Artropodların sınıflandırılması ve genel özellikleri

Artropodların sınıflandırılması ve genel özellikleri

Dr. Erdal Polat

TIBBİ PARAZİTOLOJİ

CANLILARIN SINIFLAMASI(Haeckel’e göre-1866)

11- Bitkiler- Bitkiler22- Hayvanlar- Hayvanlar33- Protista (Mikroorganizmalar- Protista (Mikroorganizmalar - Algler- Algler - Mantarlar- Mantarlar - Bakteriler- Bakteriler - Protozoonlar- Protozoonlar ss ss

Tıbbi parazitoloji

• Protozoonlar ve parazitlikleri

• Arthropodlar ve parazitlikleri

• Helmintler ve parazitlikleri

Arthropodlar

• 700.000 üzerinde türe sahip olup

• Hayvanlar aleminin 4/5’inden fazlasını oluşturur

•Erkek ve dişileri çoğunlukla dış morfolojileri ile birbirlerinden ayrılırlar

Arthropodlar

• İki yandan simetrili

• Sölomlu

• Omurgasız

• Kendilerine özgü bir dış iskelete sahip

• Çift çift bacaklar

• Ağız parçaları

• Antenler (duyargalar)

Arthropodlar

• Vücutları

• Baş

• Göğüs

• Karın (abdomen)

• Baş ve göğüs birleşerek (cephalothorax)

• Karın

• Baş, göğüs ve karın birleşerek tek bir parça

Arthropodların başında

• Antenler

• Hortumlar

• Çeneler

• Şelizerler

• Pençe şeklinde eklentiler

İnsan Paraziti Arthropodlar

• Sınıf: Insecta (böcekler)• Erişkinleri 3 çift bacaklı• Bir çift antan• Trakealarla solarlar

• Sınıf: Arachnida (araknidler)• Erişkinleri 4 çift bacaklı• Antensiz• Trakealarla solarlar• Şeliserli

Arthropodlar ve parazitlikleri

• Hastalığa neden olanlar

• Çeşitli patojenlere vektörlük yapanlar

Arthropodlar

• İnsan paraziti olan böcekler ve akarlar

• Sokarak

• Kan emerek

• Dokulara yerleşerek

• Alerjiye neden olarak

• Zehirleyerek

• Bazı hastalıkları bulaştırarak zarar verirler

İnsanda Parazitlik

• Dış parazitlik

• İç parazitlik

• Yerleşici

• Geçici

• Dönemli

İnsanda Parazitlik

• Zorunlu

• İstemli

• Rastgele

• Sürekli

• Vektörlük

Vektörlük

• Sokarak

• Isırarak

• Deri ve besinler üzerine taşıdıkları virüsleri, bakterileri, mantarları ve parazitleri bir omurgalıdan diğerine bulaştıran genellikle arthropodlar veya başka omurgasızlardır

Arthropodların vektörlüğü

• A- Taşıyarak bulaştırma (Mekanik vektörlük)

• 1- Taşıyıp sokarak bulaştırma (kan emen arthropodlar)

• 2- Taşıyıp değerek bulaştırma

• B- Konak olarak bulaştırma (biyolojik vektörlük)

• 1- Sokucu konak bulaştırması

• a- Üretici vektörler; parazitler çoğalır, fakat şekil değiştirmezler (pireler ile bulaşan Yersinia pestis)

Arthropodların vektörlüğü

• b- Geliştirici vektörler; parazitin sayısı artman ancak şekli değişir (Sivrisinekler, Wuchereria bancrofti)

• c- Geliştirip üretici vektörler; parazit hem çoğalır ve hem de şekli değiştirerek gelişir (anfoller; Plasmodium)

• 2- Yutulan konak bulaştırması; parazitin ara konakla birlikte yutulması (pireler, H. Diminuta)

Parazit arthropodların toplanması

• Canlı

• Kelebek ağı

• Nocht yüpleri

• Aspiratörler

• Penset

• Kepçe

• Çabuk etkili böcek kıranlarla canlı haldeki morfolojisini bozmadan öldürerek toplama

