Iltgel-jijig Dund Uildverlel Erxlegchidiin Hariutslagatai Uul Uurxai

“Óóë óóðõàéí ñàëáàð áà äýëõèéí ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí õÿìðàë” ñýäýâò çºâºë㺺í

Óóë óóðõàéí ñàëáàð Óóë óóðõàéí ñàëáàð äàõü áàéãàëü îð÷íû äàõü áàéãàëü îð÷íû

áîäëîãîáîäëîãî

Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿàì, Ö.Áàíçðàã÷ /PhD/ ÕÁÎÁÍÃ-ûí äàðãà

Ñ.Ýðäýíýöýöýã ÕÁÎÁÍÃ-ûí ìýðãýæèëòýí2009-02-10

Ñýäâèéí àãóóëãàÑýäâèéí àãóóëãà

• Óóë óóðõàéí íºõºí ñýðãýýëòèéí ºíººãèéí áàéäàë

• Óóë óóðõàéí ñàëáàðò áàðèìòàëæ áóé áàéãàëü îð÷íû áîäëîãî, õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà àðãà õýìæýý

• Öààøèä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãûí çîðèëò

Óóë óóðõàéí íºõºí Óóë óóðõàéí íºõºí ñýðãýýëòèéí ºíººãèéí áàéäàëñýðãýýëòèéí ºíººãèéí áàéäàëÓóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýë ýð÷èìòýé

ÿâàãäàæ ýõýëñýíýýñ õîéøèõ õóãàöààíä îéðîëöîîãîîð 14565 ãà ãàçðûã ýâäðýëä îðóóëñíààñ ãàð àðãààð àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîã÷äûí ¿éë àæèëëàãààíä 1000 ãàðàí ãà ãàçàð ºðòñºí òîéì ñóäàëãàà ãàð÷ áàéíà. ¯¿íýýñ 2008 õ¿ðòýë íèéò

3386.6 ãà ãàçàðò òåõíèêèéí íºõºí ñýðãýýëòèéí àæèë õèéæ íºõºí

ñýðãýýëò õèéãäýýã¿é áàéãàà 10000 ãà îð÷èì ãàçàð áàéíà.

ͺõºí ñýðãýýëòèéí òîîí ͺõºí ñýðãýýëòèéí òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Îí Àæ àõóé

ííýãæ

Òºëºâëºëò, ãà ÿéöýòãýë, ãà Çàðäàë

ñàÿ.Òºã

ò.í.ñ á.í.ñ ò.í.ñ á.í.ñ

2006

190 1174.7 779.0 986.34

609.1 3688.6

2007

159 852.45 928.97

1158.5

958.3 8926.6

2008

243 1216.57

1364.3

321.78

293.66

3966.4

Îäîîãîîð 2008 îíû òàéëàí èð¿¿ëñýí 33

áàéãóóëëàãûí ìýäýýãýýð

Óóë óóðõàéí ¿éë àæèëëàãààíä Óóë óóðõàéí ¿éë àæèëëàãààíä èëýð÷ áàéãàà áàéãàëü îð÷íû èëýð÷ áàéãàà áàéãàëü îð÷íû òòàëààðõè íèéòëýã çºð÷èë, àëààðõè íèéòëýã çºð÷èë,

äóòàãäàëäóòàãäàë:: • Çàðèì íýã ААН-ийн уурхайн обьектод байх ёстой бичиг баримтын бүрдүүлэлт õàíãàëòã¿é.

• Áàéãàëü îð÷íû íàðèéâ÷èëñàí ¿íýëãýýíèé òàéëàíä òóñãàãäñàí çààëòóóäûí õýðýãæèëò õàíãàëòã¿é.

• Òåõíèê, òåõíîëîãè ººð÷ëºãäñºí áàéõàä çóðàã òºñºë, ¿íýëãýýíäýý íýìýëò òîäîòãîë õèéëãýäýãã¿é,

• ͺõºí ñýðãýýëò õàíãàëòã¿é, óëñûí áàéöààã÷èéí øààðäëàãûã áèåë¿¿ëäýãã¿é.

