İntihar Davranışında Bireysel ve Toplumsal Müdahaleler · Sözel otopsi (verbal otopsi)...

İntihar Davranışında Bireysel ve Toplumsal Müdahaleler

Yrd Doç Dr Aytül Karabekiroğlu

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Psikiyatri ABD, Samsun

İntihar

Bireyin bir eylemle doğrudan ya da dolaylı olarak kendi

yaşamına son vermesidir.

İntiharın Önlenmesi

Toplum stratejileri

Bireysel stratejiler

İntiharın Önlenmesine İlişkin Bireysel Konular

Mental bozuklukların erken tanınması

Uygun bir şekilde tedavisi

İntihar riskinin uyarı işaretlerinin fark edilmesi

İntihar riski taşıyan kişilerin erken tanınması ve

değerlendirilmesi

İntihar eğilimli hastaların güvenliğinin hemen sağlanması

Değiştirilebilir risk etmenlerinin müdahale hedefi olarak

belirlenmesi

İntihar riski olan hastalarda;

İntihar krizi

Risk değerlendirme

ve güvenlik planı

Bilişsel davranışçı tekniklerin

uygulanması

Tekrarları önleme

Bilişsel formülasyon

ve tedavi planı

Tedaviyi

sonlandırma

ya da

yönlendime

Tedaviye

devam etme

Tedavinin Başlangıcı

• Bilgilendirilmiş onam alınması

• İntihar riski değerlendirme

• Güvenlik planı geliştirme

İntihar Riskinin Değerlendirilmesi

Risk etkenlerinin sorulması

Koruyucu etkenlerin araştırılması

İntihar riskinin genel değerlendirmesi

Hastaya bu konuda bilgi verilmesi

Risk etkenlerinin sorulması

İntihar davranışı ile ilişkili faktörler

Ölüm isteği

İntihar planı ve girişimleri

İntihar girişimleri planlı mı plansız mı?

Komut halüsinasyonları var mı?

İntihar girişimi nasıl durdurulmuş?

Kendine zarar verici davranışları mevcut mu?

İntihar girişimi sonrasında pişmanlık var mı?

İntihar davranışını aktive eden faktörler

Ayrılma, boşanma, eşin ölümü

Kişiler arası problemler

Adli problemler

İş kaybı, maddi sorunlar

Tedavi Hikayesi

Daha önceki psikiyatrik tedaviler

Geçmişteki psikiyatrik tedavilere yanıt

Hastanın Kliniği

Majör depresif epizod

Madde kullanım bozukluğu

Kişilik Özellikleri

Ümitsizlik

Problem Çözme Becerileri

Dürtüsel Davranışlar

Homisid düşüncesi

Koruyucu Faktörler

Gelecek beklentisinin varlığı

Yaşam için nedenlerin varlığı

Aile ya da diğer kişilere karşı sorumlulukların varlığı

Ölüm korkusu

Bir işte çalışıyor olmak

Güvenlik Planı

Bir intihar krizi sırasında hastanın uygulayabileceği baş etme

yöntemlerinin sıralandığı bir liste hazırlanması

Güvenlik planı

1. Uyarı işaretleri (Ne zaman güvenlik planına ihtiyacım olur?)

“Uyuyup hiç uyanmak istemediğimde”

“Kendi canımı yakmak istediğimde”

“Bu durumla daha fazla baş edemeyeceğimi hissettiğimde”

2. Başa çıkma stratejileri (Kendi başıma yapabileceklerim)

Yürüyüşe çıkmak

Egzersiz yapmak

Duş almak

Nefes alışımı kontrol etmek

3. Diğer insanlarla iletişime geçmek

Dikkatimi dağıtmak amacı ile arkadaşımı aramak tel numarası….

İşe yaramazsa krizde olduğumu belirterek aşağıdaki kişileri arayarak yardım isteme

Aile bireyi tel numarası…

Bir Başka kişi tel numarası….

4. Çalışma saatleri içinde bir sağlık çalışanını arama

Psikiyatrist tel numarası

7gün/24 saat çalışan acil yardım servislerini aramak

Tel numarası:…..

