ARCHITEKTURA NOWOŻYTNA

ARCHITEKTURANOWOŻYTNA

PrezentacjęprzygotowałamgrMagdalenaJędrzejczak

Rustyka – sposóbdekoracyjnegoobrobieniafakturypowierzchnimurukamiennegolubkamiennejokładzinyściennej,takabymiałysurowywygląd(zwanypopularnie"nadziko").Obrobionewtensposóblicobyłoimitacjąnaturalnegołomukamiennego.Wokresierenesansuibarokuzazwyczajparterotrzymywałnajsurowsząoprawę.Oprawabyłacharakterystycznadlapałacówflorenckich.

Boniowanie – dekoracyjneopracowaniekrawędziorazlicaciosukamienipodkreślająceichukład.Wtynkunaśladowanowyglądmuruzkamienia,przezwykonywanieprofilowanianaśladującegoukładkamieniwmurze,przypomocyboni.Bonia tospoinapodkreślającaukładkamienilubrowekwtynkunadającyelewacjimonumentalnycharakter.

boniowanieszlifowaneigroszkowe

Boniowaniediamentowe

Arkada – elementarchitektonicznyskładającysięzdwóchpodpór(kolumn,słupówlubfilarów),którezostałypołączoneugóryłukiem.Arkadawystępujewarchitekturzezarównopojedynczo,jakinajczęściejwrzędzietworzącistotnyskładnikbudowli.ArkadaznanajestodczasówstarożytnegoRzymu,stosowanagłówniewakweduktach,krużgankach,loggiach.

Krużganek – jakopojęciearchitektonicznejesttodługikorytarz(ganek),okalającyprzeważniewewnętrznydziedziniecnajednejlubkilkukondygnacjach.Pełniłfunkcjękomunikacyjną.Naogółprzykrytysklepieniemlubstropemkrzyżowym,nazewnątrzotwartynajczęściejarkadamifilarowymilubkolumnowymi.

Budowąifunkcjąprzypominapodcień,jednakżeróżnisięodniegotym,żejestdostawionydolicamuru,podczasgdypodcieńjestz

nimrówny.

Loggia – wnękawzewnętrznejpłaszczyźniebudynku,otwartanazewnątrz,oddzielonadrzwiamiioknemodpomieszczeńwewnętrznych.Loggiamożebyćjedno- lubwielokondygnacyjna,otwartalubzamknięta(przeszklona).Występowaławrenesansiewbudownictwiepałacowym.Loggiatorównież,wzabytkowejarchitekturzewłoskiej,samodzielnabudowlalubjejczęść,którajestotwartanazewnątrzztrzechlubczterechstronarkadami.Budowletakiebyłybudowanezprzeznaczeniemnamiejscawidokowe,wypoczynku,handlowe.

Wykusz– formaarchitektonicznawzorowananabudownictwieBliskiegoWschodu(architekturaislamu)stanowiącawystającyzlicaelewacjifragmentbudynkuposzerzającyprzylegającewnętrze,nadwieszonypowyżejpierwszegopiętranawysokościjednejlubkilkukondygnacji.

Podcień,podcienie,podsienie– pomieszczeniawdolnejczęścibudynków,otwartenazewnątrz,ograniczonesłupkamilubfilaramiwzdłużlicamuru,nieprzekraczającedwóchkondygnacji.Podcieniastosujesięzewzględunaprzestrzenneukształtowaniebudowliorazzewzględówużytkowych.Przykrytesklepieniem,najczęściejkrzyżowym.Wkamienicachmiejskichstosowanedlausprawnieniaruchu(poszerzeniechodnika),lokowanownichwejściadokramówkupieckich.Przypominakrużganek,leczwodróżnieniuodniegojestrównyzlicemściany(krużganekjestformądostawionądolica).

półkolumna,pilaster,lizena

spiętrzenieporządków,wielkiporządek

portykczęśćbudynkunaplanieprostokątazjednymlubkilkomarzędamikolumn,którewspierajądach,otwartaconajmniejzjednejstrony,najczęściejjedno- lubdwukondygnacyjna

Katedra Santa Maria del Fiore we Florencji, początek 1296

Filippo Brunelleschi, kopuła 1420-36

Planikopuła

Filippo Brunelleschi,kopuła SantaMariadelFiore

W 1418 wygrał konkurs na budowę kopuły florenckiej katedry Santa Maria del Fiore. Budowę katedryrozpoczęto w 1294, ale aż do 1418 kopuła pozostała niewzniesiona. Jej skonstruowanie było ambicjąFlorencji, która chciała przewyższyć Pizę i Sienę, obie mające wielkie katedry kopułowe. Zadanie tobyło trudne technicznie, bowiem jej rozpiętość miała mieć ponad 40 m, a wysokość od posadzki dozwornika – 55 m. Brunelleschi zaprojektował kopułę żebrową (znaną już w architekturze bizantyjskiej)na powstałym wcześniej ośmioboku bębna, murowaną przy pomocy podwieszanych rusztowań ozmniejszanym wieńcu. Ostrołukowy profil kopuły pozwolił zmniejszyć wywierany przez nią naciskboczny, którego nie można było zredukować poprzez zastosowanie łuków przyporowych. PonadtoBrunelleschi zdecydował się na wykonanie kopuły o dwóch powłokach oraz zastąpienie w górnych jejpartiach kamienia lżejszą cegłą. Prace rozpoczęto w 1420 roku i początkowo oprócz Brunelleschiegoprowadził je także Ghiberti. W 16 lat później, mimo iż nie była jeszcze gotowa latarnia i okładziny,katedra została poświęcona. Rozpisany w 1436 konkurs na projekt latarni wygrał Brunelleschi, jednakprace nad realizacją jego projektu rozpoczęto dopiero na kilka miesięcy przed jego śmiercią. Po jegośmierci budowę kontynuował prawdopodobnie Bernardo Rossellino.

