ARAŞTIRMA YÖNTM V TKNİKLRİ€¦ · Bilim Bilim doğada meydana gelen olayların ve gerçeklerin...

ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Z.FERHAN AYDOĞAN

Bilgiyi Elde Etmenin Yolları

Deneyimleme: hisler, algılar

Paylaşma: algıların paylaşımı

Uzman görüşüne başvurma

Mantıksal çözümleme: zeka ve çözümleme yeteneği

Bilim

2

Bilim

Bilim doğada meydana gelen olayların ve gerçeklerin (olgu)

nedenlerini araştırma,

birbirleriyle olan bağlantılarını bulma,

bulguları genelleştirme, kuramsallaştırma,

bu kuramsal bilgi yardımı ile meydana gelebilecek yeni olayların nasıl ve ne zaman vuku bulabileceğini tespit etme çabasıdır.

Bilimin konusu: İnsanla ve çevresiyle ilgili fiziksel, sosyolojik, psikolojik, ekonomik, kültürel tüm gerçekler ve doğa olayları

3

Bilimin Özellikleri

Objektiflik: Kişisel düşünceler, duygular ve önyargılardan olması

Tutarlılık: Bulgu ve sonuçlarda çelişki bulunmaması

Doğruluk: Sonuçların gerçeğe, ölçü, kural ve ilkelere uygun olması

Eleştiriye açık olma: Temellerinin, doğruluk durumunun incelenebilirliği, sınanabilirliği, yargılanabilirliği

Genellenebilirlik: Elde edilen sonuçların genellenebilirliği, kuramsallaştırılabilir olması

Öngörüye dayanak olma: Benzer olay ve olgular hakkında öngörüler geliştirmeye elverişli olması

Toplumsal Gereklilik: Toplumun bir ihtiyaç veya sorun alanını çözüme kavuşturucu olması

4

Bilimsel Yöntem

Bilimsel yöntem, bilimsel bir hedef doğrultusunda belirlenen ve adım adım izlenen yoldur. İki aşamada gerçekleşir:

1. Olgusal süreç: Problemin ortaya çıkması ve veri toplama yoluyla betimlenmesi*. Araştırma konusu olan olgular ve bunlar arasındaki ilişkiler saptanır, sınıflandırılır ve kaydedilir. Araç olarak gözlem, deney ve ölçme kullanılır.

2. Kuramsal süreç: Betimlenmiş olguları bazı kavramları kullanarak anlaşılır hale getirmeyi amaçlar. Bu kavramlar hipotez, kuram, yasa ve öngörüdür.

*Bir şeyi, göz önünde canlanacak biçimde, kendine özgü yönlerini belirterek, söz ya da yazı ile anlatmak. Tanımlamak, tasvir etmek.

5

Bilimsel Araştırma

Problemlere ya da sorunlara güvenilir çözümler aramak amacıyla sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlanarak değerlendirilmesi ve rapor edilmesi sürecidir.

Sorunların çözülmesi veya istenilen bilgiye ulaşma sürecine bilimsel yöntemin sistematik olarak uygulanmasıdır.

Her bilimsel araştırma, araştırmayı yapanın veya bir başkasının önceden yapmış olduğu araştırmalara dayandırılır. Daha önceki araştırmalardan hareketle literatürde bulunmayan yeni bir bilgiye ulaşmaya çalışır.

6

Bilimsel Araştırmanın Nitelikleri

Problem çözmeye yönelik yansız bir süreçtir. Bir şeyi empoze etmeyi değil, onu tanımlamayı, sınamayı amaçlar.

Kendini yenilemeye açıktır. Belirlenen değişkenler ölçülebilir, gözlenebilir olmalı ve başka istatistiki yöntemlerle analiz edilip araştırma tekrarlanabilmelidir.

Tarafsız ve tüm eleştirilere açık olmalıdır.

Elde edilen verilerin belli bir sistem bütünlüğünde yayımlanması zorunludur.

Yorumsuz araştırma eksiktir, tamamlanmamıştır.

Bilim adamları ve araştırmacılar için anlamlı ve önemli olmalıdır.

7

Araştırmaların Sınıflandırılması 8

Bilimsel araştırmalar farklı ölçütler temel alınarak

sınıflandırılabilir.

Temel alınan felsefeye göre sınıflandırma:

1. Nicel Araştırma (Pozitivist görüş): Gerçeklik araştırmacıdan bağımsızdır, nesnel (objektif) olarak gözlenebilir, ölçülebilir ve analiz edilebilir. Gerçekler ile duygular birbirinden ayrılabilir.

2. Nitel Araştırma (Anti-pozitivist görüş): Nitel analizler sosyal olaylar ve olguların nasıl ve ne şekilde gerçekleştiğini anlamamızı sağlayan tekniklerdir. Nitel araştırmalarda amaç ölçmekten çok, değişkenlerin derinlemesine incelenmesi ve çalışılmasıdır. Nicel araştırmaların aksine araştırmacı gerçekliği bilgi ve deneyimleriyle anlamlandırabilir. Aynı gerçekle ilgili farklı farklı kişisel görüşler olabilir, gerçeklik sosyal ortamda yapılandırılır.

