Bestrijden van gezondheidsachterstanden Barend Middelkoop LUMC, afdeling Public health en...

Bestrijden van gezondheidsachterstanden

Barend MiddelkoopLUMC, afdeling Public health en Eerstelijnsgeneeskunde

GGD Den Haag, afdeling Epidemiologie

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 2

Waar ik het over wil hebben

• Een familie in de Schilderswijk

• Sociaal-economische gezondheidsverschillen

• Etnische sterfteverschillen bij kinderen

• Gedragsfactoren

• De Public health paradox

• De jeugdarts

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 3

Hoefkade

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 4

Basisschool Het Spectrum

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 5

Turkije heeft van Tsjechië gewonnen …

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 6

Levensverwachting en levensverwachting zonderlichamelijke beperkingen naar opleidingsniveau

♂ ♀

Bron: Gezondheid en zorg in Cijfers. CBS 2008

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 7

Sterfte naar etniciteit, 1995-2000

Bron: Bos V et al. Ethnic inequalities in age- and cause-specific mortality in the Netherlands. Int J Epidemiol 2004;33:1112-9

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 8

Periode 2001-2006: zuigelingensterfte

Voornaamste doodsoorzaken:

‘Aandoeningen van de perinatale periode’(staat bij Turkse jongetjes niet bovenaan)

Aangeboren afwijkingen

NB: Infectieziekten 1,7% van sterfte onder n-w allochtonen tegen 1,2% bij autochtonen

Bron: Garssen J et al. Overlijdensrisico’s naar herkomstgroep: daling enafnemende verschillen. CBS Bevolkingstrends 2007 nr. 4, p. 56-72

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 9

Periode 2001-2006: sterfte onder 1-4 jarigen

Voornaamste doodsoorzaken:

Externe oorzakenKwaadaardige

nieuwvormingen

NB: Ook bij de 1-4 jarigen is onder allochtonen geen duidelijk hogere sterfte meer aan infectieziekten

Bron: Garssen J et al. Overlijdensrisico’s naar herkomstgroep: daling enafnemende verschillen. CBS Bevolkingstrends 2007 nr. 4, p. 56-72

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 10

Periode 2001-2006: sterfte onder 5-14 jarigen

Voornaamste doodsoorzaken:

Externe oorzakenKwaadaardige

nieuwvormingen

Het doodsoorzaken-patroon verschilt niet veel tussen de herkomstgroepen

Bron: Garssen J et al. Overlijdensrisico’s naar herkomstgroep: daling enafnemende verschillen. CBS Bevolkingstrends 2007 nr. 4, p. 56-72

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 11

Periode 2001-2006: sterfte onder 15-19 jarigen

• T.o.v. 1995‑2000 is de

sterfte gedaald, het

sterkst bij de niet-

westerse allochtone

jongens (1/3 daling)

• Het verschil tussen

jongens en meisjes

wordt volledig verklaard

door het verschil in het

aandeel niet-natuurlijke

sterfte

Bron: Garssen J et al. Overlijdensrisico’s naar herkomstgroep: daling enafnemende verschillen. CBS Bevolkingstrends 2007 nr. 4, p. 56-72

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 12

Sociaal-economische positie

• Inkomen

• Opleiding

• Beroep (‘beroepsprestigeladder’ → status)

• Waarde op individueel niveau gemeten

• Waarde op buurtniveau gemeten } beide relevant

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 13

Relatie etniciteit - SES

• Toenemend samenvallen:

lage SES gaat gepaard met niet-westers zijn

• Maar er zijn ook autochtone inwoners van

achterstandwijken

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 14

Overgewicht onder schoolkinderen naarSES van de woonwijk. Den Haag 1998-2002

Bron: J de Wilde et al. Overgewicht bij Haagse schoolkinderen.Epidemiologisch Bulletin GGD Den Haag 2003, nr. 4, p. 12-23

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 15

Overgewicht onder schoolkinderen naaretnische achtergrond. Den Haag 1998-2007

Bron: J de Wilde et al. Overgewicht bij Haagse schoolkinderen. Een trendanalyse van 1999 t/m 2007. Epidemiologisch Bulletin GGD Den Haag 2008, nr. 4, p. 37-46

