View
80
Download
0
Category
Preview:
DESCRIPTION
Assistive Teknolojilerde Etkileşimli Bir Ortam : Bilgisayar. Genel Bakış. GIDEI GİRİŞ: GIDEI’nin Amacı BİR BİLGİSAYAR TABANLI SİSTEMİN BASİT BİLEŞENLERİ- BİLGİSAYAR MİMARİSİ Kontrol ve İşlem ( CPU) Depolama Ortamı Giriş Aygıtları ( Input Devices ) Çıkış Aygıtları ( Output Devices ) - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
Assistive Teknolojilerde Etkileşimli Bir Ortam : Bilgisayar
Genel Bakış
GIDEI GİRİŞ:
GIDEI’nin Amacı
BİR BİLGİSAYAR TABANLI SİSTEMİN BASİT BİLEŞENLERİ-
BİLGİSAYAR MİMARİSİ
Kontrol ve İşlem ( CPU)
Depolama Ortamı
Giriş Aygıtları (Input Devices)
Çıkış Aygıtları (Output Devices)
ÇEVRE BİRİMLERİ İLE İLETİŞİM
KULLANICI GRAFİK ARAYÜZÜ
UYGULAMA YAZILIMI
UYARLANMIŞ BİLGİSAYARLARDA VERİ GİRİŞİ
STANDART KLAVYE UYARLAMALARI
STANDART KLAVYELERE ALTERNATİFLER
STANDART FARELERE ALTERNATİFLER
EKRAN KLAVYESİ YAZILIMI
Genel Bakış
KLAVYEYE BİR ALTERNATİF: OTOMATİK SES TANIMA
KLAVYE KONSEPTLERİ YOLUYLA BİLİŞSEL GİRİŞ
KONTROLLÜ KLAVYE VE MOUSE EMULASYONU: TARAMA VE MORSE KODU
ALTERNATİF GİRİŞLER : İLETİŞİM AYGITLARI
KLAVYE VE MOUSE EMULASYONU ARAYÜZLERİ
GENEL GİRİŞ AYGITLARININ KARAKTERİSTİKLERİ – EMULASYON ARAYÜZÜ
PİYASADAKİ GIDEIS ÖRNEKLERİ
GIDEIS İLE GELEN GİRİŞLER
STAND-ALONE GIDEIs
YAZILIM TABANLI GIDEIs
UYARLANMIŞ BİLGİSAYAR ÇIKTILARININ BASİT PRENSİPLERİ
Az Gören (Low Vision) Bireyler İçin Görsel Ekran Alternatifleri
Kör Bireyler için Görsel Giriş alternatifleri
İNTERNET GİRİŞİ
INTERNET ERİŞİMİ İÇİN KULLANICI ARACILARI
WEB SAYFALARI NASIL OLUŞTURULUR?
WEB TARAYICILARI
WEB SİTELERİNİ ERİŞEBİLİR YAPMAK
ÖZET
GIDEI
Genel Amaçlı Giriş Cihazı Benzeşim Arayüzü
GIDEI
• Standart bilgisayar giriş cihazlarına
alternatif olarak, farklı giriş aygıtları ve
standart giriş aygıtlarına alternatif
arayüzler tanımlar.
GIDEI
donanım yazılım emülasyon
• İletişim ya da “input” emülasyon arayüzleriyle gerçekleştirilir.
• Emülasyon arayüzü bir donanım olabilir
• Bilgisayara yüklenmiş ve bazı görev atamalarını sağlayan
yazılımlar olabilir
GIDEI’nin Amacı
• Genel Amaçlı Bilgisayarlarda kullanılan
normal klavye ve mouse uygulamalarına
alternatifler sunmak
• Bu sunumda geliştirilmiş alternatifler incelenecektir.
Assistive Teknolojilerde Bilgisayar Kullanımı
• Bilgisayar Ortamı (Workstations)
• Assistif Teknolojilerdeki diğer aygıtlarda
bulunan Bilgisayarlar
Bilgisayar Tabanlı Sistemlerin Getirdiği Avantajlar
• Rahatlık
• Uyumluluk
• Kullanıcıya ya da ihtiyaca göre
özelleştirme
• Yazılım güncellemeleri ya da özel
uygulamalar
Bilgisayar Tabanlı Sistemin Basit Bileşenleri
Assistif Teknolojiler
• Bir insanın ne işi yaptığı çözmesine dayanan tüm uygulamaları içerir.
• Bilgisayar-Kullanıcı arayüzünü kullanır.
Çift Yönlü İletişim
• Olmazsa olmaz öğelere ihtiyaç duyar.