Florencja; Ospedale degli Innocenti , 1419-24

Filippo Brunelleschi (1377-1446), Ospedale degli Innocenti, fasada, 1419-45

Majolika – ceramikapokrytanieprzezroczystąpolewąołowiowo-cynowąobogatejkolorystyce.Rodzaj

fajansuprodukowanegoweWłoszechodXIVw.doXVIIw.Zmajolikiwyrabianoprzedewszystkimbogatozdobionenaczynia.Produkcjamajolikirozwinęłasiępodwpływemceramikimauretańsko-hiszpańskiej,importowanejdoWłochprzezMajorkę(stądnazwa).WXVwiekuprodukcjęrozpoczętotakżeweFlorencji(wprowadzonorzeźbyzmajoliki).NapoczątkuXVIw.rozwinąłsięstylistoriato (narracyjny),czylizdobienie

scenamimitologicznymi,historycznymiorazbiblijnymi.Malarzamitegostylubylizazwyczajwybitniartyści,ainspiracjiszukaliwdziełachRafaelaijego

uczniów.

MajolikowedekoracjeAndreidellaRobbi

SzpitalNiewiniątekbyłprzytułkiemdlaopuszczonychdzieci,ufundowanymprzezflorenckicechjedwabnikówizłotników,doktóregonależałtakżeBrunelleschi.Architektwykonałprojekt i

nadzorowałbudowę,aleniebrałwniejbezpośrednioudziału,gdyżrównocześniezajmowałsięwznoszeniemkopułyflorenckiejkatedrySantaMariadelFiore.Zgodniezżyczeniemcechu,którydążyłdojaknajszybszegoinajtańszegowzniesieniaochronki,jejjedynawidoczna

fasada– czylitaodstronyplacu– miałabyćprosta,azarazemestetyczna.Brunelleschizdecydowałsiędostawićdoniskiegoidośćdługiegobudynkuszpitalalekkąloggiękolumnową,spoczywającąna

dziewięciostopniowympodwyższeniu.Loggiazłożonajestzdziewięciuokrągłołukowych arkadwspartychnakolumnachzkompozytowymikapitelami.Skrajnearkadyzostałyujętewżłobkowanepilastryzkapitelamikorynckimi.Łukiarkadsą

oprofilowane,anadnimiznajdujesięnieklasycznebelkowanie.Wwolnychpolachumieszczonezostałypłaskorzeźbionemedalionyzwizerunkaminiemowląt,wykonaneprzezAndreędellaRobbię.

Ospedale degli Innocenti, plan i loggia

Loggia- samodzielnabudowlalubjejczęść,którajestotwartanazewnątrzztrzechlubczterechstronarkadamioprzeznaczeniuwidokowym,wypoczynkowym,handlowym

OspedaledegliInnocenti

Filippo Brunelleschi,kaplica Pazzich,1429-61,loggiaznadwieszonymokapem,Florencja

Kaplica Pazzich, wnętrze, kopuła w portyku, plan kapitularza, zakrystii, kaplicy i pozostałych pomieszczeń

Kaplica Pazzich,wnętrze

Filippo Brunelleschi,BernardoRosselino,KaplicaPazzich,pilastry,medaliony,luneta

F. Brunelleschi, Kościół San Lorenzo, 1421-40, (stara zakrystia), trójnawowa bazylika; bryła i plan, przekrycie płaskim stropem

Wnętrze San Lorenzo, bizantyjska arkada w nawie głównej, kostka pomiędzy łukiem i głowicą kolumny

F. Brunelleschi, Antonio Manetti, Bazylika Santo Spirito, 38 ołtarzy bocznych, Florencja, 1444-87

trójnawowa bazylika, przekrycie płaskim stropem, nawa obiegająca rzut w całości; lekkość, harmonia

PlanowanywyglądSantoSpirito

F. Brunelleschi i Luca Fancelli (?), Leon Batista Alberti (?), Palazzo Pitti, 1458, Florencja, prosta budowla trójkondygnacyjna z wewnętrznym czworobocznym dziedzińcem krużgankowym; pierwsze

zastosowanie rustyki

Nowy typ architektury miejskiej: palazzo i podmiejskiej - villa

Palazzo Pitti

Palazzo Pitti

Leon Battista Alberti, Tempio Malatestiano, ok. 1450, Rimini; kościół franciszkanów przebudowywany na grobowiec Malatestów, fasada nowożytnej bazyliki trójnawowej

zakrywająca wysokość naw, podział na 2 kondygnacje; wzór: Łuk Augusta w Rimini, antyk