Arthropodların toplanması ve saklanması

• Bitler

• Tahtakurusu

• Keneler

• Arthropodların larvaları kaynar suya daldırılıp öldürüldükten sonra

• % 70 alkol

• % 5-10

Arthropodların toplanması ve saklanması

• Bitler

• Pireler

• Uyuz etkeni

• Tatarcık sinekleri

• Larvalar

• Lam lamel arası daimi preparatlar

• Erişkin kanatlı sinekler

• İğnelenerek

Vektör Arthropodlarla Savaş

• 1- Vektör karantinası; bir ülkede bulunmayan bir hastalığın vektörünün o ülkeye girmesinin engellenmesi

• 2- Vektör kontrolü; ülkedeki bir vektör zararını dayanabilecek bir seviyeye kadar düşürmek

• 3- Vektör eradikasyonu; vektörün kökünü kurutulması

Vektör Arthropodlarla Savaş

• Kimyasal maddeler ile

• Pestisit; böcekler, kemirgenler, mantarlar ve yabani ot gibi her türlü zararlıya karşı kullanılan maddelerdir

• Böcek öldürenler insektisit

• Böcek kaçıranlara repellent

Vektör Arthropodlarla Savaş

• Böcek cezbedenlere atraktan

• Böcekleri kısırlaştıranlara kemosterilizan

• Kemirgenleri öldürene rodentisit

• Mantarları öldürenlere fungisit

• Yabanı otları öldürenlere herbisit

İnsektisidler

• Mide zehirleri

• Temas zehirleri

• Solunum zehirleri; kloropikrin, metil bromür, HCN ve SO2

İnsektisidler

• 1- Organik klorlu insektisitler; uzun süreli kalıcı etkiye sahip olup artropodların kütiküllerinden girerek onları öldürürler

• Dichlorodiphenyl trichloroethane (DDT-1950)

• Benzen hekzaklorür (BHC); lindane

• 2- Organik fosforlu insektisitler; kolinesteraz enzimini bloke ederek sinapslarda asetilkolin birikimi oluşturarak sinir-adele iletisini bozarlar

İnsektisidler

• 3- Karbamatlar; antikolinesteraz etkiye sahiptirler. Erişkinlere karşı çok etkili olup larvalara karşı etkisi zayıftır

• Pirolan, dimetan, isolan

• 4- Pyrethrum insektisidler ve piretroidler; sinir kas-iletisini bozarak etkili olurlar, uçucu olup etkilerini çabuk kayıp ederler

• Permethrin, cypermethrin

Vektör Arthropodlarla Savaş

• Gelişmeyi durduran kimyasallar; Gençlik hormonları

• Çekici (atraktan) maddeler; tricosenez

• İnsektisitlerin zararlı etkileri

• İnsektisitlere direnç

Biyolojik yöntemler İle Vektör Savaşı

• Bakteriler; Bacillus thuringiensis serotip H-14, Bacillus sphaericus

• Mantarlar; Lagenidum giganteum

• Protozoonlar; Schistosoma microsporidia

• Nematodlar; Romamomermis culicivorex

• Yırtıcı sinekler; Toxorhynchites cinsi

• Balıklar; Gambusia affinis, Rivulus

Vektör Savaşı

• Genetik yöntemlerle vektör kontrolü; kısırlaştırma

• Vektör kontrolü için çevre düzenlemesi

• Mekanik ve fiziki yöntemlerle vektör savaşı; yakalamak, vurma aletleri, vantilatörler, tuzaklar, yapışkan maddeler, taraklar, perde, tel örgü, cibinlik

  Insecta (Böcekler) Vektörler

• Antenli ve erişkinleri 3 çift bacaklı

• Sivrisinekler (Anopheles, Aedes, Culex)

• Sinekler (Order Diptera)

Çece sineği (Glossina)Kum sineği (Phlebotomus)

Kara sineği (Simulium)

At sineği (Chrysops)

Anophelinae

• Genus: Anopheles

• Genus: Aedes

• Genus: Culex

Erişkin Sivrisinekler• Üç çift bacaklı

• Ağızları hortum yapmak üzere uzamış

• Bir çift kanat

• Bir çift halter

• Bir çift anten

• Bir çift palp

• Sokucu hortumlu

• Skutellum

Erişkin Sivrisinek (Culicine (Aedes, Culex)

