View
90
Download
0
Category
Preview:
DESCRIPTION
ENDÜSTRİYEL ATIKLAR. Dr Peri Arbak Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD. KONU PLANI. 1- TARİHÇE 2- ENDÜSTRİYEL ATIK TANIM VE KAPSAMI 3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM 4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ 5- ÖNLEM VE ÖNERİLER. 1-TARİHÇE. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
ENDÜSTRİYEL ATIKLAR
Dr Peri Arbak Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi
Göğüs Hastalıkları AD
KONU PLANI
1- TARİHÇE2- ENDÜSTRİYEL ATIK TANIM VE
KAPSAMI3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM
SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ5- ÖNLEM VE ÖNERİLER
1-TARİHÇE
Meuse Vadisi Felaketi (Belçika/1930) Birkaç bin insan ağır hastalanmış, 60 kişi
ölmüş Üç gün boyunca tüm ülkeyi endüstri duman ve
sisinin ‘çorbamsı’ karışımı sarmış Yaşlı kurbanlarda nefes azalması, boğuk
seslilik, kalıcı öksürük, irin benzeri kitle atılımı ile sonlanan köpüklü balgam çıkarma, bulantı ve kusma gözlendi
Ölümler akut kalp hastalığı?
Roholm K. The Journal of Industrial Hygiene and Toxicology. 1937
1-TARİHÇE Donora Felaketi (Pennsylvania, 1948)
Yaklaşık 6000 birey (bölgedekilerin %42’si) kirliliğe bağlı solunumsal sorun yaşamış
Göz, burun, boğaz irritasyonu, göğüs ağrısı, nefes azalması, şiddetli başağrıları, bulantı ve kusma
Çinko arıtma tesislerinden çıkan asidler (örn. sülfürik asid) ve kömür yakan buharlı lokomotiflerin sisi sorumlu
Helfand WH. Am J Publ Health 2001
1-TARİHÇEDonora’da Ölüm
Boğazımda bir sis hissettimÖlümün donuk eli yüzümü okşuyorBir tutam gri sis örgüsünün beni
boğduğu Korkunç bir düşmanla cebelleştimÖldüğümden beri gözlerimde şimdi;Kasvetli, sevimsiz çıplak tepeleryükseliyor aptalcaDerine sinmiş esaretin iziyle,Ve hala insanlar yaşıyor, yaşıyorzehirli gecelerde…
John P. Clark
1-TARİHÇE
Fosil yakıt tüketimi sisle birlikte 1952 yılında 4 günlük sürede en azından 4000 ölüm ve çok sayıda hastalığı yol açtı (Londra)
Duman ve sülfür dioksid oranları şehir merkezinde normalin 10 katına ulaştı
Quarterly Journal of the Royal MeteorologicalSociety.2006
KONU PLANI
1- TARİHÇE2- ENDÜSTRİYEL ATIK TANIM VE
KAPSAMI3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM
SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ5- ÖNLEM VE ÖNERİLER
2- ENDÜSTRİYEL ATIK TANIM VE KAPSAMI
Emisyonlar doğal veya insan yapımı süreçler sonucunda havaya salınan gaz ve partiküllerdir
Emisyonlar; sera gazları (iklim değişiklikleri yapar) ile hava kalitesi emisyonları olmak üzere sınıflandırılır
http://www.mtpc.org/cleanenergy/important/envemissions.htm
SERA GAZLARIKARBONDİOKSİD
METAN
NİTRÖZ OKSİD
HALOKARBONLAR VE SÜLFÜR
HEKZAFLUORİD
2- ENDÜSTRİYEL ATIK TANIM VE KAPSAMI
2- ENDÜSTRİYEL ATIK TANIM VE KAPSAMI
Sera gazlarının sektörlere göre dağılımı
2- ENDÜSTRİYEL ATIK TANIM VE KAPSAMI
Hava kalitesi emisyonları
OZON
KARBONMONOKSİD
NİTROJEN OKSİDLER SÜLFÜR DİOKSİD
PARTİKÜLLER
UÇUCU ORGANİK BİLEŞİKLER
2- ENDÜSTRİYEL ATIK TANIM VE KAPSAMI
HAVA KALİTESİ EMİSYONLARININ SEKTÖREL DAĞILIMI
KONU PLANI
1- TARİHÇE2- ENDÜSTRİYEL ATIK TANIM VE
KAPSAMI3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM
SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ5- ÖNLEM VE ÖNERİLER
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM
http://www.mtpc.org/cleanenergy/important/envemissions.htm
ABD’DE SERA VE HAVA KALİTESİ GAZLARI 2000 SONRASI VERİLERİ
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM
milyon ton/yılSEKTÖRLERMetalGıda ve İçecekKimyaİnşaatKağıt, MatbaaAğaç Ürünleri
milyon ton/yıl
KAYNAK: UNEP - http://vitalgraphics.net/waste/html_file/20-21_manufacture.html
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM(TÜRKİYE’DE SANAYİ ATIKLARI YÖNETİM SORUNLARI PANELİ/2006, CANER ZANBAK)
GELİŞMİŞ ÜLKELER
GELİŞMEKTE OLAN
ÜLKELER
GELİŞMİŞ ÜLKELER
Atıksu Arıtma, Atık Berta
raf/Geri K
azanım
Tesisleri + Altyapı Hizmetleri +
Eğitim +
Denetim + Teşvikler
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER
Çevre
Du
yarl
ılığ
ı
1970 1975 1980 1985 1990 1995YILLAR
2000
Kü
m.
