View
916
Download
18
Category
Preview:
DESCRIPTION
Pananaliksik patungkol sa Kasal at Seremonya ng mga Manobo
Citation preview
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
1/87
KUMBITI: Kasaysayan at Paniniwala ng mga Manobo ng
Rehiyon 13 Caraga
KABANATA I
1
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
2/87
ANG SULIRANIN AT KALIGIRAN NITO
Panimula
Bawat lahi ng mga tao ay may sariling kultura, may sariling ientia
na maaling makilala ng bawat isa! Kung natural lamang sa bawat isa ang
magkaroon ng sariling wika, natural lamang in na magkaroon ang bawat isa
ng sariling "anitikan! Marami nang mga ayuhan at maging mga #ili"inong
iskolar ang nagtangkang "ag$aralan ang mga kultura at itinutok ang ibayong
atensiyon u"ang ma"atunayang ang mga #ili"ino ay may iba%t ibang
"aniniwala sa iba%t ibang okasyon!
Maraming "angkat etniko ang naninirahan lalo na sa Minanao ahil
makikita natin ang mga Maguinanao, Maranao, Tausug, &ama Ma"un,
'amal, (akan, Manobo, 'anggil, Melebugan"on, Ba)ao, T*boli, +igaon$on,
Talaanig at iba "a! 'a bawat "angkat etniko na ito ay may kanya$kanyang
mga "aniniwala, "amahiin at traisyong sinusuno -iki#ili"ino.!
/ng mga mananaliksik ay nagsagawa ng isang "ag$aaral tungkol sa
kasal ng mga Manobo kung saan ito%y isinagawa sa Rehiyon 13, Caraga!
/ng Caraga ay isang rehiyon ng Pili"inas na matatag"uan sa hilagang
silangang bahagi ng "ulo ng Minanao! 0abuo ito sa bisa ng Republic Act
No. 7901noong Pebrero 3, 122 na ina"rubahan ni Pangulong #iel 4!
Ramos! /ng Rehiyon ay binubuo ng limang . lalawigan: /gusan el 0orte,
/gusan el 'ur, 'urigao el 0orte, 'urigao el 'ur at 5inagat Islan6 anim
7. naman ang mga lungso ito katula ng6 Butuan, 'urigao, Bayugan,
Cababaran, Tanag at Bislig! /ng sentro ng Rehiyong ito ay ang 8ungso
ng Butuan!/ng mga Manobo ay matatag"uan lamang sa "robinsiya ng /gusan
el 'ur "artikular sa mga Munisi"alia ng 'an 8uis Barangay Culi., 8a Pa9
Barangay Bataan. at 8oreto Barangay Poblaion, -aloe, Mambaos, Kasa"aat Manawe. /gusan el 'ur, Rehiyon 13, Caraga!
2
http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Republic_Act_ng_Pilipinas&action=edit&redlink=1http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Republic_Act_ng_Pilipinas&action=edit&redlink=1http://tl.wikipedia.org/wiki/Pebrero_23http://tl.wikipedia.org/wiki/1995http://tl.wikipedia.org/wiki/Fidel_V._Ramoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Fidel_V._Ramoshttp://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Republic_Act_ng_Pilipinas&action=edit&redlink=1http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Republic_Act_ng_Pilipinas&action=edit&redlink=1http://tl.wikipedia.org/wiki/Pebrero_23http://tl.wikipedia.org/wiki/1995http://tl.wikipedia.org/wiki/Fidel_V._Ramoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Fidel_V._Ramos5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
3/87
Isa sa mga "inakamalaking selebrasyon sa tribo ng mga Manobo ay
ang kanilang kasal o tinatawag na kumbiti! Ito%y nagsisimula sa buya ng
"amilya ng lalaki sa "amilya ng babae kung saan ito ay magalang na
tinatanggihan hanggang magkaroon ng kasunuan "ara sa kumbiti! 8ahat ng
kamag$anak ng lalaki ay mag$aambagan na tinatawag na kagun at ito
maitaka ang kasal hanggang sa maabot nila ang halaga na hiningi sa "arte
ng babae! +abang nag$aambagan ang "amilya ng lalaki, ang "amilya ng
babae naman ay abala sa "aghahana ng a"a ! 0agtata"os ang "roseso sa
isang marangyang kasal! /ng kumbiti sa kanila ay isang sistema kung saan
ang ugnayan ng "amilya ng lalaki at babae ay kinakailangan!!
Palala!a" n Suli#anin
/ng "ananaliksik na ito ay "inamagatang, ;KUMBITI: Kasaysayan at
Paniniwala ng mga Manobo ng Rehiyon 13 Caraga< ay naglayong masagot
ang mga sumusuno na katanungan:
1! /nu$ano ang mga makakala" na im"ormasyon tungkol sa
kasaysayan at "aniniwala ng kasal ng mga Manobo=
! /nu$ano ang kaibahan ng "aniniwala ng kasal ng mga Manobo
noon at ngayon=
3! Paano ma"ahalagahan ang mga im"ormasyong makakala" ukol sa
"aniniwalang ito= Pa"aano ma"anatili ang "aniniwalang ito at
maisaokumento=
$e%ip%i'on at La'unin
/ng "ananaliksik na ito ay isang "aglilikom, "agtatala, at "agsusuri!
3
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
4/87
An Panla!at na La'unin a' an ma %umu%uno"(
1! Matugunan ang "angangailangan ng mga mag aaral na may
"agmamahal sa wika, "anatilihing lalo na sa mga "aniniwala sa
kasal ng mga Manobo na siyang bahagi ng "anitikan ng Rehiyon 13
C/R/>/ at nang buong Pili"inas man!
! Makakala" ng mga im"ormasyon o atos ukol sa kasaysayan at
"aniniwala sa kasal ng mga Manobo at malaman ang kaibahan sa
noon at ngayon!
3! U"ang ma"ahalagahan, ma"anitili at maisaokumento ang mga
nakala" o nakolektang atos ng mga Manobo "artikular sa
kasaysayan at "aniniwala ng kanilang kasal sa tatlong
Munisi"alia ng 8oreto, 8a Pa9 at 'an 8uis, /gusan el 'ur,
Rehiyon 13, Caraga!
?! U"ang malaman ang mga "aniniwala sa kasal ng mga Manobo na
tinatawag na Kumbiti kung ito%y "atuloy "a rin bang isinasagawa
hanggang sa kasalukuyang "anahon!
Ka!alaa!an n Pa)aa#al
/ng mga mananaliksik ay nagsagawa ng isang "ag$aaral tungkol sa
Kumbiti ng mga Manobo u"ang mai"reserba ang kasaysayan at "aniniwala
ng tatlong Munisi"alia ng /gusan el 'ur, Rehiyon 13, Caraga!
Magiging ka"aki$"akinabang ang "ag$aaral na ito sa mga mag$aaral
lalo na sa kursong /B Phili""ine 8iterature na ang layunin ay mabigyang
"ag"a"ahalaga ang mga katutubong literatura at matugunan ang
"angangailangan ng mga mag$aaral na may "agmamahal sa wika at kultural
na "agkakakilanlan!
4
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
5/87
Malaki rin ang maiaambag ng "ag$aaral na ito sa mga guro lalo na%t
nagtuturo ng mga asignaturang Panitikan maging 'osyolohiya, /ralimg
Panli"unan at iba "ang araling kaugnay nito sa"agkat ito ay nagbibigay ng
higit na "ang$unawa at "ag"a"ahalaga sa "anrehiyong "anitikan!
Para sa karaniwang mambabasa, ang mga mananaliksik ay
naghahanga na maka"agbigay ng lakas ng loob at mga im"osmasyon sa
mga mambabasa u"ang lumawak ang kanilang kaalaman tungkol sa mga
"aniniwala at kultura ng Rehiyon 13 Caraga! Ito rin ay maka"ag"a"ayaman
sa mga nakolektang "anikan na mula sa iba%t ibang etnikong gru"o ng
Pili"inas!
'a mga ayuhan o i @ Manobo, kailangang suriin at "urihin ang
"aniniwala sa kasal na ito u"ang lalong maiintinihan ang tribong ito bilang
mga mamamayang may sariling kaisi"an, "angara", ahikain at mga mithiin!
Para sa mga binanggit na barangay ng tatlong Munisi"alia ng
/gusan el 'ur, Rehiyon 13, Caraga, bata man o matana ay kailangang
malaman na ang kanilang tribo ay mayaman sa "amanang kultura na maaari
nilang mai"agmalaki! Kultura na kailangang ma"anatili at ma"ahalagahan
u"ang hini mabaon sa limot o mawawala man lamang ahilan sa
im"luwensiya ng mga ayuhan!
Sa&la* at Limita%'on n Pa)aa#al
/ng "ananaliksik na ito ay sumasaklaw lamang sa "aglilikom,
"agtatala at "agsusuri ng "aniniwala sa kasal ng mga Manobo sa tatlong
Munisi"alia ng /gusan el 'ur katula ng 'an 8uis "artikular sa Barangay
Culi), 8a Pa9 (Barangay Bataan) at 8oreto (Barangay Waloe, Mambaos,Manawe at Kasapa)sa Rehiyon 13 C/R/>/!
5
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
6/87
/ng mga mananaliksik ay gumamit ng isang talatanungan u"ang
makakala" ang mga atos!
8abing alawang 1. luma na Manobo sa bawat tatlong
Munisi"alia ng 8a Pa9, 8oreto at san 8uis, /gusang el 'ur ang sumagot
sa mga katanungang ibinigay! 0aka"okus ang "ag$aaral sa nakuhang sagot
ng mga Manobo tungkol sa kasaysayan at "aniniwala ng kanilang kasal!
$epini%'on n ma Te#minolo!i'a
U"ang mas maunawaan ng mga mambabasa ang "ag$aaral na ito,
narito ang mga terminolohiyang ginagamit ng mga Manobo lalo na sa
kanilang "aniniwala sa kasal!
Apa ) hanaan sa kasalAbat $ isang bagay na ginagamit sa kasal
Bu'a $ "anuyo o "akiki"agsuno sa "amilya ng "akakasalanKumbiti $ kasal6 isang "ormal na seremonya!Pana&in $ ang tawag sa "agbibigay ng serbisyo "ara ma"akasalan
ang babae
Timo%o $ "uleras braelet.
+abo'an $ isang uri ng tela na ginagamit o inilalagay sa ikinakasal!
$utlo $ bahi sa "ag$aasawa
Pan"i*ata $ isang "aniniwala rin na kung saan ito%y "antawag sa
tagabantay
Ka!imunan $ araw ng "agaaos o "araan ng kanilang "agaraos ng
ka"istahan
Paumpu&an $ isang "agsubok na hahara"in ng lalaki sa babae
IP $ Inigenous Peo"le o mga luma
Apuan $ altar
,a%u%uan $ "abuya na inibigay sa ina ng babaeng ikakasal
Kaun $ Dowryo bagay na binibigay ng lalaki sa babaePa!i"a%on %a ,a'an"o na Bato $ isa sa mga "inkamataas na
6
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
7/87
"arusang i"a"ataw sa babae kung sakaling siya%y
umayaw sa kasalan at maaaring siya%y "a"atayin!