• Øèìò õºðñíèé îâîîëãûã òóñàä íü õèéãýýã¿é áàéãàà íü ãàçàð øîðîîíû àæëûí ¿åä ¿ðæèë øèìò õºðñíèé õóóëàëò, õàäãàëàëò, õàìãààëàëò òåõíèêèéí øààðäëàãà õàíãàõã¿é .

• Èõýíõ àëò îëáîðëîã÷èä ãîëûí òàòàìä îëáîðëîëò ÿâóóëæ áàéãàà áºãººä çàðèì àæ àõóéí íýãæ çºâøººðºëã¿éãýýð ãîëûí ãîëäèðîë ººð÷èëñºí

• Îðîí íóòàãò ò¿ãýýìýë òàðõàöòàé àøèãò ìàëòìàë áóþó áàðèëãûí ìàòåðàèëûí àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîëò ýìõ æóðàìã¿é .

• ͺõºí ñýðãýýãäýýã¿é îðõèãäñîí ãàçàð íýìýãäñýýð áàéãàà. /Ãàð àðãààð àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîã÷èäûí ¿éë àæèëëàãààíä ºðòºæ/çýðýã ò¿ãýýìýë çºð÷èë, äóòàãäàë áàéñààð áàéíà.

¿ðãýëæëýë¿ðãýëæëýë……

̺í çàðèì íýã îëîëòòîé òàëóóäûã ̺í çàðèì íýã îëîëòòîé òàëóóäûã äóðäàõ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çýæ äóðäàõ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çýæ

áàéíà:áàéíà:• Øîðîîí îðäóóäûí õóâüä çàðèì êîìïàíèóä

íºõºí ñýðãýýëòèéã èäýâõ ñàíàà÷ëàãàòàé õèéæ áàéíà.

• Áèîëîãèéí íºõºí ñýðãýýëòýä ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí çºâëºìæèéã àâ÷ àæèëëàæ áàéíà.

• Èõýíõ óóðõàéíóóä ÁÎÍÁ¯ õèéëãýñýí áàéíà.

Óóë óóðõàéí ñàëáàðò Óóë óóðõàéí ñàëáàðò áàðèìòàëæ áóé ááàðèìòàëæ áóé áàéãàëü àéãàëü

îð÷íû áîäëîãîîð÷íû áîäëîãîÓóë óóðõàéí ñàëáàðò áàðèìòàëæ áóé áàéãàëü îð÷íû

áîäëîãî íü äàðààõè õóóëü ýðõ ç¿éí áàðèìòóóäààð òîäîðõîéëîãäîæ áàéíà

• “Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òóõàé” õóóëü

• “Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýýíèé òóõàé” õóóëü

• “Àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé” õóóëü• “Ãàçðûí õýâëèéí òóõàé” õóóëü• “Àøèãò ìàëòìàë àøèãëàõ ¿éë

àæèëëàãààã áàéãàëü îð÷èíä ñºðºã íºëººëºë, õîõèðîë áàãàòàé ÿâóóëàõ õºòºëáºð”

Õýðýãæ¿¿ëæ áóé àðãà Õýðýãæ¿¿ëæ áóé àðãà õýìæýýõýìæýý

• 1.“Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òºëºâëºãºº, îð÷íû õÿíàëò øèíæèëãýýíèé õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ çààâàð, Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýýíèé òàéëàíãèéí õýðýãæèëòýíä õÿíàëò òàâèõ æóðàì”-ÁÎÑ-2000 îíû 87 äóãààð òóøààë,

• Ýíý æóðìààð òóõàéí æèëèéí áàéãàëü îð÷íûã õàìãàëààõ òºëºâëºãºº, îð÷íû õÿíàëò øèíæèëãýýíèé õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàõ àðãà ç¿éã òîäîðõîéëæ ºãñºí, ìºí îðîí íóòãèéí áîëîí òºâ áàéãóóëëàãûí ýðõ á¿õèé àëáàí òóøààëòíóóä ÁÎÍÁͯ-íèé òàéëàíãèéí õýðýãæèëòýíä õýðõýí õÿíàëò òàâüæ àæèëëàõ òàëààð òóñãàãäñàí áàéäàã áºãººä ºíººã õ¿ðòýë çàðèì áàéãóóëëàãóóä ýíý æóðìûã õýðýãæ¿¿ëæ àæèëëàõ òàë äýýð õàíãàëòã¿é áàéíà.

