View
0
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Katarzyna Bączek, Olga Kosakowska,
Jarosław L. Przybył, Ewelina Pióro-Jabrucka,
Mirosław Angielczyk, Zenon Węglarz
Materiały kolekcyjne
dziko rosnących roślin
leczniczych
i aromatycznych
pochodzące z ekspedycji
krajowych i zagranicznych
Laboratorium Nowych Technologii
Wytwarzania Produktów Zielarskich i
Oceny ich Jakości
Katedra Roślin Warzywnych i
Leczniczych, SGGW w Warszawie
duża liczba gatunków
gatunki dziko rosnące i uprawne
występują w różnych strefach klimatycznych
wszystkie zawierają związki biologicznie aktywne, ale
najczęściej w niewielkich, czasami śladowych ilościach
związki te występują w grupach chemicznych
ich skład i zawartość uwarunkowana jest genetycznie, ale
także zależy od czynników środowiskowych i zmienia się w
okresie ontogenezy
CO WYRÓŻNIA ROŚLINY LECZNICZE I AROMATYCZNE
SPOŚRÓD INNYCH GRUP ROŚLIN?
POCHODZENIE I PRZEZNACZENIE PRODUKTÓW ZIELARSKICH
UPRAWA
PRODUKTY LECZNICZE
PROSTE
ZBIÓR ROŚLIN
DZIKOROSNĄCYCH
SUROWCE
PRZETWÓRSTWO
PRODUKTY SPOŻYWCZE
(PRZYPRAWY + HERBATY)
OLEJKI, EKSTRAKTY,
FRAKCJE I POJEDYNCZE ZWIĄZKI
SUPLEMENTY DIETY
PRODUKTY SPOŻYWCZE
PRODUKTY
LECZNICZE
ŚRODKI
OCHRONY
ROŚLIN
PRODUKTY
SPOŻYWCZE
PRODUKTY
KOSMETYCZNE
POCHODZENIE I WYKORZYSTANIE SUROWCÓW PIERWOTNYCH
obecnie 4/5 populacji ludzi
na świecie leczy się
wyłącznie przy użyciu
naturalnych środków
POCHODZENIE I WYKORZYSTANIE SUROWCÓW PIERWOTNYCH
Ze stanu naturalnego Z uprawy
Liczba gatunków 400
(80 na skalę komercyjną)
około 60
Roczny zbiór
(w tonach) 10 000 – 12 000 20 000 – 30 000
Liczba gatunków roślin zielarskich zbieranych w Polsce
tradycja zbioru i stosowania
tańszy surowiec – nie potrzeba specjalnej infrastruktury
jedno z niewielu źródeł dochodu ludności
w rejonach słabo rozwiniętych gospodarczo
przy niewielkim zapotrzebowaniu na niektóre surowce
uprawa jest nieopłacalna
brak dobrej technologii uprawy
przekonanie konsumentów o skuteczniejszym działaniu
surowców pochodzących ze stanowisk naturalnych
DLACZEGO WIĘCEJ ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH ZBIERA
SIĘ ZE STANOWISK NATURALNYCH NIŻ UPRAWIA?