L. B. Alberti, Santa Maria Novella, 1456-70, Florencja; przebudowa z gotyckiej na renesansową, podział fasady na 2 kondygnacje, spływy

wolutowe łączące kondygnacje, I kondygnacja: układ łuku triumfalnego, II –układ pseudoportyku, pilastry i trójkątny naczółek

L. B. Alberti, Palazzo Ruccellai, 1446-57, Florencja; dla Giovanniego Ruccellai i Lukrecji Medici; trzy kondygnacje rozdzielone belkowaniem, lico muru – boniowanie,

podział poziomy i pionowy w fasadzie (okna pomiędzy pilastrami i gzymsami); modyfikacja porządku spiętrzonego: pilastry doryckie i modyfikacje korynckich

Palazzo Ruccelai, podział fasady

L. B. Alberti, San Andrea, Mantua, 1470-76; bryła, elewacja, plan; portyk ciągnący się przez 2 kondygnacje

L.B. Alberti, San Andrea, Mantua, kościół jednonawowy na planie krzyża łacińskiego, rzędy kaplic po bokach, kopuła; układ łuku triumfalnego powtórzony we wnętrzu,

Donato Bramante (uczeń P. della Francesci i Andrei Mantegni), Tempietto, 1502-03, dziedziniec kościoła San Pietro in Montorio, („manifest rzymskiego

renesansu”); kaplica upamiętniająca męczeństwo św. Piotra; założenie centralne w proporcjach 1:2 na trzech stopniach, kopuła, pierścień 16

toskańskich kolumn, dorycki fryz metopowy

Dwiekondygnacje:kościółekikrypta

Donato Bramante,

Plan Bazyliki

św. Piotra

SantaMariapressoSanSatiro,Mediolan

SantaMariadelleGrazie,Mediolan,przebudowaprezbiterium

Jacopo Sansovino, Biblioteka Marziana (Biblioteca di San Marco), 1537-53, Wenecja

Andrea Palladio, Teatro Olimpico, 1580, Vicenza

Andrea Palladio, Teatro Olimpico, 1580, Vicenza

A. Palladio, Kościół Il Redentore, 1576, Wenecja; kościół wotywny

KościółSanGiorgioMaggiore.Wenecki kościółopactwabenedyktyńskiegozostałzbudowanywlatach1597-1610przezSimeone

Sorellę wedługprojektuPalladia.

A. Palladio, Villa Rotonda, 1565-82, Vicenza; dokończenie: Vincenzo Scamozzi; rzut kwadratu, centralny układ przestrzenny, symetria, przekrycie kopułą,

trójkondygnacyjna willa podmiejska, piano nobile, 4 portyki z jońskimi kolumnami; wzorzec ideowy – Panteon rzymski; pierwowzór budowli klasycystycznych,

warszawskiej Królikarni, pałacu w Lubostroniu

Nowożytneplanybazylikiśw.PiotrawRzymie

Planbazylikiśw.Piotra,1514,RafaelSanti

JacopoBarozzidaVignola

VillaFarnesewCaprarola(1559,ukończonypojegośmierci)

Przedwejściemdopałacuznajdująsięolbrzymie dwubiegoweschody.Ponadnimiwidaćolbrzymieoknasalibalowej.Nanarożnikachpałacusąmasywneprzypory.Patrzącnaregularnączteropiętrowąfasadęciężkodomyślićsiężeobiekttenmapięciokątnyplan.Wręczcałośćpowoduje żeobiektwydajesiębyćklasycznymkwadratemwzmocnionymnarożnymiprzyporami.Wśrodkubudowli jestokrągłydziedzinieczdwupoziomowymi arkadami.Galerietycharkadłączązesobąwieleapartamentów.Tarasoweogrodysąjednymiwnajpiękniejszychpowstałychwrenesansie.Budynekstanowiłtyp„palazzoinfortezza”jednakpozbawionyzostałwłaściwieznaczeniaobronnego. Pałactenbyłjednymznajpiękniejszychprzykładówwłoskiegorenesansu.

MichelozzodiBartolommeo zw.MichelozzoMichelozzi (ur.1396,zm.1472)

PałacMedyceuszy (wł.PalazzoMedici-Riccardi) – pałacweFlorencji, zbudowanywlatach1444–1462dlaCosimode'MedicinapodstawieprojektuMichelozza.W1517zostałydodaneoknapoobustronachwejścia,zaprojektowaneprzezMichałaAnioła.ByłdomemrodowymMedyceuszydo1540,kiedyCosimo IMediciprzeniósł siędopałacuVecchio.Jegoskromnafasada,wykończonaciosanymkamieniem,wywarławpływnaprojekty innych,późniejszych,pałacówflorenckich.

PalazzoMediciRiccardi

PalazzoStrozzi – florencki,renesansowypałaczaprojektowanyprzezBenedettodaMaianoiwybudowanywlatach1489– 1538napolecenieFilippoStrozzi.Wdolnejczęścielewacjiznajdujesięportalzamkniętyszerokimłukiem,pojegobokachrząd

prostokątnychokien.Wyżej,pomieszczeniadwóchpięteroświetlajądwudzielneoknawgórnejczęścizamkniętełukami.Budynekwieńczypodwójny,ząbkowanygzymszaprojektowanyprzezIlCronaca (SimonedelPollaiuolo).Płaszczyznykamiennej,

rustykalnejelewacjizdobiboniowanie.