Culicine (Aedes, Culex)

Sivri sinekler

  Classis: Insecta

• Ordo: Dipthera

• Famila: Culicidae

• Subfamila: Culicinae

• Subfamila: Toxorhynchitinae

• Subfamila: Anophelinae

• Genus: Anopheles

• 32 cinse bağlı 3000 türe sahiptir

Anopheles

Anopheles

• Yumurtalarının her iki tarafında yüzmeyi sağlayan hava kesecikleri vardır

• Yumurtaları su yüzeyinde tek tek durur

• Larvaların 3. ve 7. segmentinde palme kılları

• Larvaların solunum borusu yoktur

• Larvalar su yüzeyine paralel olarak durur

• Larvalar temiz sularda gelişirler

Anopheles erişkin

• Erişkinlerin scutellum’un arka ucu yuvarlaktır

Dişi svrisinekler

• Geçici dönemli ekto-parazit olarak

• İnsanlardan

• Sıcak kanlı hatta soğuk kanlı omurgalı hayvanlardan kan emerler

• Erkek sivrisinekler bitki özsuları ile geçinirler

Anopheles erişkin

Anophellerin vektörlüğü

• Malaria

• Plasmodium falciparum,

• P. vivax,

• P. malariae

• P. ovale.

• Bankrofti

• Brugian filariasis

Anophellerin vektörlüğü

• Arbovirus

• Dengue ateşi

• Haemorrhagik ateş

• Encephalit

Aedes

• Classis: Insecta

• Ordo: Diptera

• Genus: Aedes

Aedes

Aedes aegypti

Aedes

• Genellikle evlerin çevresinde

• Şişe

• Konserve kutuları

• Yapraklar ve ağaç kavuklarındaki su birikintilerinde üreye bilirler

• Yumurtalarını tek tek salarlar

• Larvalarında solunum borusu var

• Erişkinlerin scutellum’un arka ucu üç parça

Aedes aegypti larva

Aedes aegypti pupa

Aedes vektörlüğü

• Arbovirus

• Wuchereria bancrofti "elephantiasis”

Culex

• Classis: Insecta

• Ordo: Diptera

• Genus: Culex

Culex

Culex

• Çok değişik ortamlarda gelişirler

• Kapalı kanallar

• Septik tanklar

• Lağım çukurları

• Yumurtaları toplu halde bırakırlar

• Larvalarında solunum borusu var

• Erişkinlerin scutellum’un arka ucu üç parça

Aedes, Culex larva ve pupa

Aedes, Anopheles ve Culex larva

Culex vektörlüğü

• Bancrofti filariasis

• Arbovirus

• Japon Ensephaliti

Sivrisineklerin Kontrolü

• Sanitasyon

• Durgun su kaynakların drnaj

• Repellentler

• İnsektisidler

Tatarcıklar

• Familya: Phlebotomidae

• Vücutları tüylü

• Mat sarımsı renkte

• Erişkinlerin başı vücutlarına 45° bir açı yapar

• Büyük olan gözleri birbirinden uzaklaşmıştır

• Antenleri ince uzun

• Kanatları lanset biçiminde

• Bacakları tüylü ve

Tatarcıklar

Tatarcıklar

• Gece hayvanlarıdır

• Gündüzleri karanlık ve rüzgarsız; kilerlerde, duvar yarıklarında, loş yatak odalarında

• Kısa aralıklarla dinlenerek uçarlar

• Dişileri gece; insanlardan, köpeklerden ve kemirgenlerden kan emerler

Tatarcıklar

• P. major

• P. papatası

• P. alexandri

• P. sergenti

Tatarcık vektörlüğü

• Leishmanisasi

Leishmania donavani

Leishmania tropica

• Tatarcık humması

• Bartonelloz

Glossina

• Classis: Insecta

• Ord0: Dipthera

• Genus: Glossina

Glossina

Glossina palpali

• Afrika uyku hastalığı

(Trypanosoma brucei)

• Gambia ve Güney Afrika uyku hastalığı

(T. gambiense)

• Rhodezia ve Doğu Afrika uyku hastalığı

(T. rhodesiense)

