KONCEPTI, TIPOLOGIJEI MJERENJE...Transformacija pojmova u varijable qVarijabla: pojava čija je...

KONCEPTI, TIPOLOGIJE I MJERENJE Metodologija političkih nauka

TEME

q Važnost teorija i pojmova za naučno saznjanje

q Karakteristike društvenih pojmova (koncepata)

q Korisni pojmovi, širina i tipologije

q Operacionalizacija

q Korišćenje indikatora u procesu mjerenja

q Skale mjerenja

q Praktični primjeri

ZAŠTO SU TEORIJE VAŽNE?

Teorije predstavljaju skup logički povezanih simbola koji dajuobjašnjenje o tome šta se dešava u neposrednom iskustvu.

q Predstavljaju početak i kraj svakog naučno-istraživačkog poduhvataq Nude objašnjenja za politička dešavanja oko nasq Daju jedan pogled na društvenu stvarnost na bazi kojeg krećemo u istraživanjeq Ne mogu biti istinite ili neistinite, već više ili manje korisneq Ukazuju na pravilnosti u društvenom svijetu i ponašanju pojedinaca/grupa

ZAŠTO SU POJMOVI VAŽNI?

q Nauka o pojedinačnom ne postoji, moramo stvarnost dovesti na nivoopštosti

q Pojam/koncept predstavlja nešto opšte i nastaje kada se iz svijetaiskustva uzme jedna klasa pojava

q Osnovni element naučnog saznanja - analitički alati (njima mislimo o stvarnosti)

q Omogućavaju kreiranje kompleksnih predstava o društvenoj/političkojrealnosti – na osnovu odnosa među velikog broja pojmova

q “Suštinski sporni pojmovi”

OD ČEGA SE KONCEPT SASTOJI?

Svaki pojam ima:

q Termin - riječ kojom je označen

q Sadržaj – ključne karakteristike

q Obim – klasu pojava koju obuhvata

q Značenje

Primjer: politička participacija

o ”politička participacija”

o Sve manje ili više direktne aktivnosti kojia građani pokušavaju uticati na političke rezultate

o Glasanje, članstvo u partiji, protesti, potpisivanje peticije...

ODNOS TEORIJE I POJMOVA (KONCEPATA)

q Svaka teorija ima svoju strukturu - skup pojmova koji su povezani propozicijama

q Osnovni elementi teorija su pojmovi (koncepti) - oni nam omogućuju da se stvarnost dovede na nivo opštosti

q Svijet oko nas je apstraktan koji možemo ”otjelotvoriti” isključivo pojmovima

q Organizovan svijet pojmova predstavlja naučnu teoriju

q Teorijski okvir za istraživanje baziran je na definisanju ključnih pojmova I određivanjem dimenzija pojmova

q Ako teorije počivaju na konceptima, i ako mogu biti više ili manje korisne, šta to čini jedan koncept ”korisnim”?

q Odnos pojmova unutar teorije može imati različite oblike – npr. kauzalni ikorelacioni

FORMIRANJE “KORISNIH” POJMOVA

Da bi pojam bio koristan mora ispunjavati više karakteristika:

q Empirijski po svom karakteru - mora se odnositi na set činjenicakoje mogu biti predmetom posmatranja (ne nužno direktno!)

q Precizan - vrlo jasno naznačiti granice koncepta i set opservacijakoji se određuju tim pojmom

q Tranzitivan – kapacitet da se nalazi u relaciji sa drugimpojmovima iste teorije

TEORIJA: VEZA MEĐU “KORISNIM” KONCEPTIMA

Političkaparticipacija

Nivo obrazovanjaroditelja

Klasna pripadnostroditelja

Nivo obrazovanjapojedinca

Socio-ekonomskistatus pojedinca

ŠIRINA POJMOVA

q Aboridžinski jezik ”Dyirbal” - Balan - ”Žene, vatra, i opasne stvari”

q “Širina” koncepata određena je količinom zajedničkih karakteristika koje bi pripadnici iste kategorije trabali posjedovati

q Klasifikacije vs. Tipologije

ŠIRINA POJMOVA

q Aboridžinski jezik ”Dyirbal” - Balan- ”Žene, vatra, i opasne stvari”

q “Širina” koncepata određena je količinom zajedničkih karakteristikakoje bi pripadnici iste kategorijetrabali posjedovati

q Klasifikacije vs. Tipologije

Primjeri pojma “demokratije”:

o Definicija: minimalna vs. maksimalna

o Karakteristike: slobodni i fer izborivs. izbori + ljudska/politička prava+ pravilo 4 izborna ciklusa

o Kategorije:

Švedska, Crna Gora, SAD, Mađarska, Italija

Saudijska Arabija, Kuba

Švedska, SAD, Italija Crna Gora, Mađarska, Saudijska Arabija, Kuba

Min.