BudowępałacurozpocząłwpołowieXVwiekunazlecenieksięciaFedericadaMontefeltroarchitektzFlorencjiMasodiBartolomeo.

PalazzoDucale (Urbino)

Zamek w Ambois nad Loarą, kaplica św. Huberta

Zamek w Chambord

Escorial, 1563-84, Juan Bautista de Toledo, Giambattista Castello, Juan de Herrera

Escorial, królewski panteon; plan, inspiracja: świątynia Salomona

Przebudowa renesansowa Wawelu: Franciszek Florentczyk, Bartłomiej Berrecci 1536 -1546

W trzech skrzydłach zamku rozmieszczono sale i komnaty poprzedzone od strony dziedzińca trójpoziomowym krużgankiem. W dwóch dolnych poziomach zamku mieszczą się pomieszczenia

gospodarcze (parter) i komnaty mieszkalne zaprojektowane w układzie amfiladowym. Krużganki wzorowane są na budowlach wczesnoflorenckich z arkadami opartymi na głowicach kolumn.

Na trzecim poziomie mieszczą się pomieszczenia reprezentacyjne.

W połowie wysokości kolumn architekt umieścił przewiązki poprawiające ich proporcje a

konstrukcję dachu podparł dzbanuszkami, które z jednej strony pełnią funkcję dekoracyjną i

pozwalają na lepsze oświetlenie kapiteli kolumn ocienianych okapem a z drugiej poprawiają statykę

przekazując obciążenie dachu na centralną powierzchnię głowicy.

ściana kurtynowa

SalaPoselska

Tuodbywałysięposiedzeniasejmu,zudziałemkróla.

Wawel,SalaPodPrzeglądemWojsk.NaścianachportretyAnnyJagiellonkiiZygmuntaStarego.

SalaSenatorska

Kaplica Zygmuntowska „perła renesansu na północ od Alp”; Bartolomeo Berecci

Kaplica Zygmuntowska (mauzoleum),1519-31

Kaplica Zygmuntowska –Zygmunt Stary zlecił budowę po śmierci swojej pierwszej

żonyz myślą o własnym

mauzoleum grobowym, 1517-33

AUTOR: Bartłomiej Berrecci

PERŁA RENESANSU NA PÓŁNOC OD ALP

przyziemia w formie sześcianu

ośmioboczny, regularny graniastosłup bębna, przepruty

kolistymi oknami

kopuła

latarnia

występują pilastry w tzw. porządku

spiętrzonym, który jest typowym

antycznym motywem rzymskim i

występuje np. w Koloseum

oculus

Całą latarnię przykrywa korona, podkreśla ona

funkcje kaplicy. Zwieńczeniem całego

dzieła jest pół klęczący na kuli anioł, trzymający

koronę królewską z której wyłania się krzyż łaciński (symbolizuje to suwerenną władzę daną

od samego Boga.

U góry Zygmunt Stary (przeniesiony z dołu)

PosągZygmuntaStaregowpozycjibudzącegosięzesnuwykonał(aniewątpliwie

zaprojektował)samBerrecci

Kopułasferycznazdobiona5-ciomawzwyżna16-ciewszerzrządów,kasetonówzmotywemrozet,

kasetonymalejąwrazzzbliżaniemsiędolatarni(80różnychkasetonów).Rzędyoddzielająpoziome ipionowedekoracyjnepasy,naskrzyżowaniach

dekorowanekołami.Kopułasymbolizujeniebo ibaldachim

rozpiętynadgrobem iołtarzem.ByćmożejesttonawiązaniedotradycyjnychnaWawelu

baldachimowychnagrobkówkrólewskich.Zwieńczeniemkopułyjestwpuszczającadośrodkaświatłolatarnia,naktórejpodniebieniuznajdujesiępodpisautorakaplicy„BARTHOLOMEOFLORENTINO

OPIFICE”.

Sukiennice

Dziedziniec wawelskich stał się wzorem: Pieskowa Skała

SantiGucci,fortecaidwórrenesansowy- zamekwBaranowieSandomierskim,1591-1606,„MałyWawel”

Galeazzo Appiani, Zamek w Krasiczynie, 1580-1631

ManieryzmwarchitekturzeW Pol sc e wyróż n ia s i ę tr zy odmia ny ma nier yzmu: w łoski , obe jmując y swoim za s i ęg iem pr zedewszystkim południe Polski, jego najbardz iej znanym twórcą był Santi Gucci; niderlandzki, obejmujący obszarPomorza; kalisko-lubelski, którego najbardziej znane przykłady zabytków zachowały się w Kazimierzu Dolnym. Wmiastach przebudowywano ratusze, wykrystalizował się układ kamienicy mieszczańskiej. W XVI wieku, zwłaszczanad Wisłą powstał szereg spichlerzy związanych z rosnącym eksportem zboża. Na terenie kraju powstawały nowerezydencje. Wokół wewnętrznego, arkadowego dziedzińca rozplanowywano zwartą, czworoboczną bryłę z basztamina narożach. Przykładowe rozwiązania to zamek w Brzegu, przebudowany z gotyckiej warowni w latach 1544 –1560, Zamek Królewski w Niepołomicach, Zamek w Baranowie Sandomierskim zbudowany w latach 1591 – 1606w e d ł u g p r o j e k t u S a n t i e g o G u c c i e g o , z a m e k w K r a s i c z y n i e .

