Upload
zena
View
171
Download
2
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Artropodların sınıflandırılması ve genel özellikleri. Dr. Erdal Polat. TIBBİ PARAZİTOLOJİ. CANLILARIN SINIFLAMASI (Haeckel’e göre-1866). 1 - Bitkiler 2 - Hayvanlar 3 - Protista (Mikroorganizmalar - Algler - Mantarlar - Bakteriler - Protozoonlar ss. Tıbbi para z itolo ji. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
Artropodların sınıflandırılması ve genel özellikleri
Dr. Erdal Polat
TIBBİ PARAZİTOLOJİ
CANLILARIN SINIFLAMASI(Haeckel’e göre-1866)
11- Bitkiler- Bitkiler22- Hayvanlar- Hayvanlar33- Protista (Mikroorganizmalar- Protista (Mikroorganizmalar - Algler- Algler - Mantarlar- Mantarlar - Bakteriler- Bakteriler - Protozoonlar- Protozoonlar ss ss
Tıbbi parazitoloji
• Protozoonlar ve parazitlikleri
• Arthropodlar ve parazitlikleri
• Helmintler ve parazitlikleri
Arthropodlar
• 700.000 üzerinde türe sahip olup
• Hayvanlar aleminin 4/5’inden fazlasını oluşturur
•Erkek ve dişileri çoğunlukla dış morfolojileri ile birbirlerinden ayrılırlar
Arthropodlar
• İki yandan simetrili
• Sölomlu
• Omurgasız
• Kendilerine özgü bir dış iskelete sahip
• Çift çift bacaklar
• Ağız parçaları
• Antenler (duyargalar)
Arthropodlar
• Vücutları
• Baş
• Göğüs
• Karın (abdomen)
• Baş ve göğüs birleşerek (cephalothorax)
• Karın
• Baş, göğüs ve karın birleşerek tek bir parça
Arthropodların başında
• Antenler
• Hortumlar
• Çeneler
• Şelizerler
• Pençe şeklinde eklentiler
İnsan Paraziti Arthropodlar
• Sınıf: Insecta (böcekler)• Erişkinleri 3 çift bacaklı• Bir çift antan• Trakealarla solarlar
• Sınıf: Arachnida (araknidler)• Erişkinleri 4 çift bacaklı• Antensiz• Trakealarla solarlar• Şeliserli
Arthropodlar ve parazitlikleri
• Hastalığa neden olanlar
• Çeşitli patojenlere vektörlük yapanlar
Arthropodlar
• İnsan paraziti olan böcekler ve akarlar
• Sokarak
• Kan emerek
• Dokulara yerleşerek
• Alerjiye neden olarak
• Zehirleyerek
• Bazı hastalıkları bulaştırarak zarar verirler
İnsanda Parazitlik
• Dış parazitlik
• İç parazitlik
• Yerleşici
• Geçici
• Dönemli
İnsanda Parazitlik
• Zorunlu
• İstemli
• Rastgele
• Sürekli
• Vektörlük
Vektörlük
• Sokarak
• Isırarak
• Deri ve besinler üzerine taşıdıkları virüsleri, bakterileri, mantarları ve parazitleri bir omurgalıdan diğerine bulaştıran genellikle arthropodlar veya başka omurgasızlardır
Arthropodların vektörlüğü
• A- Taşıyarak bulaştırma (Mekanik vektörlük)
• 1- Taşıyıp sokarak bulaştırma (kan emen arthropodlar)
• 2- Taşıyıp değerek bulaştırma
• B- Konak olarak bulaştırma (biyolojik vektörlük)
• 1- Sokucu konak bulaştırması
• a- Üretici vektörler; parazitler çoğalır, fakat şekil değiştirmezler (pireler ile bulaşan Yersinia pestis)
Arthropodların vektörlüğü
• b- Geliştirici vektörler; parazitin sayısı artman ancak şekli değişir (Sivrisinekler, Wuchereria bancrofti)
• c- Geliştirip üretici vektörler; parazit hem çoğalır ve hem de şekli değiştirerek gelişir (anfoller; Plasmodium)
• 2- Yutulan konak bulaştırması; parazitin ara konakla birlikte yutulması (pireler, H. Diminuta)
