนบคลากรทมความรในระบบ GIS

สาเหตทท าใหระบบ GIS ไดรบความนยมมากขนเรอย ๆ เพราะระบบ GIS มขอไดเปรยบมากกวาการใชแผนทในเรอง การจดเกบขอมลในเชงพนทใหทนสมยอยเสมอ รวมถงการรวมขอมลในเชงพนททงหมดใหใหอยในลกษณะฐานขอมลเดยว ซงท าใหมประโยชนในแงการวเคราะหขอมลในรปแบบตาง ๆ ไดอยางมประสทธภาพ ทงในเรองของระยะเวลา และตนทนในการจดท า ตวอยางจะเหนไดจากเมอผบรหารท าการวางแผนดานพนท ระบบ GIS ชวยในการวเคราะหพนทในหลายรปแบบส าหรบแผนงานทตางๆ กน เพอตอบค าถาม (what-if question) และ ชวยในการผลตเอกสารอางองไดในขณะทการท าวเคราะหแบบดงเดมตองใชระยะเวลานานและเสยคาใชจายสง ดงนนระบบ GIS จงไดกลายเปนเครองมอส าคญเพอชวยผบรหารในการตดสนใจในดานการบรหารสภาพแวดลอมและทรพยากรทมอยใหเปนไปอยางมประสทธภาพมา Remote Sensing

Remote Sensing

ความหมายของ Remote Sensingในอดตทผานมาเทคโนโลยภาพถายทางอากาศ (Aerial Photograph) และทางภาพถายดาวเทยม (Satellite Imagery) เปนค าทใชแยกจากกน ตอมาไดมการก าหนดศพทใหรวมใชเรยกค าทงสองรวมกน ตลอดจนถงเทคโนโลยตางๆ ทเกยวกบขอมลซงไดจากตวรบสญญาณระยะไกลทเรยกวา Remote Sensingค าวา รโมทเซนซง (Remote Sensing) เปนประโยคทประกอบขนมาจากการรวม 2 ค า ซงแยกออกไดดงน

[พมพขอความ]

คอ Remote = ระยะไกล และ Sensing = การรบร จากการรวมค า 2 ค าเขาดวยกน ค าวา "Remote Sensing" จงหมายถง "การรบรจากระยะไกล"โดยนยามความหมายนไดกลาวไววา “เปนการส ารวจตรวจสอบคณสมบตสงใดๆ กตาม โดยทมไดสมผสกบสงเหลานนเลย”

ดงนนค าวา "Remote Sensing" จงมความหมายทนยมเรยกอยางหนงวา การส ารวจจากระยะไกล โดยความหมายรวม รโมทเซนซง จงจดเปนวทยาศาสตร และศลปะการไดมาซงขอมลเกยวกบวตถ พนท หรอปรากฏการณจากเครองมอบนทกขอมล โดยปราศจากการเขาไปสมผสวตถเปาหมาย ทงน อาศยคณสมบตของคลนแมเหลกไฟฟาเปนสอในการไดมาของขอมลใน 3 ลกษณะ คอ

- คลนรงส (Spectral)

- รปทรงสณฐานของวตถบนพนผวโลก (Spatial) - การเปลยนแปลงตามชวงเวลา (Temporal)

ปจจบนขอมลดานนไดน ามาใชในการศกษาและวจยอยางแพรหลาย เพราะใหผลประโยชนหลายประการ อาทเชน ประหยดเวลา คาใชจายในการส ารวจและเกบขอมลมความถกตอง และรวดเรวทนตอเหตการณ

อยางไรกตาม การรบรจากระยะไกลกไดรบการพฒนาใหกาวหนาโดยมการประดษฐ คดคนเครองมอรบสญญาณทมประสทธภาพสง เทคนคทน ามาใชในการแปลตความ กไดรบการพฒนาควบคกนไปใหมความถกตอง แมนย า และรวดเรวยงขน จงปรากฏวามการน าขอมลทงภาพถายทางอากาศ และ ภาพถายดาวเทยม มาใชประโยชนเพอส ารวจหาขอมลและท าแผนทเกยวกบทรพยากรธรรมชาตกนอยางกวางขวางในปจจบน