9

Veri toplama tekniklerine göre sınıflandırma:

1. Ampirik (görgül) Araştırma: Veriler anket, gözlem ve görüşme gibi araçlarla toplanır.

2. Belgesel (doküman) Araştırma: Programlar, yönetmelikler, kitaplar, gazeteler, raporlar gibi çeşitli yazılı ya da elektronik ortamlarda kayıtlı verilerin analizi.

Amacına göre sınıflandırma:

1. Keşfedici Araştırma: Varlığı bilinmeyen bir şeyi ortaya çıkarma

2. Tanımlayıcı ve Betimleyici (durum saptayıcı) Araştırma: Bireyin toplumun ya da olayların özelliklerini tanımlama

3. Nedensellik İlişkilerini Araştırıcı Araştırma: Değişkenler arasındaki ilişkileri inceleme

10

Kapsadığı zamana göre sınıflandırma:

1. Kesitsel Araştırma: Herhangi bir olayın belirli bir zaman kesiti içinde araştırılması

2. Dönemsel Araştırma: Geçmişe ya da geleceğe yönelik olarak yapılan araştırmalar

Kullandığı tekniklere göre sınıflandırma:

1. Temel Araştırmalar: Kuramlara dayanan, varsayımlar geliştirip test etmek ve sonuçlarını bilimsel olarak yorumlamak yoluyla yapılan araştırmalar

2. Uygulamalı Araştırmalar: Araştırma sonuçlarının özel durumlara uygulanmasını ve geçerliliğinin ortaya çıkarılmasını sağlayan araştırmalar

11

Yapıldığı yere göre sınıflandırma:

1. Laboratuvar Araştırması

2. Saha Araştırması: Günlük hayatın içinde yapılan araştırmalar. Kontrol güçlüğü var, başka değişkenlerin de araştırmaya etkisi var

Verilerin toplama biçimine göre sınıflandırma:

1. Kayıt Araştırmaları: Herhangi bir olayın kayıtlardan incelenmesi. Güvenilir sonuçlar için kayıtların tam ve doğru olması gerekir.

2. Anket Yöntemiyle Araştırma

3. Deneysel Araştırma

4. Gözlem Araştırması

5. Kütüphane Araştırması

FELSEFİ YAKLAŞIMLAR 12

Nicel Araştırma-Pozitivist Yaklaşım

Olguları ve olayları* nesnelleştirerek gözlemlenebilir, ölçülebilir ve sayısal olarak ifade edilebilir bir şekilde ortaya koyan bir araştırma yaklaşımıdır.

Amacı bireylerin toplumsal davranışlarını gözlem, deney ve test yoluyla objektif olarak ölçmek ve sayısal verilerle açıklayarak genelleme yapmaktır.

*Olgu bilimsel verilere dayalı, kanıtlanabilir bilgidir. Tarafsız ve nesneldir (yoruma açık değil, objektif). Belli bir yer ve zaman sözkonusu değildir, bir süreç belirtir. Genellik ve süreklilik gösterir. Kayda değer geniş bir kesim tarafından kabul edilmiştir. Olgu aynı türdeki olayları bir bütün halinde anlatır (yağmurun yağması, suyun kaynaması,metalin genleşmesi: gözlenebilir ve deneyle sınanabilir.), tek tek meydana gelen değişimler ise olaydır.

Örnekler: Devrim-Fransız Devrimi; suyun kaynaması-evdeki çaydanlıktaki suyun kaynaması,; üreme, soğuk kanlı hayvanların üremesi; metalin genleşmesi-alüminyumun genleşmesi, vb.

13

Nitel Araştırma-Antipotitivist Yaklaşım

Psikoloji, sosyoloji, antropoloji, eğitim gibi sosyal bilim alanlarında insan ve toplum davranışlarını incelemek için kullanılır. Amacı insanların kendi toplumsal dünyalarını nasıl kurmakta, oluşturmakta olduğunu anlamak ve içinde yaşadıkları dünyayı nasıl algıladıklarını yorumlamaya çalışmaktır. Bu araştırmada genelleme öncelikli amaç değildir, gözlem, görüşme ve doküman analizi yoluyla kavram ve kural oluşturmaya çalışılmaktadır. Algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik bir süreç söz konusudur.

Bu yaklaşıma göre insan davranışlarını sayılarla açıklamak zordur, sayısal ölçümler kaç kişinin nasıl davrandığını gösterir, ama niçin bu davranış biçiminin geliştirildiğini açıklamaz. Ancak nitel yöntemler için her ne kadar sayılamaz dense de her zaman sayısal verilere dönüştürülebilme imkanı vardır.

14

İki Yaklaşım Arasındaki Temel Farklılık:

Nicel araştırma “ne kadar?”, “ne miktarda?”, “ne kadar sık?”, “ne kadar yaygın?” sorularının cevabını bulmaya çalışır. (Sayısal)

Nitel araştırma “niçin?”, “nasıl?”, “ne şekilde?” sorularına cevap arar. (Nedensel)

15

Tarama (Survey) Araştırması: Belirli bir konuya veya olaya ilişkin olarak katılımcıların görüşlerinin ya da ilgi, beceri, yetenek, tutum vb. özelliklerinin belirlenmesi için yapılan araştırmalardır. Bu yöntemin en temel özelliği mevcut durumu kendi koşulları içerisinde ve olduğu gibi değerlendirmektir. Öğrencilerin ders anlatım yöntemleri (düz anlatım, problem çözme,

tartışma, örnek olay, soru-cevap vb.) hakkındaki düşüncelerinin öğrenilmesi

Önlisans öğrencilerinin «Araştırma Yöntemleri» dersinin yürütülmesine ilişkin düşünce ve görüşlerinin belirlenmesi.