• Bunlar; insan ve bilgisayar
• Hem kullanıcın girişlerini hem de bilgisayarın dönütlerini içeren uyarı mekanizmasıdır
ATP
• Assistive Teknolojileri kullanan kişiye yardım eden, operatör
Bilgisayar Mimarisi
Kullanıcı Giriş Aygıtı (Klavye,
fare)
Kullanıcı Giriş Aygıtı (Klavye,
fare)
Karar, Bilgi İşleme (CPU)Karar, Bilgi
İşleme (CPU)Bilgi/yönergelerin
geçici alanı (ROM,RAM)
Bilgi/yönergelerin geçici alanı
(ROM,RAM)
Kalıcı Kullanıcı Çıktıları (Printer)Kalıcı Kullanıcı
Çıktıları (Printer)
Kullanıcı Çıktıları (VDT,
SCS)
Kullanıcı Çıktıları (VDT,
SCS)
Çevre Birimleri (HDD, CD-
ROM,..)
Çevre Birimleri (HDD, CD-
ROM,..)Şekil - 1
Giriş Aygıtları – Input Devices
Çıkış Aygıtları – Output Devices
Çevre Birimleriyle İletişim
Kullanıcı Grafik Arayüzü-GUI
• GUI üç değişken özelliğe sahiptir :
1. Ekranda hareket eden mouse işaretçisi
2. Ekranda görünen menü bar
3. Bir ya da daha fazla pencere
• Assistif Teknoloji Uygulamalarında 2 önemli GUI
özelliği vardır:
1. Klavye kullanımına karşılık ikonların ve menülerin
kullanımı
2. Birden fazla programı eşzamanlı çalıştırmaya izin
veren işlem kapasitesi
Uygulama Yazılımı
• Kelime İşlem Programları
• Matematik ya da dil gelişimi için kullanılan akademik
programlar
• Bilgisayar destekli tasarım
• Veri depolama
• İstatistiksel analizler gibi bilimsel ve mühendislik yazılımı
• Oyunlar ve web browser• İşletim Sistemi ve kullanıcı arayüzü ile bilgisayar giriş
işlemleri arasındaki iletişimi, uygulama programları
organize eder.
• Çoğu uygulama programı, direkt derlenir ve çalıştırılır
ancak bazıları hafızada derlenebilir, orada tekrar incelenir
ve sadece spesifik şartlar sağlandığında çalışır.
Uyarlanmış Bilgisayarlarda Veri Girişi
• Bütün giriş sınırlılıklarına sahip bir kullanıcı için
bilgisayar fonksiyonlarının %100’ü adapte
etmelidir.
• Modifiye edilmemiş bilgisayarda çalışan tüm
uygulama yazılımları, aynı zamanda adapte
edilmiş olan bilgisayarda da çalışabilmelidir.
Standart Klavye Uyarlamaları
Alternatifler
Uyarlanmış Bilgisayarlarda Veri Girişi
windows
Accessibility options
Control panel
Yapışkan tuşlar ve süzme tuşları
Ekran klavyesi ve büyüteç
macintosh
Universal access
Easy control-close view
Yapışkan tuşlar ve slowkeys
Filterkeys, BounceKeys, RepeatKeys
Standart Klavye ve Mouse Alternatifleri• Bilgisayara seri port, paralel port, klavye veya mouse
portu, USB ya da ADB portları üzerinden bağlanırlar.
• Klavye ve mouse fonksiyonlarını tanımlamak için
bilgisayar ile donanım bağlantıları ve bilgisayarda
yüklü işletim sisteminin yazılım programıyla iletişimi
şarttır.
Ekran Klavyesi Yazılımı
• Yazılım, klavye imajını ekrana yerleştirir, mouse cursor pozisyonlarını tarar; klavye imajındaki tuşa ilişkilendirir ve o karakteri girer. Böylece yazılmış gibi kabul edilir.
• GIDEI ile ipucu(kelime tamamlama), karaktere atama yapma, bir pencerede liste tutma gibi özellikler gelmiş
Otomatik Ses Tanıma
• Otomatik ses tanıma sistemi ile bilgisayara
tuşların isimlerini ya da kelimelerini söylemekle
giriş yapılabilir ve bu söylenen sözcükler
yazılmış gibi bilgisayar tarafından yorumlanır.
• Bu sistemler aynı zamanda kullanıcın
konuşmasına izin de vermektedir.
Otomatik Ses Tanıma
• Klavye konsepti; kullanılan
ya da düşünülen konsept
tasarımındaki kelimeler,
resimler ya da semboller
ile klavyedeki kelime ve
harflerin eşleştirilmesidir.
• Kullanıcı resme bastığında,
işleme girmek üzere
atanmış doğru karakter
bilgisayara gönderilir.