องคประกอบของการส ารวจระยะไกล ประกอบดวย แหลงก าเนดพลงงาน (Source of Energy) วตถและปรากฏการณตางๆ บนพนผวโลก (Earth Surface Features) เครองมอหรออปกรณในการบนทกขอมล (Sensor)

การวเคราะหภาพจากดาวเทยมดวยคอมพวเตอร

1.การเตรยมภาพ (Data Preparation)

2. การเตรยมขอมลกอนการวเคราะห (Pre-Processing) 3. การปรบปรงคณภาพของขอมล (Image Enhancement) 4. การก าหนดประเภทขอมล (Nomenclature) 5. การจ าแนกประเภทขอมล (Classification) 6. การวเคราะหหลงการจ าแนกประเภทขอมล (Post-Classification)

[พมพขอความ]

7. การวเคราะหความถกตอง การวเคราะหขอมลดาวเทยม (Data Analysis) 1. การแปลภาพดวยสายตา 2. การวเคราะหภาพจากดาวเทยมดวยคอมพวเตอร

ดาวเทยม

ความหมาย ดาวเทยม (องกฤษ: Satellite) คอ สงประดษฐทมนษยคดคนขน ทสามารถโคจรรอบโลก โดยอาศยแรงดงดดของโลก สงผลใหสามารถโคจรรอบโลกไดในลกษณะเดยวกนกบทดวงจนทรโคจรรอบโลก และโลกโคจรรอบดวงอาทตย วตถประสงคของสงประดษฐนเพอใช ทางการทหาร การสอสาร การรายงานสภาพอากาศ การวจยทางวทยาศาสตรเชนการส ารวจทางธรณวทยาสงเกตการณสภาพของอวกาศ โลก ดวงอาทตย ดวงจนทร และดาวอนๆ รวมถงการสงเกตวตถ และดวงดาว ดาราจกร ตางๆ ประเภทของดาวเทยม 1) ดาวเทยมสอสาร 2) ดาวเทยมส ารวจ 3) ดาวเทยมพยากรณอากาศ 4) ดาวเทยมทางการทหาร 5) ดาวเทยมดานวทยาศาสตร

การแบงประเภทตามการใชงาน 1.ดาวเทยมทใชในการสอสารแบบจดตอจด เชน PALAPA THAICOM 2.ดาวเทยมสอสารระหวางดาวเทยม เชน TDRS 3.ดาวเทยมเพอการสอสารเคลอนทบนบก ในน า และในอากาศ เชน INMASAT 4.ดาวเทยมเพอการสอสารวทยกระจายเสยง และวทยโทรศพท เชน ASTRA 5.ดาวเทยมเพอการส ารวจโลก ส ารวจทรพยากรธรรมชาต เชน LANDSAT 6.ดาวเทยมเพอการส ารวจอวกาศ เชน METEOR EXPLORER 7.ดาวเทยมเพอการพยากรณอากาศ เชน GMS NOAA 6-9 8.ดาวเทยมเพอการปฏบตในหวงอวกาศ เชน SPAS SKYLAB 9.ดาวเทยมเพอกจการวทยสมครเลน เชน JAS-1 JAS-2 AO-40 10.ดาวเทยมเพอการก าหนดต าแหนง เชน NAVSTAR 11.ดาวเทยมเพอการน ารองเรอ และ อากาศยาน เชน TRANSIT COSMOS ประเภทของดาวเทยมในปจจบนผลตขนทเพอใชในวตถประสงคของการใชงานในดานตางๆ เชน 1.เพอการรายงานสภาพอากาศ/ อตนยมวทยา Meteorological Satellite METEOSAT,INSAT,GMS – 5