Başkent Üniversitesi öğrencilerinin üniversitedeki eğitim-öğretim, danışmanlık-yönetim faaliyetleri, altyapı-fiziksel koşullar, kullanılan teknoloji, yapılan etkinlikler gibi konulardaki memnuniyetlerinin belirlenmesi

Nicel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

16

Korelasyonel Araştırma: İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkileri belirleme, neden-sonuç araştırma.

Matematik dersini öğrenmede hangi öğrenciler sorun yaşıyor? (Yetenekler ve ders çalışma alışkanlıkları ile başarı arasındaki ilişkiler)

Nicel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

17

Ders çalışma alışkanlığı

Problem çözme yeteneği

Analitik düşünme yeteneği

İlişki var mı?

Matematik başarısı

Bazı bireysel değişkenler hayat başarısı ile anlamlı düzeyde ilişkili midir?

Nicel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

18

Güzel konuşma

Girişkenlik

Dış görünüş

İlişki var mı?

Hayatta başarılı olma

Cinsiyet

İyi bir referansa sahip olma

Eğitim düzeyi

Hayat görüşü

Grip hastalığına yakalanma durumu ile bazı bireysel alışkanlıklar arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?

Nicel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

19

Beslenme şekli

Protein alma düzeyi

C vitamini alma düzeyi

İlişki var mı?

Grip hastalığına yakalanma durumu

Sigara içme sıklığı

Günlük uyku düzeyi

Spor yapma sıklığı

Olası sonuç: Haftada 5 saat spor yapan, günde 1 sigara içen, her gün 30 mg düzeyinde C vitamini alan, günde 8 saat uyku uyuyan ve haftada en az bir öğün balık yiyen birinin grip olma olasılığı %5’tir.

Nedensel Karşılaştırma Araştırması: Katılımcılara müdahale etmeksizin gruplar arasındaki farklılıkların nedenlerini araştırma.

Sosyo-ekonomik düzeyi yüksek ve düşük öğrencilerin başarılarını karşılaştırma.

Nicel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

20

Öğrenciler

A Grubu (Sosyoekonomik düzeyi yüksek) Başarı Puanları

B Grubu (Sosyoekonomik düzeyi düşük) Başarı Puanları

Puanları

karşılaştırma

Okulöncesi eğitim alan ve almayan öğrencilerin birinci sınıfa uyum düzeylerinin karşılaştırılması.

Kırsal kesimde ve kentlerde yaşayan ailelerin dayanıklı tüketim malları satın alma kararlarının karşılaştırılması.

Saldırganlık öğesi içeren ve içermeyen filmlerin, çocukların oyun sırasında gösterdikleri davranışlar üzerindeki etkilerinin incelenmesi.

İlk, orta ve yüksek okul mezunlarının TV izleme, radyo dinleme ve gazete okuma durumlarının karşılaştırılması (düzenli olarak günlük gazete alma ya da okuma, izledikleri TV kanalları)

Nicel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

21

Deneysel Araştırma: İki ya da daha fazla grup üzerinde karşılaştırılabilir işlemler uygulanarak, etkilerinin incelenmesi. Bilimsel yöntemler içinde sonuçlarının en kesin olduğu araştırma türüdür.

Farklı öğretim yöntemlerinin aynı dersi alan öğrencilerin ders başarısı üzerindeki etkisi nedir? (sunuş/tartışma/problem çözme vb.)

Nicel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

22

X dersini alan

öğrenciler

A Grubu (Öğretim yöntemi 1)

B Grubu (Öğretim yöntemi 2)

Ortalamaları

karşılaştırma

Test

Test

Tek Denekli Araştırma: Deneysel bir yöntemdir. Bazı durumlarda araştırmanın uygulanacağı birey sayısı çok az olabilir. Bu durumda deneyin tasarlanma süreci bu az sayıdaki bireye özgün olarak geliştirilir. Grup ya da kişi bir süre yoğun biçimde incelenir, üzerinde çalışma yapılır. Genel olarak özel eğitime gereksinim duyan bireylerle yapılacak araştırma türüdür.

Zihinsel engelli bireyin özbakım ve ev içi becerilerinin geliştirilmesi

Öğrenme güçlüğünün farklı dersler için ölçülmesi

Meta-Analiz: Belirli bir amaca yönelik yapılan araştırmaları birlikte alıp inceleyerek, sonuçlardan bir senteze ulaşma çalışmalarıdır. Bunun sonucunda genellenebilirliği ve doğrulanabilirliği daha yüksek sonuçlara ulaşmak mümkündür.

İnternet tabanlı uzaktan eğitimin etkililiği nedir?

