View
64
Download
1
Category
Preview:
Citation preview
Þarf breytt lagaumhverfi í kynferðisbrotamálum?
Málþing Orators18. nóvember 2015
Björg Valgeirsdóttir hdl.
Aðkoma lögmanna að kynferðisbrotamálum getur verið af tvennum toga: – Réttargæslumenn brotaþola.
– Verjendur sakborninga/ákærðu.
• Allir eiga rétt á bestu vörn sem möguleg er hverju sinni.
• Er of langt gengið með fram komnum kærum um rangar sakargiftir í upphafi rannsóknar sakamáls?
• Eru vinnubrögð lögmannsins hugsanlega skyld í rótgrónum vanda innan réttarvörslukerfisins?
• Löng hefð fyrir smánun í garð brotaþola nauðgunar: – Fyrr á tímum var nauðgun ekki brot gegn konunni sjálfri,
heldur gegn föður hennar eða eiginmanni.
– Kallað var á vegsummerki eftir ofbeldi. Væri ekki unnt að sýna fram á slíkt átti kona á hættu að vera dæmd fyrir skírlífsbrot sem varðaði dauðarefsingu hérlendis á árunum 1590 - 1749.
– Almenn hegningarlög fyrir Ísland frá 1869 takmörkuðu fulla refsivernd við konur sem höfðu ekkert „óorð“ á sér. Ef því skilyrði var ekki fullnægt, skyldi beita vægari hegningu.
• Erum við enn föst í úreltum sjónarmiðum sem eiga ekkert skylt við nútímann?
– Samkvæmt orðalagi 194. gr. alm. hgl. skiptir verknaðaraðferðin mestu máli.
– Andlegum áverkum gefinn lítill gaumur í rannsókn og meðferð nauðgunarmála.
Fá mál fara „alla leið“• Hvert leita brotaþolar?
– Í kringum 10% þeirra sem leita á neyðarmóttökuna kæra kynferðisbrot til lögreglu.
– 13,2% þeirra sem leituðu til Stígamóta árið 2014 kærðu kynferðisbrot til lögreglu.
• Skýrsla frá apríl 2013 (bls. 38-39): – Lögregla hætti rannsókn í 26% mála og vísaði 74% mála áfram til
ríkissaksóknara. – Þar af felldi ríkissaksóknari niður 65% mála og ákærði í 35% mála. – Þar af var fyrir dómi sýknað í 26% mála en sakfellt var í 74% mála.
Meðferð nauðgunarmála sætir reglulega harðri gagnrýni:– Refsiramminn ekki nýttur. – Sönnunarbyrði of þung.– Enn eimi eftir því viðhorfi að konur kalli yfir sig
nauðganir með klæðaburði, hegðun eða öðru.
Á sú gagnrýni rétt á sér? - Dæmi nú hver fyrir sig.
Háttalag brotaþola
Aðferðir lögreglu við skýrslutöku á rannsóknarstigi gagnrýndar í skýrslu starfshóps ríkissaksóknara um meðferð nauðgunarmála hjá ákæruvaldi, maí 2007 (bls. 6):
– „Í einu máli var vinkona brotaþola spurð hvort brotaþoli ætti til að vera lauslát undir áhrifum áfengis.“
Háttalag brotaþola
• „Einkenni og meðferð nauðgunarmála sem bárust lögreglu á árunum 2008-2009“, skýrsla gefin út í apríl 2013 (bls. 36):
– „Marktækur munur var á afgreiðslu mála þar sem brotaþolar voru undir áhrifum áfengis eða annarra vímugjafa þegar brotið var framið, en þau mál voru oftar felld niður.“
Viðbrögð brotaþola og áverkar
• „Einkenni og meðferð nauðgunarmála sem bárust lögreglu á árunum 2008-2009“, skýrsla gefin út í apríl 2013 (bls. 28-29):
– „Munur var jafnframt á afgreiðslu mála eftir því
hvort brotaþolar lýstu því að hafa streist á móti sakborningi eða að hafa veitt líkamlega mótspyrnu en þeim málum var marktækt oftar vísað til ríkissaksóknara en málum þar sem brotaþoli lýsti engri líkamlegri mótspyrnu.“
Viðbrögð brotaþola og áverkar
• Samkvæmt þessu virðist viðbrögðum við áfallastjarfa ekki vera gefinn gaumur við rannsókn lögreglu.