2.เพอการส ารวจโลก ส ารวจทรพยากรธรรมชาต Earth Observation Satellite LANDSAT,SPOT,RADARSAT

[พมพขอความ]

3.เพอการส ารวจอวกาศ Astronomical Satellites IRAS (Infrared Astronomy Satellite), NASA’ s second Small Astronomy Satellite (SAS_2), European Celestial Observation Satellite (COS_B)

4.เพอการปฏบตการในหวงอวกาศ Space Stations SPAS,SKYLAB

5.เพอการก าหนดต าแหนง Navigation Satellites GPS,GRONASS,GALILEO

6.เพอการสอสาร Communication Satellites THAICOM,PALAPA,GMS ระบบก าหนดต าแหนงบนโลก

(Global Positioning System: GPS)

ความหมาย

เปนระบบดาวเทยมทออกแบบและจดสรางโดยกองทพสหรฐอเมรกา เพอใชในการน าหน (Navigation)

เปนเครองมอหาต าแหนงพกดภมศาสตรบนพนผวโลกโดยอาศยสญญาณอางองจากระบบดาวเทยม ท าหนาทสงสญญาณจพเอสโดยเฉพาะ มชอเรยกอยางเปนทางการวา “เครองมอหาพกดดวยดาวเทยม”

เปนเครองมอสมยใหมทมทงขนาดใหญและขนาดเลกทสามารถพกพาตดตวได โดยสามารถใชก าหนดพกดของผวโลกไดอยางแมนย า คาทอานไดจะเปนคาละตจดและลองจจด หรอ คายทเอม (Universal Transverse Mercator: UTM)

องคประกอบหลกของระบบ GPS

1. ระบบดาวเทยมในวงโคจรรอบโลก ( The Space segment) 2. สถานควบคม ( The Control segment) 3. ผใชงานสญญาณจพเอส ( The User segment)

[พมพขอความ]

หลกการท างานของระบบ GPS GPS บอกพกดบนพนโลกโดยใชดาวเทยม การรบสญญาณจากดาวเทยมทโคจรอยเตมทองฟา 24 ดวง รบสญญาณอยางนอยตอง 3 ดวง GPS เปนเครองมอหาต าแหนงพกดภมศาสตรบนพนผวโลก โดยอาศยสญญาณอางองจากระบบดาวเทยม ทท าหนาทสงสญญาณจพเอสโดยเฉพาะ มชอเรยกอยางเปนทางการวา “เครองมอหาพกดดวยดาวเทยม” GPS ในปจจบนมหลายรปแบบ

ประโยชนของระบบ GPS

1. บอกต าแหนงวาตอนนเราอยทไหน 2. บนทกเสนทางวาเราไปไหนมาบาง 3. ระบบน ารองน าทางไปจดหมายทก าหนด (เครองบน) 4. ระบบตดตามยานพาหนะ 5. ใชในการก าหนดจดพกดผวโลก เพองานดานระบบสารสนเทศภมศาสตร หรอขอมลคาวเทยม 6. ใชในการส ารวจรงวดทดน การส ารวจพนท และการท าแผนท 7. ใชในกจกรรมทางทหาร 8. ใชในการศกษาดานภมศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 9. การส ารวจพนท และการท าแผนท 10. ใชตดตามการเคลอนทของคน สงของ 11. ใชในการควบคมเครองจกร เชน เครองจกรทางการเกษตร 12. ใชในการขนสงทางทะเล 13. ตรวจวดการเคลอนตวของเปลอกโลกและสงกอสราง 14. ใชอางองในการวดเวลาทเทยงตรงทสดในโลก 15. ใชในการออกแบบเครอขายค านวณต าแหนงทตง เชน โรงไฟฟา ระบบน ามน 16. ใชตดตามความปลอดภยดานสงแวดลอม 17. ใชในการตดตามอนรกษและควบคมสตว 18. ประยกตใชดานกฬา 19. ใชในการเดนทางทองเทยว 20. ใชในดานความมนคงทางทหาร 21. ใชส ารวจรงวด ท าแผนท