bardzo duży
duży
średni
niewielki
b. mały
Gdańsk
Białystok
Bydgoszcz Warszawa
Poznań Łódź
Wrocław Lublin
Kraków
INTENSYWNOŚĆ ZBIORU ROŚLIN LECZNICZYCH
ZE STANOWISK NATURALNYCH
Dziko rosnące rośliny lecznicze
kwiaty
Sambuci flos
Tiliae flos
Crataegi inflorescentia
Pruni spinosae flos
Callunae flos
Helichrysi inflorescentia
Primulae flos
Farfarae flos
Lamii albi flos
owoce
Sambuci fructus
Sorbi fructus
Crataegi fructus
Pruni spinosae fructus
Myrtilli fructus
Juniperi fructus
Rosae fructus
Dziko rosnące rośliny lecznicze
liście
Betulae folium
Urticae folium
Rubi idaei folium
Myrtilli folium
Fragariae folium
Farfarae folium
Dziko rosnące rośliny lecznicze
ziele
Equiseti herba
Urticae herba
Millefolii herba
Callunae herba
Anserinae herba
Solidaginis herba
Serpylli herba
Hyperici herba
Helichrysi herba
Euphrasiae herba
Dziko rosnące rośliny lecznicze
kora
Quercus cortex
Salicis cortex
Frangulae cortex
Dziko rosnące rośliny lecznicze
pączki
Pini gemmaeae
Populi gemmaeae
Betulae gemmaeae
Dziko rosnące rośliny lecznicze
kłącza i korzenie
Urticae radix
Taraxaci radix
Agropyri rhizoma
Calami rhizoma
Tormentillae radix
Hydrolapathi radix
Bistortae radix
Bardanae radix
Dziko rosnące rośliny lecznicze
Dziko rosnące rośliny lecznicze
Niespecyficzne:
trwałe zmiany abiotyczne siedlisk na większych obszarach:
obniżanie się poziomu wód gruntowych (inwestycje
komunalne i przemysłowe, melioracje użytków rolnych,
osuszanie torfowisk)
skażenie środowiska (zanieczyszczenia przemysłowe,
komunalne, komunikacyjne, rolnicze)
zmiany w strukturze użytkowania gruntów rolnych
pożary, wypalanie łąk, pastwisk i nieużytków
Specyficzne (związane ze zbiorem ze stanowisk naturalnych):
chimeryczność ze strony popytu
niewłaściwy zbiór
brak czytelnych regulacji administracyjno-prawnych
dotyczących zasad racjonalnego zbioru
RODZAJE ZAGROŻEŃ
niewłaściwy zbiór
Dziko rosnące rośliny lecznicze
KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL
- Kolekcja banku genów
- Kolekcja dydaktyczna
- Kolekcja badawcza (w tym kolekcja gatunków dalekowschodnich)
UKRAINA, RUMUNIA, GRUZJA, MONGOLIA,
ISLANDIA, BIAŁORUŚ, EGIPT
Ekspedycje zagraniczne
Ekspedycje krajowe
POLSKA WSCHODNIA I POŁUDNIOWA
KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL
KOLEKCJA BANKU GENÓW
KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL
Najważniejsze obiekty z ekspedycji (kolekcja polowa)
Macierzanka piaskowa
Thymus serpyllum
Macierzanka zwyczajna Thymus pulegioides
Lebiodka pospolita Origanum vulgare
Bukwica lekarska Betonica officinalis
Szałwia
Kocimiętka
Bazylia wonna
Salvia sp.
Nepeta sp.
Ocimum basilicum Bylica piołun Artemisia absinthium Krwawnik pospolity Achillea millefolium s.l.
Pięciornik kurze ziele Potentilla erecta
Krwiściąg lekarski Sanguisorba officinalis
Wiązówka bulwkowa Filipendula vulgaris
Pierwiosnka lekarska
Kozłek lekarski
Kozłek kaukaski
Różeniec górski
Lukrecja chińska
Traganek mongolski
Rzewień dłoniasty
Primula veris
Valeriana officinalis
Valeriana colchica
Rhodiola rosea
Glycyrrhiza uralensis
Astragalus mongolicus
Rheum palmatum
Saposhnikovia divaricata
Sedum aizoon
Sedum pallescens
BANK GENÓW
BANK GENÓW KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL
Bylica piołun Artemisia absintium L.
24 obiekty scharakteryzowane i ocenione (2012 i 2013 rok)
1. Deskryptory charakterystyki
1.1 Roślina
1.1.1 Roślina - Wysokość roślin
1.2 Pęd
1.2.1 Pęd - Liczba pędów na roślinie
1.2.2 Pęd - Długość międzywęźla
1.2.3 Pęd - Liczba pędów bocznych
1.2.4 Pęd - Barwa pędu
1.3 Ulistnienie
1.3.1 Ulistnienie - Liczba liści na pędzie głównym
1.3.2 Ulistnienie - Liczba liści na pędach bocznych
1.4 Liść
1.4.1 Liść - Długość
1.4.2 Liść - Szerokość
1.4.3 Liść - Barwa górnej strony blaszki liściowej
1.4.4 Liść - Barwa dolnej strony blaszki liściowej
1.5. Kwiatostan
1.5.1 Kwiatostan - Długość kwiatostanu
1.6. Faza fenologiczna roślin - Początek kwitnienia 2. Deskryptory oceny
2.1 Świeża masa ziela z 1 rośliny
2.2 Powietrznie sucha masa ziela z 1 rośliny
3.1 Charakterystyka chemiczna
3.1.1
Zawartość olejku eterycznego w powietrznie
suchym zielu
3.1.1.1
Skład chemiczny olejku eterycznego (Udział B-
tujonu)
3.1.1.2 Skład chemiczny olejku - Główne składniki (>10%)
BANK GENÓW
Bylica piołun Artemisia absintium L.