ZamekKrólewski,Niepołomice,„drugiWawel”,S.GucciTomaszGrzymała

MuzeumPiastówŚląskich,Brzeg,JakubiFranciszekParr;„śląskiWawel”

DziedzinieczamkuwBrzegu

BramazamkuwBrzegu

Jan Maria Padovano, przebudowa ratusza w Tarnowie, XVI w.

Ratusz w Tarnowie - budynek gotycki z XIV wieku, przebudowany w XVI wieku (pod kierunkiem Jana Marii Padovano) w stylu renesansowym

RatuszwPoznaniu

Ratusz w Poznaniu

W 1550 Rada Miejska podpisała umowę na gruntowną przebudowę, połączoną z rozbudową ratusza, z tesyńskim architektem Janem Baptystą di Quadro z Lugano. Prace nad rozbudową trwały do 1560 r. Di Quadro podwyższył budynek o jedną kondygnację, rozbudował w kierunku zachodnim, dodał attykę i trzykondygnacyjną loggię. Podczas tego remontu zamówiono u mistrza ślusarskiego Bartłomieja Wolfa nowy zegar, który posiadał trzy pełne tarcze i jedną półtarczę oraz "urządzenie błazeńskie, mianowicie koziołki".

Izaak van den Block, Hans Vredeman de Vries, Willem van der Meer, Anton Möller

i Szymon Herle; kierownictwo Anton van Obberghen, przebudowa

Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku od 1559

ZAMOŚĆ- MIASTOIDEALNE:

Rynek Wielki w Zamościu

Attyka

górnyelementbudynkuwpostaci

ścianki,balustradylubrzędusterczyn

osłaniającydach.Pełnifunkcjęestetycznąorazużytkowo-konstrukcyjną,

zabezpieczającprzedprzeniesieniemsięogniawprzypadku

pożaru

KamienicebraciPrzybyłów:podśw.Mikołajemipodśw.Krzysztofem

Brama Wyżynna z wystrojem z płyt piaskowca ozdobionych ornamentem roślinnym, budowę bramy ukończył Willem van den Blocke w 1588

Arsenał, dzieło Antoniego van Obberghena zbudowane w latach 1602 - 1606 r.

Fasada od strony Targu Węglowego ma nieco skromniejsze portale i szczyty. Umieszczono na nich postacie dwóch muszkieterów,

chorążego, konstabla i kapitana. Figura z leżącą u jej stóp ściętą głową przedstawia Kozaka, który ściął na rynku lwowskim głowę swego

dowódcy, Iwana Podkowy, samozwańczego hospodara mołdawskiego, nieuznanego przez króla Stefana Batorego.

Rzeźba Kozaka (Marsa) z fasady od strony Targu Węglowego

Główną fasadę budynku od ulicy Piwnej zdobią:

dwa wielkie rustykowane portale, zwieńczone kartuszami z herbami Gdańska, podtrzymywanymi przez lwy posąg Minerwy umieszczony we wnęce usytuowanej na wysokości górnej kondygnacji kamienne maski ornamenty okuciowe postacie gdańskich wojowników (trzech pikinierów, halabardzisty i wachmistrza) szczyty z wąsatymi sfinksami i wybuchającymi granatami. po obu stronach fasady wznoszą się dwie ośmioboczne, wysokie wieżyczki, zwieńczone hełmami z blachy, mieszczące ślimakowate schody.

RatuszStaromiejski,AntonivanObberghen,1587-95

Reiner van Amsterdam, Hans Kramer, Zielona Brama, Gdańsk, 1564-68, manieryzm niderlandzki

Reiner van Amsterdam, Hans Kramer, Zielona Brama, Gdańsk, 1564-68, manieryzm niderlandzki

Ratuszgłównomiejski

DwórArtusa,AbrahamvandenBlocke,

1617Budynekozdobiono wspaniałymiposągamistarożytnychbohaterów(ScypionAfrykański,Temistokles,Kamillus, JudaMachabeusz)powyżejalegoriamisiłyisprawiedliwości,anaszczycieposągiemFortuny.PoobustronachportaluumieszczonomedalionyzpopiersiamiZygmuntaIIIWazyorazjegosyna,wtedyjeszczekrólewiczaWładysława.

DwórArtusa- wnętrze

BramaZłota,AbrahamvandenBlockeiJanStrakowski,1612

WefryzienaścianiefrontowejumieszczonocytatzPsalmu122:Niechzażywająpokojuci,którzyciebiemiłują.Niechpokójbędziewtwoichmurach,abezpieczeństwowtwychpałacach!ŁacińskinapisnabramieodstronyulicyDługiejgłosi:Zgodąmałerepublikirosną-niezgodąwielkieupadają.