ความหมายของแผนท

พจนานกรมศพทภมศาสตร ฉบบราชบณฑตยสถาน ใหความหมายของแผนทไววา “แผนท คอ สงทแสดงลกษณะของพนผวโลกทงทมอยตามธรรมชาตและทปรงแตงขน โดยแสดงลงในพนแบนราบ ดวยการยอใหเลกลงตามขนาดทตองการและอาศยเครองหมายกบสญลกษณทก าหนดขน”

แผนท หมายถง การน าเอารปภาพสงตางๆ บนพนผวโลก (Earth’ surface) มายอสวนใหเลกลง แลวน ามาเขยนลงกระดาษแผนราบ สงตางๆบนพนโลกประกอบ ไปดวยสงทเกดขนเองตามธรรมชาต

[พมพขอความ]

(nature)และสงทมนษยสรางขน (manmade) สงเหลานแสดงบนแผนทโดยใชส เสนหรอรปรางตางๆทเปนสญลกษณแทน ความส าคญและประโยชนของแผนท แผนทมความส าคญ คอเปนเครองชวยในการด าเนนงาน หรอประกอบกจการตางๆมนษยรจก ใช แผนทมาตงแตโบราณ ประโยชน ของแผนทในสมยนน คอใชเปนเครองแสดงเสนทางเดน ถนทอยอาศย แหลงอาหารในทางภมศาสตรถอวาแผนทเปนศนยรวมขอมลทางภมศาสตร มความส าคญตอการศกษาขอมลเพอประโยชนทงทางเศรษฐกจ ทางสงคม และทางการเมอง ปจจบนแผนทถกน า ไปใชใหเปนประโยชน อยางกวางขวางตามความเจรญกาวหนาในดานเทคโนโลยจากการทจ านวนประชากรเพมจ านวนขนอยาง รวดเรว ความจ าเปนในการวางผงเมองให เหมาะสม กบการขยายตวของชมชนและการอนรกษทรพยากร ธรรมชาตจงเพมมากตาม แผนทจงมความส าคญตอ การน าขอมลไปคดวเคราะหเพอหาศกยภาพภมประเทศ ภมอากาศตลอดจนทรพยากรทมอยเพอการพฒนาทยงยน ประโยชนของแผนทมมากมาย แตไดจดไว ตามการด าเนนกจกรรมใหญๆ ดงน

1. ประโยชนทางดานการเมองการปกครองเพอใหบรรลเปาหมายในการรกษาความมนคงของประเทศชาต ใหคงอย จ าเปนจะตองมความรในเรองภมศาสตรการเมอง หรอทเรยกกนวา "ภมรฐศาสตร" และเครองมอ ทส าคญของนกภมรฐศาสตร กคอ แผนท เพอใชศกษาสภาพทางภมศาสตรและน ามาวางแผนด าเนนการเตรยมรบหรอแกไขสถานการณทเกดขนได อยางเชน แนวพรมแดนระหวางประเทศ จ าเปนตองอาศยแผนทในการวางแผนด าเนนการ เตรยมรบหรอแกไขสถานการณทอาจเกดขนอยางถกตอง แผนทในกจกรรมทางการเมองนอกจากแผนทแนวเขตแดนซงส าคญแลว ยงตองเกยวของกบแผนทตาง ๆ มากมาย

2. ประโยชนทางดานการทหารในการพจารณาวางแผนทางยทธศาสตรของทหาร จ าเปนตอง หาขอมลหรอขาวสารทเกยวกบสภาพภมศาสตร และต าแหนงทางสงแวดลอมทถก ตองแนนอนเกยวกบระยะทาง ความสง เสนทาง ลกษณะภมประเทศทส าคญ

