ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ KAZIM KARABEKİR EĞİTİM FAKÜLTESİ KİMYA EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

ATATÜRK ÜNİVERSİTESİATATÜRK ÜNİVERSİTESİKAZIM KARABEKİR EĞİTİM KAZIM KARABEKİR EĞİTİM

FAKÜLTESİFAKÜLTESİ

KİMYA EĞİTİMİ ANABİLİM DALIKİMYA EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

ÇÖZÜNÜRLÜK ÇÖZÜNÜRLÜK DENGELERİDENGELERİ

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI - I

1.Gazoz,kola vb.içeceklerin 1.Gazoz,kola vb.içeceklerin şişelerinin üzerindeki yazılarda şişelerinin üzerindeki yazılarda soğuk içilmesi tavsiye edilir.Bu soğuk içilmesi tavsiye edilir.Bu içeceklerin ısınınca neden içeceklerin ısınınca neden tatlarının değiştiğini araştırınız.tatlarının değiştiğini araştırınız.

2.Balın buzdolabında uzun süre 2.Balın buzdolabında uzun süre bekletildiğinde şekerlenmesinin bekletildiğinde şekerlenmesinin nedenini araştırınız.nedenini araştırınız.

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI - II

1.Sabun deniz suyunda 1.Sabun deniz suyunda köpürmez.Buna deniz suyundaki köpürmez.Buna deniz suyundaki hangi maddelerin neden olduğunu hangi maddelerin neden olduğunu araştırınız.araştırınız.

2.Yağlı boya lekesi sabunlu su ile 2.Yağlı boya lekesi sabunlu su ile temizlenemediği halde benzin ,tiner temizlenemediği halde benzin ,tiner gibi maddelerle çok kolay gibi maddelerle çok kolay temizlenir.Bunun nedenini temizlenir.Bunun nedenini araştırınız.araştırınız.

ÇÖZÜNME OLAYI

ÇÖZÜNME OLAYI

Çözünme iki maddenin birbirleri Çözünme iki maddenin birbirleri içinde homojen olarak dağılması içinde homojen olarak dağılması şeklinde tanımlanır.Çözeltilerin şeklinde tanımlanır.Çözeltilerin oluşumunda genellikle bir ısı oluşumunda genellikle bir ısı alışverişi olur.Buna alışverişi olur.Buna çözünme çözünme entalpisientalpisi denir. denir.

MOLEKÜLER MADDELERDE ÇÖZÜNME

Çözünme sırasında çözücü ile Çözünme sırasında çözücü ile çözünenin birbirleri ile homojen çözünenin birbirleri ile homojen olarak karışması için bir çözücü olarak karışması için bir çözücü molekülünün çevresindeki çözücü molekülünün çevresindeki çözücü moleküllerinden,çözünen moleküllerinden,çözünen molekülününde çevresindeki çözünen molekülününde çevresindeki çözünen moleküllerinden ayrılması gerekir. moleküllerinden ayrılması gerekir. Aynı tür moleküllerin birbirinden Aynı tür moleküllerin birbirinden uzaklaşıp farklı tür moleküllerin uzaklaşıp farklı tür moleküllerin arasında bir etkileşim olmasına arasında bir etkileşim olmasına olanak sağlar.olanak sağlar.

İYONİK MADDELERDE ÇÖZÜNME

İyonlar ayrılırken su moleküllerinin İyonlar ayrılırken su moleküllerinin kısmen pozitifleşmiş tarafı kısmen pozitifleşmiş tarafı CICI-- iyonları,kısmen negatifleşmiş tarafı iyonları,kısmen negatifleşmiş tarafı ise ise NaNa++ iyonları ile iyonları ile etkileşir.İyonların çeşitli etkileşir.İyonların çeşitli etkileşimler sonucunda su ile etkileşimler sonucunda su ile sarılmasına sarılmasına hidratlaşmahidratlaşma denir.denir.

ÇÖZELTİ TİPLERİ

1.Sıvı-katı Çözeltileri1.Sıvı-katı Çözeltileri

2.Sıvı-Sıvı Çözeltileri2.Sıvı-Sıvı Çözeltileri

3.Sıvı-Gaz Çözeltileri3.Sıvı-Gaz Çözeltileri

ÇÖZÜNME OLAYINDA DÜZENSİZLİK FAKTÖRÜ

ÇÖZÜNME OLAYINDA DÜZENSİZLİK FAKTÖRÜ

Bir maddenin bir sıvıda çözünmesi Bir maddenin bir sıvıda çözünmesi sınırlıysa o maddenin doymuş, sınırlıysa o maddenin doymuş, doymamış ve aşırı doymuş doymamış ve aşırı doymuş çözeltilerini hazırlamak mümkündür.çözeltilerini hazırlamak mümkündür.

Düzensizlik eğilimiDüzensizlik eğilimi: Mikroskobik : Mikroskobik düzeyde atom iyon ve moleküllerin düzeyde atom iyon ve moleküllerin olabildiğince dağınık duruma gelme olabildiğince dağınık duruma gelme eğilimidireğilimidir..