KABANATA II
,GA KAUGNA- NA LITRATURA AT PAG)AARAL
'a kabanatang ito, ilalaha ng mga mananaliksik ang mga nagawang
"ag$aaral tungkol sa kasaysayan at "aniniwala sa kasal ng Manobo! 0a"ag$
alaman ng mga mananaliksik na marami na ring "ag$aaral ang mga nagawa
"atungkol sa mga gru"o ng lahi sa buong ka"uluan!
,a Kauna' na Lite#atu#a
'a "agsasagawa ng "ananaliksik "atungkol sa kasaysayan at
"aniniwala sa kasal ng mga Manobo, uunahin muna nating alamin angkahulugan ng Kumbiti.
7
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
8/87
/yon sa -iki"eia Anylo"eia:
/ng kumbitiay isang kasunuan ng "uso, iwa, at isi"an, ay
ginagawa at i"inagiriwang bilang simbolo ng "ag"a"ahayag sa
li"unan o komunia ng "ag$iisang ibib ng alawang tao!
Magkakaiba ang anyo ng "agiriwang at traisyon sa bawat lugar sa
muno, at kaalasang ayon sa kultura, "angkat etniko,
"ananam"alataya, "aniniwala, lahi, at bansa ng mga ikinakasal!
'a mga "aunla na bansa, lalo na ang nasa sub$ 'aharan /ria,sa
>itnang 'ilangan, +ilagang /ria, at Timog /sya, ang "ag$ aasawa ay
"atuloy na isinsaayos ng "amilya at maalas ay batay sa "ang$ ekonomiyang
"agsasaalang$alang: ngunit ang uri ng "ag"a"akasal na ito ay may iba%t ibang
negatibong kahihinatnan lsen, DDE.!
/ng "akiki"agsuno ng kasal sa Timog /sya at sub$ 'aharan /ria ay
na"atibay sa "amamagitan ng kanilang mga kaugalian, katula ng ote o
bigay$kaya 5almia at 8awrene, DD.!
/yon sa U0ICA#, kalahati ng mga babae sa ibang bansa ay nag$
asawa na sa ea na 1E ahil sa kahira"an, traisyon, at "ag$uuyok ng
"amilya! /ng sitwasyon sa Pili"inas ay halos ka"areho sa iba "ang umuunla
na bansa! Ito ay may tinatayang 1?F ng mga kababaihan ang "uma"asok na
sa "ag$aasawa ng ea 1E Tan, DDD.!
/ng "akiki"agkasuno na namamagitan sa mga magulang "ara sa
kanilang mga anak ay isa sa mga matatanang kaugalian sa Iloos
-iki"eia.! Ito ang tinatawag na child bethrotal. +ini matutuloy ang
kasunuang ito ka"ag may namatay sa i"inagkasuno at kung ang alawang
"amilya ay nagkaroon ng alitan! Mata"os ang kum"irmasyon nang"ag"a"akasal, ang magkabilang "artio ay narara"at na maghati "ara sa
8
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
9/87
gagastusin sa kasa o ang tinatawag na 5ote! Kinakailangang magbigay ng
kalabaw ang lalaki kung siya ay mayaman.,limang ulo ng baboy na
tumitimbang ng 1DD kilos bawat isa, maraming bilang ng manok, kambing, at
baboy u"ang litsunin, at alawang kaban ng malinis na bigas!
/ng susuno na a"at ayusin ng mga ikakasal ay ang sab$ong owry.
na kinabibilangan ng mga sumusuno: ka"iraso ng lu"ang sinasaka, isang
hayo" na "antrabaho gaya ng baka o kalabaw, isang bagong bahay na gawa
sa kawayan, kugon, at kahoy, mga alahas at ang halaga ng 0amasusuan!
/ng 0amasusuan ay ang anyos o "abuya na ibinibigay sa ina ng
babaing ikakasal! Karaniwan ay nagkakahalaga ito ng limang libong "iso
,DDD!DD.! /ng amit "angkasal ay sasagutin in ng "artio ng lalaki na
ma"a"angasawa ng babae! /ng mga Iloano ay naniniwala sa signos ng mga
bituin 9oia. kaya sila ay mahilig na kumunsulta sa kalenaryo na may
"angalan ng mga santo, "ari, at obis"o! Pinakamainam na araw nang
"ag"a"akasal ay may "etsang 17, , ?, at E ng alinmang buwan maliban
sa Pebrero at kung ang "etsa ay sumasabay sa kabilugan ng buwan o bago
"a maging bilog ito! Tatlong araw bago ang kasalan, ang tahanan ng babaing
ikakasal ay inaayos at "inagaganang mabuti! Itinatayo ang Ramaa o Pala$
"ala lugar kung saan may lilim. sa isang bahagi ng maluwang na bakuran!
Ito rin ang lugar kung saan iaraos ang sayawan mata"os ang kasalan!
Magtatayo rin ng isang "ansamantalang kusina at lahat ng gagamiting
kasangka"an at kubyertos ay kinakailangang hiniram lamang, kabilang na
ang uu"ahang sasakyan ng mga ikakasal mula sa kanilang kamag$anak o
kaibigan!
'a "aghahana naman ng "ag"a"akasal, "agkata"os ng seremonyas,
"uma"anhik ang mga bagong kasal nang magkasabay sa kanilang magiging
tirahan nang may hawak na kanilang may sini! Kung mauunanghumakbang ang babae, sinasabing ang kanyang asawa ay magiging hawak
9
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
10/87
niya sa leeg! +ini maaaring mamatay ang sini ng kanila ahil kung ang
kanila ng lalaki ay mahihi"an ng hangin at mamamatay, siya ang mauunang
bawian ng buhay! 'abay silang luluho sa isang ginawang altar sa sala kung
saan umaawit ang mga matatanang kababaihan ng Te 5eum, 8auamus at
'alGe Regina!
'a kasalan ng taga 'anta 8uia (Wikipedia) ay nagsasagawa ng
Tagnawa bayanihan.! Tutulong ang mga kamag$anak at kaibigan u"ang kung
sila naman ang ikakasal ay may "ag"a"akita rin ng ganitong "agganti! 'a
entraa ng tahanan ng lalaking ikinasal ay may nakabiting Baki o mga basket
na "uno ng kinusot na abo ng kawayan! Pag"asok ng bagong kasal at ng
hanay ng mga alalay ay may nakatoka na u"ang gu"itin ang lubi at sabay na
liligwak ang abo ng baki! Pagsa"it ng gabi, isang malaking sayawan ang
magagana" at iaraos ang Parwa o ang "agsasabit ng "erang "a"el sa
amit ng mga ikinasal habang sila ay nagsasayaw! /ng sala"ing
makukulekta ay unang Hi"onH ng mag$asawa u"ang "agsimulan nila nang
maayos na buhay! Kung hini makakayanan ng lalaking mag"a"akasal ang
lahat ng "re"arasyong nabanggit, isa lamang ang maaring maging solusyon$
ang "agtatanan! 'ubalit iniiwasang mangyari ito alang$alang sa eliaesa!
/ng kakaibang kaugalian ng taga Iugao, Mountain ProGine o ang
0orthern Mountain tribes (Wikipedia) ay kilala rin sa katawagang Abgan
kalinga. o Pangis Tingguian. na nagagana" sa he Betrothal !ouse! Para
sa mga Igorot, noon "a man ay nakagawian na nila ang li"e#in o trial
marriage, mga "agsubok na "agaaanan bago "a man ang aktuwal na
"ag"a"akasal! May mga log o /gamang (communal house) ang bawat
baryo ng mga Igorot kung saan natutulog ang mga kababaihan! /to naman
ang lugar na tinutulugan ng mga kalalakihan ! Ito ay tila isang bahay na yari
sa 0i"a na may iisang lagusan! 'a log naninirahan ang mga kaalagahan
kung saan ito rin sila inaalaw ng kanilang mga manliligaw! 5itonagagana" ang Ca#i#sing,ang unang estao ng "agliligawan na mahig"it na
10
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
11/87
binabantayan ng mga namumuno sa log! Ka"ag umating ang sanaling
nagkakagustuhan na ang alaga at binata ay maari na silang magtabi sa
"agtulog sa loob ng log! 'ubalit hini "a sila maaaring mag"akasal hangga*t
hini "a nagaalang$tao ang babae! /ng "agbubuntis ng babae ang siyang
senyales na maaari na silang mag"akasal ng lalaking kanyang iniirog o
iniibig!
/ng kaugalian ng "aninilbihan ay sinusuno "a rin sa rehiyon ng Biol
Wikipedia).Tinatawag itong Manugang 'ystem! 'a oras na nagkasuno ang
"artio ng lalaki at ng babaing nais niyang makaisang$ibib, sinisimulan na
aga ang "aninilbihan! /ng lalaki ay tumutulong sa buki at sa mga gawaing
bahay u"ang "atunayan ang wagas niyang "agmamahal! 0agkukum"uni
siya ng mga nasisirang bahagi sa bahay, naghuhugas ng mga "lato,
nagsisibak at nag$iigib! 5e"ene sa kanilang na"agkasunuan kung
hanggang kailan maglilingko ang lalaki sa kanyang "inakamamahal!
May isang kakatwang kaugalian ang mga taga$Batangas (Wikipedia)
bago suma"it ang araw ng kasalan! /ng buong "artio ng lalaki kabilang na
ang kanyang mga magulang, kamag$anak, mga abay, ninong, ninang, at iba
"ang may kinalaman sa naturang kasalan ay nag"u"rusisyon "a"unta sa
bahay ng babaeng ikakasal! 5ala nila lahat ang mga sangka" at rekao na
gagamitin "ara sa hanaan$ mula sa mga baka, manok, gulay at bigas
hanggang sa sawsawan ay bitbit nila sa naturang "rusisyon! Pagkata"os ng
seremonyas ng kasal sa simbahan, sinasalubong ang mga bagong kasal sa
"amamagitan ng "agsasaboy sa kanila ng mga "era at bulaklak! 'a
hanaan, nilalagyan ng minatamis ang bibig ng mga bagong kasal at i"a"asa
sa mga ninang at ninong ang unang "agkain na isinilbi "ara sa kanila!
Mata"os kumain, ang bagong kasal na babae ay mag$iikot u"ang mamigay
ng sigarilyo sa mga matatana! Mata"os kumain ng lahat, uu"o ang mga
bagong kasal sa magkabilang ulo ng mesa kung saan may tig$isang "lato na"uno ng sigarilyo! Maglalagay ng "era sa "lato ng babae ang "artio ng
11
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
12/87
lalaki at gayunin naman ang "artio ng babae na maglalagay ng "era sa
"lato ng lalaki! Ibibigay lahat ng lalaki sa kanyang asawa ang "erang
nakalagay sa kanyang "lato! Kinabukasan, iaraos naman ng mga bagong
kasal ang kaugaliang tinatawag na Mangangatok! Pu"unta sila sa bahay ng
kanilang mga kamag$anak u"ang muling tumangga" ng "era bilang regalo sa
"agsisimula ng kanilang bagong buhay may$asawa!