3. ประโยชนทางดานเศรษฐกจและสงคม เศรษฐกจ เปนเครองบงชความเปนอย ของประชาชนภายในชาต เพราะฉะนนทกประเทศกมงทจะพฒนาเศรษฐกจของตนเพอความมงคงและมนคงการด าเนนงานเพอพฒนา เศรษฐกจของแตละภมภาคทผานมา แผนท เปนสงแรกทตองผลตขนมาเพอการใชงานในการวางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต กตองอาศยแผนทเปนขอมลพนฐานเพอใหทราบท าเลทตง สภาพทางกายภาพแหลงทรพยากรและแผนทยงชวยใหเขาใจเกยวกบภาพรวมและความสมพนธระหวางพนทไดมากขน ท าใหวางแผนและพฒนาเปนไปไดอยางสะดวกและมประสทธภาพ ดานสงคม สภาพแวดลอมทางสงคมมการเปลยนแปลงอยเสมอ ทเหนชดคอสภาพแวดลอมทางภมศาสตร ซงท าใหสภาพแวดลอมทางสงคมเปลยนแปลงไปการศกษาสภาพการเปลยนแปลงตองอาศยแผนทเปนส าคญ และอาจชวยใหการด าเนนการวางแผนพฒนาสงคมเปนไปในแนวทางทถกตอง

4. ประโยชนทางดานจากการเปลยนแปลงสภาพทางภมศาสตร ท าใหสงแวดลอมทางสงคมเดมเปลยนแปลงไปการศกษาความเปลยนแปลงดงกลาวยอมตองอาศยการอานรายละเอยดในแผนททงในอดตและปจจบนเพอเปรยบเทยบกน เพอประโยชนในการหาขอมล หรอสมมตฐานของ เหตการณทจะเกดในอนาคตเพอหามาตรการและวางแผนการปองกนผลกระทบจาก ปรากฏการณทางธรรมชาต ทจะเกดในอนาคตหรอเพอวางแผนพฒนาสงคมไปในแนวทางทถกตองอกทงยงเปนประโยชนตอการวาง ผงเมอง ใหเหมาะสมกบการขยายตวของชมชนนอกจากนในการศกษาทางดานโบราณคดกตองอาศยแผนท เพอคนหาแหลงชมชนโบราณอกดวย

[พมพขอความ]

5. ประโยชนดานการเรยนการสอน แผนทเปนตวสงเสรมกระตนความสนใจ และกอใหเกดความเขาใจในบทเรยนดขนใชเปนแหลงขอมลทงทางดานกายภาพ ภมภาค วฒนธรรม เศรษฐกจ สถตและการกระจายของสงตาง ๆ รวมทงปรากฏการณทางธรรมชาต และปรากฏการณตาง ๆใชเปนเครองชวยแสดงภาพรวมของพนทหรอของภมภาค อนจะน าไปศกษาสถานการณและวเคราะหความแตกตาง หรอความสมพนธของพนท 6. ประโยชนดานสงเสรมการทองเทยว แผนทมความจ าเปนตอนกทองเทยวในอนทจะท าใหรจกสถานททองเทยวไดงาย สะดวกในการวางแผนการเดนทาง หรอเลอกสถานททองเทยวตามความเหมาะสม การจ าแนกชนดของแผนท

ปจจบนการจ าแนกชนดของแผนท อาจจ าแนกไดหลายแบบแลวแตจะยดถอสงใดเปนหลกในการจ าแนก เชน

1. การจ าแนกชนดของแผนทตามลกษณะทปรากฏบนแผนท แบงไดเปน 3 ชนดคอ

1.1 แผนทลายเสน ( Line Map ) เปนแผนทแสดงรายละเอยดในพนทดวยเสนและองคประกอบของเสน ซงอาจเปนเสนตรง เสนโคง ทอนเสน หรอเสนใด ๆ ทประกอบเปนรปแบบตาง ๆ เชน ถนนแสดงดวยเสนคขนาน อาคารแสดงดวยเสนประกอบเปนรปสเหลยม สญลกษณทแสดงรายละเอยดเปนรปทประกอบดวยลายเสน แผนท ลายเสนยงหมายรวมถงแผนทแบบแบนราบและแผนททรวดทรง ซงถารายละเอยดทแสดงประกอบดวยลายเสนแลวถอวาเปนแผนทลายเสนทงสน