• Aukin þekking segir okkur hins vegar að andlegir áverkar séu alvarlegustu afleiðingar nauðgana.
Hvatir að baki verknaði
• Dómur meirihluta Hæstaréttar frá 31. janúar 2013 í máli nr. 521/2012 (Hell’s Angels):– Ákært fyrir brot gegn 194. gr. „með því að ákærði
[E] hafi stungið fingrum upp í endaþarm og leggöng brotaþola og klemmt þar á milli,“
– „Fram er komið að þessi háttsemi þeirra hafði þann tilgang að meiða brotaþola og þegar litið er til atvika málsins telst hún ekki til samræðis eða annarra kynferðismaka í skilningi 1. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940.“
Hvati að baki verknaði
• Á ekki að hafa áhrif við mat á refsinæmi verknaðar.
• Koma fyrst og fremst til skoðunar við ákvörðun refsingar.
Tilraunir til þöggunar?
• Lögreglan í Vestmannaeyjum gaf út að ekki yrðu veittar upplýsingar um kynferðisbrot á Þjóðhátíð í Vestmannaeyjum árið 2015.
• Kærur á hendur brotaþolum fyrir rangar sakargiftir.
Sönnunarbyrði þung
• Úr forsendum dóms meirihluta Hæstaréttar frá 19. júní 2013 í máli nr. 215/2013: – „Fram er komið í málinu að ákærði X kom 21.
nóvember 2011 í [...] þar sem A starfaði og að ósk hans gaf hún honum upp símanúmer sitt.“
– „Rétt fyrir klukkan 4.30 sendi A ákærða skilaboð þar sem hún bað hann um að skutla sér heim“
– „Ekkert kom fram við rannsókn á fötum og líkama hennar til stuðnings því að henni hafi verið haldið niðri eða hár hennar reitt.“
Sönnunarbyrði þung• Hrd. 215/2013 frh.:
• Meirihluti Hæstaréttar sýknaði með vísan til þess að sekt væri ósönnuð: – „verulegs misræmis gætir um ýmis mikilvæg atriði í skýrslum sem A
hefur gefið hjá lögreglu og fyrir dómi. Um önnur slík atriði stangast framburður hennar á við það sem sýnileg sönnunargögn taka af tvímæli um.“
• Minnihluti Hæstaréttar vildi sakfella og taldi það „hafið yfir skynsamlegan vafa að ákærðu hafi gerst sekir um það brot sem þeir eru ákærðir fyrir“
Sönnunarbyrði þung
• Tilhugsun um að saklaus manneskja sé dæmd og jafnvel rúin frelsi sínu er ógnvekjandi.
• Ekki er þó síður ógnvekjandi til þess að hugsa að einstaklingur sem framið hefur kynferðisbrot komist upp með það refsilaust.
• Hvernig má draga úr vandanum án þess að slaka á sönnunarbyrðinni?
– Leitast við að eyða fordómum?• Munur á nálgun á milli ólíkra brotaflokka.
– Styrkja verkferla rannsakenda?– Leggja meiri áherslu á það sem styrkt getur framburð þolenda
kynferðisofbeldis?– Með því að styðjast í ríkari mæli við sérfræðinga við rannsókn
kynferðisbrotamála?– Leitast við að gera alla þá sem koma að meðferð kynferðisbrotamála
upplýstari?• Með aukinni fræðslu lögreglu og dómara.
• Ég sé ekki knýjandi þörf á því að breyta nauðgunarákvæði almennra hegningarlaga.
• Það þarf hins vegar aukna fræðslu, breytt
viðhorf og skýrari verkferla.
Takk fyrir.
Recommended