Para naman sa mga traisyunal na kaugalian sa Cebu (Wikipedia), ang
kaugalian ng "aghingi ng kamay ng babae sa kanyang mga magulang ay
hini lamang ganoon kaali! /ng buong "artio ng lalaki ay "u"unta sa
bahay ng kanyang nililiyag na may kasamang mga musikero,at may bitbit na
alak, "agkain at mga regalo! 'a "ag$uusa" tungkol sa etalye ng kasal ay
may hinirang na Mamamae at 'agang na sinasabing may angking kakayahan
sa "akiki"agbalitaktakan! I"ini"risinta nila ang alawang "artio at may
ka"angyarihan sila sa usa"in na may kinalaman sa kontrata ng "agbibigay ng
ote! Ka"ag sila ay nagkasuno na, ito ang kaugaliang tinatawag na
Pamalaye na susunan naman ng malaking gastusan "agkata"os!
'a Iloano (Wikipedia) ay tinatawag itong Tam"a, o ang "ormal na
"akiki"agkasuno, ang 5anon! Para sa mga Tagalog, ito ay Pamanhikan!
Pasagulinaman sa mga Palawenos at Ka"amalai "ara sa mga Maranaos!
'a 8eyte (Wikipedia), sa hali" na magbigay ng ote, ang isang lalaking
naghahanga na ma"angasawa ang kanyang iniirog ay tumutulong sa mga
gawaing bahay bilang "ag"a"atunay ng kanyang kata"atan! Isang taon ang
itatagal ng "agbibigay serbisyo ng lalaki! kilala sa katawagang Paninilbihan o
'ubok sa Katagalugan, at sa Biol naman ay Pamianan!
/ng isa "ang lumang kaugalian sa hilagang 8eyte (Wikipedia) ay ang
"araa na tinatawag na henbabayehan at henlalakihan! Tatlong araw itongisinasagawa! Isang salu$salo "ara sa babaing ikakasal ang henbabayahan
12
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
13/87
kung saan ang mga kaibigan at kamag$anakan lamang ng babae ang
imbitao at gayunin naman sa henlalakihan! Mag"a"araa ang mga
magulang ng lalaki kasama ang ilang kamag$anak at kaibigan "atungo sa
bahay ng babaeng ikakasal sa oras ng "ananghalian! May mga ala silang
ta"ayan na "uno ng tuba, basket na may mga suman, mga "utaheng gaya ng
manok, baboy at sariwang isa! Mata"os ang isang masayang salu$salo,
magkakasama nilang "u"untahan ang lugar na "agarausan ng seremonya
u"ang ihana ito! 'a araw ng kasal, sakay ng karwahe ang babae at sa
kanyang likuran naman ang lalaki na nakahawak sa tali ng kabayo na
"inalamutian ng magaganang ekorasyon! +abang isinasagawa ang
seremonyas ng kasal, labintatlong barya ang ibibigay ng "ari sa lalaki at
ilalagay naman ito ng lalaki sa "ala ng babaeng kanyang "akakasalan!
Isusuot "agkata"os ang singsing sa aliri ng babae!
Pinaniniwalaan nilang isang masamang senyales kung mahuhulog ang
singsing at kahit isang barya man lang! Pagkata"os ng seremonyas,
sasabuyan ng butil ng bigas ang bagong kasal na sumasagisag ng
"agkakaroon nila ng isang masaganang buhay! 'a hanaan naman ay
"inaniniwalaang ka"ag may nabasag na baso o "lato ay magkakaroon ng
maraming anak ang mga bagong kasal! Mata"os ang hanaan, sasamang
"auwi ang babae sa bahay ng kanyang mga biyenan at ang lalaki naman ay
sa mga magulang ng babae! Magtatabi lamang ang bagong mag$asawa
makali"as ang a"at hanggang siyam na araw!
Isinasagawa ang "agbibigay ng babala o ang Balaihan sa Morong,
Ri9al (Wikipedia) bago ikasal ang magkasuyo! Magsisimula ang Balaihan
mata"os na maayos ang kasunuan ng mga magulang hanggang sa araw ng
kasal! 5araan ang lalaki sa "agsubok na ibibigay ng mga magulang ng
babae! Bibigyan siya ng isang buko na kailangang hatiin niya ng "antay sa
gitna! Ka"ag naging "antay ang kanyang "agkakahati, nangangahuluganlamang na ta"at ang kanyang layunin sa babaing kanyang "akakasalan!
13
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
14/87
Ka"ag hini ito naging "antay, lalabas na hini siya ta"at at mamasamain ito
ng mga magulang ng babae! I"inagbabawal in nang mahig"it "ara sa mga
nalala"it nang ikasal ang "ag$alis$alis ng bahay, ang "agtatrabaho ng mabigat
at ang "aghawak ng matatalim at matutulis na bagay! Kung ang lalaki ay
nag"a"atayo ng bahay "ara sa kanyang ma"a"angasawa, a"at niyang
um"isahan ito sa umaga at sa "anahon lamang na bilog ang buwan! 'a
"aggawa naman ng hagan ng bahay, bibilangin ng lalaki ang mga baytang
ng bahay mula sa ibaba "aitaas habang "aulit$ulit na sinasambit ang mga
katagang oro, "lata, mata gol, silGer, lea.! Ka"ag nata"at sa salitang mata
ang huling baytang ay kinakailangang gumawa na naman siya ng "anibagong
hagan!
/ng hanaan ay sa bahay ng babae a"at na gawin! 0aglalagay ang
mga tao ng isang arko na gawa sa niyog sa may tarangkahan ng bahay!
Pu"utulin ang arko ng mga kamag$anak ng mga ikakasal bago sila "umasok
sa bakuran! 0aniniwala sila na ang bilang ng mga taga bago tuluyang
ma"utol ang arko ang siyang bilang ng magiging su"ling ng mag$asawa!
Bago suma"it ang araw ng kasal, isang malaking "iging ang iinaraos
kung saan may magagana" na sayawan! Mag"a"alitan ng talum"ati sa
"agitan ng tugtog at "agsasayaw! 'inasabing u"ang magkaroon ng
maganang ka"alaran ang mga ikakasal, ilalagay sa "agitan ng mga ngi"in
ng babae ang isang sam"ung sentimo at kukunin naman ito ng lalaki sa
"amamagitan ng kanyang mga labi!
'a rehiyong Pangasinan (Wikipedia) sa umaga ginagana" ang
seremonyas ng kasal! Pagating ng mga bagong kasal sa bahay na
"agarausan ng hanaan, aabutan sila ng isang matanang babae at lalaki
ng tig$isang kanila na may sini! 'umisimbolo ang kanila sa katauhan ni
+esus sa kanilang buhay na siyang ilaw at gabay sa kanilang bagong buhayna magkasama nilang tatahakin! Magsasayaw ang mag$asawa sa saliw ng
14
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
15/87
musikang ariosa habang tumutugtog ang bana ng musiko ng Pangasinan
loGe songs na may "amagat na$ngabalayan.
/yon sa 'ukbalan blogs"ot na nai$"ost ni Ramy, may mga kaugalian
sa kasal ang mga Katutubong /gta sa Jue9on at /urora! 'a araw ng kasal
nagtatag"o ang magiging mag$asawa at ang kanilang mga kaanak! /ng
Pinuno ng tribu ang naghahana ng seremonya ng kasal! Magkatabing uu"o
ang lalaki at babae na ikakasal sa hara" ng kanilang mga magulang at sa
magkakasal sa kanila! 0gunit bago gana"in ang seremonya ng kasal ay nag$
iiskrema muna ang tatay ng babae at tatay ng lalaki! Kailangan na makuha
ng tatay ng lalaki ang hawak ng nanay ng babae! Ka"ag naagaw na ang
banila ay saka "a lamang gagana"in ang seremonya ng kasal! -alang
takang oras kung kailan maagaw ang banila!
/ng mga sinaunang "aniniwala sa kasalan ay hini "a rin nawawala sa
mga Pili"ino gaano man ka moerno ang "anahon ngayon! /ng "agsuno sa
mga lumang kaugalian at "aniniwala hinggil sa "agaraos ng kasal ay isang
nakamulatan nang kaugalian at traisyon na "atuloy "a ring sinusuno kahit
"a niluma na ng "anahon!
Kauna' na Pa)aa#al
Maliban sa aklat, ang mga mananaliksik ay karamihang nakakuha ng
mga im"ormasyon sa website o -iki"eia kaugnay sa kasaysayan at
"aniniwala ng kasal! Ito ay kanilang isinaayos$ayos at ma"atunayang ito ay
may kaugnayan sa kanilang "ag$aaral! Isa na rito ay:
/ng "ag$aaral na giinawa ni Partrige DD., ang "ag$aasawa ng
mga +uyo ay itinuturing na isang banal na ti"an sa "agitan ng mga babaingbagong kasal at ang lalaking ikakasal! /ng unang mga "angunahing hakbang
15
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
16/87
sa kasal ng mga +uyo ay kasunuang "ag"a"akasal o bethrotal! /ng
kasunuang "ag"a"akasal o bethrotal ay nagsasangkot ng "agtatatag ng
isang ti"an sa kasal!
/yon sa kasal kaugalian at traisyon ng mga Muslim >abriel , DD.,
ay nag$uulat na ang Islam hini tula ng ibang relihiyon ay malakas na
tagataguyo ng kasal! 'a Islam, walang lugar "ara sa buhay na walang
asawa tula ng, halimbawa, sa mga Romanong Katolikong "ari at mare! 'a
Islam ang "ag$aasawa ay isang tungkuling "anrelihiyon at isang moral na
nagbabantay "ati na rin sa mga sosyal na "angangailangan!
/yon kay Rai Mihael, ang kaugalian ng kasal ng Inia ay karamihang
nakaayos sa "amamagitan ng mga magulang! I"ina"akita nila ito bilang
kanilang mga res"onsibilia u"ang makahana" ng narara"at na babae
lalaki "ara sa kanilang mga anak! 'ila ay naghahana" minsan sa
"amamagitan ng "agsangguni sa mga "ahayagan at mas maalas sa
"amamagitan ng kakilala ng mga kaibigan at "amilya! 'ila ay karaniwang
tumingin sa isang tao mula sa "arehong komunia aste., at isang tao na
may katula na katangian ng eukasyon! /ng mga Iniana ay maalas
magtanong sa "astors u"ang matulungang maghana" ang mga ito na angko"
na ka"ares "ara sa kanilang mga anak sa "amamagitan ng kanilang
"agsangguni htt":www!weeingtraitions! Inian!om, D1D.!
/ng mga ginawa nila ay may kaugnayan sa gagawing "ananaliksik ng
mga may$aka tungkol sa kasaysayan at "aniniwala sa kasal ng mga Manobo
sa Rehiyon 13, Caraga!
16
http://www.weddeingtraditions/http://www.weddeingtraditions/5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
17/87
KABANATA III
,TO$OLO+I-A NG PAG)AARAL
>inamit sa "ananaliksik na ito ang "araang "alarawan! 'a "araang
ito, inilalaha ang kasaysayan o "inagmulan ng mga Manobo at sa kanilang
"aniniwala sa kasal! >umamit in ang mga mananaliksik ng interbyu sa mga
"iling res"onenete sa "ag$aaral na ito!