1.2 แผนทภาพถาย ( Photo Map ) เปนแผนทซงมรายละเอยดในแผนททไดจากการถายภาพดวยกลองถายภาพ ซงอาจถายภาพจากเครองบนหรอดาวเทยม การผลตแผนทท าดวยวธการน าเอาภาพถายมาท าการดดแก แลวน ามาตอเปนภาพแผนเดยวกนในบรเวณทตองการ แลวน ามาใสเสนโครงพกด ใสรายละเอยดประจ าขอบระวาง แผนทภาพถายสามารถท าไดรวดเรว แตการอานคอนขางยากเพราะตองอาศยเครองมอและความช านาญ

1.3 แผนทแบบผสม ( Annotated Map ) เปนแบบทผสมระหวางแผนทลายเสนกบแผนทภาพถาย โดยรายละเอยดทเปนพนฐานสวนใหญจะเปนรายละเอยดทไดจากการถายภาพ สวนรายละเอยดทส าคญ ๆ เชน แมน า ล าคลอง ถนนหรอเสนทาง รวมทงอาคารทตองการเนนใหเหนเดนชดกแสดงดวยลายเสน พมพแยกสใหเหนเดนชดปจจบนนยมใชมาก เพราะสะดวกและงายแกการอาน มทงแบบแบนราบ และแบบพมพนน สวนใหญมสมากกวาสองสขนไป

2. การจ าแนกชนดของแผนทตามขนาดของมาตราสวน

ประเทศตาง ๆ อาจแบงชนดของแผนทตามขนาดมาตราสวนไมเหมอนกน ทกลาวตอไปนเปนการแบงแผนทตามขนาดมาตราสวนแบบหนงเทานน

2.1 แบงมาตราสวนส าหรบนกภมศาสตร

2.1.1 แผนทมาตราสวนเลก ไดแก แผนทมาตราสวนเลกวา 1:1,000,000

2.1.2 แผนทมาตราสวนกลาง ไดแก แผนทมาตราสวนตงแต 1:250,000 ถง 1:1,000,000

[พมพขอความ]

2.1.3 แผนทมาตราสวนใหญ ไดแก แผนทมาตราสวนใหญกวา 1:250,000

2.2 แบงมาตราสวนส าหรบนกการทหาร

2.2.1 แผนทมาตราสวนเลก ไดแก แผนทมาตราสวน 1:600,000 และเลกกวา

2.2.2 แผนทมาตราสวนกลาง ไดแก แผนทมาตราสวนใหญกวา 1:600,000 แตเลกกวา 1:75,000

2.2.3 แผนทมาตราสวนใหญ ไดแก แผนทมาตราสวนตงแต 1:75,000 และใหญกวา

3. การจ าแนกชนดแผนทตามลกษณะการใชงานและชนดของรายละเอยดทแสดงไวในแผนท

3.1 แผนททวไป (General Map) เปนแผนทพนฐานทใชอยทวไปหรอทเรยกวา Base map

3.1.1 แผนทแสดงทางราบ (Planimetric Map) เปนแผนทแสดงรายละเอยดทปรากฏบนผวโลกเฉพาะสณฐานทางราบเทานน

3.1.2 แผนทภมประเทศ (Topographic Map) เปนแผนทแสดงรายละเอยดทงทางแนวราบและแนวดง หรออาจแสดงใหเหนเปน 3 มต

3.2 แผนทพเศษ (Special Map or Thematic Map) สรางขนบนแผนทพนฐาน เพอใชในกจการเฉพาะอยาง

4. การจ าแนกตามมาตรฐานของสมาคมคารโตกราฟฟระหวางประเทศ(ICA) สมาคมคารโตกราฟฟระหวางประเทศ ไดจ าแนกชนดแผนทออกเปน 3 ชนด