POKRÓJ BANK GENÓW
Bylica piołun Artemisia absintium L.
PĘD BANK GENÓW
Bylica piołun Artemisia absintium L.
LIŚĆ BANK GENÓW
Bylica piołun Artemisia absintium L.
KWIATOSTAN BANK GENÓW
Bylica piołun Artemisia absintium L.
DESKRYPTORY CHARAKTERYSTYKI
populacja Nr akcesyjny Wysokość
roślin (cm)
Liczba
pędów
na
roślinie
Długość
międzywęźla
(mm)
Długość
liścia (mm)
Szerokość
liścia (mm)
Liczba liści
na pędzie
głównym
Liczba liści
na pędach
bocznych
Długość
kwiatostanu
(cm)
Początek
kwitnienia
Nowe Miasto 143,8 79 57 62,5 48,8 5 7 76,0 poł. VII
Królewiec 401436 122,3 87 48 55,9 43,9 1 5 65,8 pocz. VIII
Szydłowiec 140,5 66 70 63,5 52,2 5 7 68,3 poł. VII
Piasutno 401309 155,5 78 52 72,9 58,1 3 5 82,5 pocz. VIII
Konopki 401308 118,0 72 60 99,0 52,8 3 3 59,5 pocz. VIII
Bieńki 401305 124,7 57 53 70,5 67,2 3 3 64,2 pocz. VIII
Litewniki 401319 133,8 54 48 72,3 61,0 1 7 83,0 pocz. VIII
Żebrak 401322 141,3 53 55 66,9 53,1 3 5 56,2 poł. VII
Czarnystok 401323 168,3 47 64 74,4 60,7 3 5 88,5 poł. VII
Lipowiec 401324 150,0 84 62 63,9 51,6 3 5 82,3 pocz. VIII
Sokoły Jeziory 401311 124,5 51 53 66,6 60,8 3 1 67,8 poł. VII
Kołacz 401317 145,7 44 55 62,3 56,7 5 7 76,0 poł. VII
Drohiczyn 401304 132,2 87 52 50,2 48,5 3 5 61,3 poł. VII
Dolistowo 401303 113,5 57 53 55,9 45,9 9 5 54,2 poł. VII
Krzemień 401318 112,2 37 46 58,3 53,1 5 7 55,5 poł. VII
Czarny Las 401315 125,3 97 72 65,8 55,5 9 5 57,0 poł. VII
Wielbark 401313 137,0 53 58 81,2 67,4 5 7 71,7 poł. VII
Jerutki 401307 135,5 105 53 67,7 55,1 5 7 67,0 poł. VII
Kaczory 401316 140,0 54 58 69,4 59,7 5 5 65,3 poł. VII
Podskwarne 401320 145,3 79 68 63,6 53,1 5 5 62,0 poł. VII
Gorczyce 401306 143,2 69 58 50,3 44,9 5 3 63,7 poł. VII
Tarnów 401321 164,0 45 59 76,2 60,0 3 7 90,5 pocz. VIII
Wały 401312 130,2 72 58 59,5 46,1 5 3 56,2 poł. VII
Rymki 401310 138,7 59 55 66,7 54,9 5 5 63,2 poł. VII
BANK GENÓW
Bylica piołun Artemisia absintium L.