İntihar riski olan hastalarda bilişsel terapi

İntihar krizi

Risk değerlendirme

ve güvenlik planı

Bilişsel davranışçı tekniklerin

uygulanması

Tekrarları önleme

Bilişsel formülasyon

ve tedavi planı

Tedaviyi

sonlandırma

ya da

yönlendime

Tedaviye

devam etme

Bilişsel Olgu Formülasyonu İntihar krizi akışının zaman çizelgesi

Aktive edici

olay

(eşinin akşam eve

geç gelmesi ve

ardından yaşanan

tartışma)

Otomatik

düşünceler

(beni

önemsemiyor,

bana değer

vermiyor, beni

aldatıyor)

Duygusal

(Afekif) Yanıt

Kızgınlık

Davranışsal

Yanıt

Odasına gidip

kapıyı kapatıp

tek başına

odada bulunma

Anahtar

Otomatik

düşünceler

buna daha fazla

dayanamayacağım

Bu Girişime

yanıt

Girişim sonrası

yaşanan

ambivalan duygular

İntihar

Girişimi

Odasında bulunan

ilaçları içme

Anahtar

Otomatik

düşünceler

(intihar niyeti

ile ilgili) Artık bu yaşadığım

sıkıntıyı sonlandırmak

istiyorum

Duygusal ( Afektif ) Yanıt

depresyon, ümitsizlik

İntihar girişimi anlamak için genişletilmiş bilişsel yaklaşım

Aktive edici olay Duygu Düşünce Otomatik düşünceler intihar girişimi

Erken yaşam

Olayları

Temel inanışlar

Ara inançlar

Otomatik

düşünceler

Yatkınlaştırıcı

faktörler

İntihar riski olan hastalarda bilişsel terapi

İntihar krizi

Risk değerlendirme

ve güvenlik planı

Bilişsel davranışçı tekniklerin

uygulanması

Tekrarları önleme

Bilişsel formülasyon

ve tedavi planı

Tedaviyi

sonlandırma

ya da

yönlendime

Tedaviye

devam etme

Bilişsel-Davranışçı Teknikler

Davranışçı Müdahaleler

Duygusal Baş Etme Stratejileri

Bilişsel Müdahaleler

Davranışçı Müdahaleler

Zevk veren aktivitelerin arttırılması

Sosyal iletişimin arttırılması ve sosyal desteklerin geliştirilmesi

“ailem benim nasıl olduğumu önemsemez”

“ihtiyacım olduğunda kimse yanımda olmaz”

aile görüşmelerinde uyarıcı işaretler konusunda da aile

bilgilendirilmeli

Duygusal Baş Etme Stratejileri

Bu baş etme stratejileri kişinin kendisine zarar

vermeden emosyonlarını kontrol edebilme becerisi

kazandırmayı hedefler.

1.Fiziksel olarak kendini yatıştırma

2. Bilişsel olarak kendini yatıştırma

3. Duyusal (sensory) olarak kendini yatıştırma

Fiziksel olarak kendini yatıştırma

Kas gevşeme egzersizleri

Nefes alma egzersizleri

Bilişsel olarak kendini yatıştırma

Olumlu anıları hatırlamak

Olumlu duygular oluşturan bir olayı düşünme

Dikkatini başka bir olaya odaklama (arkadaşı arama, evi

temizleme)

Duyusal (sensory) olarak kendini yatıştırma

Duyuları kullanarak kendini yatıştırma

Duş almak

Olumlu duygular uyandıran müzik dinlemek…

Bilişsel Yöntemler

Temel inançların modifiye edilmesi

Yaşama nedenlerinin belirlenmesi

Baş etme kartlarının geliştirilmesi

Sorun çözme becerilerinin geliştirilmesi

Dürtüselliğin azaltılması

İntihar davranışı olan hastalarda sık karşılaşılan

temel inançlar

Çaresizlik(helplessness)

Sevilmezlik(unlovability)

Değersizlik (worthlessness)

Sokratik sorgulama, davranışsal deneyler, …

Yaşama için nedenleri sıralama

İntihar krizi sırasında yaşama nedenlerini sıralamak

zor…

Kriz anında olmadığı bir dönemde liste yapılır ve kriz

anında yazılı listeden okunur.

Baş Etme Kartları Geliştirme

Dikkatin intihar düşüncesine olan odaklanması ve umutsuzluk

kısır döngüsünden kurtulabilmesi için

Hastanın kendi sözleri ile ve seans sırasında hazırlanır.

Kısa ve hedefe odaklanan

Kriz anı dışında da bu kartları okuması istenir.

Sorun Çözme Becerilerinin Geliştirilmesi

intiharla ilgili dikkat odaklanmasını kırmasını sağlar.

kişinin yaşamındaki stres düzeyini azaltarak

dayanamama, ümitsizlik gibi duyguların azalmasına

yardımcı olur.

Seanslar arasında hastadan problemleri listelemesi istenir

Mümkün olduğunca çok sayıda çözüm bulması istenir.

Her çözümün olumlu ve olumsuz yönleri

Çözümün kendi yaşantısı ve başkalarının yaşantısı üzerindeki

etkileri

Çözümü uygularken karşılaşılabilecek olası problemler yazılır.

Bunlarla nasıl baş edilebileceği çalışılır.