4.1 แผนทภมประเทศ (Topographic map) รวมทงผงเมองและแผนทภมศาสตร เปนแผนททใหรายละเอยด โดยทวๆ ไป ของภมประเทศ โดยสรางเปนแผนทภมประเทศ มาตราสวนขนาดเลก กลาง และขนาดใหญ และไดขอมลมาจากภาพถายทางอากาศ และภาพถายดาวเทยม แผนทมาตราสวนเลกบางทเรยกวาเปนแผนทภมศาสตร (Geographical map) แผนททวไป (General map) และแผนทมาตราสวนเลกมากๆ กอาจอยในรปของแผนทเลม (Atlas map)

4.2 ชารตและแผนทเสนทาง (Charts and road map) เปนแผนททสรางขนเปนเครองมอประกอบการเดนทาง โดยปกตจะเปนแผนทมาตราสวนกลาง หรอมาตราสวนเลก และแสดงเฉพาะสงทเปนทนาสนใจของผใช เชน ชารตเดนเรอ ชารตดานอทกศาสตร เปนตน

4.3 แผนทพเศษ (Thematic and special map) ปจจบนมความส าคญมากขน เพราะสามารถใชประกอบการท าวจยเชงวทยาศาสตร การวางแผนและใชในงานดานวศวกรรม แผนทชนดนจะแสดงขอมลเฉพาะเรองลงไป เชน แผนทดน แผนทประชากร แผนทพชพรรณธรรมชาต แผนทธรณวทยา เปนตน

นอกจากทกลาวมาน เรายงสามารถจ าแนกแผนทโดยยดหลกเกณฑอนๆ ไดแก พนท ครงทพมพ ฯลฯ แตไมเปนทนยมเพราะหลกเกณฑ ไมแนนอน การแสดงขอมลในแผนท

[พมพขอความ]

ในการท าแผนททกชนดนอกจากจะตองเขยนแผนทใหถกตองตามมาตราสวนและทศทางแลวยงตองมวธการแสดงขอมลใหเหมาะสมดวย เพอวาผอานแผนทจะไดสามารถเขาใจแผนทนนโดยถกตอง ลกษณะของขอมลทน ามาแสดงในแผนทโดยทวๆ ไปมอย 5 ประการดวยกน คอ

1. การแสดงขอมลเชงทตงและอาณาเขต 2. การแสดงขอมลเชงปรมาณ 3. การแสดงขอมลเชงความหนาแนน 4. การแสดงขอมลเชงคาเทา 5. การแสดงขอมลเชงการเคลอนท

ประวตและความเปนมาของแผนท

ความสามรถในการท าแผนทเปนสญชาตญาณอยางหนงของมนษยชาต พฤตกรรมท แสดงออกทาง แผนทมมานานแลว พวกเอสกโมรจกการท าแผนทดวยการใชไมสลกตดลงบนหนงแมวน าแสดงแหลงลาสตว ตกปลา ชาวเกาะมารแชลใชเปลอกหอยแทนเกาะ กานมะพราว แทนเสนทางการเดนเรอละบรเวณทมคลนจด พวก nomad ทเรรอนทะเลทรายตามทตางๆ จะใชโดยขดบนผนทราย

- แผนททเกาแกทสดในโลกคอแผนทของชาวเมโสโปเตเมย เมอ 2,300ป กอนปพทธศกราช - สมยกรกโบราณ เปนผวางรากฐานในการท าแผนท เรมดวยการพสจนป พ.ศ.323วาโลกกลม และมการวดขนาดของโลกโดย อแรโตสเตนส โดยใชหลกทาคณตศาสตร โดยสรางเสนสมมตทเรยกวา เสนขนานและเสนเมอรเดยน - ตอมาป พ.ศ. 370ป ปโตเลม น าเอาผลงานของอแรโตสเตนสมาปรบปรงก าหนดคามม ของเสนขนานและเวนเมอรเดยน