Parazit arthropodların toplanması
• Canlı
• Kelebek ağı
• Nocht yüpleri
• Aspiratörler
• Penset
• Kepçe
• Çabuk etkili böcek kıranlarla canlı haldeki morfolojisini bozmadan öldürerek toplama
Arthropodların toplanması ve saklanması
• Bitler
• Tahtakurusu
• Keneler
• Arthropodların larvaları kaynar suya daldırılıp öldürüldükten sonra
• % 70 alkol
• % 5-10
Arthropodların toplanması ve saklanması
• Bitler
• Pireler
• Uyuz etkeni
• Tatarcık sinekleri
• Larvalar
• Lam lamel arası daimi preparatlar
• Erişkin kanatlı sinekler
• İğnelenerek
Vektör Arthropodlarla Savaş
• 1- Vektör karantinası; bir ülkede bulunmayan bir hastalığın vektörünün o ülkeye girmesinin engellenmesi
• 2- Vektör kontrolü; ülkedeki bir vektör zararını dayanabilecek bir seviyeye kadar düşürmek
• 3- Vektör eradikasyonu; vektörün kökünü kurutulması
Vektör Arthropodlarla Savaş
• Kimyasal maddeler ile
• Pestisit; böcekler, kemirgenler, mantarlar ve yabani ot gibi her türlü zararlıya karşı kullanılan maddelerdir
• Böcek öldürenler insektisit
• Böcek kaçıranlara repellent
Vektör Arthropodlarla Savaş
• Böcek cezbedenlere atraktan
• Böcekleri kısırlaştıranlara kemosterilizan
• Kemirgenleri öldürene rodentisit
• Mantarları öldürenlere fungisit
• Yabanı otları öldürenlere herbisit
İnsektisidler
• Mide zehirleri
• Temas zehirleri
• Solunum zehirleri; kloropikrin, metil bromür, HCN ve SO2
İnsektisidler
• 1- Organik klorlu insektisitler; uzun süreli kalıcı etkiye sahip olup artropodların kütiküllerinden girerek onları öldürürler
• Dichlorodiphenyl trichloroethane (DDT-1950)
• Benzen hekzaklorür (BHC); lindane
• 2- Organik fosforlu insektisitler; kolinesteraz enzimini bloke ederek sinapslarda asetilkolin birikimi oluşturarak sinir-adele iletisini bozarlar
İnsektisidler
• 3- Karbamatlar; antikolinesteraz etkiye sahiptirler. Erişkinlere karşı çok etkili olup larvalara karşı etkisi zayıftır
• Pirolan, dimetan, isolan
• 4- Pyrethrum insektisidler ve piretroidler; sinir kas-iletisini bozarak etkili olurlar, uçucu olup etkilerini çabuk kayıp ederler
• Permethrin, cypermethrin
Vektör Arthropodlarla Savaş
• Gelişmeyi durduran kimyasallar; Gençlik hormonları
• Çekici (atraktan) maddeler; tricosenez
• İnsektisitlerin zararlı etkileri
• İnsektisitlere direnç
Biyolojik yöntemler İle Vektör Savaşı
• Bakteriler; Bacillus thuringiensis serotip H-14, Bacillus sphaericus
• Mantarlar; Lagenidum giganteum
• Protozoonlar; Schistosoma microsporidia
• Nematodlar; Romamomermis culicivorex
• Yırtıcı sinekler; Toxorhynchites cinsi
• Balıklar; Gambusia affinis, Rivulus
Vektör Savaşı
• Genetik yöntemlerle vektör kontrolü; kısırlaştırma
• Vektör kontrolü için çevre düzenlemesi
• Mekanik ve fiziki yöntemlerle vektör savaşı; yakalamak, vurma aletleri, vantilatörler, tuzaklar, yapışkan maddeler, taraklar, perde, tel örgü, cibinlik
Insecta (Böcekler) Vektörler
• Antenli ve erişkinleri 3 çift bacaklı
• Sivrisinekler (Anopheles, Aedes, Culex)
• Sinekler (Order Diptera)
Çece sineği (Glossina)Kum sineği (Phlebotomus)
Kara sineği (Simulium)
At sineği (Chrysops)
Anophelinae