Złotakamienica,AbrahamvandenBlocke,1609-17

PawełRzymianin,KościółBernardynówweLwowie,

1600-1630

KaplicaBoimów weLwowie,AndrzejBemer,1609-11

PalazzoTe – zespółpałacowywMantui zbudowanywstylumanierystycznym,wlatach1525-1534napolecenieFryderykaIIGonzagiprzezwłoskiegoarchitektaGiulioRomano.PałacniemiałbyćrezydencjąwładcyMantui,aleraczejmiejscemspędzaniawolnegoczasu,organizowania

świąt,ceremoniiiwielkichprzyjęć.Pałaczbudowany jestnaplaniekwadratuzwielkim,kwadratowymdziedzińcemwśrodku, swegoczasuozdobionym labiryntem.Nadziedziniecprowadzączterywejścia.Wejściegłówne, odstronymiastajestloggią, tzw.Loggiagrande,

złożonąztrzechłukówwspartychnapilastrach.Odstronyzachodniej znajdujesiękwadratowyprzedsionekzczteremakolumnami, któredzielągonatrzynawy.Sklepienienawygłównej jest

kolebkowe, natomiastnawybocznemająsklepieniepłaskie.

Detale barokowe:kolumnaskręcona,pilasterwielokrotny,konsola,lukarna,ozdobnenaczółki,wykusze

aediculatermin architektoniczny – kompozycja składająca się z

dwu filarów, kolumn lub pilastrów podtrzymujących belkowanie, czasami z frontonem – o kilku znaczeniach:

1. w okresie romańskim i gotyckim w formie miniaturowej kapliczki baldachimowej (w baroku k. kopułowej), lub świątyńki o charakterze wotywnym;

2. nisza w ścianie budynku mieszkalnego przeznaczona na posąg boga lub przodka;

3. w okresie nowożytnym kompozycja często stosowana jako oprawa okien, ołtarzy, portali, nagrobków oraz w

meblarstwie.

fronton,przyczółek

w architekturze klasycznej niski trójkątny szczyt nad portykiem, ograniczony krawędziami bocznymi dachu

dwuspadowego. Stosowany w świątyniach greckich od ok. 650 r. p.n.e. Wewnętrzne pole frontonu, gładkie lub

wypełnione dekoracją rzeźbiarską, nosi nazwę tympanonu.

gzymsczłon architektoniczny występujący przed lico fasady, służący do zaznaczenia podziałów lub ozdoby budowli lub do ochrony ścian. Rozróżniamy gzymsy cokołowe, kordonowe, parapetowe, wieńczące i dachowe. Gzyms

cokołowy oddziela cokół od ścian budowli, komponowany bywa z wałków i żłobków. Gzyms

kordonowy oddziela piętra budynku, parapetowy biegnie w linii parapetów okien.

gierowaniekrępowanie gzymsu, wyłamanie części belkowania znajdującej się nad kolumną lub pilastrem w celu

ominięcia występu muru

lukarnapionowe okienko na dachu doświetlające poddasze. Pojawiło się w architekturze gotyku we Francji. W okresie baroku najbardziej

ozdobne, od XIX wieku stopniowo pozbawiane detali architektonicznych, stosowane do dziś, zachowało swoją

praktyczną rolę.

Giacomo della Porta, Jacopo Barozzi da Vignola,

Fasada Il Gesù; prototyp barokowych kościołów i fasady, ok. 1568-1584, Rzym

Carlo Maderna, nowa fasada Santa

Susana

1597-1603, renowacja na styl

renesansowy, Rzym;

architekt papieski, autor ostatecznego, podłużnego projektu i fasady Bazyliki św.

Piotra, 1607

Matteo Castello, Kościół św. Piotra i Pawła, Kraków (barok jezuicki)

Fundacja: Zygmunt III Waza; szeroki, jednonawowy korpus z nawami bocznymi o charakterze kaplic, transept z kopułą na skrzyżowaniu oraz prostokątne (krótkie)

prezbiterium zamknięte półkolistą apsydą; przypomina rzymski kościół Santa Susana Carla Maderny i nawiązuje do stylistyki Il Gesu; ogrodzenie placu z rzeźbami

apostołów zostało zaprojektowane przez Kacpra Bażankę

Kościółjezuickiśw.IgnacegoLoyoliwGdańsku

Carlo Maderna, Bazylika św. Piotra, 1506-1666

Carlo Maderna, Bazylika św. Piotra, 1506-1666

Kościółśw.AndrzejanaKwirynale(wł.ChiesadiSant'AndreaalQuirinale),1658-71

Bernini,wschodniafasadaLuwru(niezrealizowana),1664

Francesco Borromini, Fasada kościoła San Carlo alle Quattro Fontane, 1665-1676

Francesco Borromini

Francesco Borromini, Kościół Saint Ivo, 1642

Francesco Borromini, Kościół Saint Ivo, 1642

GuarinoGuarini,PalazzoCarignano,Turyn,Włochy,1679-1692

GuarinoGuarini,PalazzoCarignano

Guarini,byłpodwielkimwrażeniemarchitekturyrzymskiegobaroku,wszczególnościBorrominiego, ijegokościołaSanCarlo.Chwaliłsięswoimizdolnościamimatematycznymi,tworzącinnowacyjnekonstrukcjekopuł.Wychodzącodzałożeniakopuły nabębnie, tworzyłdynamiczne,alelogicznezałożenia,wzbogacaneiluzyjnymiornamentami isilnymkontrastemświatłocieniowym.Studiująchistorięarchitektury,czerpałinspiracjęzesztukigotyku,którapoprzezzastosowaniekonstrukcjiprzyporowejwarchitekturze,umożliwiałabudowaniebardzocienkichścian,aciężarsklepień idachuprzerzucałanazewnętrzneprzypory.