Lo&al
Makikita sa ma"a ang kabuuang barangay ng 8a Pa9 at 8oreto at ilan
sa mga barangay ag "inuntahan u"ang kunan ng atos sa "ag$aaral na ito!
/ng mga nasabing Munisi"alia 'an lui9 Barangay Culi., 8a Pa9Barangay
Bataan. at 8oreto Barangay Poblaion, -aloe, Mambaos, Kasa"a atManawe. lalawigan ng /gusan el 'ur, Rehiyon 13, Caraga!
17
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
18/87
'ayang ibinagahagi ng mga mananaliksik ang lokasyong ito u"ang
tiyak na matunton ng mambabasa ang "inagkunan ng im"ormasyon!
A. An Ka!uluan n Salitan ,anobo at Ka%a'%a'an Nito
'ino at ano nga ba ang nga Manobo= 'aan ba talaga sila nagmula at
anu$ano ang kanilang mga kaugalian na mag"ahanggang ngayon ay "atuloy
"a ring umiiral sa komunia=
'isimulan natin sa kung ano ba ang ibig sabihin ng salitang H ,anoboH!
Maraming mga sagot "atungkol sa kung ano nga ba talaga ang ibig sabihin
ng salitang Manobo! /ng isa ay nagsasabing: ang Manobo ay
nangangahulugang *tao* o *mga tao*6 ikalawa ay ito raw ay nagmula sa
salitang HMansubaH mula sa salitang *man* na nangangahulugang %tao% at
%suba% na ang ibig sabihin ay %ilog*, ibig sabihin ang salitang HMansubaH ay
nangangahulugang Htaong ilogH sa"agkat karamihan sa kanila ay makikitang
nakatira sa tabi ng mga ilog6 ang ikatlo ay nagsasabi na ito raw ay nagmula
sa salitang HBanoboH, isang reek na kasalukuyang umaaloy sa Ilog
Pulange alawang kilometro "ababa ng Cotabato City6 at ang ikaa"at ay
nagsasabi na ito ay galing sa salitang HmanH na ang ibig sabihin naman ay
H&irst o aboriginalH at Htu"uH na ang ibig sabihin ay Hpagtubo o paglakiH!
/ng mga Manobo ay nagmula sa mga taong lagalag mula sa
kanlurang bahagi ng Tsina! Karamihan sa kanila ay nakatira sa tabing$ilog,
tabi ng mga burol at sa talam"as sa maraming bahagi ng Minanao!
'inasabing sila ay unang nanirahan sa mga lambak ng Ilog Pulangi subalit
naghiwa$hiwalay sa "agating ni 'hari Kabungsuan ahil sa "agtanggi ng
ilan sa relihiyong Islam!
18
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
19/87
/ng karaniwang inustriya ng mga Manobo ay ang kaingin! /ng
"angunahing hana"buhay ng mga manobo ay "agtatanim ng "alay at mais!
Marunong in silang mangisa, "angangaso at "agkuha ng H"ulotH! 5ahil ito,
nabuhay ang nga Manobo sa isang sagana at matiwasay na "amumuhay!
'ubalit, ang ilang nanirahan ng "ermanente ay natuto at nakuntento na lang
sa "agtatanim ng niyog at "agoo"ra!
0auuri sa a"at ang mga manobo: ang bagani, baylan,mga
manggagawa at mga ali"in! /ng mga bagani ay ang mga manirigma nalumalaban sa nga igmaan at nagtatanggol sa "amayanan6 ang mga baylan
ay ang mga babae o lalaking "ari at manggagamot6 ang mga manggagawa
ay ang mga magasasaka at ang mga ali"in ay ang mga nakuha o mga
nabihag nilang mga kalaban! "ati mga katutubo ay "wee ring maging ali"in
kung sila*y na"arusahan sa kanilang "agkakasala!
Pinamumunuan sila ng tatlo hanggang a"at na timuay o bai babaeng
atu. e"ene sa lawak at "agkakala"it$la"it ng mga baranggay! 'ubalit,
ang mga Manobo ay walang sistema ng "amunuan hanggang sa kalagitnaan
ng ika$D siglo! /ng mga Manobo ay maraming "aniniwala! Ilan ito ay ang
"aniniwala ng kasal!
Kaalasang isang kasunuan sa "agitan ng mga magulang! Ito ay
nagsisimula sa ginsa "aki$usa". ng "amilya ng babae sa "amilya ng lalaki
kung saan ito ay magalang na tinatanggihan hanggang magkaroon ng
kasunuan "ara sa kagun briewealth.! 8ahat ng kamag$anak ng lalaki ay
mag$aambagan "ara sa kagun hanggang sa maabot nila ang halaga ng
kagun! /ng araw ng kasal ay maitataka lamang kung mata"os nang maabot
ang halaga nang kagun! +abang nag$aambagan ang "amilya ng lalaki, ang
"amilya ng babae naman ay abala sa "aghahana ng a"a hanaan ng
kasal.! 0agtata"os ang "roseso sa isang marangyang kasal! /ng kasal sa
kanila ay isang sistema kung saan ang ugnayan ng "amilya ng lalaki at babae
19
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
20/87
ay kinakailangan! /ng "agkakaroon ng maraming asawa, bagama*t
kaalasan lang kung mangyari ay hini i"inagbabawal!
Kung ma"a"ansin siyam lamang ang mga ethno$linguistika gru"ong
ito, ngunit sa ibang artikulo at babasahin ang gru"o ng mga 8uma ay
binubuo ng 1L ethno linguistikong gru"o tula ng 'ubanon, Manobo, T%Boli,
B%laan, Tiruray, Bagobo, Manaya, +igaonon, Mansaka, Tagakaolo, Bukinon,
5ibabawon, Banwaon, Ubo, Mamanua, Talaanig at Manguangan!
/ng mga "aglalarawan ng mga tribung matatag"uan sa Minanao ay
may mga limitaong "inagkukunan, marami ring mga tribu ang wala "ang
mga literature at "agsasalarawan ng kanilang kultura!
htt":manobotribe!blogs"ot!omDDEDL!html.!
B. P#o%e%o n Ka%al n ma ,anobo
/yon sa nakala" na mga im"ormasyon ng mga mananaliksik sa tatlong
Munisi"alia na binanggit, ito%y naglalaha na may iisang "roseso lamang!
/ng kasal naman ay kaakasang isang kasunuan sa "agitan ng mga
magulang! Ito ay nagsisimula sa ginsa"akiusa". ng "amilya ng babae sa
"amilya ng lalaki kung saan ito ay magalang na tinatahggihan hanggang
magkaroon ng kasunuan "ara sa kagunbriewealth.! 8ahat ng kamag$anak
na lalaki ay mag$aambagan "ara sa kagun hanggang maabot nila ang halaga
ng kagun! /ng araw ng kasal ay maitataka lamang kung mata"os nang
maabot ang halaga nang kagun! 'a araw bago ang kasal ay hini maaaring
magkita ang babae sa lalaki, "ara matuloy ang kanilang kasal!
20
http://var/www/apps/conversion/tmp/scratch_5/(http://manobotribe.blogspot.com/2008/07.htmlhttp://var/www/apps/conversion/tmp/scratch_5/(http://manobotribe.blogspot.com/2008/07.html5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
21/87
Bago ang kumbiti na magagana" ito%y may traisyon, ang mga
Manobo kung "a"ano susuyuin ng lalaki ang "amilya ng babae ito ay ang
gumawa ng "itong L. lubi uway. na "inag$uugnay na ibibigay sa ibang 5atu
na ang ibig sabihin ng "itong L. lubi ay nagsisimbolo ng "itong L. araw
bago arating ang isang 5atu na siyang gagawa ng "agbubuya!
/. Ka%a'%a'an &un ba&it na&a&a!i*a)!i*ala' an ma ,anobo at
an &a%a'%a'an "in %a pa&i&ipa&a%un"uan %a &a%al
T+ TAL O KA,AN$UAN) A SOUT+RN AGUSAN ,ANOBO PI/
This is a story as tol by my 8olo 5atu Pere9 o 8a"a9, /gusan el
'ur. to my Mama an to us, her hilren! a beautiul tale o our anestry as
who we are as "eo"le! a story o our tribe!
8ong beore the oming o the '"aniars to Minanao, /gusan 4alley
was then a Gast woolan inhabite by seGeral tribal grou"s o the Manobos!
5ierent Garieties o trees grew in these Gast orests suh as narra, yakal,
bagras, an other big trees now etint ue to illegal logging an mining
atiGities in the area! In the mist o these natural >o giGen bounties is the
big RiGer alle /gusan! There are many tributaries to this Gast water system!
#rom Com"ostela 4alley, the Monkayo RiGer, -awa RiGer rom Bayugan,
'imulao RiGer rom 8oreto an /gawan RiGer rom 8a Pa9 all meeting at
'abang >ibong in Talaogon! The water lows own to the great China 'ea
"assing through the City o Butuan, then the kingom o Batwan an on to
Masao then the kingom o Masawa!
Closer to Monkayo liGe the Taghimayat Tribe o the Manobo anestry!
These "eo"le aoring to the Minonas or Gillage elers ame rom the
kingom o the Ma)a"ahit an the 'hri 4isha)a Am"ire o 'outheast /sia who
21
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
22/87
reahe Minanao in searh or eonomi hunting grouns rossing through
lan briges! The Gast woolan was inhabite by warring Manobo tribes
eah heae by a 5atu whose untions were that o a Bagani, >eneral o the
/rmy, Chie o -arriors, a Baylan the Gillage shaman, "riest an meiine
man who haGe iret aess being meium with the gos an iwatas goo
s"irits. an busaos eGil s"irits. an an /"o, a Manigaon eler. who ats as
the Chie &ustie o the 'u"reme Court, the inal &uge o all the ases that
are to be settle in the Gillage! The 5atu thereore was the most "owerul
man, in his hans lies tri"artite "owers with no hek an balane that o
s"iritual, military an "ower oGer the &ustie system !
-hile the women o all the househol hores like ooking, washing
lothes, leaning the house, aring or small hilren, the men were busy
looking or oo, onsiste o hunting wil boars an other eible animals an
birs in the orests, "roteting omiile eonomi areas suh as marshlans
ommonly alle ;"angano"anan< ;ug"a$anan tu mga koonon< a swam"yarea where lots o oo an be oun, or it is the aboe o muish haluan.,
atish hito., eel Kasili. an wil boars! In this "lae too an be oun
stum"e o rotten trees, habitat o their aGorite ;abato
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
23/87
I in ase in a battle with another tribe, one is able to hit with his s"ear
a ea man in the house then he is entitle to wear a blak shirt ;naglinugom
on< or he has s"eare an kille what the ;busao< eGil s"irit, s"irit o eath.
alreay has kille! The ranks an seniority o res"onsibilities in the tribe is
known by the number o blak bages one wear oGer his re shirt!
But the )uge, the /"o, the elerly Minonas or Counil o Alers usually
wear white shirts with bages o blak an re olors telling stories o his lie ,
his amily an tribe!
The 5atu howeGer wore white shirt with ierent olors o bages oGer
it! +is onNuest written in his shirt woGen by some story teller o the Gillage$
re releting warare an blak releting eath!
