Chronic Fatigue

ChronicFatigue

Ex

pe

rt

Ce

ntr

e

Cognitieve gedragstherapie bij Cognitieve gedragstherapie bij vermoeidheid na kankervermoeidheid na kanker

Prof. dr. Gijs Bleijenberg, klinisch psycholoog

Universitair Medisch Centrum St RadboudUniversitair Medisch Centrum St Radboud

Nijmeegs Kenniscentrum Chronische VermoeidheidNijmeegs Kenniscentrum Chronische Vermoeidheid

NKCV

Over het NKCVWat is moe? Over het meten van moeheidOnderzoek naar vermoeidheid na kanker:• hoe groot en ernstig is het probleem?• waar komt de moeheid vandaan?• gaat vermoeidheid vanzelf weer over?• instandhoudende factorenHoe ziet de behandeling met CGT er uit?Wat is het effect van behandeling?

Cognitieve Cognitieve gedragstherapie bij gedragstherapie bij vermoeidheid na kankervermoeidheid na kanker

Nijm

ee

gs

Ke

nn

isc

en

tru

m

ChronischeVermoeidheidN

ijme

eg

s K

en

nis

ce

ntr

um

ChronischeVermoeidheidN

ijme

eg

s K

en

nis

ce

ntr

um

ChronischeVermoeidheidN

ijme

eg

s K

en

nis

ce

ntr

um

ChronischeVermoeidheid

Nijmeegs KenniscentrumChronische VermoeidheidUMC St RadboudMercator I Toernooiveld 2146525 EC Nijmegentel. 024 361 0030fax. 024 361 0041

e-mail nkcv@umcn.nl

NKCV

Kennisvermeerdering

Kennistoepassing

Kennisoverdracht

Taken van het Nijmeegs Taken van het Nijmeegs KenniscentrumKenniscentrumChronische VermoeidheidChronische Vermoeidheid

NKCV

Website voor scientists:

www.umcn.nl/chronicfatigue

Website voor patiënten:

www.umcn.nl/nkcv

Informatieboekje

Informatie over het NKCVInformatie over het NKCV

NKCV

Wat is moe?

NKCV

Vragenlijst voor vermoeidheid: Vragenlijst voor vermoeidheid: Checklist Individuele SpankrachtChecklist Individuele Spankracht

• Ernst ervaren moeheid (8 items)“ik voel me moe”

• Concentratieproblemen (5 items)“het kost me moeite ergens mijn aandacht bij te houden”

• Afgenomen Motivatie (4 items)“de zin om dingen te ondernemen ontbreekt mij”

• Afgenomen Activiteit (3 items)“ik vind dat ik weinig doe op een dag”

NKCV

0

1

2

3

4

5

6

7

moeheid concentratie motivatie activiteit

gezonden

CVS

ziekte-vrijekankerpatienten

Scores op subschalen CIS van Scores op subschalen CIS van gezonden, ziektevrije gezonden, ziektevrije kankerpatiënten en CVSkankerpatiënten en CVS

NKCV

Hoe groot is het probleem van vermoeidheid na kanker?

NKCV

38

0

10

20

30

40

50

%

borstkanker, 6 mnd tot 5

jaar na behandeling

Percentage ernstig vermoeide ziekte-Percentage ernstig vermoeide ziekte-vrije kankerpatiënten vrije kankerpatiënten

NKCV

38

28

0

10

20

30

40

50

%

bottumoren, 1 tot 15 jaar

na behandeling

borstkanker, 6 mnd tot 5

jaar na behandeling

Percentage ernstig vermoeide ziekte-Percentage ernstig vermoeide ziekte-vrije kankerpatiënten vrije kankerpatiënten

NKCV

38

28

35

0

10

20

30

40

50

%

bottumoren, 1 tot 15 jaar

na behandeling

borstkanker, 6 mnd tot 5

jaar na behandeling

AML, ALL, CML, NHL

1 tot 22 jaar na stamceltransplanta

tie

Percentage ernstig vermoeide ziekte-Percentage ernstig vermoeide ziekte-vrije kankerpatiënten vrije kankerpatiënten

NKCV

Hoe ernstig is het probleem?

