‘Iedereen respecteert elkaar’ - GGZ Congres · Druggebruik als automedicatie (reëel effect)...

‘Iedereen respecteert elkaar’ De ervaringen van mensen met dubbeldiagnose met

Villa Voortman, een laagdrempelig ontmoetingshuis

GGZ-congres 20/21 september 2016

Dirk Bryssinck

Clara De Ruysscher

Freya Vander Laenen

Stijn Vandevelde

Gebaseerd op…

Vandevelde, S., De Maeyer, J., De Ruysscher, C., Bryssinck, D., Meesen, D., Vanderstraeten, J.,

& Broekaert, E. (2015). Villa Voortman: Carte blanche or not? Therapeutic Communities, 36(2),

62-73.

Bryssinck, D., Vandevelde, S., & Vander Laenen, F. (2015). ‘Everyone respects each other’: The

experiences of persons with a dual diagnosis visiting Villa Voortman, a meeting centre in the city

of Ghent. Presentation at the 9th Annual Conference of the International Society for the Study of

Drug Policy. Ghent, 20-22 May, 2015.

Bryssinck, D., Vandevelde, S., & Vander Laenen, F. (2015). ‘Iedereen respecteert elkaar’: De

ervaringen van mensen met een dubbeldiagnoseproblematiek met Villa Voortman, een

laagdrempelig ontmoetingshuis. Presentation at the 25th Conference of Forum Alcohol en Drugs

Onderzoek (FADO). Utrecht, 12 November, 2015.

Opbouw

Villa Voortman

Onderzoek: Hoe wordt Villa Voortman

ervaren door haar bezoekers?

Villa VoortmanOntmoetingshuis voor gelijkgestemde zielen

Vrijplaats voor broedende geesten

Probleemstelling

Steeds meer mensen vinden geen toegang vanwege

‘moeilijke’ problematiek

Symptomen van uitsluiting worden redenen van uitsluiting

Gevolg van hoge kwaliteitscriteria en effectiviteitseisen

Huidige tendens van vermaatschappelijking:

deïnstitutionalisering, extramuralisering van zorg (Art. 107)

Doelgroep

Mensen met ernstige psychische problemen én verslaafd

aan (il-)legale drugs

Dubbeldiagnose als generaliserende term + specificatie van

co-morbiditeit door strak classificatiesysteem (DSM)

Druggebruik als automedicatie (reëel effect)

Identificatie met het ‘toxicomaan zijn’, draaglijker dan

‘psychotisch zijn’ als ultieme poging tot verbinding met de

wereld (imaginair effect)

Doelgroep

Leven aan de rand van de maatschappij met een ‘slechte’ prognose:

gevangenis, suïcide,…

Justitiële problemen (internering, gedwongen opname,…)

Destructieve spiraal leidt tot overlast en gevaar

Isolatie, vereenzaming, verwaarlozing, vervreemding

Aanhaken of toegang krijgen tot hulpverlening verloopt problematisch

(fight or flight)

Ervaring van ‘onmacht’ bij henzelf en bij hulpverlening

Noodzaak tot laagdrempelig dagcentrum…

Verschillende functies voor verschillende subjecten

(ontmoetingshuis, aanloophuis, dagcentrum, ambulante

therapie, TG,…)

Sociale verankering en kwartiermaken

Nazorg of ‘postkuur’

Brugfunctie tussen ambulant en residentieel

Preliminair of ‘pré-kuur’

… binnen bestaand netwerk

Permanente behandeling en recidiverend

Verbreden zorgcircuit, netwerkontwikkeling

Samenwerking en overleg met klinieken, mobiele equipes,

straathoekwerk, WGC en MSOC, OCMW, CAW, CGGZ,…

Gastvrijheid en ethiek

Empowerment en actief

burgerschap

Open overlegstructuur en

dialoog

Leidende principes

Gastvrijheid en ethiek

Vertrekpunt is erkenning van uitsluiting

Ankerpunt in voortschrijdende vlucht

Symptomen als antwoord op exclusie, door ons

aangegrepen als reden tot uitsluiting

‘Wie zijn zij’? In plaats van ‘wie zijn wij?’

