Bibliyografik Evrenin Gelişimi ve Kütüphanelerde Bağlı...

Arş. Gör. Tolga ÇAKMAK tcakmak@hacettepe.edu.tr

Bibliyografik Evrenin Gelişimi ve Kütüphanelerde Bağlı Veri Yaklaşımları

19 Nisan 2013 – Boğaziçi Üniversitesi

İçerik• Bilginin Düzenlenmesi• Bilgi Düzenleme Sistemleri• Kataloglamada Yeni Yaklaşımlar• Bağlı Veri Kavramı, Veri Kaynakları ve Çevrimiçi Kataloglar• Bilginin Düzenlenmesinde Kavramsal Modeller

• FRBR ve BIBFRAME

• Bilgi kaynaklarındaki çeşitlenme• Web kaynakları• Yapılandırılmamış bilgi

• Dijital kütüphaneler• Düzenleme• Tanımlama• Yönetim

• Bilgi kaynağının içeriğinin küçük parçalar (metadata) halinde tanımlanması

Bilginin Düzenlenmesi

• Karşılaşılan sorunlar;• Terminolojik ayrılıklar• Metadata tutarsızlıkları

• yazar adlarının veriliş biçimleri,

• konu ilişkilendirmeleri

Bilginin Düzenlenmesi

Tanımlayıcı Kataloglama: Bilgi kaynağının temel özelliklerine yönelik unsurların katalog bilgileri

Konu kataloglaması: Kontrollü sözlüklere yönelik olarak kaynak tanımlama süreci

Bilginin Düzenlenmesi

• Tanımlayıcı Kataloglama

• Konu KataloglamasıKataloglama

• Bilginin düzenlenmesinde kullanılan bütün şema türleri• Sözlükler, Yetke Dizinleri, Sınıflama Şemaları, Konu başlıkları, Terim listeleri

• Ontolojiler, Semantik ağ yapıları, Açık veri kaynakları, Taksonomiler, Faset düzenlemeler

• Dijital kütüphanelerde veri paylaşımını ve bilgi erişimi geliştirmek için kullanılan düzenleme sistemleri

• Kullanıcıların bilgi ihtiyaçları ile dermedeki kaynaklar arasındaki bağlantıyı kuran sistemler (Hodge, 2000)

Bilgi Düzenleme Sistemleri

Bilgi Düzenleme Sistemleri

(Kaynak: Clarke ve Zeng, 2012)

Terim Odaklı Yapılar;• Terimler • Terimler arası ilişkiler; use, use for, broader term, narrower term• Kapsam notları • Terime ilişkin açıklayıcı/tanımlayıcı diğer notlar (Tanımlar,

tarihsel notlar)Kavram Odaklı Yapılar;

• Kavramlar,• Kavramlara yönelik tercih edilen ve edilmeyen etiketler,• Kavramlar arası ilişkiler• Kavramı tanımlayan/açıklayan unsurlar (tanımlar, notlar…)

Bilgi Düzenleme Sistemleri

Bilgi Düzenleme Sistemleri –Dokümanların Web’inden Verilerin Web’ine geçiş

NISO Report, 2012

• Yalnızca kaynakların künyelerini sunmakla sınırlı olmayan yapılar,• Paylaşılmış veriler aracılığıyla daha fazla kontrollü sözlük kullanımı ve

yetke dizini kullanımı,• Veri ayrıştırma, URI tabanlı düzenlemeler,• FOAF, OWL, SKOS, gibi yapıların birlikte kullanımı,• Yazar başlıklarına yönelik kullanımlarda esneklik,• Kullanıcılarca üretilen içerikle entegrasyon (crowd-sourcing)

Kataloglar ve Kataloglamada Yeni Yaklaşımlar

• Sunulan bibliyografik verilere ek bilgiler• Kaynağın bibliyografik denetime yönelik bilgileri

• Kullanıcılarca üretilen içerik• Yorumlar

• Etiketler

• Oylama seçenekleri

• Diğer kaynaklardaki verilerle bağlantılar;• İçindekiler bölümleri,

• Yazar biyografileri,

• Öz ve Özet bilgileri,

• Değerlendirmeler/Tanıtımlar,

• Kapak resimleri,

• Eklentiler (Örn; Google Books)

Kataloglar ve Kataloglamada Yeni Yaklaşımlar

• Arama algoritmalarındaki değişim• Çok yönlü (yeni veri kaynakları)• Yapay zeka, bulanık mantık çözümleri

• Web üzerinde yer alan diğer kaynaklarla ilişkilendirme• Sistemlerin bu yapıya uygun biçimde geliştirilmesi ve kavramların

tanımlanması

Bağlı veri ve Çevrimiçi Kataloglar

Bağlı Veri• Web’deki bilgilerin modellenmesi ve anlamlandırılması• Bilgilerin birbiriyle ilişkilendirilmesi

http://library.xxx.edu.tr

«Kütüphaneye gitmek!»

Link Kullanılabilirliği

dbpedia• Bağlı veriler çerçevesinde önemli projelerden biri• Kullanıcılar tarafından üretilmiş içeriğin işlenmesi• Wikipedia ile ilişkili• Metinsel bilgilerin RDF bilgilerine dönüştürülmesi

dbpedia

Bağlı Veriler - relfinder

FRBR – 1. Grup Varlıklar

Work

Expression

Manifestation

Item

FRBR Yaklaşımları

336 $a text $b txt $2 rdacontent337 $a unmediated $b n $2 rdamedia338 $a volume $b nc $2 rdacarrier

MARC Kaynakları

Bibliographic Framework

4 Temel Unsur • Eser – Work;

• Kataloglanan materyalin kavramsal özüne yönelik kaynak

• FRBR’daki eser ve anlatım unsurlarına eş değer

• Örnek – Instance• Eserin bireysel ya da materyal olarak şekillenmesi

• Otorite – Authority• Eser ile eserin somutlaştırıldığı örnek arasındaki bağlantıyı sağlayan temel unsurlar

• Kişi, Yer, Konu, Kurum…

• Açıklama/Bildirim- Annotation• Kapak resimleri, Tanıtımlar/Değerlendirmeler, İçindekiler bölümleri

(Kaynak:McCallum,2012)

BIBFRAME

BIBFRAME

Açıklama-Bildirim• Eser – Work;

• İçindekiler bölümü, alıntılar, reviewlar, öz-özet bölümleri

• Örnek – Instance• Kitabın kapak görüntüsü, Web sitesinin anasayfası…

• Otorite – Authority• Yazar biyografileri, kurum bilgileri…

• Yönetimsel Metadata

(Kaynak:McCallum,2012)

BIBFRAME

Sonuç

Arş. Gör. Tolga ÇAKMAK tcakmak@hacettepe.edu.tr

Bibliyografik Evrenin Gelişimi ve Kütüphanelerde Bağlı Veri Yaklaşımları

19 Nisan 2013 – Boğaziçi Üniversitesi