Maks.

Demokratski režim Nedemokratski režim

KONCEPTI I TIPOLOGIJE

q Funkcija tipologija kao analitičkih sredstava: o 1.) Formiranje i “prerada” koncepate kojim baratamoo 2.) Identifikovanje različitih dimenzija istog konceptao 3.) Formiranje kategorija za klasifikaciju i mjerenje

q Konceptualne tipologije daju smisao pojmovima ukazujući na na poziciju u tipologiji

q Svaka ”ćelija” odgovara zasebnom pojmu (karakteristici), iako je povezan sa ostalim konceptima u tipologiji

q Podložne promjeni skale mjerenja (nešto više kasnije…)

OD OPŠTEG KA SPECIFIČNOM: OPERACIONALIZACIJA

q Za empririjsko testiranje teorije nužno je pojmove transformisati u varijable

q Nijesu svi koncepti jednako lako svodljivi na jezik varijable

q Za svaki pojam moramo naći empirijske ”predstavnike” – indikatore

q Operacionalizacija: proces definisanja načina mjerenja koncepata (društvenihfenomena) koje nije moguće direktno opservirati.

q Zadatak operacionalizacije jeste da apstraktne pojmove svedemo na empirijskeindikatore koji se mogu kvantifikovati.

q Tri elementa procesa operacionalizacije: 1.) Izbor indikatora koji predstavljaju pojmove; 2.) instrumentalizacija; 3.) mjerenje

Transformacija pojmova u varijable

q Varijabla: pojava čija je vrijednost promjenljiva (varira)

q Da bi pojam bio upotrebljiv u naučne svrhe potrebno je da pojave koje opisuje imaju različite vrijednosti

q Priroda razlika među pojavama se može izraziti na više načina

q Diskretne vs. Kontinuirane razlike (varijacija)

q Tipovi varijabli na osnovu načina mjerenja razlika među pojavama: nominalne, ordinalne, intervalne i racio varijable

TRANSFORMACIJA POJMOVA U VARIJABLE

q Pojave u društvenim naukama su najčešće veoma kompleksne, dok suteorije apstraktne

q Problem operacionalizacije: pojave u političkom svijetu je težeposmatrati i prema tome kvantifikovati

q Mjerenje je ključni element istraživanja: omogućava nam da poredimoapstraktne koncepte na bazi vidljivih karakteristika koje smo odabrali kaovažne

q Indikatori su “empirijsko ogledalo” – bez njih ne mogu se preciznoreflektovati odnosi između pojmova u okviru iste teorije

KORIŠĆENJE INDIKATORA ZA MJERENJEq U političkim nauka jedan indikatorje rijetko dovoljan da iscrpi svedimenzije jednog pojma

q Koncepti najčešće višeslojni izahtijevaju da mjerenje reflektujenjihovu kompleksonst

q Ne postoje strandardizovani koraciza određivanje važnosti posebnihdimenzija

q Teorija je jedini pouzdan vodič!

KORIŠĆENJE INDIKATORA ZA MJERENJEq U političkim nauka jedan indikatorje rijetko dovoljan da iscrpi svedimenzije jednog pojma

q Koncepti najčešće višeslojni izahtijevaju da mjerenje reflektujenjihovu kompleksonst

q Ne postoje strandardizovani koraciza određivanje važnosti posebnihdimenzija

q Teorija je jedini pouzdan vodič!

PRECIZNOST INDIKATORA

q Nijesu svi indikatori jednako precizni - određuje se naosnovu skale mjerenja

q Od skale mjerenja zavisi i tip analize koju možemousješno sprovesti (grafički prikaz takođe)q Transformacija moguća samo u smjeru manje preciznosti– jednom neprecizno korišćen indikator nije mogućenakanadno ”popraviti”

SKALE MJERENJA

q Nominalne

q Ordinalne

q Intervalne

q Racio (skale odnosa)

NOMINALNE SKALE

q Osnovniji način mjerenja – najmanjeprecizan

q Nominalne mjere predstavljajuuzajamno isključive kategorije

q Kategorije nije moguće rangirati nasmislen način

q Razlika između kategorija se ne može izraziti numerički

NOMINALNE SKALE

q Osnovniji način mjerenja – najmanjeprecizan

q Nominalne mjere predstavljajuuzajamno isključive kategorije

q Kategorije nije moguće rangirati nasmislen način

q Razlika između kategorija se ne može izraziti numerički

Primjeri nominalnih varijabli:

o Boja očiju (plave, zelena, braon…)o Religijska pripadnost (Pravoslavac,

Musliman, Jevrej...)o Partijsko opredijeljenje (Demokrata,

Republikanac...)o Pol ...