Çevre
Y
atı
rım
ları
1970 1975 1980 1985 1990 1995YILLAR
2000
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM
Sektörlere göre yakıtların yanmasından kaynaklanan CO2 emisyonları
0
50000
100000
150000
200000
250000
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Gg
Elektrik Üretimi Sanayi Ulaştırma Diğer
SERA GAZLARI EMİSYON ENVANTERİ ÇALIŞMA GRUBU 2006 TASLAK RAPORU
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM
CH4
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Gg
Endüstriyel proseslerden kaynaklanan CH4
emisyonları
SERA GAZLARI EMİSYON ENVANTERİ ÇALIŞMA GRUBU 2006 TASLAK RAPORU
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM
N2O
0,00
2,00
4,00
6,00
8,00
10,00
12,00
14,00
16,00
18,00
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Gg
Endüstriyel proseslerden kaynaklanan N2O emisyonları
SERA GAZLARI EMİSYON ENVANTERİ ÇALIŞMA GRUBU 2006 TASLAK RAPORU
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM
NOx
18,00
19,00
20,00
21,00
22,00
23,00
24,00
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Gg
Endüstriyel proseslerden kaynaklanan NOx
emisyonları
SERA GAZLARI EMİSYON ENVANTERİ ÇALIŞMA GRUBU 2006 TASLAK RAPORU
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM
CO
0
4
8
12
16
20
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Gg
Endüstriyel proseslerden kaynaklanan CO emisyonları
SERA GAZLARI EMİSYON ENVANTERİ ÇALIŞMA GRUBU 2006 TASLAK RAPORU
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM
SO2
0
10
20
30
40
50
60
70
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Gg
Endüstriyel proseslerden kaynaklanan SO2 emisyonları
SERA GAZLARI EMİSYON ENVANTERİ ÇALIŞMA GRUBU 2006 TASLAK RAPORU
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM
NMVOC
0,00
100,00
200,00
300,00
400,00
500,00
600,00
700,00
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Gg
Endüstriyel proseslerden kaynaklanan NMVOC emisyonları
SERA GAZLARI EMİSYON ENVANTERİ ÇALIŞMA GRUBU 2006 TASLAK RAPORU
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM
Kalkan O. Hava Kirliliği. 2001, www.bsm.gov.tr/makale/makale.asp?sayi=20013
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM
Endüstri Partiküller SO²
Güç Santralları 3.940.000 1.430.000
Demir Çelik 3.330.000
Çimento 2.270.000 32.000
Şeker 290.000 49.000
Metal 5.200 30.000
Gübre 14.000 30.000
Türkiye'de Kirletici Potansiyeli Olan Endüstrilerden Atmosfere Bırakılan Yıllık S02 ve Partiküler Madde (ton/yıl) (Kalkan O. Hava Kirliliği 2001)
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM
TÜRKİYE’DE GÜÇ SANTRALLERİNDEN BIRAKILAN KİRLETİCİ MİKTARLARI
Kalkan O. Hava Kirliliği. 2001
3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM
Termal Etki 380.000 Kcal/sn
SO² emisyonu 45.000 ton/yıl
Nox emisyonu 26.000 ton/yıl
CO emisyonu 750 ton/yıl
Katı Parçacıklar 3.500 ton/yıl
Hidrokarbonlar 250 ton/yıl
Küller 5.600 ton/yıl
100 MW Gücünde Termik Santralların Kirletici Etkileri, Kalkan O, Hava Kirliliği, 2001
KONU PLANI
1- TARİHÇE2- ENDÜSTRİYEL ATIK TANIM VE
KAPSAMI3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM
SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ5- ÖNLEM VE ÖNERİLER
4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ
Karbonmonoksid Karboksihemoglobin oluşturur
Ozon Sülfür dioksidPM Nitrojen dioksid
Astım alevlenmelerini artırırlar
Akciğer gelişimini etkilerler
Solunum yolu hastalıklarını artırır