Nicel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

23

Durum Çalışması (Case Study): Bir olayı meydana getiren ayrıntıları tanımlamak ve görmek, olaya ilişkin olası açıklamaları getirmek, olayı değerlendirmek amacı ile kullanılan bir araştırma türüdür. Birbirine bağlı sistemlerin, ya da birden fazla olayın derinlemesine incelendiği yöntemdir. Bir duruma ilişkin etkenlerin, ilgili durumu nasıl etkiledikleri ve etkilendikleri araştırılır.

İlkokul 1.sınıf öğrencilerinin dikkatlerini nasıl topladıklarının değerlendirilmesi

Bir işletmenin kriz durumunda yönetim kademeleri açısından uyguladığı örgütsel çözümlerin tanımlanmaya çalışılması

Nitel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

24

Olgubilim Çalışmaları: Farkında olunan ancak derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olunmayan olgulara odaklanan araştırmalardır. Bu tür araştırmalarda veri kaynakları araştırmanın odaklandığı olguyu yaşayan ve bunu dışa vurabilecek kişi ya da gruplardır. Yaşantı ve olguları ortaya çıkarmak için görüşmeler yapılır. Görüşme yapılan bireyle kurulan empati ve güven duygusu çok önemlidir. Bu tür araştırmalar kesin ve genellenebilir sonuçlar ortaya koymaktan ziyade olgunun daha iyi tanınmasına ve farkındalık yaratılmasına olanak tanır.

Doğuda kız öğrencilerin okullaşma oranlarının düşüklüğünün nedenlerinin araştırılması

Öğretmenlerin kendi öğretme becerilerini nasıl algıladıklarının araştırılması

Okuldaki başarısızlık nedenlerinin araştırılması

İş doyumu ya da mesleğe yabancılaşmanın araştırılması

Nitel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

25

Kuram Oluşturma Çalışmaları: Kuram oluşturmak amacıyla sistematik olarak veri toplama ve analiz etme çalışmalarıdır. Analiz sonucu ortaya çıkan kavramlar, olgular, süreçler daha sonraki veri toplama aşamalarına dahil edilir. Bu nedenle veri toplama aracı esnek ve değişime açık bir yapıda olmalıdır. Anlamlara ve yaşantılara odaklanır.

Sağlık uzmanlarının yaşamlarının son günlerini yaşayan hastalarla olan etkileşimlerinin araştırılması.

Göreve yeni başlayan öğretmenlerin kendi öğretim stillerini şekillendiren temel anlayışlarının araştırılması

Nitel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

26

İçerik Analizi: İçerik analizi arşivlerden, belgelerden, gazetelerden, sinema, dizi gibi çeşitli görsel dokümanlardan, çeşitli kitle iletişim araçlarından elde edilen bilgilerin sistematik olarak incelenerek bir anlam kazandırılmasıdır. Daha somut bir ifade ile belirli konular hakkında mahkeme kararlarının, gazete haberlerinin, çeşitli tarihler arasında tarih arşivlerinin incelenmesi, televizyon görüntülerinin nasıl yansıtıldığının incelenmesi, romanların incelenmesi vb. gibi konular örnek gösterilebilir.

Osmanlı dönemindeki eğitim sisteminin araştırılması (arşiv)

Henri Fayol ve yönetim alanına katkıları üzerine bir inceleme (dküman)

Kadına yönelik şiddetin nedenlerinin araştırılması (gazete küpürleri)

Nitel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

27

Eylem Araştırması: Uygulayıcının doğrudan kendisinin ya da bir araştırmacı ile birlikte gerçekleştirdiği ve uygulama sürecine ilişkin sorunların ortaya çıkarılması ya da hali hazırda ortaya çıkmış bir sorunu anlama ve çözmeye yönelik veri toplama ve analiz etmeyi içeren bir araştırma yaklaşımıdır. Süreç odaklıdır. Genellemeden ziyade araştırmacının kendisinin de kişisel olarak dahil olduğu belli bir durumun koşullarının değiştirilmesini sağlayacak biginin elde edilmesine yoğunlaşan bir araştırma türüdür.

Bir sınıftaki öğrencilerin okuma yeteneklerinin geliştirilmesinin araştırılması

Başkent Üniversitesi Kütüphanesinin kullanımının attırılmasının sağlanması

Muhasebe Programı öğrencilerinin sayısal derslerdeki yeteneklerinin geliştirilmesine yönelik araştırma

Nitel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

28

Anlatı Araştırması: Anlatı yöntemi biyografi, yaşam hikâyesi, öyküleme gibi farklı isimlerle de bilinmektedir. İnsanların bir konuya veya duruma ilişkin deneyimlerini yaşamış oldukları hikayelerle inceler.

Bireylerin kişisel deneyimlerini kayıt altına almadır. Bu nedenle bireylerle geçmiş sosyal olaylar arasında bağlantı kurarak sosyal yapılarla ilgili daha fazla araştırma ve yorumlama gerektirir.

Öğretmenlerin göreve ilk başladıkları zamanla ilgili yaşadıkları sorunlar ve deneyimlerin paylaşılması.

Nitel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

29

Etnografik Araştırma (Kültür Analizi): Grup üyeleriyle doğrudan ilişki kurarak (gözlem veya görüşme yoluyla) grubun kültürel yapısını, davranış ve deneyimlerini açıklamak.

Bir sınıfa ait sosyal atmosfer; duygusal deneyimler; öğretmenin farklı cinsiyetteki ve yeteneklerdeki öğrencilere davranışı; kuralların öğrenilmesi, değiştirilmesi, uygulanması gibi insani yanların betimlenmesi.

Göreve yeni başlayan öğretmenlerin farklı özelliklere sahip sınıf ortamlarına göre öğretim süreçlerini nasıl şekillendirdiklerinin araştırılması

Nitel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

30

Yorumlama: Bir metnin, sanatsal ürünün, davranışın veya bir konuşmacının söylediklerinin ne anlama geldiğini derinlemesine irdelemeye çalışılmasıdır.

Göreve yeni başlayan öğretmenlerin anlatılarına dayalı olarak yaşadıkları iletişim sorunlarının araştırılması

Antik çağlarda yapılmış bir heykelin yapılış biçimini yorumlayarak o çağlara ilişkin bilgi edilmesinin sağlanması.

Akıl hastalarının davranış biçimlerinin derinlemesine irdelenmesiyle onların iç dünyalarıyla ilgili bilgi edinilmesinin sağlanması

Kuran tefsirleri

Nitel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

31

Gerçeklik nesneldir.

Araştırmacı olay ve olgulara dışardan bakar, nesnel bir tavır geliştirir.

Değişkenler kesin sınırlarıyla saptanabilir ve bu değişkenler arasındaki ilişkiler ölçülebilir.

Genelleme söz konusudur.

Gerçeklik özneldir ve oluşturulur.

Araştırmacı olay ve olguları yakından izler, katılımcı bir tavır geliştirir.

Değişkenler karmaşık ve içiçedir, aradaki ilişkileri ölçmek zordur.

Derinlemesine betimleme söz konusudur.

Nicel Araştırma Nitel Araştırma

32

Karşılaştırma

Nedensel ilişkileri açıklar. Veriyi sayısal göstergelere indirger.

Kuram ve denence (henüz doğruluğu kanıtlanmamış genelleme) ile başlar.

Standard veri toplama araçları kullanılır.

Uzlaşma ve norm (kalıp, düzen) arayışı vardır.

Bireylerin bakış açısını anlamaya çalışır, empatiktir.

Kuram ve denence ile son bulur.

Araştırmacı veri toplama aracıdır.

Düzeni veya deseni ortaya çıkarmayı amaçlar. Çokluluk ve farklılık arayışı vardır.

Nicel Araştırma Nitel Araştırma

33

Özet olarak;

Nicel araştırma olaylar arasındaki ilişkileri tanımlamak için sayısal veriler kullanır. Nitel araştırma insan davranışlarını veya deneyimlerini tanımlamak için sözcükleri veri olarak kullanır.

Nicel araştırmanın bir araştırma problemi, nitel araştırmanın ise bir araştırma sorusu vardır.

Nicel araştırma rakam kökenlidir ve genellikle istatistik analizlerle değerlendirilecek verilerin toplanmasını gerektirmektedir. Çeşitli grupların benzerliklerinin, oranlarının ve/ya farklılıklarının belirlenmelerini sağlamaktadır.

Nitel araştırma ise daha çok soyut kaynaklıdır, araştırmacının mevcut düzeni baştan başa tanıma ve bütünüyle anlamasına yardımcı olacak şekilde düzenlenmiştir. Kişinin yazdıklarını, söylediklerini,veya gözlenen davranışlarını temel veri kaynağı olarak ele alır.

34

Ödev

Google-akademik arama motorunu kullanarak (https://scholar.google.com/schhp?hl=tr&as_sdt=0,5) Türkçe sayfalar içinde aşağıdaki konularda 2017 sonrasında yayımlanmış makaleler arasında tarama yapın, ilginizi çeken bir makaleyi okuyup felsefi araştırma yaklaşımlarından (nicel-nitel) hangisine uyduğunu bulmaya çalışın, daha sonra çıktısını alarak sınıfa getirin. Sınıfta tartışılacaktır.

Konular:

Adalet

İletişim

Yönetim ve organizasyon

Muhasebe

Turizm

35

ETİK 36

Etik nedir?

TDK’na göre etik ahlak felsefesinin “ödev”, “yükümlülük”, “sorumluluk” ve “erdem” gibi kavramlarını analiz eden, “doğruluk” veya “yanlışlık” ile “iyi” veya “kötü”yle ilgili ahlaki yargıları ele alan, “ahlaki eylem”in doğasını soruşturan ve iyi bir yaşamın nasıl olması gerektiğini açıklamaya çalışan bir dalıdır.

Yine TDK’na göre çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması ve kaçınması gereken davranışlar bütününe etik denmektedir.

37

Bilimde Etik Davranış

Bilimsel araştırmalar bilime katkı vermenin yanısıra, sorunlara çözüm aramak için yapılır. Araştırma sonuçlarının toplum yararına kullanılabilir olması önem taşımaktadır.

Bu nedenle araştırmacı etikle ilgili konulara duyarlı olmalıdır. Etik konusu mesleki yetişme sırasında içselleştirilen bir davranıştır.

Bilerek ya da bilmeden yapılan hatalar hem yapılan araştırmanın hem de araştırmacının güvenilirliğine zarar verir.

38

Bilimsel araştırmalar daha önce yapılan araştırmalara dayandırılmalıdır.

Ancak bu araştırmalardan yararlanmak ve yararlanılan kaynakları okuyucuya aktarmak mutlaka belirli kurallar çerçevesinde yapılmalıdır.

Araştırmacılar dürüst ve açık olmanın yanısıra, kendi çalışmalarında yararlandıkları diğer araştırmaları da belirtmek zorundadırlar.

39

Bilim Etiğinin Temel İlkeleri

Fikirlerin ve başka yazarların eserlerinin dikkatli kullanımı

Kanıtların dikkatle toplanması ve kullanılması

Tamamen kanıtlanmamış bilgiye şüpheli yaklaşım

Alternatif açıklamalara açık olma (eleştirel yaklaşım)

Söylemde nezaket ve ikna yolunu tercih etme

Araştırma sonuçlarına erişebilirliğin sağlanması

Bulgular ve analiz ile kişisel değerlendirmeleri ayırma

Bilgi edinme sürecinde deneklere özen gösterme ve zarar vermeme

40

Bilimde Etik Dışı Davranışlar

Sahtecilik, Saptırma, Aldatmaca (Falsification): Bilimsel verilerin istemli bir şekilde değiştirilmesi veya uygun olanlarının seçilmesi yoluyla bilimsel varsayımların güçlendirilmeye çalışılması. Bu tür sahteciliklerin ortaya çıkarılması zor olduğu için araştırmacının veri toplama ve analiz sürecini ayrıntılı olarak yazması istenir.

Uydurmacılık (Fabrication): Hiç veri toplamadan ya da yetersiz verilerle sözde bir bilimsel yayın yapılması.

Aşırmacılık/İntihal (Plagiarism): Başkalarına ait fikirlerin, metodların , verilerin, vb. kaynak göstermeden kullanılması

41

Bilimde Etik Dışı Davranışlar

Yinelenen Yayın (Duplication): Aynı araştırmanın gereksiz yere bölünerek veya küçük değişiklikler yapılarak birden fazla dergide yayınlanması. Hem çalışmanın niteliğini düşürür, hem de araştırmacının prestijini sarsar.

Disiplinsiz Araştırma: Dikkatsiz, aceleci ve özensiz araştırma. Bu tür araştırmalarda kasıtlı olmayan bazı hataların ortaya çıkması kaçınılmazdır, bunlar bilime zarar vermeyen ve düzeltilmesi mümkün hatalardır. Ancak araştırmacının prestij kaybına uğramasına neden olurlar.

42

Prof. Dr. Berna Arda’nın 2001 tarihli «Bilimsel Bilgi Üretiminde Yayın Etiği» isimli bildirisinde etik kurallara uymayan durumlar şöyle sıralanmıştır:

43

Başkalarına ait bilgi, örnek, vaka ya da verilerin izinsiz ve kaynakçada gösterilmeden yayımlanması

% 20,6

Başkalarına ait eserlerden kaynak verilmeden alıntı yapılması % 20,6

Bir araştırmanın birden fazla dergide yayımlanması % 19,6

Araştırmada emeği geçmeyenlerin adına yer verilmesi % 19,6

Bir çalışmanın bölümlere ayrılarak yayımlanması % 9,5

Aynı çalışmanın Türkçe ve yabancı bir dilde ayrı ayrı yayımlanması

% 8

Diğer etik dışı durumlar % 4

Akademik Aşırmacılık (Plagiarism) 44

Aşırmacılık yerine haksız kullanma, kendi adına geçirme, intihal ve korsanlık gibi kavramlarda kullanılmaktadır.

Ciddi bir akademik suç olan aşırmacılık, yazarın başkalarına ait olan fikirleri, araştırma verilerini, metodları olduğu gibi, kaynak bildirilmeden ve kendine aitmiş gibi yayınlamasıdır.

Başkalarına ait düşüncelerin öznel cümlelerle ifade edildiği, ancak yeterli ve doğru kaynak gösterilmediği durumlar da aşırmacılık olarak kabul edillir.

45

Aşırmacılık Türleri

İnternet üzerindeki kaynaklardan veya direkt internet sitesinden bir metnin kopyalanması ve yapıştırılması

Kitap, dergi, ansiklopedi gibi yazılı materyallerden bir metnin kopyalanması

Yukarıda sözü edilen kaynaklardan bir metnin basitçe değiştirilerek alınması (seçilmiş bazı kavramlar veya sözcükler yerleştirilmesi ile orijinal bir çalışma gibi gösterilmesi)

Kaynak gösterilmeden veya izin alınmadan fotoğraf ve video kullanılması

Bir başka öğrencinin çalışmasının izin alınmadan kullanılması

Ticari kaynaklardan (araştırma servisi, ödev hazırlayan kuruluşlar ve internet siteleri) elde edilen bir çalışmanın satın alınması

Yapılan bir çalışmanın izin alınmadan başka bir amaç ya da başka bir ders için kullanılması

Bir dilden diğerine tercüme etme (Kişinin kendi cümleleri ile yaptığı tercüme de aşırmacılık sayılmaktadır.)

46

Aşırmacılık etik bir ihlaldir ve öncelikle yazarların özdenetimine bırakılmıştır. Ancak aşırmacılık yaptığı belirlendiği takdirde kişiye çeşitli yaptırımlar uygulanmaktadır.

Aşırmacılık nedeniyle akademik dereceleri ya da çalışma izinleri iptal edilen bilim insanları bulunmaktadır.

Birçok üniversitede, öğrencilerin, ödevlerinde veya projelerinde aşırmacılık belirlenmesi durumunda disiplin soruşturması açılmaktadır.

47

Yazar, sanatçı, bilim adamı gibi yaratıcı özellikteki insanların ortaya koydukları eserler fikir ürünü olarak kabul edilir. Telif hakkı1, kişi ya da kişilerin her türlü fikri emeği ile meydana getirdiği bilgi, düşünce, sanat eseri ve ürününün kullanılması ve kopyalanması ile ilgili hukuken sağlanan haklardır.

1Telif hakkının doğması için tescile gerek yoktur. Fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar eserin üretilmesiyle birlikte doğar. Ancak eser sahibi isterse ilgili tescil birimlerinde (noter ya da Kültür Turizm Bakanlığı) kayıt-tescil yaptırabilir. Telif hakkı simgesi, çember içinde bir "C" harfidir, © sembolü eseri yaratanın telif haklarının korunduğunu belirtir ve İngilizce "copyright" kelimesini ifade eder. © sembolü kullanılsın ya da kullanılmasın, orijinal her fikir ve ürün, doğuştan telif haklarına sahiptir. Telif hakların korunması temel insan haklarından biridir. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin 27. maddesine göre "Herkesin yarattığı, her türlü bilim, edebiyat veya sanat eserlerinden mütevellit manevi ve maddi menfaatlerin korunmasına hakkı vardır." Telif hakları genellikle belli bir süre için geçerlidir. Ülkelerin kendi kanunî mevzuatlarına bağlı olarak koruma süresi pek çok ülkede eser sahibi yaşadığı süre ve ölümünden itibaren 50 - 70 yıl süre için geçerlidir, Türkiye'de 70 yıldır.

48

Telif hakkı

Telif hakkı yasaları bilim ve edebiyat alanındaki yaratıcı ürünlerin özendirilmesi ve haksızlıkların önlenmesi gibi amaçlarla çıkarılmıştır. Telif hakkı yasaları bilimsel amaçlarla yapılacak alıntıları ilgili iki şartı yerine getirmek kaydıyla engellemezler:

Bilimsel amacın gerektirdiği ölçüde alıntı yapılmalıdır.

Kesinlikle kaynak gösterilmelidir.

49

Kaynak Gösterme 50

Alıntı-Atıf

Bilimsel yazılarda bir başka araştırmacının yayınından kullanımlar olabilir. Bu işleme alıntı yapmak denilmektedir.

Böyle bir durumda alıntı yapılan bölüm özgün kaynaktan hiç hata yapmadan aktarılmalı, “tırnak” içinde ve italik olarak kullanılmalı ve alıntının kaynağı hem metinde sayfa numarası ile birlikte, hem de kaynakçada belirtilmelidir. Bu işleme ise atıf denir.

Yazarın cümlelerinin aynen alınmadığı, ancak düşüncelerinin öznel ifadelerle kullanıldığı durumlarda yine kaynak göstermek gerekmektedir. Aksi takdirde, öznel cümleler kullanılsa bile bu aşırmacılık olarak nitelenmektedir.

51

Aşırmacılık Örnekleri

Orijinal Metin:

“Bilimsel yayınlarda yazarlık hakkı ve sırasının belirlenmesi bir çok disiplinde üzerinde daha çok durulan bir konu haline gelmiştir. Bu eğilimin profesyonel açıdan çok önemli olan yayın yapma ve yazarlık haklarının korunması ile olan ilişkisi açıktır. Ancak bu eğilimin görece yeni ve bariz bir nedeni olduğu da söylenebilir.” (Değirmencioğlu ve Demirutku, 1999, s. 111).

Aşırılmış hali 1:

Şurası bir gerçek ki bilimsel yayınlarda yazarlık hakkı ve sırasının belirlenmesi birçok disiplinde üzerinde daha çok durulan bir konu haline gelmiştir. Bu eğilimin profesyonel açıdan çok önemli olan yayın yapma ve yazarlık haklarının korunması ile olan ilişkisi açıktır. Ancak bu eğilimin görece yeni ve bariz bir nedeni olduğu da söylenebilir.

Aşırılmış hali 2:

Yazarlık haklarının ve sırasının belirlenmesi, birçok bilimsel disiplin için üzerinde çok durulur bir konu haline gelmiştir. Söz konusu eğilimin yayın yapma ve yazarlık haklarının korunması ile ilişkisi gayet açıktır. Diğer yandan bu eğilimin oldukça açık ve yeni bir nedeni olduğunu söylemek mümkündür.