ORDINALNE SKALE

q Preciznije od nominalnih varijabli

q Vrijednosti su uzajamno isključive

q Moguće ih je rangirati po veličini

q Na njima se može (pod određenimuslovima) vršiti numeričke operacije

q Razlika između kategorija iako jasnanije u potpunosti precizna

ORDINALNE SKALE

q Preciznije od nominalnih varijabli

q Vrijednosti su uzajamno isključive

q Moguće ih je rangirati po veličini

q Na njima se može (pod određenimuslovima) vršiti numeričke operacije

q Razlika između kategorija iako jasnanije u potpunosti precizna

Primjeri ordinalnih varijabli:

o Religioznost (pojedinac je nimalo, umjereno, veoma religiozan)

o Ocjena učinka javnih politika (U potpunosti negativno, umjereno negativno, umjereno pozitivno, u potpunosti negativno)

o Stepen ekonomskog razvoja (U potpunosti razvijene zemlje, zemlje u razvoju, zemlje neuspjele ekonomije…)

o Praćenje političkih vijesti (Nikad, uglavnom ne, povremeno, svakog dana)

INTERVALNE SKALE

q Najprecizniji način mjerenjaq Moguće precizno rangirati vrijednost idodijeliti im numeričke vrijednostiq Pogodne za statističku analizuq Razlika između dvije uzastopnevrijednosti je precizno izražena i uvijekista (ekvidistanca)q Nula (“0”) nema smisleno značenje

INTERVALNE SKALE

q Najprecizniji način mjerenjaq Moguće precizno rangirati vrijednost idodijeliti im numeričke vrijednostiq Pogodne za statističku analizuq Razlika između dvije uzastopnevrijednosti je precizno izražena i uvijekista (ekvidistanca)q Nula (“0”) nema smisleno značenje

Primjeri intervalnih varijabli:

o Godine (21, 35, 36, 92…)o Mjesečna primanja (1000e,

576e, 577e…)o Ekonomski indikatori (GDP,

nivo pismenosti (%), stopa kriminala, infllacija…)

o Vrijemeo Temperatura

VAŽNE NAPOMENE

q Razlika između intervalnih i racio skala – smislena “0”

q Rijetke intervalne varijable na nivou pojedinaca

q Najčešće ordinalni svijet političkih nauka

q ”Nužna” transformacija ordinalnih varijabli u intervalne

PRIMJER: OBRAZOVANJE

q Nominalno obrazovanje

q Ordinalno obrazovanje

q Intervalno obrazovanje

PRIMJER: OBRAZOVANJE

q Nominalno obrazovanje

q Ordinalno obrazovanje

q Intervalno obrazovanje

o Politikolog, biolog, programer...

o Osnovno obrazovanje, srednje, visoko (univerzitet)...

o Broj godina provedenih u obrazovanju

PRAKTIČNI PRIMJERI MJERENJA

PRAKTIČNI PRIMJERI MJERENJA KONCEPATA

Makro nivo (zemlje):

q Oružani sukobi

q Polity IV

q Rodna jednakost

Mikro nivo (pojedinci):

q Uticaj medija na političke stavove

q Izborno ponašanje

q Porodica, posao, blagostanje

KRHKOSTDRŽAVA IORUŽANISUKOBI:

KONCEPTUALIZACIJA

Pojam: Oružani sukob

Značenje: Nasilni konflikt izmeđudvije ili više grupa/nacija, unutarjedne ili između više zemalja.

Cilj: Mjerenja stepena u kojem je određeni oružani sukob eskaliraou datoj zemlji u konkretnommomentu

KONCEPTUALIZACIJA

Pojam: Oružani sukob

Značenje: Nasilni konflikt izmeđudvije ili više grupa/nacija, unutarjedne ili između dvije višezemalja.

Cilj: Mjerenja stepena u kojem je određeni oružani sukob eskaliraou datoj zemlji u konkretnommomentu

Kategorije:

1. Sporadično političko nasilje2. Ograničeni političko nasilje3. Ozbiljno političko nasilje4. Ozbiljno nasilje5. Značajan i dugotrajan oružan sukob6. Rat većeg obima7. Sveobuhvatni rat8. Tehnološki rat9. Totalni oružani sukob10. Istrebljenje/uništenje

OPERACIONALIZACIJAKategorije:

1. Sporadično političko nasilje2. Ograničeni političko nasilje3. Ozbiljno političko nasilje4. Ozbiljno nasilje5. Značajan i dugotrajan oružan sukob6. Rat većeg obima7. Sveobuhvatni rat8. Tehnološki rat9. Totalni oružani sukob10. Istrebljenje/uništenje