Gastvrijheid en ethiek

Organiseren van gastvrijheid en vrijplaats

Derrida: gastvrijheid = ethiek, ethos = thuis

‘Agora’: toegankelijkheid, passage, ontmoeting

Deconstructie, verwondering, tussenruimte

Empowerment en burgerschap

Belangrijk concept voor sociale inclusie

Versterken van personen en organisaties

Eigen kracht, gedeelde verantwoordelijkheid

Paternalisme vs. naïef geloof in zelfzorg

Autonomie in verbondenheid met anderen

Mythe van onafhankelijkheid vs. versterking via sociale

verbanden

Empowerment en burgerschap

Doel inclusie: actief burgerschap

Maatschappelijke context in de hulpverlening

Burgers met rechten vs. patiënten

Zowel zorg in als zorg door de samenleving

Zorgzaam burgerschap i.p.v. zorg vs. autonomie

Verhaal: man denkt dat hij een vogel is

Concept ‘kwartiermaken’ en ‘Open poort’

Open overlegstructuur en dialoog

Psychiatrie als ‘hightech-wetenschap’

Bepaalt normaliteit of inclusie en exclusie

Bio-psycho-sociaal model is geen alternatief

Transformatie van mens tot diagnose

Open overlegstructuur en dialoog

Psychodynamische aanpak en dialoog

Horizontale overlegstructuur met participatie

De Kleine Prins en de vos: verbondenheid

Praktische uitwerking

Netwerk van referenten

‘Harm reduction’

Netwerk van referenten

Gelijkwaardigheid met respect voor verschil

Horizontaliteit vs. hiërarchie

Bezoekers ‘kiezen partners, getuigen’ in het werk

Vertrouwensrelatie overdracht (Kleine Prins)

Collectief werk, particulier parcours

Minder risico op verdeeldheid, rivaliteit en artificiële

opsplitsing tussen sociotherapie en psychotherapie

Werken met ‘harm reduction’

Motto: minimale structuur, maximale verantwoordelijkheid

Twee regels: niet geïntoxiceerd aanwezig zijn en geen

verbaal/fysiek geweld

Klemtoon op harm reduction, abstinentie als

langetermijndoel

Motivationele modellen en QoL, tegenstelling van

verslaving is connectie en verbinding

Permessiviteit vs. ‘laissez-faire’/regels en wetten

Onderzoek

Hoe wordt Villa Voortman ervaren

door haar bezoekers?

Context

Weinig onderzoek naar de stem en ervaring van cliënten op vlak van

plannen en evalueren van interventies

… maar is erg belangrijk

• Alternatief perspectief: wat zorgt ervoor dat interventies kwetsbare groepen

bereiken?

• Cliënt- en hulpverlenerperspectief is soms verschillend

Doelstelling

Perspectieven en ervaringen van bezoekers van Villa

Voortman in kaart brengen

Omwille van welke redenen komen bezoekers naar Villa

Voortman?

Wat ervaren zij als positief? Wat als negatief?

Onderzoeksopzet

Kwalitatief onderzoek

19 participanten

‘Chat room’ met video-opnames

Fenomenologische benadering

Thema’s Subthema’s

Sociale inclusie

In Villa Voortman – belonging

Buiten Villa Voortman

• Ondersteunend klimaat

• Een tweede thuis

• Dagelijkse ondersteuning

• Toekomstperspectieven

• Identiteit

Persoonlijke ontwikkeling • Dagelijkse activiteiten

• Kansen krijgen

• Artistieke ontwikkeling

• Op adem komen

• Agency

Gelijkwaardigheid • Verbinding/intimiteit

• Geen verplichtingen

• Informeel

Sociale inclusie – Binnen VV, belonging

“Daar heeft iedereen respect voor elkaar en dan komt nu liefde op de

eerste plaats, dan op de tweede plaats respect, de derde plaats

genegenheid en de vierde plaats vriendschapsliefde.” (Man, 40-50j)