Miyaz sinekler

• Familia: Oestridae

• Genus: Oesturs

• Familia: Hypodermatidae

• Genus: Hypoderma

• Familia: Calliphoridae

• Genus: Phormia, Lucilia, Phaenicia, Calliphora ve Protophormia

Miyaz sinekleri

• Familia: Sarcophagidae

• Genus: Wohlfahrtia, Sarcophaga

• Familia: Muscidae

• Genus: Muscina

• Familia: Anthomyiidae

• Genus: Fannia

• Familia:Stomoxyidae

• Genus: Stomoxys

Calliphora

Wohlfahrtia, Sarcophaga

Muscina

Stomoxys

Lucilia sericata

Pireler

• Takım : Siphonaptera

• Familya : Pulicidae

İnsan piresi (Pulex)

Fare piresi (Xenopsylla)

Kedi piresi (Ctenocephalides)

Amerika ve Afrika piresi (Tunga)

Tahtakurusu (Cimex)

Pireler

Pirelerin Vektörlüğü

• Xenopsylla cheopis

Vebayı

Pire tifüsü (Rickettsia mooseri)

• Ctenocephalides felis

Hymenolepis nana

Hymenolepis diminuta

Dipylidium canium

Cimex lectularius

Tahtakurusu

• Erişkin

• Nimf

dönemlerinde zorunlu ve geçici dış parazit olarak kan emerler

Bitler

• Takım : Anoplura

• Familya : Pediculidae

• Genus : Pediculus

• Tür : Pediculus humanus corporis (vücut bitti)

• Tür : Pediculus humanus capitis ( baş bitti)

• Genus : Phthirus

• Tür : Phthirus pubis (kasık bitti)

Vücut Biti

Baş biti Kasık biti

Bitlerlerin vektörlüğü

• Bit tifüsü

Rickettsia prowazekii

• Dönek humma

Borrelia recurrentis

• Siper humması

Rochalimaea quinatona

Lucilia sericata

Erişkin

Pupa

Gezinenlarva

Yumurtalar

Beslenen larva

Toprak evresi

Dokudaki evre

Erişkin evre

Larvalar ile tedavi edilen yaralar

• Diyabetik yaralar

• Basınç ülserleri

• Venöz staz ülserleri

• Temporal mastoidit

• Fournier gangreni

• Nekroze tümör kitleleri

• Diğer yumuşak doku yaraları

Ağız

Kursak

Özofagus

Proventriculus

Orta kursak

Arka kursak

Anüs

Larvaların enzimleri

Enzimler Hedefleri• Proteaz Kazein • Kollajenaz Kollajen• Tripsin BApNA• Lösin aminopeptidaz LpNA• Karboksipeptidaz A – B HA• Elastaz ElastinBApNA: α- N benzol arginin nitroanilid; LpNA: Lösin p-nitroanilid; HA: Hippuril arginin

Gram-poGram-pozitifzitif ba bakterilerkteriler AAktiviteleriktiviteleri

00Bacillus cereus 1021Bacillus cereus 1021 ++++

Bacillus subtilisBacillus subtilis ++++++

Enterococcus duransEnterococcus durans --

Enterococcus faecalis KCTC 1913Enterococcus faecalis KCTC 1913 --

Lactobacillus delbrueckii Lactobacillus delbrueckii ATCC 479ATCC 479 --

Lactobacillus plantarum Lactobacillus plantarum ATCC 8293ATCC 8293 -/+-/+

Lactobacillus plantarum Lactobacillus plantarum L155L155 -/+-/+

Listeria monocytogenesListeria monocytogenes ++

Micrococcus luteus KCTC 1056Micrococcus luteus KCTC 1056 ++++++

Mycobacterium smegmatisMycobacterium smegmatis ++++++

Pediococcus pentosaceus Pediococcus pentosaceus P100P100 ++

Pediococcus pentosaceus Pediococcus pentosaceus P60P60 ++

Propionibacterium acne Propionibacterium acne 69196919 ++

Staphylococcus aureusStaphylococcus aureus ++

Staphylococcus epidermidis Staphylococcus epidermidis 1499014990 -/+-/+

Tıbbi Önemi Olan Arthropodlar

Kuş akarı

Toz akarı

Scabies

Akrep

Örümcekler

Kene