OPERACIONALIZACIJAKategorije:

1. Sporadično političko nasilje2. Ograničeni političko nasilje3. Ozbiljno političko nasilje4. Ozbiljno nasilje5. Značajan i dugotrajan oružan sukob6. Rat većeg obima7. Sveobuhvatni rat8. Tehnološki rat9. Totalni oružani sukob10. Istrebljenje/uništenje

Indikatori: Ciljevi, tehnologija, žrtve, vrijeme

1. Vojni ciljevi slabo definisani; tehnologija slabo razvijena; sukobiograničeni vremenski, bez većih žrtava.

2. Vojni ciljevi ograničeni; potencijalno raseljavanje manjeg broja ljud; smrtnih slučajeva 3.000 -10.000.

3. Tehn. za uništenje nerazvijena; jasno definisani ciljevi iako ograničeni; smrtnih slučajeva 10.000-50.000.

4. ...5. ...6. ...7. ...8. ...9. Masovni oružani sukob; napredna tehnologija za masovno uništenje;

vojni ciljevi jasno definisani; raseljenih preko 20 miliona; smrtnih slučajeva preko 5 miliona; ratni ciljeni ispred humanitarnih.

10. Ekstenzivno i sistematsko uništenje humanih resursa; cilj opšta destrukcija (Holokaust/Hirošima i Nagasaki).

INDEX RODNE RAVNOPRAVNOSTI:

KONCEPTUALIZACIJA

q Pojam: Rodna ravnopravnost

q Značenje: Uživanje prava od strane pojedinca nije ni na koji načinodređeno pripadnošču određenompolu

q Višedimenzionalan koncept

q Indeks pokriva isključivo zemlje EU

q Ključne dimenzije:

KONCEPTUALIZACIJA

q Pojam: Rodna ravnopravnost

q Značenje: Uživanje prava od strane pojedinca nije ni na koji načinodređeno pripadnošču određenompolu

q Višedimenzionalan koncept

q Indeks pokriva isključivo zemlje EU

Ključne dimenzije:

OPERACIONALIZACIJA DIMENZIJA “MOĆI”

OPERACIONALIZACIJA DIMENZIJA “POSAO”

MJERENJE NA POJEDINAČNOM NIVOU

Primjer: Uticaj medija(nezavisna varijabla) naizborno ponašanje (zavisnavarijabla)

Primjer: Uticaj medija(nezavisna varijabla) naizborno ponašanje (zavisnavarijabla)

Primjer: Uticaj medija(nezavisna varijabla) naizborno ponašanje (zavisnavarijabla)

Primjer: stavovi pojedinaca o rodnoj ravnopravnosti u politici

Alternativna mjerenja?

Primjer: uticajporodice na političko opredjeljenje

Primjer:q Ocjene lidera/harizme

q Redosljed?

qAlternativna mjerenja? Emocije?

Primjer: znanje iz osnova statistike

q Znanje je apstraktan pojam

q Testovi su zapravo instrumenti za mjerenje

q Grupe pitanja iz srodnih oblasti mogu predstavljati različite dimenzine znanja

q Pitanja su konkretni indikatori

Primjer: znanje iz osnova statistike

q Znanje je apstraktan pojam

q Testovi su zapravo instrumenti za mjerenje

q Grupe pitanja iz srodnih oblasti mogu predstavljati različite dimenzine znanja

q Pitanja su konkretni indikatori

Primjer: znanje iz osnova statistike

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ......

1. Apstraktni pojam: „statističko znanje“

2. Određivanje dimenzija koncepta –oblasti koje čine to znanje (filozofija nauke, logika istraživanja (varijable/hipoteze), izbor metoda, numeričke operacije...)

3. Kreiranje instrumenta mjerenja –odabir pitanja (indikatora) koji su empirijski reprezent svake od dimenzija pojma

4. Konkretno znanje o nivou statističkog znanja studenata

PRIMJER KREATIVNOG MJERENJATema: Kulturni obrasci u

Austro-ugarskom carstvu

Ideja: Kvantitativno mjeritidominantni likovni ukustog vremena

Problem: Nedostatakpodataka, nepostojanje“anketa”, sveinterpretacije dolaze od istoričara umjetnosti(subjektivne)

Nemoguća misija?

Materijali

q Bešić, Miloš (2009), Metodologija političkih nauka, STRANE: 11, 20-25, 48-50, 59-66, 72-76, 84-85, 93-99, 101-102.

q Howard, Christopher (2017), Thinking Like Political Scientist, STRANE: 36-49.