DESKRYPTORY OCENY
populacja Nr akcesyjny Świeża
masa
(kg/roślinę)
Powietrznie
sucha masa
(kg/roślinę)
Zawartość olejku
eterycznego w
zielu (%)
Skład chemiczny olejku
eterycznego
(Udział β-tujonu) (%)
Skład chemiczny olejku - Główne składniki (>10%)
Nowe Miasto 2,9 0,8 0,68 63,45 β-tujon
Królewiec 401436 4,0 1,1 0,75 0,39 octan sabinylu, octan chryzantenylu, linalol
Szydłowiec 4,1 1,2 0,63 1,00 octan chryzantenylu, tlenek a-ocymenu, linalol
Piasutno 401309 4,8 1,4 0,98 0,31 octan sabinylu
Konopki 401308 5,2 1,5 0,98 0,58 octan sabinylu
Bieńki 401305 6,3 1,8 0,75 63,15 β-tujon
Litewniki 401319 3,3 0,9 0,60 0,42 sabinen, 1,8-cyneol, linalol
Żebrak 401322 5,1 1,5 0,55 51,59 β-tujon
Czarnystok 401323 4,7 1,4 0,75 2,36 β-myrcen, octan sabinylu
Lipowiec 401324 5,0 1,4 1,10 1,31 β-myrcen, octan sabinylu
Sokoły Jeziory 401311 5,7 1,6 0,90 0,42 octan sabinylu, linalol, octan chryzantenylu
Kołacz 401317 5,9 1,7 1,08 0,89 octan sabinylu, linalol, octan chryzantenylu
Drohiczyn 401304 4,2 1,2 0,80 0,55 sabinen, 1,8-cyneol, octan chryzantenylu
Dolistowo 401303 6,1 1,7 0,65 62,00 β-tujon
Krzemień 401318 3,6 1,0 0,83 10,84 octan sabinylu, sabinen, β-tujon
Czarny Las 401315 5,1 1,4 0,78 0,98 sabinen, 1,8-cyneol, linalol
Wielbark 401313 3,5 1,0 0,75 0,64 sabinen
Jerutki 401307 4,8 1,4 0,88 51,89 β-tujon
Kaczory 401316 5,8 1,7 1,03 13,40 β-tujon, octan sabinylu
Podskwarne 401320 4,0 1,1 0,65 0,54 sabinen, linalol, octan chryzantenylu
Gorczyce 401306 7,4 2,1 0,75 1,20 1,8-cyneol, octan chryzantenylu, linalol, β-myrcen
Tarnów 401321 5,4 1,5 0,65 0,92 sabinen, 1,8-cyneol, octan chryzantenylu, linalol
Wały 401312 4,7 1,3 0,98 0,74 sabinen, octan chryzantenylu, linalol, β-myrcen
Rymki 401310 5,9 1,7 0,88 13,49 sabinen, 1,8-cyneol, octan chryzantenylu, β-tujon, octan
sabinylu
BANK GENÓW
KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL
KOLEKCJA DYDAKTYCZNA
Najważniejsze obiekty 1-roczne: bazylia wonna, cząber ogrodowy, kolendra siewna, nagietek lekarski, werbena, rumianek
pospolity;
2-letnie: kozłek lekarski, kminek lekarski, arcydzięgiel litwor, koper włoski, malwa czarna, ślaz,
szałwia muszkatołowa;
Wieloletnie: mięta pieprzowa, mięta kędzierzawa, cząber górski, melisa lekarska, kocimiętka,
lawenda wąskolistna, tymianek pospolity, macierzanka piaskowa, wrotycz pospolity, krwawnik
lekarski, przywrotnik, kocanki włoskie, goryczka żółta, szałwia lekarska, szałwia
czerwonokorzeniowa, lubczyk ogrodowy.
KOLEKCJA BADAWCZA
(W TYM KOLEKCJA GATUNKÓW DALEKOWSCHODNICH)
KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL
Eleutherococcus senticosus
Rhodiola rosea
Rhaponticum carthamoides
Tinospora cordifolia
Glicyrrhiza uralensis
Astragalus mongolicus
Saposhnikovia divaricata
Schisandra chinensis
Acorus calamus
Tanacetum balsamita
Melittis melissophyllum
Primula veris
Hierochloë australis
KOLEKCJA GATUNKÓW DALEKOWSCHODNICH
KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL
Eleutherococcus senticosus
Roseroot (Rhodiola rosea )
Saposhnikovia divaricata
KOLEKCJA GATUNKÓW DALEKOWSCHODNICH
KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL
Astragalus mongolicus Glicyrrhiza uralensis
KOLEKCJA GATUNKÓW DALEKOWSCHODNICH
KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL
KOLEKCJA BADAWCZA
KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL
KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL
OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W RADOMIU
CHWAŁOWICE - 2012
KOLEKCJA ROŚLIN LECZNICZYCH I AROMATYCZNYCH KRWiL
PODLASKI OGROD ZIOŁOWY
KORYCINY - 2012
Prace badawcze dotyczące dziko rosnących roślin leczniczych