'o, as the tale goes, in this u""er "ortion o /gusan, the braGe
Taghimayats was rule by /"o Toow, a shaman, a war general an Chie
&ustie o the Gillage!Babaylan, bagani an an /"o Manigaon!. +is shirt was
Gery olorul with bakro" o white an bages o re an blak! +e has a
beautiul, harming, intelligent, obeient, inustrious wie, Bae 'abuyakan
Tisay! Tisay is as sweet as the re bush roses that grow along the eGer
"owerul /gusan RiGer in the /gawan "ortion!
The ou"le has two kis$ a boy alle Uto ay an a girl name
Kamanuan! These two kis are the lie an light o the Gillage! They are theuture leaers o /gawan! Uto ay was aroun our summers ol,
Kamanuan, oler by two summers!! ourse, there is no winter in /gusan,
but they haGe rainy ays, an muh more heaGier rainy ays! 'ummer is
always a welome time when the sun is always u" the whole ay,
"assionately kissing oGer the Gast woolans!
Uto$ay an Kamanuan "laye a lot, roaming reely aroun the Gillage
an they are well loGe by the tribe!
23
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
24/87
Bae 'abuyakan Tisay staye in the house, being the irst wie an the
Nueen o the tribe! 'he is being tene to be the other our wiGes o /"o
Toow, all relatiGes an two are sisters o 'abuyakan! 5uway "lural marriage
o one man an our women is an institution among Manobos , the at that
the tribe has more women than men! Men being early eath asualties in
onstant warare engage in by the tribe!. The our other wiGes o 5atu Toow
serGe in the "alae as ooks, launrywomen, housekee"er, are or the
hilren, entertain guest an Gisitors i any an atten to the nee o 5atu
Toow i the Jueen is inis"ose to o so! ther Baganis an men in the
Gillage "ratie uway as this is their ustomary law regaring marriage! /
man must be res"onsible or the tening o at least iGe women in the tribe!
'o, eGery aternoon, when the sun is not anymore hot Uto$ay an
Kamanuan go to the stum" o a ea tree oGerlooking the riGer! #rom this
stum", they took turns in )um"ing to the ee" still riGer o the /gusan!
This atiGity o the kis has beome aily ritual or the entire summer
months! /ll the nature surrouning /gusan inluing the aGor o the 5iwatas,
the goo s"irits has known this atiGity an a""arently a""roGes together with
the noing o the heas o the little iaas an rikets on to" o the 5urian
an the marang trees an the ierent Garieties o birs inluing the
migratory birs rom other ountries ho""ing la9ily rom twig to branhes o
the trees in the Gast woolan!
Then, one ay, the sun a""ears gloomy! Clou ormation seems to
threaten the smile o the ha""y sun, oretelling that something oreboing
unwante eGent might ha""enO seemingly Uto ay an Kamanuan i not
bother to are to notie the hange in senery aroun them or going to that
stum" o the tree uring summer ha been an aition an a ritual or the
two kis! /""arently, the ay will not be om"lete without it!
24
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
25/87
'o, Uto ay was the irst to iGe! -hile Kamanuan waite or Uto ay to
emerge out rom the ee" riGer! Then one Uto ay get out rom the water,
Kamanuan takes the turn to iGe! This has been the "roess o the game!
Then it was Kamanuan%s turn to iGe, an she i! Uto ay waite or her to
get out o the waters! Uto ay waite an waite!!waite an waite!! the
seons turn to minutes!! the minutes to hoursO Uto ay was alreay
a""rehensiGe!! -hat has ha""ene to her sister= -hy has she not got out o
the waters till now= Is she rowne= Is she ea= Many Nuestions "lay in
Uto%s min!! an there are no sure answers! But the sun was about to set an
no Kamanuan has got out o the waters! The Giinities an surrouning
areas starts to arken! Uto was alreay arai!! running he went homeO
ringing with ear! -hat will ather an mother o now= -here%s his sister=
Bae 'abuyakan Tisay met Uto halway own the roa! +er olorul skirt
bearing olors o re, blak an white telling o stories o warare an how the
amily ha esa"e an surGiGe swaye reahing the groun as she rantowar Uto asking him Nuestions o what ha ha""ene! -hat took them so
long to return home an where is Kamanuan=
Uto has a har time o"ening his mouth an between sobs an alling
tears with shaking boy, he sai that 5uan oGe rom the stum" o the tree,
he waite or her to ome out o the waters but that was the last time he saw
her! 'he neGer got out o the waters again! The sun was halway own the sky
when 5uan oGe an now the sun has set an 5uan neGer emerge again!
Bae 'abuyakan Tisay run to where her husban was, together with the
rest o the /"os an the Baganis an tol them o 5uan%s "reiament! The
whole Gillage was in ommotion! The gong was beaten inorming the
inhabitants that something ba has ha""ene in their Gillage! The manigaons
an the minonas gathere together seeking wisom rom the iwatas an
rom eah other as to what to o an how this issue be aresse! Then /"o'uay, a minona sai: ; we will haGe to ask 5atu Buaa o the nearby Gillage,
25
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
26/87
to o the task or us$ or among all atus, he is the only one with the "ower,
the skill to swim to that ee"est "art o the riGer an staye there or long an
to know where an what ha""ene to 5uan!< 'o, emissaries were sent to
5atu Buaa telling him o the "reiament o 5uan an asking him i he oul
hel" , that whateGer it is he will ask as "ayment or this giganti task o ining
5uan will be giGen to him with aitional oers attahe to the awar !
5atu Buaa met 5atu Toow with their men an onglomerate
themselGes near the stum" o the tree where 5uan oGe! / ritual was mae
inGoking the s"irits o the rooile o the riGer, rom there Buaa iGe! Buaa
s"ent many hours uner water ! Many o the Gillagers were wee"ing , rying
out lou, inGoking the 5iwatas or the saety o Kamanuan! The soun o the
gongs an the rums ontinue till the wee hours in the morning! 0oboy
sle"t in the Gillage ee"t or the small kis an hilren! The men an
women were in ull alert, heart beating in antii"ation as to what has
ha""ene to their little "riness!
It was about early morning that Buaa ame out o the riGer , in his
arms lay the lim" but aliGe boy o Kamanuan!
The "eo"le shoute with )oy It was a great ay or eGery boy +ow
the "eo"le re)oie! They "raise 5atu Buaa or a eat unsur"asse, that is
bringing the lie bak o their beautiul little "riness! The gongs an rums
beat now )oyully announing to one an all that the "riness is oun an
there is a reason or great re)oiing in the Gillage The Manigaons, minonas,
baganis o the two tribes gathere aroun 5atu Buaa reay to listen to what
trans"ire uner water! 5atu Buaa was giGen buyot bettle nut or hewing
"ut in between his right teeth "rotruing in the lower li"., starte to narrate his
esa"ae uner water! Uner the inluene o the Buaa '"irit s"irit o the
rooile go. the 5atu narrate the eGent in a orm o a hant tu$om.:
;hO ohO ohO own uner , I saw Kamanuan in the la" o a Gery biglumo mermai o the riGer, the s"irit o the riGer /gusan.! The lumo was
26
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
27/87
singing lullaby to the "riness or her to go to slee"! 'oon Kamanuan ell
aslee", but it took a long time or the lumo to all aslee"! 'he was wathing
Kamanuan areully it was about awn when the lumo all aslee"! I , Buaa
hi in the uner water bushes, when I saw that the 8umo ha allen aslee"! I
immeiately swam silently towars where Kamanuan was, areully I
snathe her rom the la" o the lumo who was sounly snoring, an brought
her u" towars the surae o the waters lim" but Gery muh aliGeO< The
Gillage men starte hanting thanks to the goo iwatas o the riGer agusan
an the woolans!! 5atu Toow aske 5atu Buaa what will be the "ri9e or
suh onNuest , twenty boars, twenty hiken, twenty saks o gabi taro.!
twenty women slaGes!! what will satisy Buaa= 5atu Buaa shook his
ma)esti hea an sai: ; I on%t want any o what you oer me! /ll I want is
that when Kamanuan reahes womanhoo iniate by menarhe I want
that she be wee to my son 'uni!< 5atu Toow )ust like any gentleman
seale the "at o agreement with 5atu Buaa, giGing honor to his wor that
whateGer be the "ri9e that Buaawoul like to get ater he is able to saGe
Kamanuan will be grante to him! 'o the "at was seale! In ue time
Kamanuan was to marry Prine 'uni o the Buaa Tribe! The ritual or
betrothal was "erorme oering the liGes o the two hilren to the 5iwatas
that in a""ro"riate time they will beome man an woman an the Tribes o
the Taghimayat an the Buaas will be one!
/ter that heart "al"itating inient, time an seasons beame normal
one again or the Manobos o /gusan! Uto now growing to manhoo, an
soon being reruite to the baganishi"! (oung Kamanuan howeGer, eGery
night is being Gisite by the lumo, the go o the riGer agusan telling her to go
bak to the stum" o the tree or in it is an oil whih she has to use eGeryay
or her hair an or her skin! /t irst Kamanuan was Gery a""rehensiGe, but
she annot anymore ontain the instrutions o the lumo but to om"ly or it
a""eare nightly in her nightmarish reams!
27
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
28/87
Kamanuan oun a )ar o oil at the oot o the stum"!
Religiously, Kamanuan ollowe the lumo%s instrution that is to a""ly
the oil to her skin an to her hair eGery time she bathe in the Gast /gusan
RiGer! Thus, Kamanuan grow u" to be so white skinne that eGen the oo
she ate oul be seen "assing through her throat! +er hair so long that it
reahes to the groun, whih she orme into a beautiul bun hanging at the
right sie o her ae an bangs o hair on the orehea iniating that the girl
is a Girgin! #or i the bun is on the let sie the girl now is marrie to one
husban an i the bun is at the bak iniating that she is marrie by uway!
seon , thir or ourth wie o The 5atu.
Priness Kamanuan then was the most beautiul girl oun in the
Manobolan that time! Many men were enthralle by her an woul like to
"ursue her with aror! But alas, her ate ha been seale or in "ro"er time
she woul be wee to 'uni the only son o 5atu Buaa!
But who an eGer itate the heart= Kamanuan ell in loGe not with
'uni but with 'uney, the son o 5atu Mati! The loGe was so arous that
eGen the birs an the bees want to )oin with the two when eGer they went
aroun the highly oreste lans o /gusan! The lowers bloome wheneGer
the two "asse by! /n as they say, aairs like this an neGer be ke"t a
seret! /t irst , whis"ers went aroun the GillageO ;"sst, 5o you know,
Kamanuan an 'uney are in loGe with eah other!! + /"o, 5iwatas !! what
will be the reation o 5atu Buaa an Prine 'uni i they learne this=O!umamit ng haboyan
Pagbibigay ng masusuan sa mga magulang ng
babae!
'a Talahanayan 11, ay naglalaha ng kasagutan "ara sa gamit ng
seremonya sa kumbiti na ang tatlong munisi"alia ay may iba%t ibang
kagamitan na ginagamit sa kumbiti, ito ay ang "agsusubo ng nilutong bigas
sa alwang kinakasal katula ng mga magulang at isang masusuan ang
ibibigay sa "amilya ng babae at isang tribong kasuutan!