Akciğer fonksiyonlarını azaltırlarATS, Am J Respir Med, 1996
4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ
PMErişkinlerde solunumsal, kardiyovasküler hospitalizasyonu artırır,Kardiyovasküler mortaliteyi artırır,Akciğer kanserlerini artırır
Hava kirliliği Sağlık kaynaklarının kullanımını
artırır,Okuldan geri kalmayı artırır
Dockery DW, Environ Health Perspect. 2001
Pope CA, JAMA 2002
McConnell R, Lancet. 2002
4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-OZON
Çocuklarda; Akciğer fonksiyonlarında
azalma, Solunum yolu
semptomlarında artma, Astım alevlenmelerinde artış, Hospitalizasyonda ve acile
başvuruda artış, Okuldan geri kalma
Kinney PL, Environ Health Perspect. 1996 Thurston GD, Am J Respir Crit Care Med. 1997 Tolbert PE, Am J Epidemiol. 2000Gilliland FD, Epidemiology. 2001
Erişkinlerde; Havayolu inflamasyonu
ve hiperreaktiviteye yol açar,
Solunum fonksiyonlarını azaltır,
Solunum yolu semptomlarını artırır
Aeroallerjen maruziyetine duyarlılığı artırır
Molfino NA, Lancet. 1991
4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-OZON
Ozonun solunum sistemini etkileme yolları: Bronş epiteli hücrelerinden inflamatuar mediatörlerin(IL-6, IL-8, GM-CSF, fibronektin) salınımını artırmak yoluylahavayolu inflamasyonunu düzenler
Bayram H, J Allergy Clin Immunol 2001 Devlin RB, Am J Respir Cell Mol Biol 1991
Balmes JR, Respir Rep Health Eff Inst 1997
O3 hücre içi reaktif oksijen türlerinde (ROS) acil ve
doza bağlı bir artışa ve gene epitelyal hücre geçirgenliğinde
artışa yol açar. Bu da inhale allerjenlerin ve toksinleringirişini kolaylaştırır
Kelly FJ, Am J Respir Crit Care Med 1996
4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-OZON
Bir hayvan çalışmasında O3 un mukosilier temizliği azalttığı anlaşılmıştır
Schlesinger RB, J Toxicol Environ Health 1987
Bronşiyal C liflerini stimüle eder Beckett WS, J Appl Physiol 1985
O3 maruziyeti hayvanlarda ve insanlarda inhale antijenlere yanıtları artırır
Jorres R, Am J Respir Crit Care Med 1996
4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-PM
PM hava kirliliği;
Solunum ve kardiovasküler hastalıklardan dolayı oluşan mortalite artışına,
Allerjilerin, astımın artışına, Kronik bronşitin artışına, Solunum yolu infeksiyonlarının artışına, Hastane başvurularının artışına yol açar
4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-PM
Seaton ve ark partiküllerin özellikle de ultrafine- çok küçük partiküllerin
pulmoner interstisyuma penetre olabildiğini, interstisyel inflamasyona ve önemli oksidatif
hasara yol açabildiğini ilk kez öne süren araştırmacı
Seaton A, Lancet 1995
4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-PM
PM’nin akciğer üstüne hasar yapma mekanizmaları:
1. İnhale kirleticilerle makrofaj fonksiyonlarının ve akciğer
savunmasının bozulması Becker S, J Toxicol Environ Health 1999
2. Endotelyal hasar ödeme yol açarak gaz difüzyonunubozar ve hipoksik strese neden olur
3. Hava kirliliği artmış kalp hızı ve azalmış kalp hızı
değişkenliği ile ilişkili ağır aritmi ve mortalite Pope CA, Am J Respir Crit Care Med 1999
Peters A, Am J Epidemiol 1999 Pope CA, Am Heart J 1999
4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-PM
4. Oksidanlar kan pıhtılaşması düzeyini artırabilir ve kırmızı kanhücrelerinin yapışma özelliklerini değiştirebilir iskemik hasarriskini artırır. Hava kirliliğiyle fibrinojen artışı bağlantısı gösterilmiş