SULU ÇÖZELTİLER

•• Çözücüsü su olan çözeltilere Çözücüsü su olan çözeltilere sulu çözeltilersulu çözeltiler denir. denir.

•• Su, polar yapılı bir moleküldür.SSu, polar yapılı bir moleküldür.Su u molekülündeki kısmi + ve kısmi- yüklerin molekülündeki kısmi + ve kısmi- yüklerin varlığı elektiksel çekim varlığı elektiksel çekim kuvvetinin kuvvetinin oluşmasına neden olur.oluşmasına neden olur.

•• Bu yüzden iyonik katılar genellikle suda çözünür.Bu yüzden iyonik katılar genellikle suda çözünür.

MOLEKÜL YAPILI MADDELER

•Çözündüğünde moleküller Çözündüğünde moleküller halinde dağılan maddelerdir.halinde dağılan maddelerdir.

•Çözündüğünde iyonlar Çözündüğünde iyonlar oluşturabilen molekül yapılı oluşturabilen molekül yapılı maddeler de suda çözünür.maddeler de suda çözünür.

•İyonlarına ayrılmayan molekül İyonlarına ayrılmayan molekül yapılı maddeler de suda yapılı maddeler de suda çözünebilir.çözünebilir.

•Böyle olunca çözünen madde ya Böyle olunca çözünen madde ya polar yapıdadır ya da su ile polar yapıdadır ya da su ile hidrojen bağı oluşturmuştur.hidrojen bağı oluşturmuştur.

ÇÖZELTİ ÇEŞİTLERİ

ELEKTROLİT OLMAYAN ELEKTROLİT OLMAYAN ÇÖZELTİLERÇÖZELTİLER

• Elektriği iletmeyen Elektriği iletmeyen çözeltilerdir.çözeltilerdir.

• Molekül yapılı Molekül yapılı maddelerin suda maddelerin suda çözünmesiyle çözünmesiyle oluşan çözeltilerdir.oluşan çözeltilerdir.

ELEKTROLİT ÇÖZELTİLERELEKTROLİT ÇÖZELTİLER

• Elektriği ileten Elektriği ileten çözeltilerdir.çözeltilerdir.

• Suda çözündüğünde Suda çözündüğünde iyonlarına iyonlarına ayrılabilen ayrılabilen maddelerin sulu maddelerin sulu çözeltileri elektriğiçözeltileri elektriği iletir.iletir.

ELEKTROLİT ÇEŞİTLERİ

Elekrolitler, kuvvetli elektrolit ve Elekrolitler, kuvvetli elektrolit ve zayıf elektrolit olmak üzere ikiye zayıf elektrolit olmak üzere ikiye ayrılırlar.ayrılırlar.

•Elektriği iyi iletenler Elektriği iyi iletenler kuvvetli kuvvetli elektrolitelektrolit

•Elektriği iyi iletmeyenler Elektriği iyi iletmeyenler zayıfzayıf elektrolitelektrolit olarak adlandırılır. olarak adlandırılır.

ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ VE ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİNE ETKİ EDEN

FAKTÖRLER

ÇÖZÜNÜRLÜK

Çözünürlük çok farklı şekillerde Çözünürlük çok farklı şekillerde tanımlanabilir.Fakat çözünürlük tanımlanabilir.Fakat çözünürlük için maddenin doygun çözeltisi için maddenin doygun çözeltisi esas alınır.100 ml suda çözünmüş esas alınır.100 ml suda çözünmüş maddenin gr cinsinden kütlesi maddenin gr cinsinden kütlesi çözünürlük birimidir.çözünürlük birimidir.

BAZI ANYONLAR VE BUNLARLA AZ ÇÖZÜNÜR TUZ OLUŞTURAN KATYONLARAnyon Verilen anyonla az çözünen tuz

oluşturan katyonlar

CO3-2

 PO4-3

 S-2

 OH-

 SO4-2

 CI- , Br- , I-

NH4+ dışındakilerin hepsi

NH4+ dışındakilerin hepsi

NH4+ ile 1A ve 2A grubu katyonlarının

dışındakilerin hepsiNH4

+ , Sr+2 , Ba+2 ile 1A grubu katyonlarının

dışındakilerin hepsiBa+2 , Sr+2, Ca+2, Pb+2, Hg+, Ag+

Ag+, Cu+, Hg+, Hg+2, Pb+2

BAZI İYONİK KATILARIN 25 oC DEKİ ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMLARI

BİLEŞİK KÇ BİLEŞİK KÇ 

BaCO3 4,9x10-9

 PbCO3 7,9x10-14

 SrSO4 8x10-7

 Ag2SO4 1,4x10-5

 Ag3PO4 1,8x10-18

 Ca3(PO4)2 1,5x10-32

 AI(OH)3 4,8x10-33

 Fe(OH)2 4x10-15

CuS 6,5x10-37

 Ag2S 8x10-51

 CaF2 4x10-11

 SrF2 8x10-10

 AgCI 1,8x10-10

 PbCI2 1,8x10-5

 AgBr 5x10-13

 PbBr2 5x10-6

ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

1.Çözücünün Türü1.Çözücünün Türü

2.Sıcaklığın Etkisi2.Sıcaklığın Etkisi

3.Ortak İyon Etkisi3.Ortak İyon Etkisi

4.Yabancı Maddelerin Etkisi4.Yabancı Maddelerin Etkisi

ÇÖKELTİ OLUŞUMU VE

ÇÖZÜNÜRLÜK TİPLERİ

ÇÖKELTİ OLUŞUMU VE

ÇÖZÜNÜRLÜK TİPLERİ

••Az çözünen tuzlarAz çözünen tuzlarıın hepsinde bir denge söz konusudurn hepsinde bir denge söz konusudur..

••Dengede çözünme ve çökme hDengede çözünme ve çökme hıızzıı e eşşittirittir..

••Çözünürlük dengesinin kurulmasÇözünürlük dengesinin kurulmasıı,ka,katıtınnıın suda çözünmesiyle n suda çözünmesiyle olabileceolabileceğği gibi,çökelek olui gibi,çökelek oluşşturacak iyonları içeren iki ayrturacak iyonları içeren iki ayrıı çözeltinin karçözeltinin karışışttıırrıılmaslmasııyla da olabiliryla da olabilir. .  

ÖRNEĞİN;

0,2 M KCl ve 0,2 M AgNO0,2 M KCl ve 0,2 M AgNO33 çözeltilerinin çözeltilerinin

karıştırılmasıyla AgCl çökeleğinin karıştırılmasıyla AgCl çökeleğinin oluşumu görülecektir.oluşumu görülecektir.

KClKCl(suda)(suda) + AgNO + AgNO3(suda)3(suda) AgClAgCl(k)(k) + +

KNOKNO3(suda)3(suda)

Tepkimeni net iyon denklemi şöyledir:Tepkimeni net iyon denklemi şöyledir:

AAgg++(sudda)(sudda) + Cl + Cl--

(suda)(suda) AgCl AgCl(k)(k)

ÇÖZÜNÜRLÜK TİPLERİ

Bir çözeltideki iyonların molar Bir çözeltideki iyonların molar derişimlerinin stokiyometrik derişimlerinin stokiyometrik katsayılara bağlı olarak çarpımına katsayılara bağlı olarak çarpımına iyonlar çarpımı adı verilir ve Qiyonlar çarpımı adı verilir ve Qii ile ile

gösterilir.gösterilir.

XXnnYYm(katı) m(katı) nX nX+m+m(suda)(suda) + mY + mY-n-n

(suda)(suda)

QQi i =[X=[X+m+m]] nn [Y [Y-n-n]] mm

Qi = Kç ise denge kurulmuş demektir.Çözelti doygundur.Çözünme ve çökelme hızları eşittir.

Qi < Kç ise çözelti doymamıştır.İyon derişimleri denge derişimlerinden küçük olduğu için çökme olmaz.

Qi> Kç ise iyon derişimleri denge derişimlerinden büyük olduğu için eşitlik sağlanana kadar iyonlar çökelek oluşturur.

PROBLEM

2x102x10-4-4 M’lık 400 ml Cu(NO M’lık 400 ml Cu(NO33))22 çözeltisi ile çözeltisi ile

5x105x10-5-5 M’lık 600 ml (NH M’lık 600 ml (NH44))22S çözeltileri S çözeltileri

karıştırılıyor.Buna göre;karıştırılıyor.Buna göre;

a.Karıştırma sonucunda bir çökme a.Karıştırma sonucunda bir çökme gözlenir mi?gözlenir mi?

b.b.Çözeltideki CuÇözeltideki Cu+2+2 ve S ve S-2-2 iyonlarının mol iyonlarının mol derişimlerini bulunuz.derişimlerini bulunuz.

SEÇSEÇİİMLMLİİ ÇÖKTÜRME ÇÖKTÜRME • Laboratuar da çalışırken Laboratuar da çalışırken

bazen tepkimeler bazen tepkimeler sırasında birçok iyonun sırasında birçok iyonun bulunduğu çözeltiler bulunduğu çözeltiler oluşur.Çözeltide olması oluşur.Çözeltide olması istenmeyen istenmeyen iyon,çözeltiye ilave iyon,çözeltiye ilave edilen bir iyonla edilen bir iyonla çöktürülerek çöktürülerek uzaklaştırılır.Bu işleme uzaklaştırılır.Bu işleme seçimli çöktürmeseçimli çöktürme adı adı verilir.verilir.

KBr(suda) + AgNOKBr(suda) + AgNO33(suda)(suda) AgBr AgBr(suda)(suda) + KNO + KNO33 (suda) (suda)

Yukarıdaki örnekte bir seçimli çöktürme deneyini Yukarıdaki örnekte bir seçimli çöktürme deneyini görüyoruz.görüyoruz.

BİZİ İZLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZBİZİ İZLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