Tala!ana'an 15
A#a* n ipan"i#i*an an &a%al n ma ,anobo
8alawigan ng/gusan el 'ur
A#a* n pa"i#i*an %a Kumbiti
Lo#eto 5e"ene sa kaya ng lalaki minsan talong 3.
araw hanggang limang . araw!
May isang 1.araw lang!
Kung may "itong L. baboy ang "arte ng lalaki,
ang kumbiti ay aabot ng isang linggong
"agiriwang!
La Pa Isang arawn lang, e"ene sa kaya ng
"amilya ng lalaki
47
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
48/87
San Lui% Tatlong 3. araw hanggang isang linggo ang
"agiriwang ng kumbiti.
'a Talahanayan 1, nagsasabi na ang araw ng "agiriwang sa kumbiti
ay tatagal ng tatlong 3. araw hanggang isang linggo kung kaya ng lalaki ang
ganitong araw ng "agiriwang ng sinasabing Kumbiti.
Tala!ana'an 1
Suman)a'on ba an binata at "alaan ,anobo %a u#i at
pamama#aan n &a%al o betrothal?
8alawigan ng/gusan el 'ur
U#i at Pamama#aan n Ka%al Lala&i Babae
Lo#eto +ini sumasangayon +ini sumasangayon
La Pa +ini sumasangayon +ini sumasangayon
San Lui% +ini sumasangayon +ini sumasangayon
'a Talahanayan 13, ito%y nagsasaa tungkol sa kung sasang$ayon ba
ang mga binata at alaga sa uri at "amamaraan ng "ag"a"akasal ng mga
Manobo! 'a talahanayan na ito ay nakasaa na ang mga binata at alaga ay
hini sumasang$ayon sa uri ng kanilang "ag"a"akasal!
Tala!ana'an 1;
,a mananali&%i& na "uma&o %a ba'an pa#a %a &a%al n ma ,anobo
8alawigan ng ,a mananali&%i& na "uma&o %a ba'an pa#a %a
48
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
49/87
/gusan el 'ur &a%al n ma ,anobo
Lo#eto walaLa Pa wala
San Lui% wala
'a Talahanayan 1?, inilaha nila na ang mananaliksik lamang ang
siyang kauna$unahang nag aaral sa Kumbiti ng mga Manobo!
'a mga nakala" na atos ng mga mananaliksik nabigyan ng mga
kasagutan ang talatanungan na kung saan buong "usong inihayag ng mga
Manobo ang kanilang mga nalalaman at higit sa lahat, at "ara na rin sa
kaalaman ng mananaliksik na ang ganitong uri at "amamaraan sa kumbiti
lalo na%t ang mga Manobo ay naninirahan sa ka"atagan, ay hini na gaanong
sinusuno sa kasalukuyan!
/ng kanilang namulatang traisyon ay unti @ unti ng naglaho ahil
malaki ang kanilang "aniniwala na mas gugustuhin nila ang batas ng
Pamahalaang Pili"inas sa"agkat ito ay legal!
KABANATA :
LAGO,2 KONKLUS-ON AT RKO,N$AS-ON
Laom
49
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
50/87
/ng "ananaliksik na ito ay "inamagatang Kumbiti( Ka%a'%a'an at
Panini*ala n ma ,anobo %a Re!i'on 12 /a#aa. Ito ay nahahati sa
limang bahagi! /ng unang bahagi ay tungkol sa suliranin na kina"a"alooban
ng "animula, "aglalaha ng suliranin, kahalagahan ng "ag$aaral at
"agbibigay katuturan sa mga katawagang ginagamit!
/ng ikalawang bahagi ay ang kaugnay na literatura at "ag$aaral, kung
saan ang mananaliksik ay nagbasa ng mga gawin at "ag$aaral na may
kaugnayan sa kanyang ginawang "ananaliksik! Karamihan sa kanyang
nakala" na im"ormasyon ay nagmula sa website
/ng ikatatlong bahagi ay ang metoolohiya ng "ag$aaral! >inamit ng
mananaliksik ang "araang "alarawan at interbyu! >umamit rin siya ng ta"e
reorer at itinala ang mga nakala" na im"ormasyon o sa kanilanng mga
sagot sa talatanungan!
May labing alawang 1. luma na Manobo sa bawat tatlongMunisi"alia ng 8a Pa9, 8oreto at san 8uis, /gusang el 'ur ang sumagot
sa mga katanungang ibinigay! 0aka"okus ang "ag$aaral sa nakuhang sagot
ng mga Manobo tungkol sa "amamaraan at "aniniwala ng kanilang kasal!
/ng ikaa"at na bahagi ay ang "resentasyon, "agsusuri at
inter"retasyon sa mga nakala" na im"ormasyon! 0asagot naman nila ang
labing$a"at na mga tanong tungkol sa kanilang kasaysayan at "aniniwala sa
kasal ng mga Manobo! 'a katunayan, may inihanang maraming tanong ang
mga mananaliksik ngunit sa kaahilanang ang ;"agbubuya< ay hini na
gaanong isinasagawa ng mga Manobo lalo na%t yaong mga naninirahan sa
ka"atagan ahil sa im"luwensiya ng mga ayuhan! /ng mga inihanang
tanong ay hini masyaong nasagot!
0a"ag$alaman in ng mga mananaliksik na ang ;"agbubuya< ay
isinasagawa lamang sa lugar kung saan "awang mga Manobo lamang ang
naninirahan at ito%y matatag"uan sa kaitaas$tasang bunok ng tatlong
50
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
51/87
Munisi"alia na ayaw ng "ahintulutan ng "amahalaaan ng mga o"isyales at
tauhan ng nasabing 0CIP at mga Munisi"alia ahil ito%y "inamugaran na ng
mga rebele!
'a mga im"ormasyong nakala" ng mga mananaliksik mula sa
"akiki"anayam sa mga naninirahanan sa tatlong 3. sumusuno na
Munisi"alia, ang 'an lui9 "artiular sa Barangay Culi., 8a Pa9 Barangay
Bataan. at 8oreto Barangay Poblaion, -aloe, Mambaos, Kasa"a at
Manawe. ng /gusan el 'ur, Rehiyon 13, Caraga, ito nila na"ag$alaman lalo
na%t yaong mga Manobo na nainirahan sa itaas ng bunok ay i"inag"atuloy
"a rin ang "agsasagawa ng ;"agbubuya o kumbiti< at hini iniina kung ilang
taon ang babae kung i"inagkasuno sa lalaki! Kahit anu"aman, ito%y bahagi
ng kanilang kultura, "aniniwala at traisyon na kailanma%y walang kara"atan
ang sinuman na sila%y "agtawanan o kutyain bagkus sila%y mahalin at
mai"aama na sila%y tao rin na katula nating may kara"atang mamuhay sa
bansang sinilangan!
Kon&lu%'on
Pagkata"os ng "ag$aaral na ito, na"agtanto ng mga mananaliksik na:
1! /ng mga Manobo na naninirahan sa ka"atagan ay hini na gaanong
isinasagawa ang "akiki"agkasunuan sa kasal o "agbubuya ahil na
rin sa im"luwensiya ng mga ayuhan lalo na%t ang mga bagong
henerasyon! Kung ito man ay i"inag"atuloy "a ring isinasagawa, ito%y
yaong mga Manobo na naninirahan sa itaas ng bunok na "awangmga ka"wa Manobo lamang ang naninirahan oon!
51
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
52/87
! +ini na masyaong isinasagawa ang "akiki"agkasunuan sa kasal ng
mga bagong henerasyon ahil ang tatlong nabanggit na Munisi"alia
ay may "rogramang, ;'holarshi"< "ara sa kanila lamang u"ang sila%y
magkaroon ng eukasyon at magkakaroon in ng magana at
esenteng trabaho! Mas nanaisin nilang susunin ang batas ng
Pili"inas tungo sa kasal kaysa kanilang nakagisnang "amamaraan
ahil ito%y legal at iisa lamang ang magiging asawa ng lalaki!
3! 0a"ag$alaman in nila na malaki na talaga ang kaibahan sa "aniniwala
ng kasal ng mga Manobo noon at ngayon! 5ahil ito%y resulta ng
"agkawatak$watak ng mga Manobo at ahil na rin na ang ibang
Manobo ay ninanais nilang tumira sa ka"atagan u"ang maranasaan
in nila ang buhay mayroon sa ka"atagan! /ng mga Manobo na
gustong tumira sa mga bulubunukin ay may sarili ing ahilan!
5ahilan na ayaw nilang maim"luwensiyahan ang kanilang mga
namulatang kultura, "aniniwala at traisyon! 0atatakot silang maglaho
ang kanilang kultura at magagalit sa kanila ang kanilang mga ninuno
ahil hini nila ito na"ahalagahan!
Re&omen"a%'on
Pagkata"os ang masusing "ag$aaral sa kasaysayan at "aniniwala sa
kasal ng mga Manobo, inirekomena ng mga mananaliksik ang mga
sumusuno:
1! 0a ang kasaysayan at "aniniwala sa kasal ng mga Mnobo ay maging
bahagi ng Panitikan ng Rehiyon 13 Caraga o sa Pili"inas man, sa
lalong ikauunawa sa kanilang kultura!
52
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
53/87
! Palawakin "a ang "ag$aaral na ito lalo sa na sa mga tunay na Manobo!
3! Bigyang iin ng 5e"A sa kanilang "rogramang ;natiGe tongue< na
bahagi ng kanilang "rograma ang mga iba "ang iyalekto sa Pili""inas
u"ang hini maglalaho man lamang ahil sa im"luwensiya ng ayuhan
bagkus ito%y isang lunsaran sa "agtuturo u"ang mai"akita at
mai"aama ang iwa ng "ag"a"ahalaga na makukuha na siyang aan
sa "agkakaisa at "aagkakaunawaan!
?! Iminumungkahi rito ng mga mananaliksik na sa abot ng kanilang
makakaya, ito%y mai"reserba nila at maisaokumento ang mga nakala"
na im"ormasyon alang$alang sa kanilang kursong /B Phili""ine
8iterature na ang "ag$aaral ng mga 8uma sa Rehiyong Caraga ay
bahagi nito! Bago man ito maglaho, ang i"inaglabang kultura,
traisyon at "aniniwala sa kasal ng mga Manobo sa mahaba$habang
"anahon, kailangang ito%y maisaokumento at mai"reserba u"ang
bigyang tugon at "arangal ang mga kanunununuang bumuo nito!
KABANATA :I
BIBLI-OGRAPI
Bernales, R!/! et!al! DDE.. Kritikal na pagbasa at lohikal na pagsulat tungo
sa pananaliksik (batayan at sanayang#aklat sa ilipino , antas
tersyarya, alinsunod sa Komisyon sa *along Mataas na +dukasyon) !
4alen9uela City: Mutya Publishing +ouse, In!