• Genus: Anopheles
• Genus: Aedes
• Genus: Culex
Erişkin Sivrisinekler• Üç çift bacaklı
• Ağızları hortum yapmak üzere uzamış
• Bir çift kanat
• Bir çift halter
• Bir çift anten
• Bir çift palp
• Sokucu hortumlu
• Skutellum
Erişkin Sivrisinek (Culicine (Aedes, Culex)
Culicine (Aedes, Culex)
Sivri sinekler
Classis: Insecta
• Ordo: Dipthera
• Famila: Culicidae
• Subfamila: Culicinae
• Subfamila: Toxorhynchitinae
• Subfamila: Anophelinae
• Genus: Anopheles
• 32 cinse bağlı 3000 türe sahiptir
Anopheles
Anopheles
• Yumurtalarının her iki tarafında yüzmeyi sağlayan hava kesecikleri vardır
• Yumurtaları su yüzeyinde tek tek durur
• Larvaların 3. ve 7. segmentinde palme kılları
• Larvaların solunum borusu yoktur
• Larvalar su yüzeyine paralel olarak durur
• Larvalar temiz sularda gelişirler
Anopheles erişkin
• Erişkinlerin scutellum’un arka ucu yuvarlaktır
Dişi svrisinekler
• Geçici dönemli ekto-parazit olarak
• İnsanlardan
• Sıcak kanlı hatta soğuk kanlı omurgalı hayvanlardan kan emerler
• Erkek sivrisinekler bitki özsuları ile geçinirler
Anopheles erişkin
Anophellerin vektörlüğü
• Malaria
• Plasmodium falciparum,
• P. vivax,
• P. malariae
• P. ovale.
• Bankrofti
• Brugian filariasis
Anophellerin vektörlüğü
• Arbovirus
• Dengue ateşi
• Haemorrhagik ateş
• Encephalit
Aedes
• Classis: Insecta
• Ordo: Diptera
• Genus: Aedes
Aedes
Aedes aegypti
Aedes
• Genellikle evlerin çevresinde
• Şişe
• Konserve kutuları
• Yapraklar ve ağaç kavuklarındaki su birikintilerinde üreye bilirler
• Yumurtalarını tek tek salarlar
• Larvalarında solunum borusu var
• Erişkinlerin scutellum’un arka ucu üç parça
Aedes aegypti larva
Aedes aegypti pupa
Aedes vektörlüğü
• Arbovirus
• Wuchereria bancrofti "elephantiasis”
Culex
• Classis: Insecta
• Ordo: Diptera
• Genus: Culex
Culex
Culex
• Çok değişik ortamlarda gelişirler
• Kapalı kanallar
• Septik tanklar
• Lağım çukurları
• Yumurtaları toplu halde bırakırlar
• Larvalarında solunum borusu var
• Erişkinlerin scutellum’un arka ucu üç parça
Aedes, Culex larva ve pupa
Aedes, Anopheles ve Culex larva
Culex vektörlüğü
• Bancrofti filariasis
• Arbovirus
• Japon Ensephaliti
Sivrisineklerin Kontrolü
• Sanitasyon
• Durgun su kaynakların drnaj
• Repellentler
• İnsektisidler
Tatarcıklar
• Familya: Phlebotomidae
• Vücutları tüylü
• Mat sarımsı renkte
• Erişkinlerin başı vücutlarına 45° bir açı yapar
• Büyük olan gözleri birbirinden uzaklaşmıştır
• Antenleri ince uzun
• Kanatları lanset biçiminde
• Bacakları tüylü ve
Tatarcıklar
Tatarcıklar
• Gece hayvanlarıdır
• Gündüzleri karanlık ve rüzgarsız; kilerlerde, duvar yarıklarında, loş yatak odalarında
• Kısa aralıklarla dinlenerek uçarlar
• Dişileri gece; insanlardan, köpeklerden ve kemirgenlerden kan emerler
Tatarcıklar
• P. major
• P. papatası
• P. alexandri
• P. sergenti
Tatarcık vektörlüğü
• Leishmanisasi
Leishmania donavani
Leishmania tropica
• Tatarcık humması
• Bartonelloz
Glossina
• Classis: Insecta
• Ord0: Dipthera
• Genus: Glossina
Glossina
Glossina palpali
• Afrika uyku hastalığı
(Trypanosoma brucei)