GuarinoGuarini,KaplicaSantissimaSindone,Turyn,Włochy,1667-1694

GuarinoGuarini,KaplicaSantissimaSindone,Turyn,Włochy,1667-1694

GuarinoGuarini, kościółSanLorenzo,Turyn

Kopuła kościoła San Lorenzo

BaldassareLonghena,SantaMariadellaSalutewWenecji,1631-81

BaldassareLonghena,SantaMariadellaSalutewWenecji,1631-81

BaldassareLonghena,SantaMariadellaSalutewWenecji,1631-81

LuwrW XII wieku król Filip II August wzniósł w tym miejscu zamek warowny. W drugiej połowie XIV wieku Karol V Mądry uczynił z zamku rezydencję królewską. W XVI wieku Franciszek I

zamienił rezydencję w monumentalny renesansowy pałac. Ludwik XIV przeprowadzając się do Wersalu zostawił w Luwrze bogatą kolekcję dzieł sztuki antycznej. W XVII w. Luwr został

siedzibą królewskiej akademii malarstwa i rzeźby i zorganizowano tam pierwszy Salon wystawowy. Po rewolucji w 1789 r. Zgromadzenie Narodowe wydało dekret o zmianie

statusu pałacu na muzeum.

Luwrzlotuptaka

Zamek Luwr, Bardzo bogate godzinki księcia de Berry

Claude Perrault, Louis Le Vau, Charles Le Brun

Wschodnia fasada Luwru, Paryż; 1667-1670

Reprezentacyjność, umiar, wzór dla europejskich budynków państwowych

Louis le Vau, Charles Le Brun (wnętrza), André Le Nôtre (ogród),Pałac Vaux-le-Vicomte, 1656-61; styl Ludwika XIV

CharlesLeBrun,LouisLeVau iAndré LeNôtre,Vaux-le-Vicomte,1656-61,klasycyzującybarok,"entrecour

etjardin"

Entrecouretjardin (fr.międzydziedzińcemaogrodem)– typpałacubarokowego,

wykształconegoweFrancjiwXVIIwieku.Głównybudynek,zwanycorps delogis,

leżałnaosimiędzydziedzińcemhonorowym(courd'honneur)aogrodem,

znajdującymsięnatyłachpałacu.NajznamienitszymiprzykładamitakiegozałożeniasąVaux-le-Vicomteorazpałac

wersalski.

Entre cour et jardin, Wersal

Typ rezydencji barokowej: Wersal

PałacKrólewskiwMadrycie (Palacio Real)– zbudowanywXVIIIwiekuprzezFilipaVBurbona.ZaprojektowanywstylubarokuprzezwłoskiegoarchitektaFilippoJuvarę,któryjednakumarłprzedrozpoczęciemprac

budowlanych.Wnętrzaiotoczenieutrzymanewstylurokokoiklasycystycznym.JestoficjalnąrezydencjąkrólaHiszpanii.

Churrigueryzm –NazwakierunkuwystępującegowHiszpaniiwokresiebaroku,

utworzonaodnazwiskarodzinyrzeźbiarzyiarchitektówChurriguera:José Simóna ijegosynów.Stylpowstałpod

koniecXVIIwiekuicechowałsięznacznymnagromadzeniemdekoracji,zarównoarchitektonicznych,jakteżrzeźbiarskichimalarskich,któreprzesłaniałyukładkonstrukcyjnybudowli.Stylłączyłzesobądetalewłoskieiniderlandzkieorazmotywymeksykańskie,tworzącczęstozawiłewzoryroślinnewpostacisplątanychornamentówumieszczanychnapłaszczyznachścian(kwiatony,festony),w połączeniuz łamanymigzymsami,spiralnymikolumnami,itp.Stosowanybyłgłówniedodekoracjiwnętrziportali.

AlbertodeChurriguera,PlazaMayor,Salamanka,po 1700r.

AlbertodeChurriguera,PlazaMayor,Salamanka,po 1700r.,ratuszmiejskizdzwonami

fasadakościołaśw.JakubawSantiagodeCompostella

OłtarzkatedrywSalamance

OD 1609 ZYGMUNT III WAZA PRZENOSI DWÓR DO WARSZAWY

AUTOR: JAN TREVANO ALBO MATTEO CASTELLO

FUNDACJA KRÓLOWEJ MARYSIEŃKI

TYLMAN Z GAMEREN KOŚCIÓŁ SAKRAMENTEK W WARSZAWIE

XVII W.

TYLMAN Z GAMEREN

PAŁAC KRASIŃSKICH W WARSZAWIE

lata budowy: 1677-1695zleceniodawca: wojewoda płocki Jan Dobrogost Krasiński HERBU KORWIN

dzisiejsza funkcja: Biblioteka Narodowa

TYLMAN Z GAMEREN(PLAN)

KOŚCIÓŁ ŚW. ANNY W KRAKOWIE

1689-1703

FASADA: KSIĄDZ SEBASTIAN SIERAKOWSKI

Wystrój rzeźbiarski wnętrza został opracowany przez Baltazara Fontanę.