¿ðãýëæëýë¿ðãýëæëýë……• 2.“Õàéãóóëûí áîëîí àøèãëàëòûí òóñãàé

çºâøººðºë ýçýìøèã÷èéí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ òàëààð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ áàòàëãààíû òóñãàé äàíñíû ã¿éëãýýíä õÿíàëò òàâèõ æóðàì” ÁÎÑ-ûí 2007 îíû 06 äóãààð òóøààë.

• Òóñ æóðìààð Àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé õóóëèéí 38.1.8, 39.1.9-ä çààñíû äàãóó õàéãóóëûí áîëîí øàãèëàëòûí òóñãàé çºâøººðºë ýçýìøèã÷èéã áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ áàòàëãàà áîëãîí ÁÎÀÆß áîëîí ñóì, ä¿¿ðãèéí òóñãàé äàíñàíä ìºíãºí õºðºí㺠òºâëºð¿¿ëýõ, áàéãàëü õàìãààëàõ ¿¿ðãýý á¿ðýí áèåë¿¿ëñýí áîë îðîí íóòãèéí íºõºí ñýðãýýëòèéí êîìèññûí ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí áàòàëãààíû ìºíãºí õºðºíãèéã áóöààí îëãîõ çýðýã àñóóäëóóäûã çîõèöóóëñàí. Ýíä àøèãëàëòûí òóñãàé çºâøººðºë ýçýìøèã÷ òóñ ÿàìíû äýðãýäýõ òóñãàé äàíñàíä, õàéãóóëûí òóñãàé çºâøººðºë ýçýìøèã÷ ñóì, ä¿¿ðãèéí Òºðèéí ñàíãèéí òóñãàé äàíñàíä òóñ òóñäàà òºâëºð¿¿ëýõýýð çààñàí áàéãàà çàðèì áàéãóóëàãóóä ¿¿íèéã íýã äàíñ ãýæ áóðóó îéëãîäîã. Æóðàì ãàðñíààð 2007 îíä 569 ñàÿ òºãðºã, 2008 îíä 956.07 ñàÿ òºãðºã, 100000 àì.äîëëàð òºâëºðººä áàéíà.

• 3.“Àøèãò ìàëòìàëûí íººöèéã îëáîðëîõ, áàÿæóóëàõ ÿâöàä ¿¿ñýõ õîõèðëûí ýêîëîãè-ýäèéí çàñãèéí ¿íýëãýýã òîîöîõ àðãà÷ëàë”-ÁÎÑ-ûí 2008 îíû 207-ð òóøààë. /1 æèëèéí òóðøèëòûí õóãàöàà/

• Òóñ àðãà÷ëàë íü òóõàéí óóðõàéí ¿éë àæèëëàãààíààñ óðãàìàë, õºðñ, óñ, àìüòàí, àãààð îð÷èíä ó÷ðóóëñàí õîõèðîëûã áàéãàëèéí á¿ðýëäýë òóñ á¿ðýýð òîãòîîæ, óëìààð òóõàéí ãàçðûã ýâäðýëä îðóóëñíààð ó÷èð÷ áîëîõ õîõèðëûã óðüä÷èëàí òîîöîæ íèéëáýð ¿íýëãýý ãàðãàõ áîëîìæèéã îëãîæ áàéíà. ̺í óðüä ºìíº îëáîðëîëò ÿâóóëààä íºõºí ñýðãýýëò õèéãýýã¿é îðõèãäñîí òàëáàéã çàðäëààð ¿íýëæ íºõºí ñýðãýýëãýõ, ¿íèéã òºë¿¿ëýõ ýðõ ç¿éí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà.