Tarama ve MORSE CODE
•Önceden taranmış bazı ekran sıralarının akılda tutulması sonradan kullanılacak ekran seçenekleri için kullanıcıya gereklidir. •Tarama dizisi ekran klavyesine benzer ve kullanıcı sonuçları açık iki pencerede yer alır. Biri, tarama dizileri ve diğeri de uygulama programı
•Morse kodlarıyla ve Darsi kodlarıyla girişleri kodlanabilir. Kodlar genellikle hafıza temellidir ve ekran klavyesi ya da dizi tarama gibi ekran seçimine (ekrandaki karakter setine) gerek duymazlar.•Bu çalışacak uygulama yazılımının kullanımı için ekran girişine izin verir.
Alternatif Girişler:İletişim Aygıtları
• Çoğu augmentative iletişim aracı bilgisayara giriş yapmak için alternatif bir klavye fonksiyonu da görebilir.
• Bu çalışma ve yetenek geliştirme süresini azaltır ve kullanıcıya bilgisayarın nasıl yönetildiğini öğrenmesine konsantre eder.
• Diğer bir avantaj da her kelime (örneğin, kelimeler ya da tüm bilgisayar komutları) iletişim aracına, oradan da bilgisayara kaydedilebilir.
• Çoğu iletişim aygıtı ASCII kodlarına dönüşümü gerçekleştirememektedir. Bu nedenle, bilgisayar ile iletişim aracı arasındaki iletişimi kurmak için özel bir standart geliştirilmiştir.
• Ne yazık ki her iletişim aygıtı bu standarda uyarlanamamaktadır. ATP’nin bu iletişimi manuel olarak kurması gerektiği durumlar olabilmektedir
Emulasyon Arayüzü
• Kullanıcıya, engelinin tipine göre ek özellikler sunar.
• Setup ya da kurulum olarak da adlandırılabilir.
• Setup ayarları 3 kısımdan oluşur:
1. Giriş Yöntemleri
2. Ek Özellikler
3. Ayarlar
Piyasadaki GIDEI Örnekleri
•Windows tabanlı, Macintosh tabanlı veya her ikisi için de tasarlanmış birçok GIDEI ürünleri bulunmaktadır.
•Tüm GIDEIs ürünleri ile bir de yazılım konsepti ve bazı emulasyon uygulamaları için de donanımlar sunulmaktadır.
•Hepsine ayrıca kontrol arayüzleri eklenmiştir. (Alternatif klavyeler, anahtarlar..) Çünkü çoğu alternatif giriş metodları standart klavyeler gibi kendi kodlarına sahip olup extra bir GIDEIs aygıtına ihtiyaç duymaz.
•Buna rağmen yalnızca yazılımların yeterli olmadığı yerlerde bazı GIDEI aygıtları ile gelen ek fonksiyonlarla performans arttırılabilir.
Stand-Alone GIDEIs
• Geniş çapta ilk GIDEI aygıtı AFC.
• GIDEI aygıtı tasarımında asıl yarar; Mouse ve klavye emulasyonu için geliştirilen köklü çözümlerden çok, host bilgisayarın gelişim sonuçlarını bulundurmasıdır.
• Çoğu stand-alone GIDEIs aygıtı “talking setups” kullanımı ile görseller kadar sentetik konuşma geri dönütleri de sunar. Bu küçük çocuklar için (okuyamayan, görme engelli olan ve öğrenme güçlüğü çeken öğrenciler için) çok yararlıdır
• Ke:nx Macintosh bilgisayarlarda; tarama, alternatif klavye ve ekran klavyesi fonksiyonları içerir.
• Darci Too da alternatif Mouse, klavye, joystick ve windows tabanlı ve Macintosh bilgisayarlara giriş anahtarları üretir, geliştirir. Bilgisayara seri porttan bağlanır ve GIDEI standartına uyumludur.
Yazılım Tabanlı GIDEIs
• Tüm donanım çözümleri ne yazık ki pahalı iken yazılım çözümleri daha az maliyet gerektirir.
• Windows için geliştirilen GIDEI aygıtları ile bazı özellikleri olan görsel klavye de geliştirildi. GUI’de her görsel klavye bazı özelliklere sahip olmalıdır. Bu yazılım tabanlı GIDEIs aygıtları Windows, OS/2 GUIleridir.
Az Gören(Low Vision) Bireyler için Görsel Ekran Alternatifleri
• Yazının okunabilirliğini sağlayan 3 faktör vardır :
• 1- Büyüklük 2- Boşluk 3- Kontrast
• Az gören bireylerin ihtiyacına göre bu faktörlerle problem odaklı düzenlemeler yapılabilir.
• Ekran Genişletme Programları-ekran büyüteci
• Diğer sistemlerle uyumlu çalışan yazılımlar
• Background-foreground renk kombinasyonları
• Taşınabilirlik
• Görsel girdi ve hecelerin uygun imajlarla desteklenmesi
• Ekran büyüteçleri : inLarge, Vista PCI, VIP Librette
Kör Bireyler için Görsel Giriş Alternatifleri
• Körler için alternatif; özel bir yol olan duyarak, dokunarak ya da her iki şekilde giriş yapmak bir problem teşkil etmektedir.