NKCV

Beperkingen in het dagelijks Beperkingen in het dagelijks leven leven (Sickness Impact Profile)(Sickness Impact Profile)

0

60

120

180

ziekte-vrije kankerptnernstig moe

P < .000

fatigue after treatment for breast cancer

NKCV

Beperkingen in het dagelijks Beperkingen in het dagelijks leven leven (Sickness Impact Profile)(Sickness Impact Profile)

0

60

120

180ziekte-vrije kankerptnernstig moe

ziekte-vrije kankerptnniet moe

P < .000

fatigue after treatment for breast cancer

NKCV

Beperkingen in het dagelijks Beperkingen in het dagelijks leven leven (Sickness Impact Profile)(Sickness Impact Profile)

0

60

120

180 ziekte-vrije kankerptnernstig moeziekte-vrije kankerptnniet moevrouwen zonder kanker

P < .000

fatigue after treatment for breast cancer

NKCV

Is er een verband tussen de klachten en de voorafgaande behandeling?

NKCV

20

26 25 26

0

10

20

30

gem

. ver

moe

idhei

dss

core

geen adjuvantetherapie

radiotherapie

chemotherapie

radio- enchemotherapie

Gemiddelde Gemiddelde vermoeidheidsscore en eerdere vermoeidheidsscore en eerdere behandelingen (4,5jr later)behandelingen (4,5jr later)

fatigue after treatment for breast cancer: follow-up

NKCV

19,5

27 27

0

10

20

30

gem

. ver

moe

idhe

idss

core

< 1 maand

1-6 maanden

>6 maanden

Gemiddelde Gemiddelde vermoeidheidsscore en duur vermoeidheidsscore en duur eerdere behandelingen eerdere behandelingen

fatigue after treatment for breast cancer: follow-up

GLM: p<.05

NKCV

% en aantal ernstig vermoeide % en aantal ernstig vermoeide patiënten per transplantatiepatiënten per transplantatie

0

10

20

30

40

50

9

allogene SCT

autologe SCT

Chi-square =.393

37%

26%29

5

Vermoeidheid na SCT

NKCV

Verband tussen GVHD-graad en Verband tussen GVHD-graad en ernstige vermoeidheid gemiddeld 9 ernstige vermoeidheid gemiddeld 9 jaar na stamceltransplantatiejaar na stamceltransplantatie

0

10

20

30

40

50

afwezig graad 1 graad 2

per

centa

ge

ernst

ig m

oe

P-value =.488

N=36 N=34 N= 9

NKCV

Gaat vermoeidheid weer vanzelf over?

NKCV

38

28

0

10

20

30

40

50

%

baseline-meting

bottumoren, 1 tot 15 jaar

na behandeling

borstkanker, 6 mnd tot 5

jaar na behandeling

Percentage ernstig vermoeide ziekte-Percentage ernstig vermoeide ziekte-vrije kankerpatiënten vrije kankerpatiënten

NKCV

38

28

2326

0

10

20

30

40

50

%

baseline-meting

2 jaar follow-up

bottumoren, 1 tot 15 jaar

na behandeling

borstkanker, 6 mnd tot 5

jaar na behandeling

Percentage ernstig vermoeide ziekte-Percentage ernstig vermoeide ziekte-vrije kankerpatiënten vrije kankerpatiënten

NKCV

38

28

35

2326

0

10

20

30

40

50

%

baseline-meting

2 jaar follow-up

bottumoren, 1 tot 15 jaar

na behandeling

borstkanker, 6 mnd tot 5

jaar na behandeling

AML, ALL, CML, NHL

1 tot 22 jaar na stamceltransplanta

tie

Percentage ernstig vermoeide ziekte-Percentage ernstig vermoeide ziekte-vrije kankerpatiënten vrije kankerpatiënten

NKCV

Vermoeidheid bij ziekte-vrije patiënten Vermoeidheid bij ziekte-vrije patiënten lang na behandeling voor bottumor of lang na behandeling voor bottumor of borstkankerborstkanker

0

10

20

30

40

50

%

1 tot 2,5 jaar

2,5 tot 3,5 jaar

3,5 tot 5,5 jaar

> 5,5 jaar

percentage vermoeiden

NKCV

Vermoeidheid en verband met tijd Vermoeidheid en verband met tijd sinds stamceltransplantatiesinds stamceltransplantatie

0

10

20

30

40

50

%

1 - 5 jaar

6 - 10 jaar

11 - 15 jaar

> 15 jaar

percentage vermoeiden

NKCVSamenvattendSamenvattend

Ernstige vermoeidheid kort na behandeling voor kanker bij 30 – 40%

3 – 4 jaar na behandeling nog een afname tot 20–30%, behalve na stamceltransplantatie

Vermoeidheidsklachten leiden tot ernstige beperkingen in het dagelijks leven

Geen verband tussen soort behandeling en vermoeidheid, behalve:

kortdurende behandeling zonder complicaties geeft minder kans op ernstige vermoeidheid

langdurige intensieve behandeling als SCT geeft grotere kans op ernstige vermoeidheid

NKCV

Welke factoren houden de vermoeidheidsklachten in stand?

NKCV

Ontstaansfactoren en Ontstaansfactoren en instandhoudende factoren bij instandhoudende factoren bij vermoeidheid na kankervermoeidheid na kanker

Uitlokkende factoren

kanker behandeling van kanker

Instandhoudende factoren

MOEMOE

NKCV

Ontstaansfactoren en Ontstaansfactoren en instandhoudende factoren bij instandhoudende factoren bij vermoeidheid na kankervermoeidheid na kanker

Uitlokkende factoren

kanker behandeling van kanker

Instandhoudende factoren

onvoldoende verwerking verhoogde angst voor recidief disfunctionele opvattingen over vermoeidheid verstoord slaap-waakritme verstoord activiteitenpatroon verminderde sociale contacten en

meer behoefte aan sociale steun

MOEMOE

Cognitieve gedragstherapie bij patiënten met vermoeidheid na behandeling van kanker richt zich op de instandhoudende factoren van de vermoeidheid

In verband met de grote individuele verschillen in instandhoudende factoren is de therapie op de individuele patiënt toegesneden

NKCV

Cognitieve gedragstherapie bij Cognitieve gedragstherapie bij patiënten met vermoeidheid na patiënten met vermoeidheid na behandeling van kankerbehandeling van kanker

NKCV

Modulen Cognitieve Modulen Cognitieve GedragstherapieGedragstherapie

vermoeidheid na kanker

lichamelijke activiteit

mentale activiteit

sociale activiteit

somatische attributies

verzet klachten,

beperkingen

self -efficacy

cognities rondom vermoeidheid

slaap-waak ritme activiteiten regulatie

sociale steun en interacties

verwerking van kanker

angst voor recidief

VERMOEIDHEID

hervatten dagelijkse activiteiten en werk

premorbide disfunctioneren

resources

co-morbiditeit

ChronicFatigue

Ex

pe

rt

Ce

ntr

e

Achtergrondinformatie over Achtergrondinformatie over vermoeidheid na behandeling vermoeidheid na behandeling van kankervan kanker

NKCV

Cognitieve gedragstherapie bij Cognitieve gedragstherapie bij patiënten met vermoeidheid na patiënten met vermoeidheid na kankerkanker

Diagnostiek - verhaal van patiënt - vragenlijsten - zelfobservatie en registratie

Inventarisatie van instandhoudende factoren

15 sessies gedurende 6 maanden

NKCV

Modulen Cognitieve Modulen Cognitieve GedragstherapieGedragstherapie

vermoeidheid na kanker

lichamelijke activiteit

mentale activiteit

sociale activiteit

somatische attributies

verzet klachten,

beperkingen

self -efficacy

cognities rondom vermoeidheid

slaap-waak ritme activiteiten regulatie

sociale steun en interacties

verwerking van kanker

angst voor recidief

VERMOEIDHEID

hervatten dagelijkse activiteiten en werk

premorbide disfunctioneren

resources

co-morbiditeit

ChronicFatigue

Ex

pe

rt

Ce

ntr

e

Achtergrondinformatie over Achtergrondinformatie over vermoeidheid na behandeling vermoeidheid na behandeling van kankervan kanker

NKCV

Behandelmodule 3 Behandelmodule 3 Cognities over vermoeidheid Cognities over vermoeidheid

Attributies aan kanker/behandeling

Catastroferen

Negatieve self-efficacy

ChronicFatigue

Ex

pe

rt

Ce

ntr

e

Achtergrondinformatie over Achtergrondinformatie over vermoeidheid na behandeling vermoeidheid na behandeling van kankervan kanker

NKCV

Behandelmodule 3 Behandelmodule 3 Cognities over vermoeidheid Cognities over vermoeidheid Voorbeelden van klachtverergend denken

“Zal deze vermoeidheid ooit overgaan? ”

“Het moet nu over zijn!”

“De vermoeidheid is verschrikkelijk, ik kan er niet meer tegen”

“Ik moet dit kunnen”

“Ik kan er niets aan doen, ik voel me hulpeloos”

NKCV

lichamelijke activiteit

mentale activiteit

sociale activiteit

somatische attributies

verzet klachten,

beperkingen

self -efficacy

cognities rondom vermoeidheid

slaap-waak ritme activiteiten regulatie

sociale steun en interacties

verwerking van kanker

angst voor recidief

VERMOEIDHEID

Modulen Cognitieve Modulen Cognitieve GedragstherapieGedragstherapie

vermoeidheid na kanker

Opstaan en bedtijd / 12 dagen

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

vr za zo ma di wo do vr za zo ma di

dagen

opstatijden

bedtijden

Behandelmodule 4Behandelmodule 4 Slaap-waak ritme Slaap-waak ritme NKCV

Behandelmodule 4 Behandelmodule 4 Slaap-waakritmeSlaap-waakritme

Tij

d

ChronicFatigue

Ex

pe

rt

Ce

ntr

e

Classifying physical activity Classifying physical activity with an actometerwith an actometer

NKCV

Classificeren van lichamelijke Classificeren van lichamelijke activiteit met een actometeractiviteit met een actometer

NKCV

Classificeren van lichamelijke Classificeren van lichamelijke activiteit met een actometeractiviteit met een actometer

ChronicFatigue

Ex

pe

rt

Ce

ntr

e

Grote verschillen in Grote verschillen in lichamelijke activiteitlichamelijke activiteit

Relatief actief

Laag actief

NKCV

Grote verschillen in Grote verschillen in lichamelijke activiteitlichamelijke activiteit

NKCV

lichamelijke activiteit

mentale activiteit

sociale activiteit

somatische attributies

verzet klachten,

beperkingen

self -efficacy

cognities rondom vermoeidheid

slaap-waak ritme activiteiten regulatie

sociale steun en interacties

verwerking van kanker

angst voor recidief

VERMOEIDHEID

Modulen Cognitieve Modulen Cognitieve GedragstherapieGedragstherapie

vermoeidheid na kanker

NKCV

lichamelijke activiteit

mentale activiteit

sociale activiteit

somatische attributies

verzet klachten,

beperkingen

self -efficacy

cognities rondom vermoeidheid

slaap-waak ritme activiteiten regulatie

sociale steun en interacties

verwerking van kanker

angst voor recidief

VERMOEIDHEID

Modulen Cognitieve Modulen Cognitieve GedragstherapieGedragstherapie

vermoeidheid na kanker

Behandelmodule 6Behandelmodule 6 Social support and social Social support and social interactions interactions NKCV

Wat is het effect van deze behandeling?

NKCV

baseline 6 mnd 12 mnd 18 mnd

CGTCGT fu1 fu2

CGT conditie

Wachtlijst conditie

baseline 6 mnd 12 mnd 18 mnd

wachtlijstwachtlijst CGTCGT fu

DesignDesign

Voorlopige resultaten CGT voor vermoeidheid na kanker

NKCV

CGT (N=50) WL (N=48)

Man / vrouw (%) 54 / 46 48 / 52

Leeftijd (jaren) gem. range

44.620.4 – 61.6

45.320.9 – 60.6

Tijd na einde behandeling (jaren) gem. range

5.5 1.2 – 16.2

4.61.1 – 15.0

Demografische variabelenDemografische variabelen

Voorlopige resultaten CGT voor vermoeidheid na kanker

NKCV

CGT (N=50) WL (N=48)

borstkanker

testistumor

hematologische kanker

overige solide tumoren

15

12

10

13

15

13

6

14

Diagnose in CGT en wachtlijstDiagnose in CGT en wachtlijst

Voorlopige resultaten CGT voor vermoeidheid na kanker

NKCV

7

14

21

28

35

42

49

56

baseline 6 mnd

CGT n= 50

WL n= 48

Intention to treatIntention to treat

gem

. verm

oeid

heid

ssco

re_C

IS

Effect CGT op vermoeidheid Effect CGT op vermoeidheid

(CIS)(CIS)

Voorlopige resultaten CGT voor vermoeidheid na kanker

* P < 0 .001

NKCV

7

14

21

28

35

42

49

56

baseline 6 mnd

CGT n= 38

WL n= 44

CompletersCompleters

gem

. verm

oeid

heid

ssco

re_C

IS

Effect CGT op vermoeidheid Effect CGT op vermoeidheid

(CIS)(CIS)

Voorlopige resultaten CGT voor vermoeidheid na kanker

* P < 0 .001

NKCV

CompletersCompleters

% patiënten niet meer moe na 6 maanden% patiënten niet meer moe na 6 maanden

(CIS)(CIS)

Voorlopige resultaten CGT voor vermoeidheid na kanker

76

21

0

20

40

60

80

100

CGT Wachtlijst * P < 0 .001

NKCV

Op de individuele patiënt toegesneden cognitieve gedragstherapie is een zinvolle interventie voor ziekte-vrije kankerpatiënten met blijvende vermoeidheidsklachten

Voorlopig is deze behandeling alleen nog beschikbaar in Nijmegen (NKCV)

Aan verspreiding van deze CGT en de hiervan af te leiden interventies voor verpleegkundigen wordt gewerkt

Cognitieve gedragstherapie Cognitieve gedragstherapie voor vermoeidheid na voor vermoeidheid na kankerkanker

NKCV

Plaats: Nijmegen

Doelgroep: psychologen, verpleegkundigen, artsen en andere hulpverleners

Programma: o.a. aparte workshops voor psychologen en verpleegkundigen

Informatie bij: nkcv@umcn.nlof: PAOG bureau Nijmegen, tel. 024 361 0862, B.Gremmen-vanBergen@paog.umcn.nl

Symposium Vermoeidheid Symposium Vermoeidheid na kanker op 7 april 2006 na kanker op 7 april 2006

Nijm

eeg

s K

enn

isce

ntr

um

ChronischeVermoeidheid

Nijmeegs KenniscentrumChronische VermoeidheidUMC St RadboudMercator I Toernooiveld 2146525 EC Nijmegentel. 024 361 0042fax. 024 361 0041

e-mail nkcv@umcn.nl