• Gambia ve Güney Afrika uyku hastalığı
(T. gambiense)
• Rhodezia ve Doğu Afrika uyku hastalığı
(T. rhodesiense)
Miyaz sinekler
• Familia: Oestridae
• Genus: Oesturs
• Familia: Hypodermatidae
• Genus: Hypoderma
• Familia: Calliphoridae
• Genus: Phormia, Lucilia, Phaenicia, Calliphora ve Protophormia
Miyaz sinekleri
• Familia: Sarcophagidae
• Genus: Wohlfahrtia, Sarcophaga
• Familia: Muscidae
• Genus: Muscina
• Familia: Anthomyiidae
• Genus: Fannia
• Familia:Stomoxyidae
• Genus: Stomoxys
Calliphora
Wohlfahrtia, Sarcophaga
Muscina
Stomoxys
Lucilia sericata
Pireler
• Takım : Siphonaptera
• Familya : Pulicidae
İnsan piresi (Pulex)
Fare piresi (Xenopsylla)
Kedi piresi (Ctenocephalides)
Amerika ve Afrika piresi (Tunga)
Tahtakurusu (Cimex)
Pireler
Pirelerin Vektörlüğü
• Xenopsylla cheopis
Vebayı
Pire tifüsü (Rickettsia mooseri)
• Ctenocephalides felis
Hymenolepis nana
Hymenolepis diminuta
Dipylidium canium
Cimex lectularius
Tahtakurusu
• Erişkin
• Nimf
dönemlerinde zorunlu ve geçici dış parazit olarak kan emerler
Bitler
• Takım : Anoplura
• Familya : Pediculidae
• Genus : Pediculus
• Tür : Pediculus humanus corporis (vücut bitti)
• Tür : Pediculus humanus capitis ( baş bitti)
• Genus : Phthirus
• Tür : Phthirus pubis (kasık bitti)
Vücut Biti
Baş biti Kasık biti
Bitlerlerin vektörlüğü
• Bit tifüsü
Rickettsia prowazekii
• Dönek humma
Borrelia recurrentis
• Siper humması
Rochalimaea quinatona
Lucilia sericata
Erişkin
Pupa
Gezinenlarva
Yumurtalar
Beslenen larva
Toprak evresi
Dokudaki evre
Erişkin evre
Larvalar ile tedavi edilen yaralar
• Diyabetik yaralar
• Basınç ülserleri
• Venöz staz ülserleri
• Temporal mastoidit
• Fournier gangreni
• Nekroze tümör kitleleri
• Diğer yumuşak doku yaraları
Ağız
Kursak
Özofagus
Proventriculus
Orta kursak
Arka kursak
Anüs
Larvaların enzimleri
Enzimler Hedefleri• Proteaz Kazein • Kollajenaz Kollajen• Tripsin BApNA• Lösin aminopeptidaz LpNA• Karboksipeptidaz A – B HA• Elastaz ElastinBApNA: α- N benzol arginin nitroanilid; LpNA: Lösin p-nitroanilid; HA: Hippuril arginin
Gram-poGram-pozitifzitif ba bakterilerkteriler AAktiviteleriktiviteleri
00Bacillus cereus 1021Bacillus cereus 1021 ++++
Bacillus subtilisBacillus subtilis ++++++
Enterococcus duransEnterococcus durans --
Enterococcus faecalis KCTC 1913Enterococcus faecalis KCTC 1913 --
Lactobacillus delbrueckii Lactobacillus delbrueckii ATCC 479ATCC 479 --
Lactobacillus plantarum Lactobacillus plantarum ATCC 8293ATCC 8293 -/+-/+
Lactobacillus plantarum Lactobacillus plantarum L155L155 -/+-/+
Listeria monocytogenesListeria monocytogenes ++
Micrococcus luteus KCTC 1056Micrococcus luteus KCTC 1056 ++++++
Mycobacterium smegmatisMycobacterium smegmatis ++++++
Pediococcus pentosaceus Pediococcus pentosaceus P100P100 ++
Pediococcus pentosaceus Pediococcus pentosaceus P60P60 ++
Propionibacterium acne Propionibacterium acne 69196919 ++
Staphylococcus aureusStaphylococcus aureus ++
Staphylococcus epidermidis Staphylococcus epidermidis 1499014990 -/+-/+
Tıbbi Önemi Olan Arthropodlar
Kuş akarı
Toz akarı
Scabies
Akrep
Örümcekler
Kene