N VEGBOK S TYSNES TEMA: Steinbrudd i Hordaland T Reksteren · skole i Kong Oscars gate frå 1914 er...

BRAKKVASSMILJØET PÅ VERNØYA

Om du kjenner ei vond lukt ute inaturen, må du ikkje med ein gong truat årsaka er kloakken frå hus ellerhytter. Grunnen kan òg vera ein heiltnaturleg prosess som skjer ved ned-bryting av planterestar under spesielleforhold. Når det er lite oksygen tilstades, kan det bli danna hydrogen-sulfid. Det er ein gass som stig oppav jorda og luktar som rotne egg.

VERNØYA er knytt til den nordaustlegedelen av Reksteren med bru. Langsvegen, eit par hundre meter sør for

Enes, ligg eit særmerkt område som knapthar sin make på heile Vestlandet. Her skjerden kileforma bukta Straumen seg inn påøya og vidar seg ut til eit basseng som i dager nesten heilt tilgrodd av sumpplanter ogplanterestar. Tidlegare var dette bassengetei bukt av fjorden, men landhevinga hargjort at saltvatn no berre kjem inn vedspringflod. Det salte fjordvatnet blir filtrertgjennom torva som har bygd seg opp gjen-nom lang tid. Dette gjer at ein kan finnaveksestader både for brakkvass- og fersk-vassplanter i Straumen.

Jamvel om bassenget er grodd att, har detframleis eit jamt høgt vassnivå. Den størstebestanden av havsivaks på Vestlandet veks

her. Planta dannar eit samanhengande teppeover det meste av sumpen. Pollsivaks finstspreidde i kanten. Begge høyrer heime ibrakvassmiljø. I dei små, opne vasslommenesom er att, finst det klasar av småhavgras.

Attgroinga i Straumen viser ei utviklingder naturen sin eigen dynamikk er driv-krafta.Vegetasjonen som først etablerte segrundt kanten av bassenget, voks innovertjørna og danna etter kvart breie belte. Nårplantene visna om hausten, vart dei brotne

ned under stort forbruk av oksygen.I periodar vart det underskot på oksy-gen i botnvatnet, og det bygde segopp lag av delvis nedbrotne plante-restar.Dermed vart vassvolumet mindreog vasstemperaturen høgare,og plante-produksjonen auka. Det gjorde at endåstørre mengder plantemasse måttebrytast ned, og derfor bygde det segopp store lag av daude planterestar påbotnen.

297

SUNNHORDLAND TYSNES

Mykje av Reksteren er granittberg. Denmektige reksterengranitten dekkjer sentraledelar av Reksteren, medan vi i nord finnein annan, mindre granittkropp, kalla

håkregranitten. Granittane er smelter somhar trengt opp frå djupet og størkna,reksterengranitten først og håkregranittennokre millionar år seinare.Håkregranittener stort sett grå, men med einskilde raudeparti, som langs vegen ved Hopssundet.Denraudlege granitten har vore brukt til byg-ningsstein, og vi finn han i nokre få byg-ningar i Bergen. I Danielsen videregåendeskole i Kong Oscars gate frå 1914 er granittenbrukt i sokkelen og i detaljar i fasaden.

Rettane til drifta av den raude granittenpå Vernøya vart i 1901 overførte frå grunn-

eigaren på Øvre Hope til eit privat føretak.Vi veit lite om drifta, men det er ein vakkergranitt, som er omtala fleire stader avulike forfattarar frå starten av førrehundreåret. Seinare, i 1918 og 1923, kjøpteA/S VESTLANDSKE GRANITFELT rettar til uttakav grå granitt i nærleiken, og det vartstarta produksjon av gatestein og kant-stein til fortau i fleire brot i området. Deter i seinare tid (1998–1999) gjort grans-kingar av den raude granitten for åvurdera ny drift til ulike bygningsformål.

Reksteren

FeltspatkrystallarReksterengranitten inneheld mange stadercentimeterstore krystallar av ein variant avmineralet feltspat, mikroklin. Desse krystal-lane fekk veksa seg store då magmaet (opp-smelta berg) var djupt nede under jord-skorpa, medan temperaturen i magmaetfall seint. Sidan flytta det seige, flytandemagmaet seg oppover i jordskorpa.Dei store feltspatkrystallane følgde med,og resten av «suppa» størkna for rundt 440 millionar år sidan. (Foto: Haakon Fossen)

bukkebladfjøresaulaukfjøresivaksgrøftesoleiehavsivaks

hesterumpemyrhatt

myrsaulaukpollsivakspølstorr

rustsivakssmåhavgras

sverdlilje

REKSTERENGRANITT

Svei

n N

ord

Murane i nausta i Hopssundeter bygde av raud granitt fråReksteren.(Svein Nord)

NATURHISTORISK VEGBOK. RUTEDELTEMA: Strandplanter T127

Steinbrudd i Hordaland T42