¿ðãýëæëýë…¿ðãýëæëýë…

3. Óóë óóðõàéí îëáîðëîëòîä ºðòñºí ãàçðûã íºõºí ñýðãýýõ àæëûí ñòàíäàðòûã Àøèãò ìàëòìàë, ãàçðûí òîñíû õýðýã ýðõëýõ ãàçàðòàé õàìòðàí áàéãàëü öàã óóðûí á¿ñ, á¿ñ÷ëýëä òîõèðñîí áàéäëààð øèíýýð áîëîí øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ áàòëóóëààä áàéíà. ¯¿íä:1. Óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëãààãààð

ýâäýðñýí ãàçðûí àíãèëàë, 2. Ýâäýðñýí ãàçðûí íºõºí ñýðãýýëòèéí íýð òîìü¸î,

òîäîðõîéëîëò, 3. Óóë óóðõàéí ¿éëäâýðèéí ¿éë àæèëëàãààãààð

ýâäýðñýí ãàçðûí íºõºí ñýðãýýëò, 4. Ãàçàð øîðîîíû àæëûí ¿åä ¿ðæèë øèìò õºðñ

õóóëàëò , õàäãàëàëò ,5. Ýâäýðñýí ãàçðûã óðãàìàëæóóëàõ òåõíèêèéí

øààðäëàãà

¿ðãýëæëýë…¿ðãýëæëýë…

Ñòàíäàðòóóäûã øèíý÷ëýí áàòëàñíààð: Øèíý÷ëýí áàòëóóëñàí ñòàíäàðòààð óóë óóðõàéí îëáîðëîëòîíä ºðòºæ äîðîéòîëä îðñîí ãàçàð íóòãèéã á¿ðýí íºõºí ñýðãýýõýä òàâèãäàõ åðºíõèé øààðäëàãûã òîäîðõîéëæ, áèîëîãèéí íºõºí ñýðãýýëòèéã òóõàéí îðîí íóòãèéí áàéãàëü ýêîëîãèéí îíöëîãèéã õàðãàëçàí, á¿ñ á¿ñ÷ëýëèéí îíöëîã, óñ ÷èéãèéí õàíãàìæèä òîõèðóóëàí óðãàìëûí òºðºë ç¿éëèéã òîäîðõîéëñîí, íóòãèéí óðãàìëûã òàðèìàëæóóëàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëñýí. Õóó÷èí ìºðäºæ áàéñàí ñòàíäàðòóóä íü çºâõºí àëòíû øîðîîí îðä ãàçðûã èë àðãààð îëáîðëîõ ¿åä áàðèìòëàõ åðºíõèé øààðäëàãóóä áàéñàí áºãººä øèíý÷èëñýí ñòàíäàðòóóäûã áàòëóóëñíààð àëòíû øîðîîí áîëîí ¿íäñýí îðä, í¿¿ðñíèé óóðõàé, æîíø, ò¿ãýýìýë òàðõàöòàé îðäóóä áîëîí áóñàä îðä ãàçðóóäûã èë áîëîí äàëä àðãààð àøèãëàõ ¿åèéí íºõºí ñýðãýýëòèéí åðºíõèé øààäëàãóóäûã òîäîðõîéëæ ºãñíººðºº îíöëîã, äàâóó òàëòàé þì.

¿ðãýëæëýë…¿ðãýëæëýë…

• Óóë óóðõàéí íºõºí ñýðãýýëòèéí ìýäýýëëèéí òàéëàí ãàðãàõ ìàÿãò ÁÎÕ-3-èéã ñòàòèñòèêèéí ìàÿãò áîëîâñðóóëàõ ñòàíäàðòûí äàãóó áîëîâñðóóëæ Ñòàòèñòèêèéí ¿íäýñíèé õîðîîãîîð çºâøººð¿¿ëýí ÁÎÀÆÑ-ûí 2009 îíû 21 ä¿ãýýð òóøààëààð áàòëóóëààä áàéíà.