The 0ew Book o Knowlege /ng Bagong /klat ng Kaalaman., nasa wikang
53
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
54/87
Ingles, >rolier Inor"orate, 12LL, I'B0 D$L1L$DDE$E
Inte#net
-iki"eia Anylo"eia
htt":www!santa!goG!"hiIoossurmstaluiabelies!html
'antagoG!hinango noong +unyo ?,DDE.
htt":asiarei"e!om"hiweing!html
/siarei"e! hinango noong +unyo ?,DDE.
htt":www!weingsatwork!om
-eingsatwork! hinango noong +unyo ?,DDE.
htt":buyganenia!omblog="L
Buyganenia! hinango noong +unyo ?,DDE.
htt":subkalan!blogs"ot!om
htt":www!weeingtraitions! Inian!om, D1D
KABANATA :II
APN$IKS A
/ng nilalaman ng liham na ito ay katula na rin sa liham na i"a"aala "ara
sa mga Mayor ng tatlong Munisi"alia6 8a Pa9, 8oreto at 'an 8uis, /gusan
el 'ur at "ara na rin sa mga Barangay Ka"itan at Chietain.
Re"ublika ng Pili"inas/ARAGA STAT UNI:RSIT-/m"ayon, 8ungso ng Butuan
54
http://www.santa.gov.ph/iIocossur/cmstaluciabeliefs.htmlhttp://www.santa.gov.ph/ilocossur/cmstaluciabeliefs.htmlhttp://asiarecipe.com/phiwedding.htmlhttp://asiarecipe.com/phiwedding.htmlhttp://www.weddingsatwork.com/http://www.weddingsatwork.com/culture_provinces.shtmlhttp://buddygancenia.com/blog/?p=72http://buddygancenia.com/blog/?p=72http://subkalan.blogspot.com/http://www.weddeingtraditions/http://www.santa.gov.ph/iIocossur/cmstaluciabeliefs.htmlhttp://www.santa.gov.ph/ilocossur/cmstaluciabeliefs.htmlhttp://asiarecipe.com/phiwedding.htmlhttp://asiarecipe.com/phiwedding.htmlhttp://www.weddingsatwork.com/http://www.weddingsatwork.com/culture_provinces.shtmlhttp://buddygancenia.com/blog/?p=72http://buddygancenia.com/blog/?p=72http://subkalan.blogspot.com/http://www.weddeingtraditions/5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
55/87
'e"tembre 1L, D13
$O,INA$OR ,. GO,45irektor, 0CIPRehiyon 13, Caraga
Kaalan = alan $i#e&to# Gome(
Maganang araw "o
Kami "o ay mga mag$aaral ng Caraga 'tate UniGersity C'U., /m"ayon,
8ungso ng Butuan! Isa "o sa mga kursong "angangailangan ng mga
/signaturang #ili"ino 1DD Kasaysayan ng Panitikan sa Pili"inas ng Iba%t
ibang Panahon. at #ili"ino 1D1 5ula at Panulaan. ng Kursong /B Phili""ine
8iterature, nitong Unang 'emestre, Taong /kaemiko, D13 @ D1?, ay"ananaliksik tungkol sa kasaysayan at "aniniwala sa kasal ng Manobo
ngayong arating na ktubre ? @ L, D13 Biyernes at 8inggo. "artikular sa
tatlong munisi"alia ng 'an 8uis, 8oreto at 8a Pa9, /gusan el 'ur!
/ng isa "o sa mga layunin ng aking "ananaliksik ay ,abi'an
papapa!alaa an ma &atutubon lite#atu#a n Re!i'on 1 /a#aa at
matuunan an pananailanan n ma ma)aa#al na ma'
pamama!al %a *i&a at &ultu#al na pa&a&a&ilanlan. U"ang maging
makatotohanan ang nabanggit na layunin, kailangan "o naming "untahan
ang mga katutubong matatag"uan sa Rehiyong Caraga at isa na "o rito ang
mga nabanggit na Munisi"alia u"ang makakala" at maisasaokumento
ang kanilang mga natatanging literatura lalo na sa mga "amahiin, "aniniwala
at ritwal ng kasal ng katutubong Manobo!
55
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
56/87
'a "amamagitan "o nito, magalang "o kaming humihiling sa inyo na kami
"o%y inyong "ahintulutan na makaao"$"ala ang mga ka"ati nating Manobo
na matatag"uan sa mga Munisi"alia ng 'an 8uis, 8oreto at 8a Pa9, /gusan
el 'ur!
/asahan "o ninyo na kayo%y aming bigyan ng ko"ya kung anumang
literaturang nakala" ko "artikular sa mga "amahiin, "aniniwala at ritwal ng
kasal ng katutubong Manobo!
Marami "ong salamat sa "atuloy ninyong "agsu"orta at "agmamahal sa wika
at literatura!
8ubos na gumagalang,
,a ,a)aa#al n AB P!ilippine Lite#atu#e
Caraga 'tate UniGersity
/m"ayon, 8ungso ng Butuan
APN$IKS B
8iham Para sa mga Mayor ng tatlong Munisi"alia6 8a Pa9, 8oreto at 'an
8uis, /gusan el 'ur at "ara na rin sa mga Barangay Ka"itan at Chietain.
Re"ublika ng Pili"inas/ARAGA STAT UNI:RSIT-/m"ayon, 8ungso ng Butuan
'e"tembre 1L, D13
56
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
57/87
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
Kaalan = alan ,a'o#>>>>>>>>>>>>>>>>>(
Maganang araw "o
Kami "o ay mga mag$aaral ng Caraga 'tate UniGersity C'U., /m"ayon,
8ungso ng Butuan! Isa "o sa mga kursong "angangailangan ng mga
/signaturang #ili"ino 1DD Kasaysayan ng Panitikan sa Pili"inas ng Iba%t
ibang Panahon. at #ili"ino 1D1 5ula at Panulaan. ng Kursong /B Phili""ine
8iterature, nitong Unang 'emestre, Taong /kaemiko, D13 @ D1?, ay
"ananaliksik tungkol sa kasaysayan at "aniniwala sa kasal ng Manobo
ngayong arating na ktubre ? @ L, D13 Biyernes at 8inggo. "artikular satatlong munisi"alia ng 'an 8uis, 8oreto at 8a Pa9, /gusan el 'ur!
/ng isa "o sa mga layunin ng aking "ananaliksik ay ,abi'an
papapa!alaa an ma &atutubon lite#atu#a n Re!i'on 1 /a#aa at
matuunan an pananailanan n ma ma)aa#al na ma'
pamama!al %a *i&a at &ultu#al na pa&a&a&ilanlan. U"ang maging
makatotohanan ang nabanggit na layunin, kailangan "o naming "untahan
ang mga katutubong matatag"uan sa Rehiyong Caraga at isa na "o rito ang
mga nabanggit na Munisi"alia u"ang makakala" at maisasaokumento
ang kanilang mga natatanging literatura lalo na sa mga "amahiin, "aniniwala
at ritwal ng kasal ng katutubong Manobo!
'a "amamagitan "o nito, magalang "o kaming humihiling sa inyo na kami
"o%y inyong "ahintulutan na makaao"$"ala ang mga ka"ati nating Manobo
57
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
58/87
na matatag"uan sa mga Munisi"alia ng 'an 8uis, 8oreto at 8a Pa9, /gusan
el 'ur!
/asahan "o ninyo na kayo%y aming bigyan ng ko"ya kung anumang
literaturang nakala" ko "artikular sa mga "amahiin, "aniniwala at ritwal ng
kasal ng katutubong Manobo!
Marami "ong salamat sa "atuloy ninyong "agsu"orta at "agmamahal sa wika
at literatura!
8ubos na gumagalang,
,a ,a)aa#al n AB P!ilippine Lite#atu#e
Caraga 'tate UniGersity
/m"ayon, 8ungso ng Butuan
APN$IKS /
ktubre ?, D13
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
,a!al namin Re%pon"ente(
Maalab na Pagbati
Kami "o ay mga mag$aaral ng Caraga 'tate UniGersity C'U., /m"ayon,
8ungso ng Butuan! Isa "o sa mga kursong "angangailangan ng mga
58
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
59/87
/signaturang #ili"ino 1DD Kasaysayan ng Panitikan sa Pili"inas ng Iba%t
ibang Panahon. at #ili"ino 1D1 5ula at Panulaan. ng Kursong /B Phili""ine
8iterature, nitong Unang 'emestre, Taong /kaemiko, D13 @ D1?!
Kasalukuyan "o kaming sumusulat ng isang "ananaliksik na "a"el hinggil sa
Betrothal: Kasaysayan at Paniniwala ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga!
Kaugnay nito, inihana "o naming ang kwestoneyr na ito u"ang
maka"angala" ng mga atos na kailangan "o ng aming "ananaliksik!
Kung gayon, mangyaring sagutan ng buong kata"atan ang mga sumusuno
na aytem! Tinitiyak "o naming magiging kum"eensiyal na im"ormasyon ang
iyong mga kasagutan!
Marami "ong salamat!
,a ,a)aa#al n AB P!ilippine Lite#atu#e
Caraga 'tate UniGersity
/m"ayon, 8ungso ng Butuan
$i#e&%'on( Punan ng angko" na im"ormasyon o atos ang mga
sumusuno na "atlang! Kung may "ag"i"ilian, salungguhitan lamang ang
salita at lagyan ng tsek ang "atlang na tumutugon sa inyong sagot! Kung
nangangailangan ng "aliwanag ang tanong, maaaring isulat ang sagot sa
nakalaang salungguhit!
1! Pangalan
"syunal.SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
! Kasarian 8alaki Babae
Aa E @ 11 17 $ 12
1= 1 D @ "ataas
3! Astao 'ibil Binata5alaga BiyuoBiyua
59
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
60/87
May$asawa +iwalay
?! +ana"buhay Mayroon -ala
Ka"ag mayroon, anong uri=
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
! Puwee "o ba naming malaman kung ano ang "inanggalingan ng mga
katutubong Manobo= Ka"ag ang sagot mo ay o @ i"aliwanag mo!
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
7! 'a anong ahilan kung bakit ito ang na"ili ninyong lugar 'an 8uis, 8a
Pa9, 8oreto. na maging tirahan=
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
L! Pwee "o ba naming malaman kung anong katawagan ang salitangkasal "ara sa inyo= /no naman kaya ang "inagmulan ng salitang ito=
60
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
61/87
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
E! Pamilyar "o ba kayo sa salitang Betrothal= SSSSSSSS
2! Maaari niyo "a bang isalaysay sa amin ang kasaysayan ng inyong
kasal o tinawag na Betrothal=
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
1D!/no ang masasabi ninyo sa inyong uri at "amamaraan ng kasal noon
at ngayon=
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
11! Para sa inyo, ilang taon ang maaaring mag$aasawa ang lalaki o
babae=
61
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
62/87
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
1!'a "agkamulat ng inyong isi"an, ganito na ba ang uri o "amamaraan
ng kasal ng iyong mga ninuno=
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
13!Meron ba kayong na"a"ansin na may konting "agbabago ang
ginawang seremonya o ritwal ng inyong kasal sa kasalukuyan= Ka"ag
o ang inyong sagot, i"aliwanag!
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
1?!'a uri at "amamaraan ng inyong kasal, meron ba kayong tinatawag nadowrykatula ng ginagawa ng mga Muslim= I"aliwanag!