i aromatycznych realizowane w KRWiL
• Zróżnicowanie na stanowiskach naturalnych
• Badania w warunkach ex situ
• Wprowadzanie do uprawy
P. veris P. elatior
Ocena zróżnicowania pierwiosnki lekarskiej i pierwiosnki wyniosłej
Surowce: •korzenie •kwiaty
saponiny (primula acid)
glikozydy fenolowe
flawonoidy
kwasy fenolowe
saponiny
Ocena zróżnicowania pierwiosnki lekarskiej i pierwiosnki wyniosłej
Działanie farmakologiczne
Wskazania do stosowania
wykrztuśne
przeziębienia
kaszel
Ocena zróżnicowania pierwiosnki lekarskiej i pierwiosnki wyniosłej
P. veris
Ocena zróżnicowania pierwiosnki lekarskiej i pierwiosnki wyniosłej
P. elatior
Ocena zróżnicowania pierwiosnki lekarskiej i pierwiosnki wyniosłej
Analiza HPLC glikozydów fenolowych w korzeniach
Chromathogram of P. veris root extract Chromathogram of P. elatior root extract
Ocena zróżnicowania pierwiosnki lekarskiej i pierwiosnki wyniosłej
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
Pv 1 Pv 2 Pv 3 Pv 4 Pv 5 Pv 6 Pv 7 Pv 8 Pe 1 Pe 2 Pe 3 Pe 4 Pe 5 Pe 6 Pe 7 Pe 8
mg
x 1
00
g-1
DM
POPULATION PRIMULA VERIS PRIMULA ELATIOR
mean
Zawartość prymweryny w korzeniach
P. veris i P. elatior (mg×100 g-1)
Species Primverin
P. veris 1183.32 **
P. elatior 110.31
CV – P. veris 17.96
CV – P. elatior 23.60
Ocena zróżnicowania pierwiosnki lekarskiej i pierwiosnki wyniosłej
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
Pv 1Pv 2Pv 3Pv 4Pv 5Pv 6Pv 7Pv 8 Pe 1Pe 2Pe 3Pe 4Pe 5Pe 6Pe 7Pe 8
mg
x 1
00
g -
1 D
M
POPULATION PRIMULA VERIS PRIMULA ELATIOR
mean
Zawartość prymulaweryny w korzeniach
P. veris i P. elatior (mg×100 g-1)
Species Primulaverin
P. veris 536.16**
P. elatior 74.40
CV – P. veris 31.39
CV – P. elatior 44.83
Ocena zróżnicowania pierwiosnki lekarskiej i pierwiosnki wyniosłej
0
200
400
600
800
1000
1200
mg
x 1
00
g -
1 D
M
P. veris P. elatior
Zawartość związków fenolowych w kwiatach
P. veris i P. elatior (mg×100 g-1)
Species Orientin Rutoside Isorhamnetin-3-O-rutinoside Isorhamnetin-3-O-glucoside Astragalin Hyperoside (+)-Catechin Chlorogenic acid
CV – P. veris 38.21 31.57 45.54 31.97 20.96 nd 29.13 31.31
CV – P. elatior 38.33 23.12 35.16 43.31 29.68 46.29 33.34 37.99
Ocena zróżnicowania pierwiosnki lekarskiej i pierwiosnki wyniosłej
Zawartość związków czynnych w roślinach dziko rosnących i uprawianych
Ocena zróżnicowania pierwiosnki lekarskiej i pierwiosnki wyniosłej
• Prowadzenie kolekcji zasobów genowych roślin leczniczych i aromatycznych
(w tym przyprawowych) z wyłączeniem roślin chronionych na terenie Polski
– projekt realizowany w latach 2015-2016 na zlecenie IHiAR – PIB w
Radzikowie, w ramach PW pn. Tworzenie naukowych podstaw postępu
biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji i
wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego
kraju
• Ulepszanie Roślin dla Zrównoważonych AgroEkoSystemów, Wysokiej Jakości
Żywności i Produkcji Roślinnej na Cele Nieżywnościowe
– projekt realizowany w ramach PW w latach 2008-2013 na zlecenie MRiRW
• Badania nad zróżnicowaniem między- i wewnątrzpopulacyjnym pierwiosnki
lekarskiej (Primula officinalis L.), różeńca górskiego (Rhodiola rosea L.) i
turówki leśnej (Hierochloë australis (Schrad.) Roem. et Schult.) – projekt
realizowany na zlecenie MRiRW w ramach badań na rzecz postępu
biologicznego w latach 2011-2013
• Wprowadzanie do uprawy polskich ustawowo chronionych dziko rosnących
roślin leczniczych na przykładzie turówki leśnej (Hierochloë australis
/Schrad./ Roem. et Schult.) - projekt badawczy własny NCN
nr 7284/B/P01/2011/40
Finansowanie prac
Dziękuję za uwagę
Recommended