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 16

Overgewicht onder schoolkinderen naarSES van de woonwijk. Den Haag 1998-2007

Bron: J de Wilde et al. Overgewicht bij Haagse schoolkinderen. Een trendanalyse van 1999 t/m 2007. Epidemiologisch Bulletin GGD Den Haag 2008, nr. 4, p. 37-46

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 17

Etniciteit en gezondheid

• Houd rekening met:

1) sociaal-economische achterstand

en met

2) etnische verschillen

• Wat 2) betreft:

- biologie (erfelijkheid, gen-omgeving interactie)

- cultuur (leefgewoonten, causale modellen)

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 18

Etniciteit en SES

• Niet-westerse allochtonen behoren in het algemeen

tot de laagste sociaal-economische strata

• Interventies moeten rekening houden met etnische

achtergrond en met sociaal-economische positie

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 19

Gedragsfactoren

• Zowel gezondheid als gezond gedrag zijn scheef verdeeld

over de sociale strata

• Vraag 1: Hoe komt dit?

• Vraag 2: Verklaren gedragsverschillen de SEGV?

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 20

Verklaringsmodellen voor gezondheidsgedrag

Bron: P. Lakeman. Preconceptional carrier couple screening for cystic fibrosis and hemoglobinopathies

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 21

Ei van Columbus

• Beïnvloed Attitude, Sociale invloed

en Ervaren gedragscontrole

• A, S en E in orde

gezond gedrag

gezondheid

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 22

Twee redenen waarom dit te simpel is

1. Oorzaken achter de oorzaken:

A, S en E ongelijk verdeeld

2. Substantieel deel SEGV niet verklaarbaar uit

verschillen in gedrag

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 23

SEGV en gedrag

Bron: M Marmot: Status Syndrome. Bloomsbury Publ. 2004

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 24

Psychosociale factoren en hartinfarct

Populatie Attributieve Risico’s

Stress op het werk 9% ≥ 2 Life events

10%

Stress thuis 8% ‘Low locus of control’

16%

Financiële stress 11% ‘Feeling depressed’

9%

Bron: INTERHEART study (11 119 cases en 13 648 controles uit 52 landen). Lancet 2004;634:953-62

Stress (werk, thuis of financieel) / ≥ 2 stressvolle life events/ depressie / ‘low locus of control’ 33%(na controle voor alle bekende risicofactoren)

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 25

Grote Volksgezondheid Paradox

• Grootste gezondheidswinst te behalen door

terugdringen sociaal-economische

gezondheidsachterstanden

• Niets lijkt moeilijker dan terugdringen sociaal-

economische gezondheidsachterstanden

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 26

GGD West-Brabant:Interventie “Armoede en gezondheid” (1)

• Samenwerking GGD en Dienst Sociale Zaken in

signalering, toegeleiding en gezondheidsbevordering

• Basisschool: groepen 2 en 7

• Indien gezondheidsachterstand, gerelateerd aan

geldgebrek: vervolgafspraak

• Adviesbrief voor ouders. Bijvoorbeeld over:

• Sport

• Stevige schoenen

• Club

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 27

GGD West-Brabant:Interventie “Armoede en gezondheid” (2)

• Ouders gaan naar Sociale Zaken

• Sociale Zaken kijkt volgens vaste procedures of ouders

in aanmerking komen voor Bijzondere bijstand

• Sociale Zaken kijkt breder

• JGZ gaat na enige tijd na of actie geslaagd is

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde 28

Uit het competentieprofiel jeugdarts

De Jeugdarts …..

- herkent signalen van zorgbehoefte op individueel en

collectief niveau en anticipeert daarop (incl. specifieke

doelgroepen)

- beschikt over vaardigheden om voor de individuele cliënt

en voor een groep cliënten en hun ouders (…), evidence

based, gezondheidsverbeteringen te realiseren

- adviseert gevraagd en ongevraagd (…) omtrent jeugd-

gezondheid(srisico’s) op individueel en collectief niveau

- draagt bij aan effectieve interdisciplinaire samenwerking

en ketenzorg