• Ses çıktısı, donanım ya da yazılım tarafından üretilebilir ve dokunmaya duyarlı çıktılar genellikle Braille dizileri tarafından hazırlanır.
Kör Bireyler için Görsel Giriş Alternatifleri
• Windows ve Macintosh tabanlı bilgisayarlarda çalışabilen yazılım paketleri
• Sentetik Ses Çıktısı
• Aviator’s Klavyesi
• Terminal Emülasyonu
• Application ve Review Modu
• CLI ve GUI, Görsel Metafor
• Microsoft Ekran Giriş Modeli
• OutSPOKEN, JAWS, Hal, Windows Bridge, Screen Reader/2
• Navigator, ALVA, RBT 40, PowerBraille 40, PowerBraille 65,
• PowerBraille 80, SuperNova, VersaPoint, Mountbatten Brailler,
• The Basic-S
İnternet Girişi
• Internet; gün geçtikçe, karmaşık grafik
animasyonlar, işitsel bilgi kaynaklarını içeren
multimedya sunumlara bağımlı hale
gelmiştir.
• Bu da engelleri olan insanlar için
durumu zorlaştırmaktadır.
• Bu da kör insanlar için büyük bir engel teşkil
eder.
• Bununla birlikte işitsel Web içerikleri
arttıkça da sağır insanlar için bilgi alımı
engellenmektedir.
Kullanıcı Aracıları-User Agents
• Kullanıcı aracısını Web içeriğine
erişmek için kullanılan bir yazılım
olarak tanımlayabiliriz.
• Bu, masaüstü grafik tarayıcılarını,
ses ve metin tarayıcılarını, cep
telefonlarını, multimedya çalarları
ve tarayıcılarla kullanılan yazılıma
yardımcı teknolojileri (örneğin
ekran okuyucuları, büyüteçleri,
GIDEI’leri) kapsamaktadır.
Web Sayfaları Nasıl Oluşturulur?
• Web sayfaları birçok programlama dili kullanılarak metin, grafikler ve ses karışımından oluşturulur.
• Bir programcının tek bir uygulama versiyonunu geliştirmesini sağladığı için Java dili Internet programlamada yaygın olarak kullanılmaktadır. The Java Erişimi assistive teknolojilere, GUI’ye erişim sağlamada yardımcı olur.
• Microsoft Synchronized Accessible Media Interchange (SAMI) kullanarak, web sayfası ve multimedya yazılım yazarları, sağır ve işitme zorluğu çekenler için altyazı eklemektedirler.
Web Tarayıcıları
• Lynx, Metin bazlı bir tarayıcıdır. Braille veya ekran okuma yazılımlarıyla uyumlu ve navigasyonel özelliklere sahiptir.
• pwWebSpeak İşitsel modda erişim sağlamaktadır.
• Microsoft Internet Explorer Klavye navigasyonu, resim etiketleri, çoklu font büyüklüklerini içermektedir. Okunabilirliği arttırmak için High Contrast (Yüksek Çözünürlülük) kullanır .
• Netscape Navigator fontları büyütür. IBM Home Page Reader GUI web sayfasından kullanıcıya işitsel bilgi sağlar. Bu bilgiler; çerçeveleri, formları ve değişik metinleri kapsamaktadır. Home Page Reader sayfa linkleriyle veya resimlerle ilgili bilgileri konuşarak verir.
• The VIP InfoNet Geniş ses yönetimi kör olan insanlar için bir seçenektir. Diğer tarayıcılarla ortak özelliklere sahiptir. Ekran büyüteçi özelliğiyle benzerlik gösterir.
Web Sitelerini Erişebilir Yapmak
• ilk olarak bütün bilgiler sayfa
üzerinde erişilebilir olmalıdır, bu
görsel de işitsel de olabilir.
• İkinci olarak yazarlara, site içeriğinin ve
içerik yapısının, sunulduğu şeklinden ayrı
olması gerektiğini tavsiye ederler.
• Son olarak bütün sayfaların farklı
yazılımlarda çalışır olduğundan emin
olmalı
• CAST, “Bobby” adında engelliler için
web bazlı bir yazılım aracı geliştirdi.
ÖZETTemel bilgisayar yapılarına ve girdiler - çıktılar
için yapılan uygulamalara göz attık.
Bilgisayar bazlı sistemlerin temel avantajları,
programlanabilir, tekrar yapılandırılabilir ve
uyumlu hale getirilebilir olmalarıdır. Bunlar;
yardımcı teknolojilerin özel amaçlar için
tasarlanmasında da kullanılır.
Recommended