Dürtüselliğin azaltılması

Dürtüsel intihar girişimi olan hastalarla çalışırken, kriz anının

geçici bir an olduğu ve bu andan kurtulunca bu düşünceni de

ortadan kalkacağı üzerinde çalışılır.

Dürtüsel davranışların olumlu ve olumsuz yanları

Dürtüsel intihar düşüncesi aklına geldiğinde neler yapabileceği

ile ilgili liste hazırlanır.

İntihar riski olan hastalarda bilişsel terapi

İntihar krizi

Risk değerlendirme

ve güvenlik planı

Bilişsel davranışçı tekniklerin

uygulanması

Tekrarları önleme

Bilişsel formülasyon

ve tedavi planı

Tedaviyi

sonlandırma

ya da

yönlendime

Tedaviye

devam etme

Tedavinin İleri Dönemi

Becerilerin gözden geçirilmesi ve arttırılması

Relaps önleme protokolünün oluşturulması

Tedavi hedeflerindeki ilerlemeyi gözden geçirilmesi

Ek bir tedavi planının düzenlenmesi

Tedavinin sürdürülmesi

Refere etme

Tedavinin sonlandırılması

Relaps Önleme Protokolü

Hastayı alıştırmalar için hazırlama

Yapılacak egzersizler konusunda hasta bilgilendirilir.

Geçmişte yaşadığı intihar krizlerinin tekrar yaşantılanması zor…

Gelecek intihar krizlerini önlemek amacı ile yapıldığı

Tedaviden öğrenilenleri yaşama geçirmek için yapıldığı…

Geçmiş krizleri gözden geçirme

İmajinasyon teknikleri kullanarak hastanın geçmişteki

intihar krizlerini canlandırmak

İntihar davranışı ile ilgili duygu, düşünce ve davranışları

bulmaya çalışmak

Öğrenilmiş becerileri kullanarak kriz anlarını tekrar

yaşamak

Gelecekte intihar girişimine yol açabilecek olayları

canlandırması ya da anlatması

Baş etme stratejileri oluşturması sağlanır.

İntiharın Önlenlenmesine İlişkin Toplumsal Konular

Öldürme riski yüksek silahlara ulaşımın kısıtlanması

Evlerde kullanılan gazların zehirden arıtılması

Zehirli böcek ve tarım ilaçlarının kullanımının sınırlanması

Okul temelli intihar eğitim programları

İnternet tabanlı intihar önleme programları

Dünya Sağlık Örgütü (2014); intihar önleme ile ilgili kaynaklar;

Aile hekimleri

Medya çalışanları

Okullar ve okul çalışanları

Hekimler

Hapishanelerde çalışanlar

İntiharla doğrudan karşı karşıya gelen mesleklerle (polis, itfaiye

çalışanları)

İntihar ve intihar girişimlerinin değerlendirilmesi ve kayıt altına alınması

Problemin büyüklüğünün anlaşılması

İntihar davranışına duyarlı olan grubu tanımlamak

İntihar davranışı ile ilişkili risk ve koruyucu faktörleri belirlemek

İntihar ve intihar davranışında en sık kullanılan yöntemleri

belirlemek.

Zaman içinde seçilen yöntemlerle ilgili değişimler olup

olmadığını değerlendirmek

Mevcut sorunlara yönelik intihar önleme projeleri

geliştirebilmek.

İntihar olgularının değerlendirilmesi

İntihar sonucu yaşamını kaybetmiş olan kişiler hakkında

retrospektif olarak kapsamlı bilgi edinme amacı ile psikolojik

otopsi kavramı ortaya atılmıştır.

Amaç, kişiyi intihara sürükleyen olaylar hakkında detaylı bilgi

almak ve intiharın nedenini araştırmaktır.

Bu süreç içinde kişinin yaşam koşulları, kişiliği, ruhsal hastalığı

olup olmadığı, aldığı tedavilerin olup olmadığının

değerlendirilmesi gerekir.

Bu süreç içinde bazı metotodolojik problemler yaşansa da,

genel olarak intihar süreci ile ilgili ortak bir sonuç oluşturulması

mümkün olmaktadır (Clark, 1992; Foster, 1999).

Günümüze kadar içlerinde Kuzey Amerika, Finlandiya ve

İşveç’in de bulunduğu 20’den fazla dünya ülkesinde yürütülmüş

geniş kapsamlı psikolojik otopsi çalışmaları bulunmaktadır

(Isometasa, 2001).

Sözel otopsi (verbal otopsi) değerlendirme anketi (DSÖ, 2014)

Anketi yanıtlayan ve ölen kişi hakkında detaylı bilgi

İntiharı ve intihara götüren olayları detaylı olarak inceleyen

sorular ..