62
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
63/87
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
1!'a Betrothal,Ilang taon ang babae na maaaring "umisan sa "amilya
ng mga lalaki=
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
17! 'a Betrothal,sinong karaniwang nakiki"agsuno sa kasal, ang mga
magulang ba ng mga babae o lalaki= i kaya%y ang lalaking gustong
mag"a"akasal sa babae at siya ang nakiki"agkasuno sa mga
magulang nito=
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
1L!/ng Betrothalba ay ginagamit o isinasagawa "a ng mga katutubongManobo sa kasalukuyang "anahon=
63
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
64/87
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
1E!/no naman kaya ang mga gamit sa seremonya ng kasal kung may
ikakasal=
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
12!Ilang araw kaya i"agiriwang ang inyong kasal=
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
D!Para sa mga binata%t alaga, kayo ba%y sumasang$ayon sa uri at
"amamaraan ng inyong kasal o ng berothal=
64
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
65/87
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
3!Meron na bang mga mananaliksik na umako sa inyong lugar at
kumuha ng mga atos o interbyu tungkol sa betrothal gaya ng aming
ginagawa ngayon=
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
?!/no "o ang mararamaman ninyo na nai"amahagi ninyo ang inyong
mga "aniniwala, seremonya, ritwal at kasaysayan ng inyong kasal=
Ka"ag o ang sagot, i"aliwanag!
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS!
65
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
66/87
!Marami "ong salamat sa inyo! /asahan "o ninyo na gawin namin ang
aming makakaya na maisaokumento ang inyong mga ibinigay na
atos u"ang ito%y ma"anatili, ma"ahalagahan u"ang hini mabaon sa
limot o mawawala man lamang ahilan sa mga im"luwensiya ng mga
ayuhan! /t "ara naman sa mga i Manobo, kailangang "urihin ang
kasaysayan at "aniniwala sa kasal ng mga Manobo u"ang maging
bahagi ng Panitikan ng Caraga at ng buong Pili"inas man sa lalong
ikauunawa ng kulturang Manobo!
APN$IKS $
,AIKLING TALA NG BU+A- NG ,GA ,ANANALIKSIK
Pangalan: /+ARISS B. ?UINTO
Tirahan: P) Uppe# $oonan2 Butuan /it'
/raw ng Ka"anganakan: ne#o 162 199
Aa : 50 Kasarian: Babae
66
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
67/87
$UKAS-ON(
Alementarya: $oonan lementa#' Sc!ool
$oonan2 Butuan /it'
Taong 0ata"os: 500;) 500
'ekunarya: Butuan /it' Sc!ool o@ A#t% an" T#a"e%2
Butuan /it'
Taong 0ata"os: 5006) 5009
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /ampu%C
Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: $OLL- LO: S. /ASTRO
Tirahan: P) B#'. Pob. Ba'uan /it'
Au%an "el Su#
/raw ng Ka"anganakan: Ab#il 12 1991
Aa : 55 Kasarian: Babae
$UKAS-ON(
Alementarya: Ba'uan /ent#al lementa#' Sc!oolBa'uan /it'
67
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
68/87
Taong 0ata"os: 500;) 500
'ekunarya: Au%an "el Su# /ollee%
Ba'uan /it'2 Au%an "el Su#
Taong 0ata"os: 5006) 5009
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /ampu%C
Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: GNA P. RI:RA
Tirahan: Guita%2 Lo#eto2 Au%an "el %u#
/raw ng Ka"anganakan6 Set'emb#e 562 199;
Aa : 19 Kasarian: Babae
$UKAS-ON(
Alementarya: Guita% lementa#' Sc!ool
Lo#eto2 Au%an "el Su#Taong 0ata"os: 5008) 5007
68
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
69/87
'ekunarya: Sto. Toma% National +i! Sc!ool2
Lo#eto2 Au%an "el Su#
Taong 0ata"os: 5010) 5011
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it',ain /ampu%C
Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: LSLI ,A L. $LA /RU4
Tirahan: P) 7 B#'. Lima!a2 Butuan /it'
/raw ng Ka"anganakan: O&tob#e2 52 1991
Aa : 51 Kasarian: Babae
$UKAS-ON(
Alementarya: On -iu /ent#al lementa#' Sc!oolButuan /it'
69
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
70/87
Taong 0ata"os: 500;) 500
'ekunarya: Au%an National +i! S!ool2 Butuan /it'
Taong 0ata"os: 5006) 5009
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /ampu%C
Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: LO:L- T. LABA
Tirahan: P)1 San I%i"#o2 Bi%li /it'
Su#iao "el Su#
/raw ng Ka"anganakan: Peb#e#o 2 199
Aa : 16 Kasarian:Babae
$UKAS-ON(
Alementarya: San I%i"#o lementa#' Sc!ool
70
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
71/87
Banan2 Bi%li /it'2 Su#iao "el Su#
Taong 0ata"os: 5008)5007
'ekunarya: $e La Salle Do!n Bo%co /ollee
,anao'2 Bi%li /it'
Taong 0ata"os: 5010)5011
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it',ain /ampu%C
Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: :LIN$A ARIOLA
Tirahan: P) B#'. ,aninalao La% Niee%
Au%an "el No#te
/raw ng Ka"anganakan: ne#o 12 199;
Aa : 19 Kasarian:Babae
$UKAS-ON(
Alementarya: ,aninalao lementa#' Sc!ool
71
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
72/87
,aninalao2 La% Niee%2 Au%an "el No#te
Taong 0ata"os: 500;) 500
'ekunarya: Lina'ao National +i! S!ool
La% Niee%2 Au%an "el No#te
Taong 0ata"os: 5006) 5009
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /ampu%C
Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: DOANA LOU . :ILLOSA
Tirahan: P)B Re%o#ection2 Butuan /it'
Au%an "el No#te
/raw ng Ka"anganakan: ne#o 192 199
Aa : 50 Kasarian:Babae
$UKAS-ON(
Alementarya: Butuan /ent#al lementa#' Sc!ool
72
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
73/87
Butuan /it'2 Au%an "el No#te Taong
0ata"os: 500) 5008
'ekunarya: Au%an National +i! S!ool
Butuan /it'2 Au%an "el No#te
Taong 0ata"os: 5009) 5010
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /ampu%C
Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: $LAILA+ . +ONRA$A
Tirahan: P)8 Libe#ta"2 Butuan /it'
Au%an "el No#te
/raw ng Ka"anganakan: $e%'emb#e 12 1969
Aa : 5 Kasarian:Babae
$UKAS-ON(
Alementarya: Butuan /ent#al lementa#' Sc!ool
73
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
74/87
Butuan /it'2 Au%an "el No#te Taong
0ata"os: 5001) 5005
'ekunarya: Au%an National +i! S!ool
Butuan /it'2 Au%an "el No#te
Taong 0ata"os: 500) 508
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /ampu%C
Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: RGIN SALARS
Tirahan: P)B Re%o#ection2 Butuan /it'
Au%an "el No#te
/raw ng Ka"anganakan: ne#o 192 199
Aa : 50 Kasarian:Babae
$UKAS-ON(
Alementarya: Kitc!a#ao /ent#al lementa#' Sc!ool
74
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
75/87
Kitc!a#ao2 Au%an "el No#te
Taong 0ata"os: 5008) 5007
'ekunarya: Immaculate +ea#t o@ ,a#' Aca"em'2 Inc.
/ebu /it'2 /ebu
Taong 0ata"os: 5010) 5011
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /ampu%C
Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: K,BRL-N GRA-
Tirahan: %pe#ana2 Au%an "el Su#
/raw ng Ka"anganakan: ,a'o 552 1991
Aa : 55 Kasarian: Babae
$UKAS-ON(
Alementarya: %pe#ana lementa#' Sc!ool%pe#ana2 Au%an "el Su#
75
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
76/87
Taong 0ata"os: 5005) 500
'ekunarya: Ba'uan /omp#e!en%ie National +i! S!ool
Ba'uan2 Au%an "el Su#
Taong 0ata"os: 5008) 5007
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /ampu%C
Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: A,ILA DAN /. AL:AR
Tirahan: Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Au%an "el No#te
/raw ng Ka"anganakan: Ao%to 552 1995
Aa : 51 Kasarian:Babae
$UKAS-ON(
76
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
77/87
Alementarya: Ampa'on /ent#al lementa#' Sc!ool
Butuan /it'2 Au%an "el No#te Taong
0ata"os: 500) 5008
'ekunarya: at!e# U#io% +i! Sc!ool
Ampa'on2 Butuan /it'2 Au%an "el No#te
Taong 0ata"os: 5009) 5010
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /ampu%C
Ampa'on2 Lu%o" n Butuan
Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: DSSIL R. T:S
Tirahan: Lo#eto2 Au%an "el Su#
/raw ng Ka"anganakan: +ul'o ;2 199
Aa : 50 Kasarian:Babae
$UKAS-ON(
Alementarya: Lo#eto lementa#' Sc!oolLo#eto2 Au%an "el Su#
77
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
78/87
Taong 0ata"os: 500) 5008
'ekunarya: Lo#eto National +i! S!ool
Lo#eto2 Au%an "el Su#
Taong 0ata"os: 5009) 5010
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /ampu%C
Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: DSSARI N. BTITO
Tirahan: ,a!oan'2 Butuan /it'
Au%an "el No#te
/raw ng Ka"anganakan: +un'o 82 199
Aa : 50 Kasarian:Babae
$UKAS-ON(
Alementarya: Rie#%i"e /ent#al lementa#' Sc!ool
78
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
79/87
Lun%o" n Butuan2 Au%an "el No#te
Taong 0ata"os: 500;) 500
'ekunarya: Au%an National +i! S!ool
A.$ /o#ato St.2 Butuan /it'2 Au%an "el No#te
Taong 0ata"os: 5006) 5009
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /ampu%C
Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Kurso : Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: A$LINA P. $AGO/
Tirahan: ,a!u&"am Tubo"2 Su#iao "el No#te
/raw ng Ka"anganakan: $e%'emb#e 12 1991
Aa : 55 Kasarian:Babae
$UKAS-ON(
Alementarya: Tubo" lementa#' Sc!ool
79
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
80/87
Tubo"2 Su#iao "el No#te
Taong 0ata"os: 500) 5008
'ekunarya: Tubo" National +i! S!ool
Tubo"2 Su#iao "el No#te
Taong 0ata"os: 5009) 5010
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /ampu%C
Ampa'on2 Lun%o" n Butuan
Kurso ( Bac!elo# o@ A#t% in P!ilippine Lite#atu#e
Kasalukuyang kinukuhang kurso.
Pangalan: /+ARSS ,IT/+ A. BARRIOS
Tirahan: P)7 Lau#ente St. Pob. Bi%li /it'
Su#iao "el Su#
/raw ng Ka"anganakan: Aoo%to 572 1995
Aa : 51 Kasarian: Babae
$UKAS-ON(
Alementarya: Bi%li /ent#al lementa#' Sc!ool
80
5/19/2018 Kumbiti: Kasaysayan at Kasal ng mga Manobo sa Rehiyon 13 Caraga
81/87
Lun%o" n Bi%li2 Su#iao "el Su#
Taong 0ata"os: 500;) 500
'ekunarya: /aite State Unie#%it' NAI/ /ampu%C
Naic /aite2 Lun%o" n ,anila
Taong 0ata"os: 5006)5009
Kolehiyo: /a#aa State Unie#%it' ,ain /
Recommended