• Óã ìàÿãòûã øèíý÷èëñýíýýð îëáîðëîëòîä ºðòñºí áîëîí íºõºí ñýðãýýñýí òàëáàé, îâîîëãûí õýìæýýã ÿëãàâàðòàé áàéäëààð òàëáàéãààð, ýçýëõ¿¿íýýð ãàðãàæ ìýäýýëëèéí ñàí á¿ðä¿¿ëýõ áîëîìæ á¿ðäýæ áàéíà.

¿ðãýëæëýë…¿ðãýëæëýë…

• Àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîîä íºõºí ñýðãýýëã¿é îðõèñîí àæ àõóéí íýãæ¿¿äýýñ íºõºí òºëáºð øààðäàõ, ýâäýðñýí ãàçðûã íºõºí ñýðãýýëãýõ çîðèëãîîð ýâäðýëä îðñîí ãàçðûí á¿ðòãýë òîîëëîãûí àæèë õèéõ áýëòãýë õàíãàãäààä áàéíà. Ýíý àæèë õèéãäñýíýýð ãàçðûã ýâäðýëä îðóóëààä íºõºí ñýðãýýëã¿é îðõèñîí àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí íýð õàÿãèéã òîäðóóëæ ø¿¿õýýð øèéäâýðë¿¿ëýõ, çàðèìûã ýðýí ñóðâàëæëàõ àæèë õèéãäýõ áîëíî.

¿ðãýëæëýë…¿ðãýëæëýë…

• Засгийн Газрын 2008 оны 127 дугаар тогтоол ãàðãóóëæ,ýíý ажлын хүрээнд Õóóëü áóñ, õàðèóöëàãàã¿é ¿éë àæèëëàãààíû óëìààñ íèéò 6 аймгийн 21 сумын 130 цэгт хуримтлагдсан 92 956 м3 буюу 139 410 тн шламыг тээвэрлэж, химийн бодисоор бохирдсон 78 965 м2 талбайд хөрс хуулалт хийн саармагжуулав. Боловсруулсан 10 400 тн шламаас 10,024 кг мөнгөн ус, 5, 525 кг алт ялган авлаа. Төв, Сүхбаатар, Дорноговь, Дархан-Уул, Сэлэнгэ аймгийн химийн бодисоор бохирдсон хаягдлыг зөөж тээвэрлэх, хоргүйжүүлэх ажлыг дуусгаж, орон нутгийн удирдлагуудад хүлээлгэн өгөв.

¿ðãýëæëýë…¿ðãýëæëýë…

Öààøèä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ Öààøèä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãûí çîðèëòáîäëîãûí çîðèëò

• Çàñãèéí ãàçðûí ìºðèéí õºòºëáºðò òóñãàãäñàí Хариуцлагатай уул уурхайн зарчмыг баримтлан уул уурхай, орд ашиглалтын хяналт шинжилгээний хөтөлбөр, байгаль хамгаалах, нөхөн сэргээх төлөвлөгөөíèé áèåëýëò зэрэг мэдээллийн улсын сан бүрдүүлж, түүнийг нийтэд ил тод, хүртээмжтэй байлгаõ àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä äàðààõè àæëóóäûã õèéæ ã¿éöýòãýíý.

• Àëòíû øîðîîí áîëîí áàãà íººöòýé îðä ãàçðóóä, îé, óñàí ñàí á¿õèé ãàçàð, ò¿¿íèé õàìãààëàëòûí á¿ñýä àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõûã õîðèãëîõ ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ,

• Óóë óóðõàéí íºõºí ñýðãýýëò õèéõ àðãà÷ëàë, òåõíîëîãèéã øèíý÷ëýõ,

• Àøèãò ìàëòìàëûí îðäûã áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é òåõíîëîãèîð àøèãëàõ ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ,

• Îëáîðëîëòûí ¿éë àæèëëàãààíû óëìààñ ýâäðýëä îðñîí áîëîí íºõºí ñýðãýýëò õèéñýí òàëáàéí óëñûí õýìæýýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí ñàí á¿ðä¿¿ëæ, ìýäýýëëèéí èë òîä áàéäëûã õàíãàõ

¿ðãýëæëýë…¿ðãýëæëýë…

Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà

Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà