Bl. 5 Bitheolas Iníon Ní Chonchuir

Bl. 5 Bitheolas Iníon Ní Chonchuir1. Leabhair notaí (chun iad a athscríobh sa bhaile) 2. Gnáth chóipleabhar- obair bhaile3. €10 ceimicáin don bhlian.

Trathchlár 2013/14:Luan: 08.50 @ S28Máirt: 08:50- 10:10 @ S28Déar: 12:20 @ S28Aoine: 08:50 @S28

Eagraigh do cóipleabhair notaí mar seo:

1. Lastigh don cludach: spás do clár abhair.

Do Leabhair Bitheolas

3 Aonaid Bitheolaíochta mar a leagtar amach I do leabhair:

Aonad 1: Éiceolaiocht & Ceimicáin na bheatha (bia)

Aonad 2: Bithchemic/ An Chill- phróséisí ceimiceach sa corp (ainmhí & duine)

Aonad 3: (a) Micreabitheolaíocht- na Baictéir, Fungias, Protista & Víreas & (b) Fiseolaíocht (physiology) Plandaí & An Duine

BitheolasStaidéir ar nithe bheo, na:5 ríochtanna (kingdoms) cinnteach do rudaí beo:1.2.3.4.5.

Orgánaigh= aon rud beo.

C1 An Modh Eolaíochta

• I rith do 2 bhlian staidéir beidh 22 turgnaimh éigeantacha á dheanamh againn.

• ‘Siad na TURGNAIMH, i ngach bráinse d’eolaíocht, an bealadh chun tuairimí a tastáil & iad a chruthú.

• Sé an MODH Eolaíochta an bealadh gur féidir linn an turgnamh a úsáid chun an rud i gceist a fhreagairt.

Cabhraíonn an MODH EOLAÍOCHTA chun tuairimí & modhanna a eagrú ionas go bhfuil eolaithe muiníneach faoi na fregaraithe a faigheann siad.

Cad iad na céimeanna a mbionn i gceist nuair a déantar turgnamh sa saotharlann dár leat ????

Céimeanna i modh eolaíochta:

1. Tuairim/breathnúcháin2. Hipitéis 3. Turgnamh4. Bailúcáin & miniú do na sonraí5. Conclúd6. Baint an conclúd le eolas atá againn cheanna féin

(1) Tuairim/breathnúcháin:• An chuid is tabhachtaí sa Modh

Eolaíochta! -díreach ó na orgán céadfacha

‘WHY is the bacteria beside the fungas dying???’

Sir Alexander Fleming, eolaí cáilúil ón Alban.D’obrigh Fleming mar ‘mycologist’. Tá sé cáilúil dá fionnachtáin timpisteach ar an frithbheatach (antibiotic) penicillin i 1928. Tá an frithbheatach seo fós in úsáid i cúrsaí leigheas inniú!

2. Hipitéis• Sé seo ‘buille faoi

thuairim oideachasúil’ déanta taréis an breathnúcháin a raibh déanta. ‘the fungas on the petri dish MIGHT be killing the bacteria colonies’Anois caithfear é seo a teastáil…..

3. An TurgnamhRiachtanach chun an hipitéis a tástáil. Caithfidh:

1. Pleanáil cúramach:Athróg= rud ba chóir go nathraíonn i rith turg. Is cóir aon athróg eile bheidh seasamhach.

2. Sábháltach:

3. Rialathóir(control): Úsáidthe chun caighdeáin inar féidir comparáid a dhéanamh ar torthaí an turgnamh féin.

4. Tástáil Cóir (fair testing): Féach lth 5/6.

Athróg:Rialathóir:Seasamhach:

4. Torthaí/Sonraí

• An Freagra a fhuair tú I ndiadh do turgnaimh.

• Is Cuma an bhfuil sé dearfach nó diultach.

Torthaí Fleming:Go maraíonn an Fungas ar leith na baictéir sna Mias Petri.

4. An Conclúd• Cuir síos ar cad is brí le do torthaí. Ag feachaint

ar do conclúd is féidir an hipitéis:(1) Duiltú(2) Cinntú

ACH: Ní féidir hipitéis a cruthú le sonraí ó turganamh amháin. Cén fath??

‘Conclúd: maraíonn an ceimicáin sna fungas roinnt straidhn baictéir.’

Teoirim (theory)Teoirim= hipitéis a bhfuil cruthaithe taréis méid difrúil turgnaimh a dhéanamh & is’é an freagra is dócha bheith againn

‘I 1908 i Tunguska, Siberia, bhí pleasc cothrom le maidhm (detonation) 15 miluin tonna TNT. Tá a lán hipitéis faoi cad a thárla. Sé an teoirim ná gur thit rud éigin ó spás., & nach raibh sé saorga. Bhfuil an teoirim seo mar firic (fact)? An bhfuil an teoirim seo glacta mar fíorainne? An bhfuil seans gur féidir an teoirim a crúthú mar bréag?

Prionsabal/Dlí• Teoirim a raibh cruthaithe taréis go raibh sé

tástáilaithe thar tréimse fada ama.M.s. Dlí Hooke, Dlí an Luamhán, Dlí an Saorsortála

Teorann (limits) sa modh eolaíochta:1. Miniú ceart a thogaint as na sonraí faightem.s: lth 72. Athraithe sa timpeallacht: m.s. Éabhlóid roinnt baictéir=ní maraíonn frithbheataigh iad a thuille3. Fionnachtáin timpisteach!m.s. Alexander Fleming/penicillin/ An séadire/coca colahttp://science.discovery.com/brink/top-ten/accidental-inventions/inventions-02.htmlhy

Obair bhaile:

• Athscríobh FÉIN ar na príomhpointí (lth 8 ‘summary’) don cb. seo I do cóipleabhar.

• Ceist 16 lth 8 (cóipleabhar o.bhaile) DON LUAN!!