52

Kabul edilebilir şekil 1:

Bilimsel çalışmalarda yazarların haklarının korunması ve yazarlık sıralamasının belirlenmesi, birçok disiplinin üzerinde durduğu bir konudur. Oldukça yeni olduğu söylenebilecek bu eğilimin yazar haklarının korunması ile ilişkisi açıktır ve bariz bir nedeni olduğu da söylenebilir (Değirmencioğlu ve Demirutku, 1999).

Kabul edilebilir şekil 2:

Değirmencioğlu ve Demirutku’ya (1999) göre “bilimsel yayınlarda yazarlık hakkı ve sırasının belirlenmesi birçok disiplinde üzerinde daha çok durulan bir konu” (s. 111) olmaya başlamıştır. Bu durumun profesyonelliğin önemli bir parçası olan yayın yapma ve yazarların haklarının korunması ile ilgisi olduğu açıktır.

Dikkat edilirse aşırmacılık örneklerinde yazarlara ve yayına ait tanımlayıcı bilgiler verilmemiş, yani ATIF yapılmamıştır. Orijinal metindeki bilgi veya düşüncenin kaynak belirtilmeden kullanılması durumunda okuyucu doğal olarak, bu bilgilerin raporu yazan kişiye ait olduğunu düşünecektir.

53

Orijinal Metin:

“Felsefe insan yaşamının özünde yatan en temel varsayımların eleştirel ve

rasyonel incelenmesidir. Felsefe gerçeğin ve mantığın doğal ışığında kazanılmış

herşeyin temel nedenlerinin bilimsel bilgisidir.” (Erdoğan, 2003, s. 19).

Aşırılmış hali 1:

Bilindiği gibi felsefe insan yaşamının özünde yatan en temel varsayımların eleştirel ve

rasyonel incelenmesidir. Felsefe gerçeğin ve mantığın doğal ışığında kazanılmış

herşeyin temel nedenlerinin bilimsel bilgisidir.

Aşırılmış hali 2:

İnsan yaşamının temelini oluşturan varsayımların kritik edilmesi ve gerçekçi olarak

incelenmesi felsefenin özünü oluşturur. Gerçeğin ve akılcı düşüncenin temel

nedenlerini araştıran bir bilim dalıdır.

54

Kabul edilebilir şekil 1:

“Felsefe insan yaşamının özünde yatan en temel varsayımların eleştirel ve rasyonel bir biçimde incelenmesidir. Felsefe gerçeğin ve mantığın doğal ışığında kazanılmış herşeyin temel nedenlerinin bilimsel bilgisidir.” (Erdoğan, 2003).

Kabul edilebilir şekil 2:

Erdoğan’a (2003) göre “Felsefe insan yaşamının özünde yatan en temel varsayımların eleştirel ve rasyonel bir biçimde incelenmesi” (s. 19) olarak açıklanmıştır. Buna göre felsefe için gerçeğin ve akılcı düşüncenin temel nedenlerini araştıran bir bilim dalı demek mümkündür.

55

Sonuç olarak başka kaynaklardan yapılacak alıntıların

kullanımında aşağıdaki noktalar akıldan çıkarılmamalıdır:

Metin içinde her alıntı yapıldığında özgün kaynağa atıfta

bulunulmalıdır.

Metinde yapılan atıfların tümü kaynakçada, kaynakçada

olan kaynakların tümü de metinde bulunmalıdır.

56

Aktarma

Araştırmacı orijinal kaynağa ulaşamadığı durumlarda zaman zaman ikincil kaynakları kullanıyor olabilir. Böyle durumlarda metnin içinde bilginin aktarıldığı kaynağı (okunulan) mutlaka belirtmeli ve kaynakçada sadece onu kullanmalıdır.

Örnek:

“Rüyaların Yorumu” kitabında Freud (1899), bilinçaltının önemini vurgulamıştır (akt; King, 2008).

Kaynakça:

King, L. A. (2008). The science of psychology: An appreciative view. Boston: McGraw Hill.

57

Alıntı, Atıf ve Aktarım arasındaki ilişki:

Bir başka araştırmadan kurallara uygun olarak kullanım yapılması Alıntı

Yapılan alıntının kaynağının gösterilmesi Atıf

Özgün kaynağa bir başka yayın aracılığıyla erişim Aktarma

58

Aşağıdaki durumlarda alıntı belirtmek (atıfta bulunmak) gerekmez:

Herkesçe bilinen, herkesçe tekrarlanan terimler

Üzerinde çok konuşulmuş ve yazılmış bulgular

Sözlük, ansiklopedi, el kitabı bilgilerindeki anonim yazılar

Orijinalliği olmayan gözlem ve fikirler

Telif hakkı koruması bitmiş eserler

Kamuoyuna açık, genel bilgiler

Atasözleri, deyişler

59

Ödev

Daha önce sınıfa getirmiş olduğunuz makalelerdeki «alıntı, atıf ve aktarma» ları bulun, sınıfta arkadaşlarınıza birkaç örnek gösterin.

60

Ders notları için yararlanılan kaynaklar:

Başkent Üniversitesi, Psikoloji Bölümü. (2011). Akademik yazım kuralları kitapçığı. http://psk.baskent.edu.tr/news/aykk.html

Büyüköztürk, Ş. Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.

Erdoğan, İ. (2003). Pozitivist metodoloji. Ankara: Pozitif Matbaacılık.

61