“Ik heb ook al een hele… een heel traject afgelegd. Twee klinieken en

ambulant… Dit is toch wel iets heel belangrijks geworden. Ik voel mij hier

meer op mijn gemak, meer thuis.” (Man, 30-40j)

Sociale inclusie – Buiten VV

“Je krijgt hier een nieuwe kans om je leven te herpakken. Voor

mij is het een gemakkelijke manier om weer vrij te kunnen

komen dus ik ga die zeker benutten en als ik vrij ben ga ik hier

blijven komen, ook moest het niet één van mijn voorwaarden

zijn.” (Vrouw, 30-40j)

Persoonlijke ontwikkeling

“Er zijn hier veel mensen die gitaar spelen. Er is hier een gitaar

voorhanden. Dat we niet noodzakelijk tijdens de muziek(momenten) alleen

muziek kunnen spelen. Dat we ook in de groep in ‘t salon, waar een tasje

koffie kan gedronken worden en waar er dus gerookt mag worden. (…) En

dat is iets dat ik meestal in de Villa doe en niet toe kom thuis.”

(Man, 40-50)

“Ik word hier gefascineerd door het vele artistieke dat hier gebeurt. Dat

interesseert mij en dat stimuleert mij om van de dope af te blijven.” (Man,

50-60)

Gelijkwaardigheid

“Maar wat voor mij wel belangrijk is, is dat ge hier geen kloof hebt gelijk in

de klassieke psychiatrie of dagcentrum tussen de begeleiding en patiënten,

om het in die termen van de psychiatrie uit te drukken.” (Man, 40-50j)

“De nadruk ligt niet zozeer op hulpverlening en patiënten. Het is hier echt

gewoon mensen onder mekaar en dat vind ik wel… Dat werkt wel veel

efficiënter. Nogmaals, het is menselijker gewoon. Het is niet zo… Het is

heel laagdrempelig en… ja… tenslotte kun je het ook het meeste leren van

elkaar zelf gewoon hé…” (Man, 30-40j)

Discussie

Villa Voortman wordt als positief ervaren

Een veilige plaats – gewoon kunnen ‘zijn’

Geen druk en veel flexibiliteit

Acceptatie en appreciatie voor wie men is

~ een niet-oordelende benadering (ook m.b.t. druggebruik)

~ gelijkwaardigheid hulpverlener en bezoeker – “compassionate care”

Discussie

Een plaats om tijd door te brengen

Sociale, praktische, en emotionele

ondersteuning

Gestimuleerd en niet geforceerd om talenten

en competenties te (her-)ontdekken en te

ontwikkelen• Gevoel van agency

• Verbonden met zichzelf en de samenleving

↔ Globaal negatieve ervaringen

~ behandeling en samenleving

Conclusie

Algemeen: luisteren naar ervaringen bezoekers en rekening houden

met hun aanbevelingen ontwikkelen ondersteuning die meer gericht

is op doelstellingen zorggebruiker

Onderhandelen op samenwerking en interactiegerichte benadering

Focus op persoonlijk herstelproces (Slade, 2010)

Paradigmashift naar ‘wellness-oriented’ interventies (Neale, Nettleton &

Pickering, 2011)

‘Actieve ingrediënten’ ~ Recovery

Doctoraatsonderzoek

Wat betekent herstel voor personen met dubbeldiagnose?

Blijft moeilijk om zicht te krijgen op het eigenlijk

herstelproces dat mensen doormaken

Hoe kunnen deze herstelprocessen ondersteund worden?

Wordt vervolgd…

Vragen of suggesties?

Villa.voortman@pcgs.be

clara.deruysscher@ugent.be0032 478 97 57 12