Date of case registration (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ Not applicable Unknown

1.1 Country: _________________________ _ 888 999

1.2 Sample area (if applicable): ____________________ ______ 888 999

2.1 Case name (if authorized): ______________________ ____ 888 999

2.2 Case identification number (assigned): _____________________ ____ 888 999

2.3 Residential address:

_ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 888 999

2.4 Sex: Male Female Transsexual 888 999

2.5 Date of birth (Day/Month/Year): _ _ /_ _ / _ _ _ _ 888 999

2.5.1 Age (in years) _ _ _ _ _ _ 888 999

2.6 Date found (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ _ 888 999

2.7 Day of the week found: ___________________ 888 999

2.8 Time found (hhmm): _ _ / _ _ 888 999

2.9 Date of death (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ _ 888 999

2.10.1 Day of the week when died: ____________________

Date of case registration (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ Not applicable Unknown

1.1 Country: _________________________ _ 888 999

1.2 Sample area (if applicable): ____________________ ______ 888 999

2.1 Case name (if authorized): ______________________ ____ 888 999

2.2 Case identification number (assigned): _____________________ ____ 888 999

2.3 Residential address:

_ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 888 999

2.4 Sex: Male Female Transsexual 888 999

2.5 Date of birth (Day/Month/Year): _ _ /_ _ / _ _ _ _ 888 999

2.5.1 Age (in years) _ _ _ _ _ _ 888 999

2.6 Date found (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ _ 888 999

2.7 Day of the week found: ___________________ 888 999

2.8 Time found (hhmm): _ _ / _ _ 888 999

2.9 Date of death (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ _ 888 999

2.10.1 Day of the week when died: ____________________

2..11 Time of death (hhmm): _ _ / _ _ 888 999

2.12 Location found

(adapt to local

context):

Home _ Railway _ ___ 888 999

2.12.1 Description of the location:

___________________________ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ __ _ _ __ _ _ __ _ _ __ 888 999

3.1 Suicide method used (according to ICD-10 codes): _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ __ _ _ _ 888 999

3.1.1 Description of suicide method:

___________________________ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ 888 999

3.2 If more than one method was used, suicide method two (according to ICD-10 codes):

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ 888 999

3.2.1 Description of suicide method two

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ 888 999

4.1 Is there evidence of a suicide note or written intent to die?

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ No Yes

4.1.1 Description of evidence

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ __ _ _ _

888 999

4.2 Did the deceased make a verbal statement indicating an intention to die? No Yes

4.2.1 Description of evidence

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ __ _ _ _

İntihar girişimlerinin değerlendirilmesi

Date of case registration (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ Not applicable Unknown

1.1Country: ______________________ 888 999

1.2 Sample area (if applicable): _____________________________ 888 999

2.1 Case name (if authorized): _____________________________ 888 999

2.2 Suicide attempt number (assigned): _ _ _ _ _ _ _ _ 888 999

2.3 Residential address: _____________________________ 888 999

2.4 Sex: Male Female Transsexual 888 999

2.5 Date of birth (Day/Month/Year): _ _ /_ _ / _ _ _ _ 888 999

2.5.1 Age (in years): _ _ _ _ _ _ 888 999

2.6 Date of attempt (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ 888 999

2.7Dayoftheweekofattempt: ____________ 888 999

2.8 Time of attempt (Hour/Minute): _ _ / _ _ 888 999

2.9 Location of attempt

(adapt

to local context):

_Home _Railway __ _ 888 999

2.9.1 Description of the location: _____________________________

3.1 Method used in suicide attempt

(according to ICD- 10codes): ______ 888 999

3.1.1 Description of suicide attempt

method:

_____________________________

______________________________

888 999

3.2 If more than one method was used,

suicide attempt method two (according to

ICD-10 codes):

______

888 999

3.2.1 Description of suicide attempt

method two:

_____________________________

____________________________

888 999

5.1 Date of attempter’s first contact to

health care system (Day/Month/Year): _

_/_ _ / _ _ _ _

888 999

5.2 Hospitalization: _No _Yes 888 999

5.2.1 Length of hospitalization (Number of

days): ____ 888 999

5.3 Referral: _No _Yes 888 999

5.3.1 Referred from:

______________________________ 888 999

5.3.2 Referred to:

______________________________

Acil serviste intihar girişimleri psikososyal destek ve krize

müdahale programı

World Health Organization (WHO). World Suicide Report:

Preventing suicide: a global imperative. Geneva; 2014. ISBN

978 924 1564776

World Health Organization (WHO). Preventing suicide: a

resource series. Geneva; 2000. Available at:

http://www.who.int/mental_health/resources/preventingsuicide/

en/.