Peters A, Lancet 1997) (Pekkanen J, Occup Environ Med 2000
5. Hava kirliliği sistemik reaksiyona yol açar ve bu da artmış CRPdüzeyiyle gösterilmiştir
Peters A, Eur Heart J 2001
6. PM maruziyetine bağlı oksidatif stresle oluşan Endotelin-1 gibivazokonstriktörlerin; KKY’ni alevlendirdiğini, iskemik kalp hastalığını artırdığını, infarktyayılımını artırdığını ve endotel disfonksiyonu olan durumlardaki -diabet, ateroskleroz ve
böbrek hastalıkları- hastaları etkilediğini göstermişler Bouthillier L, Am J Pathol 1998
4-ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-SO2
Maruziyet düzeyleri-ppm
Sağlık etkileri
1-5 Sağlıklı bireyde egzersiz veya derin solukla solunumsal yanıt için eşik
3-5 Dinlenme sırasında solunum fonksiyonlarında azalma, havayolu direnci artışı
5 Sağlıklı bireyde havayolu direnci artışı
6 Göz, burun ve boğazın hızlı irritasyonu
10 Göz, burun ve boğazın bozulan irritasyonu
10-15 Uzamış maruziyet için toksisite eşiği
20+ Uzamış maruziyet sonrası paralizi veya ölüm
150 Sağlıklı bireyin birkaç dk. durabileceği max. konsantrasyon
Baxter, 2000; Nemery, 2001; NIOSH 1981; Wellburn, 1994
4-ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-SO2
Kısa dönemli maruziyet; mukozal inflamasyon ve irritasyon, öksürük, solunum
güçlüğü ve göğüste sıkışma hissi yapar Astımlı bireyler;
0.2-0.5 ppm gibi düşük düzeylere duyarlı Baxter 2000
Önceden kalp ve akciğer hastalıkları bulunanlarda; tekrarlanan veya uzamış düşük düzey maruziyet
mortaliteyi artırır (1-5 ppm)
**Kolinerjik aracılıklı nöral mekanizma sorumlututulmaktadır
D’Amato G, European Respiratory Society Journals Ltd, 2002
4-ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-NO2
Nitrojen dioksid düzeylerinin artması ile solunum yolu semptomları, astım alevlenmeleri bağlantılı bulunmuş
Hajat S, Thorax. 1999Lipsett M, Environ Health Perspect. 1997
Havayollarında oksidatif hasar yapar ve permeabilitesini artırır
Kelly FJ, Am J Respir Crit Care Med 1996
Bronş epitelinde kalıcı nötrofilik inflamasyon yaparBlomberg A, Am J Respir Crit Care Med 1999
Allerjenlere ve metakoline karşı artmış aşırı cevaplılık ve bronkokonstriksiyon yapar
Tunnicliffe WS, Lancet 1994Strand V, Am J Respir Crit Care Med 1997
KONU PLANI
1- TARİHÇE2- ENDÜSTRİYEL ATIK TANIM VE
KAPSAMI3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM
SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ5- ÖNLEM VE ÖNERİLER
5- ÖNLEM VE ÖNERİLER
Sera gazlarının zararlı etkilerinin engellenmesi amacıyla BM İklim Değişiklikleri Konvansiyonu-1992 ve Kyoto Protokolu-1997 yürürlükte
Kyoto protokolu 2008-2012 döneminde sera etkisi olan gazların emisyonunu %5 indirmeyi hedeflemiş (1990 dönemine)
ABD, Avustralya ve Türkiye imzalamamış
5- ÖNLEM VE ÖNERİLER
Türkiye’nin AB 2003 İlerleme Raporu’na göre; hava kalitesi konusunda mevzuatını AB ile uyumlu
hale getirmesi ve hava kalitesi gözlem sistemini geliştirmesi
gerekiyor
Endüstriyel kirlilik için; daha fazla çaba harcaması gerekiyor ve 2006 sonuna kadar hukuki düzenlemeler yapmalı
5- ÖNLEM VE ÖNERİLER Endüstriyel kirlilik başlıca;
yanlış yer seçimi ve atık gazların yeterli önlem alınmadan
salınmasıyla ilgili Temel endüstriyel kirlilik kaynağı;
tesislerdeki yakıt kullanımı Endüstrilerin kirletme kaynağı;
genelde yakıt miktarına bağlı Bacaları;
alçak endüstriyel işletmeler lokal kirlilik, yüksek endüstriyel işletmeler uzak kirlilik
Kalkan O. Hava Kirliliği 2001
Recommended