Wnętrzabarokowe:kościółśw.AnnywKrakowie,TylmanzGameren,

KaplicaKrólewskawGdańsku,1678-81

Kaplicabudowana1678–1681zinicjatywygdańskichkatolikówzpomocąkrólaJanaIIISobieskiego,wybudowanajakotymczasowakaplicadlawiernychwczasie,gdykościółMariackibyłwrękachprotestantów.ZbudowananaplaniecentralnymzapieniądzeprymasaRzeczypospolitejAndrzejaOlszowskiego(80000złotych),uzupełnionedarowiznąkróla(20000złotych).ArchitektemkaplicybyłTylmanzGameren,budowniczymBarthel Ranisch,atwórcąwystrojuwnętrzaAndreasSchlüterMłodszy.

Fasadadzielona4pilastraminacokołach, zakończonymikompozytowymi kapitelami;ponadrzędemokien ztympanonami znajdujesiębelkowaniezwysuniętymgzymsem;wnętrzekaplicy– napiętrze,portalgłównyprowadzinadziedziniec;ponadgzymsem– attykabalustradowa,niektóretralkizdobionemaszkaronamiifestonamiwkształciekiściowoców;piaskowiecgotlandzki

Kartuszkrólewskizorłami,aniołami,herbemPogoni iJaniny,festony;kopułanaośmiobocznym tamburzezhełmem iośmioboczne sygnaturki

Architekturapałacowo-parkowa:letniarezydencjakrólaJanaIIISobieskiegoiMariiKazimiery– VillaNova,Wilanów,1681-96;AugustynLocci

Wilanów

PałacbiskupówkrakowskichwKielcachBudowlapowstawaławlatach1637–1644(zaczasówpanowaniadynastiiWazów).Wzniesiono jąnaWzgórzuKatedralnymzinicjatywybiskupaJakubaZadzika.BudowęprowadziłTomaszPoncino,aprojekt zostałwykonanyprawdopodobnie przezGiovanniegoTrevano.

PałacBranickichwBiałymstoku

PałacBranickichwBiałymstoku jestzaliczanydonajpiękniejszych realizacjibarokowejarchitekturywtejczęściEuropy.MecenathetmanaJanaKlemensaBranickiegodoprowadził wXVIIIwiekudoopatrzeniabiałostockiego pałacumianem„PolskiegoWersalu”.WłaścicielempałacujestUniwersytetMedycznywBiałymstoku,któryod1950rokujestwłaścicielemrezydencji.Pałacstanowigłównąsiedzibęuczelni.

PałacBranickichwBiałymstoku

ChristopherWren

Nowa katedra św.Pawła

Londyn

1675-1710

11-1-5

JohannBernhardFischervonErlach,Kościół św.KarolaBoromeusza wWiedniu,1713

Ufundowanypoepidemiidżumy,poświęconyKarolowiBoromeuszowi,arcybiskupowiMediolanuwokresiedżumy,fasada:portyk, flankowanyprzezdwiekolumny(dzwonnice),(reliefwstęgowy– spiralnieułożony- echakolumnyTrajana), dwiewieże.

JakobPrandtauer,opactwowMelku,perłaarchitekturybarokowejwAustrii,1702- 1736

średniowiecznyklasztorikościółbenedyktynów, poddanybarokizacji

Zwinger, Drezno, 1711–1728 Matthäus Daniel Pöppelmann dla Fryderyka Augusta I zwanego Mocnym, od 1696 r. króla Polski pod imieniem Augusta II

Bracia Asam, Kościół Jana

Nepomucena w Monachium,

połowa XVIII w.

FrançoisdeCuvilliés,AMALIENBURG– PAWILONMYŚLIWSKIWPARKUNYMPHENBURG,MONACHIUM,1734-1739

NAJPIĘKNIEJSZYPRZYKŁADROKOKAWNIEMCZECHDLACESARZAKAROLAVIIIJEGOŻONYMARIIAMALII

AMALIENBURG– ZBUDOWANYDLACESARZOWEJMARIIAMALII

PałacSanssouci (fr.sanssouci =bezzmartwień)– rokokowy pałacHohenzollernówwewschodniej częściparkuSanssouciwPoczdamie(Brandenburgia, Niemcy).

architekt:GeorgWenzeslausvonKnobelsdorff

maisondeplaisance – pokojeznajdująsięnaparterze,takbymieszkańcymielibezpośredni dostępdoogrodu

parterowabudowlaoelewacjachdzielonychpilastramiprzechodzącymiwatlantyioknamisięgającymipodłogi.Wcentralnejczęściusytuowanookrągłysalonzespłaszczonąkopułą

BaltasarNeumann,kościółpielgrzymkowywVierzehnheiligen, po1743

pielgrzymkowyCzternastuŚwiętychWspomożycieli- późnobarokowykościółwNiemczech.Zostałwybudowanywlatach1743- 1772wgplanówJ.B.Neumanna.Wnętrzekościołajestutrzymanewstylurokokowym.

Balthasar Neumann

plan Vierzehnheiligen

LucasvonHildebrandt, GórnyBelweder, Wiedeń,1721-22

2budynki rozdzieloneogrodemwstylufrancuskimzrzeźbamisfinksów.BelwederGórny - nabankietyiuroczystości,BelwederDolny- letniarezydencja